ARBEITEN ZUR RECHTS- UND SPRACHWISSENSCHAFT
32
Gerhard Köbler
Sammlung
aller Glossen des Altsächsischen
GIESSEN 1987
ISBN 3-88430-053-9
Arbeiten zur Rechts- und Sprachwissenschaft
Arbeiten zur Rechts- und Sprachwissenschaft Verlag GmbH 6300 Gießen-Lahn
Sammlung aller Glossen des Altsächsischen
II
32
Sammlung aller Glossen des Altsächsischen
von
Gerhard Köbler
o. Professor in Innsbruck
Arbeiten zur Rechts- und Sprachwissenschaft Verlag GmbH 6300 Gießen-Lahn
III
|
:üh |

1987
© Arbeiten zur Rechts- und Sprachwissenschaft Verlag GmbH
6300 Gießen-Lahn
Alle Rechte vorbehalten • Printed in Germany
Herstellung: A. Wittchen, Hinter dem Dorfe 14, 3412 Parensen
ISBN 3-88430-053-9
IV
Vorwort
Das vom ausgehenden 8. bis zum späten 12. Jahrhundert reichende Altsächsische ist außer in 23 (bzw. 24) Texten auch in einer Reihe von Einzelglossen und Glossensammlungen belegt. Hiervon hatten bereits Elias Wadsteins Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler 16 Glossensammlungen erfaßt. Zusammen mit Wadsteins neun Texten sowie Heliand und Genesis bildeten sie bislang die wesentliche Grundlage der Beschäftigung mit dem Altsächsischen.
Bei diesen 16 Glossensammlungen, welche ausnahmslos jeweils nur durch eine Handschrift vertreten werden, handelt es sich zweifellos um die wichtigsten altsächsischen Glossensammlungen. Sie sind aber keineswegs die einzigen, welche altsächsische Glossen überliefern. Vielmehr haben sich bislang in insgesamt 56 Glossenhandschriften altsächsische Elemente nachweisen oder wahrscheinlich machen lassen.
Diese Glossenhandschriften sind weitgehend in der von Steinmeyer und Sievers bearbeiteten Edition der althochdeutschen Glossen publiziert. Das gilt aber nicht ausnahmslos, weil diese Sammlung nicht alle altsächsischen Glossenhandschriften verarbeitete und weil seit ihrem Abschluß (1922) neue Glossen aufgefunden wurden. Aus diesen Gründen ist auch die Steinmeyer-Sieverssche Sammlung für das Altsächsische unvollständig.
Angesichts dieser Ausgangslage liegt es nahe, neben einer neuen Sammlung aller altsächsischen Texte auch eine neue Sammlung aller Glossen des Altsächsischen zu veranstalten. Sie faßt insgesamt 56 Glossenhandschriften zusammen, von denen nur wenige engere Verwandtschaftsverhältnisse aufweisen (eine Gruppe von vier Handschriften, eine Gruppe von sieben bzw. acht Handschriften). Dementsprechend bot sich eine formelle Ordnung nach den Aufbewahrungsorten der Überlieferungsträger an.
Aus praktischen Überlegungen bildeten dabei die bereits vorliegenden Editionen die Grundlage der Neuausgabe. Sie wurden jedoch durch Einfügung neuerer Lesungen ergänzt. Auf diese Weise behalten einerseits die älteren Arbeiten ihre grundlegende Bedeutung und wird zugleich der neueren Forschung Rechnung getragen.
Die Mehrzahl der einbezogenen Glossensammlungen ist dadurch gekennzeichnet, daß die Glossen im Gesamtzusammenhang der frühmittelalterlichen Glossierungstätigkeit stehen, welche sich in den volkssprachig-germanistischen Ländern um die Aneignung des lateinisch-christlichen Geistesgutes bemüht und dabei vielfach ältere Glossen fremdsprachiger Herkunft übernimmt und mit oder ohne Umsetzung fortführt. Aus diesem Grunde sind die meisten der altsächsischen Glossensammlungen mit althochdeutschen oder mehrfach auch mit altniederfränkischen Elementen durchsetzt. Die dann notwendige Scheidung ist im einzelnen sehr umstritten und kaum zweifelsfrei durchzuführen.
Als Kennzeichen des Altsächsischen wurden in diesem Zusammenhang verwandt: unverschobenes germanisches p, t, k; d für germanisch d im Auslaut (selten auch altmittelfränkisch, verschiedentlich durch t ersetzt im Spätaltsäch-sischen); bis zum Spätaltsächsischen erhaltenes anlautendes h vor Konsonant; erhaltenes postkonsonantisches j (ausgenommen nach Kurzvokal und r, wo j auch im Althochdeutschen erhalten ist); Präfixe ant-, far-; Verwendung von ia statt io, von i statt e, von e statt ei und von o statt ou. Weiteren Aufschluß kann die mit vertretbarem Aufwand aber nicht immer mögliche wortgeographische
Untersuchung bieten. Gleichwohl bleibt auch danach noch ein ununterscheid-barer Restbestand, der allgemein sowohl altsächsisch als auch altniederfrän-kisch oder sowohl altsächsisch als auch altmittelfränkisch/althochdeutsch sein kann.
Insgesamt läßt sich die Zahl der auf diese Weise zu gewinnenden altsächsischen Glossen auf etwa 2500 schätzen, denen etwa 55 000 Wörter der altsächsischen Texte gegenüberstehen dürften. In vielen dieser Fälle dürfte dem altsächsischen Wort eine althochdeutsche oder auch altenglische Vorlage zugrundegelegen haben. Umgekehrt dürften auch hinter einzelnen althochdeutschen Lautgestalten altsächsische Vorlagen stehen.
Inhaltlich betreffen die Glossen vor allem Bibel und Bibelkommentare, sonstiges kirchliches Schrifttum, Prudentius, Vergil, Sallust, Lukan, Juvenal, Vege-tius, einige sachlich oder alphabetisch geordnete Glossare und einige wenige frühmittelalterliche Texte (Lex Alamannorum, Lex Ribvaria, Capitularia, Verzeichnis des Gandersheimer Kirchenschatzes, Petrus Mauritius von Cluny). Die möglichen zeitlichen Ansätze weisen — wenn man den Umfang der Sammlungen außer acht läßt — auf eine relativ gleichmäßige Streuung hin. Orte möglicher Glossierung sind Werden, Essen, Corvey, Hildesheim, Gandersheim, Merseburg, Lippstadt, Marienfeld, Paderborn, Magdeburg, Erfurt, Fulda, Mainz, Trier, Köln, Lothringen, Reichenau, Nordostfrankreich sowie Admont.
Geordnet sind die Glossenhandschriften — trotz gewisser damit verbundener Probleme — streng alphabetisch nach der heutigen deutschen Schreibweise des (letzten bekannten) Aufbewahrungsortes und danach nach der alphabetischen Reihenfolge der dortigen Signaturen. Jeder Glossenwiedergabe geht eine kurze sachliche, in die Abschnitte Überlieferung, Inhalt, Ausgabe und Literatur gegliederte Einführung voraus. Wegen einer allgemeinen Einführung in die altsächsische Sprachwissenschaft ist auf die Sammlung aller altsächsischen Texte zu verweisen.
Innerhalb der vorwiegend altsächsischen Glossensammlungen
ist trotz der
damit
verbundenen großen Schwierigkeiten althochdeutsches Sprachgut
durch -*s^^~\,
in vorwiegend althochdeutschen Glossensammlungen altsäch
sisches Sprachgut durch______ gekennzeichnet.
Zu danken habe ich für freundlichen Rat und liebenswürdige Hilfe vor allem Thomas Klein in Köln. Daneben bin ich für die praktische Unterstützung Monika Frese, Maria Zaschke, Angela Schaback, Angelika Heyter und Bettina Langenberg sehr verpflichtet. Gewidmet sei diese einfache, erstmals alle altsächsischen Glossen vereinigende Sammlungen der Erinnerung an Wilhelm Ebel in Göttingen.
Gießen, den 14. 6. 1987 Gerhard Köbler
VI
Inhaltsverzeichnis
Admont, Stiftsbibliothek 508 1
Admont, Stiftsbibliothek 718 3
Berlin, Preußische Staatsbibliothek
Ms.theol.lat. 4° 364 (Kriegsverlust) 7
Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat. 8° 73 9
Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.theol.lat.fol.
119 23
Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.theol.lat.fol. 355 25
Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.theol.lat.fol. 481 27
Berlin,
Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.theol.lat. 4° 139 30
Boulogne, Bibliothèque Municipale 56 32
Brüssel, Bibliothèque Royale 9987-91 35
Brüssel, Bibliothèque Royale 18723 39
Cambrai, Bibliothèque Municipale 204 58
Cambridge, King's College MS. 52 61
Coburg, Landesbibliothek Ms. 1 63
Dresden, Sächsische Landesbibliothek A 118 65
Düsseldorf, Universitätsbibliothek, Heinrich-Heine-Institut A6 67
Düsseldorf, Universitätsbibliothek,
Heinrich-Heine-Institut B80 f.
153b,152b 69
Düsseldorf, Universitätsbibliothek, Heinrich-Heine-Institut Dl 74
Düsseldorf, Universitätsbibliothek, Heinrich-Heine-Institut Fl 76
Düsseldorf, Universitätsbibliothek, Heinrich-Heine-Institut F44 93
Essen, Münsterschatz 95
Hamburg, Stadt- und Universitätsbibliothek Cod. 141a in serin. 110
Hannover, Niedersächsische Landesbibliothek Ms. IV. 533 112
Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXI 115
Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87 118
Kassel, Murhardsche und Landesbibliothek 2° Ms. theol. 60 135
Köln, Dombibliothek LXXXI 137
Köln, Dombibliothek CCXI 153
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E. 155
Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit Periz.fol. 17 166
Leipzig, Universitätsbibliothek Rep. I. 4 168
Leipzig, Universitätsbibliothek Rep. II 6 170
Lindau, Privatbesitz des Freiherrn Max Lochner von Hüttenbach 176
Marburg, Universitätsbibliothek Mscr. 39 179
Merseburg, Domstiftsbibliothek Ms. Nr. 42 183
München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6283 188
Oxford, Bodleian Library Auct. F. 1.16 190
Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685 197
Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7537 202
Paris, Bibliothèque Nationale lat. 8670 204
Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344 206
Paris, Bibliothèque Nationale lat. 18554 236
Poitiers, Bibliothèque Municipale 69 238
VII
Rom, Biblioteca Vaticana Pal.lat. 288 241
Rom, Biblioteca Vaticana Pal.lat. 577 246
Saint Mihiel, Bibliothèque Municipale Ms. 25 248
Saint Orner, Bibliothèque Municipale Ms. 116 277
Saint Orner, Bibliothèque Municipale Ms. 746 280
Sankt Gallen, Stiftsbibliothek, 141 282
Straßburg, Universitätsbibliothek C IV. 15 (verbrannt) 285
Trier, Bibliothek des Priesterseminars Hs. 61 289
Trier, Stadtbibliothek 40/1018 435
Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 15306 441
Wolfenbüttel, Herzog
August Bibliothek Cod.Guelf. 10.3. Augusteus 4° 443
Wolfenbüttel,
Herzog August Bibliothek Cod.Guelf. 56.18. Augusteus 4° 450
Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod.Guelf. 133 Gudianus latinus 452
|
VIII |
Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod.Guelf. 553 Helmstadiensis 454

Glossen Admont, Stiftsbibliothek 5o8
Admonter Glossar
Überlieferung: Admont, Stiftsbibliothek 508.
Die Handschrift im Oktavformat umfaßt 112 Blätter. Außerdem ist das erste Blatt der ersten Lage dem Vorderdeckel aufgeklebt. Auf seiner Rückseite trägt es den Vermerk: Iste liber pertinet ad sanctum Blasium Admont.
Die Handschrift enthält auf den Blättern la bis 56 a Glose divinorum librorum von der Genesis bis zum Brief an die Hebräer. Die Blätter 57a ff. geben ein lateinisches alphabetisches Glossar wieder. Die Handschrift stammt aus dem 12. Jahrhundert.
Inhalt: Die Bibelglossen enthalten verschiedene volkssprachige Interlinear- und einige Kontextglossen, das lateinische alphabetische Glossar einige volkssprachige Kontext- und Interlinearglossen im Eingangsteil. Einige ( 4 bzw. 5 ) der insgesamt 14 volkssprachigen Glossen zum alphabetischen Glossar sind altsächsisch, die übrigen althochdeutsch.
Sie sind ein Zeugnis dafür, daß altsächsische Bearbeitungen (altenglischer Hermeneuta) auch im Gebiet des Hochdeutschen Verbreitung fanden. Auf welchem Weg dies geschah, ist allerdings unbekannt. Ausgabe: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 179, 8-16; 25-31.
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4, 1898, Neudruck 1969, 375, Nr. 6; Michiels, H., Über englische Bestandteile altdeutscher Glossenhandschriften, 1912; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 1, Nr. 6; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 215, 325.
Glossen Admont, Stiftsbibliothek 5o8
Admonter Glossar*
IV,179 MCLXXX »
Codex Admant. 508.
8(58») Alea tafle (59b) Antecenia mml iuseii7 25
9 Aleator tafleri Ansa brord 26
10 Albeus trog (6 lb) Absinthium wermuth8 27
11 (58b) Alba spina haginclnm
12 (59«) Ambrosia, apius siluaticus hindi- (G3a) Bratum »mlz9 28
13 lape* (c3b) Bubalus wisent 29
14 Andeda pj-andrade
} »n "* (G4b) Caliga, calciumenta. quoti in cnlo 30
15 Atela fòrbvge leistio ; lign0 fiant 31
16 Anas anud
1 po8t8ul] p nicht deutlich * l. spenele * l. Teda 4 zwei worte * das glossar beginnt bl. 57* mit Abactus ab actu remotus. Abaso domus jnfinnorurn, t infirma domus. Abauus proaui pater. Abdico exterro elimino repudio. Abdo oeculo abseondo. Ab-duco ad rem inhonestam duco. A'bene lora retinacula. Absydus (sie) urb8 ellesponti usw., zeigt also Ordnung nach den drei ersten buchstaben und venaandtscha/t mit der Abavusform. aber später treten manigfache Störungen ein, zb. folgt auf Absurdua au-ditu indignus: Abusus male usus. Aptus utilis ad tempua. Aberrunco abstirpo. Abgrego secerno. Abamita soror proaui. die meisten der deutsch glossierten worte lassen sich im Corpusglossar ed. Uessels nachweisen [A 414. 416. 447. 421. 524? 562. 610? 569. 559. 9. B 182. 213. V 141), die drei ersten stehen mit der gleichen deutschen Übersetzung auch im dritten Erfurter glossar (Sweet OET 109, 1140—1142) = Glossae nominum (VGL 2, 566, 9. 8. 2) ' = nd. hintlopc, mhd. hintlouf T iusen (= jause) übergeschr.
• auf bl. 62» steht, mir unverständlich, Akraton. geseria • übergeschr. I0 .leist. übergeschr.
Steinmeyer,E.-Sievers,E. , Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4,179, 8-16, 25-31
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
Glossen Admont, Stiftsbibliothek 718
Admonter Glossen
Überlieferung: Admont, Stiftsbibliothek 718.
Die Handschrift gehört in die Zeit um 1150. Sie könnte der Schule von Admont angehören. Sie enthält lateinische und volkssprachige Glossen. Inhalt: Die volkssprachigen Glossen beziehen sich auf die Genesis, Aldhelms Carmen de virginitate (De laudibus virginum) und Pruden-tius. Die 15 Genesisglossen stehen in Zusammenhang mit einem Genesiskommentar auf den Blättern 48 bis 52. Von ihnen sind 3 ganz und zwei teilweise altsächsisch. Von den 10 Aldhelmglossen (Blätter 64-67), welche weitgehend mit den sonstigen Aldhelmglossen übereinstimmen, sind zwei teilweise altsächsisch. Von den sonstigen Glossen, welche überwiegend zu Prudentius gehören könnten, scheint eine teilweise altsächsisch zu sein.
Auf welchem Weg die altsächsischen Glossen in das Oberdeutsche gelangt sind, ist unklar.
Ausgaben: Naumann, H., Glossen aus Admont, Z.f.d.A. 64 (1927), 77-79.
Literatur: Naumann, H., Glossen aus Admont, Z.f.d.A. 64 (1927), 77-79; Mettke, H., Die althochdeutschen Aldhelmglossen, 1957; Götz, H., (Versuch einer Glossenbestimmung). Aus der Werkstatt des althochdeutschen Wörterbuches 26, PBB 81 (Halle 1955), 209; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 1, Nr, 7; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 325.
Glossen Admont, Stiftsbibliothek 718
Admonter Glossen*
77
Die ahd. glossen welche HBresslau 1923 in seiner Berliner academieabhandlung über die ältere Salzburger annalistik s. 7 ankündigte, hatte er mir einige zeit vorher in abschrift übergeben, und ich teile sie danach jetzt mit sie entstammen dem Admonter codex 718, über den Bresslau aao. s. 4 ausführlich gehandelt hat (vgl. auch MG. SS.-30, II [1926] s. 728 unten), wie Br. schliesslich über die lat. glossen dieser hs. disponiert hat, weiss ich nicht; ich kenne sie auch nicht, von den deutschen war mit hilfe des unersetzlichen Graff unschwer zu ermitteln, dass ihre lemmata zumeist aus der Genesis und aus Aldhelms Carmen de virginitate (früher De laudibus virginum genannt) stammen, die Genesisglossen stehn zudem in Zusammenhang mit dem bruchstück eines Genesiscommentars fol. 48'—52' dieser hs. auch die übrigen ahd. glossen befinden sich nicht in so wirrer folge wie Br. glaubte, zur Genesis und zu Aldhelm kommt mit 2 oder 3 glossen Prudenz. das Schriftbild weist nach Br. in die späte zeit um 1150 und kann der schule von Admont angehören.
1 I. Glossen zur Geneeis: 1. fol. 48' Gen. 3,7 'perizo-
mata' gurdilos — 2. Gen. 3, 8 'ad auram' dere cuole — 3. f. 49' Gen. 7, 13 'in articulo' in aerostunton — 4. f. f)0' 'empticius', zu Gen. 17,27 khoufscalh — 5. Gen. 18,6 'tria sata' triu gimez 5 — 6. ebda 'simile commisce' reinas meles — 7. f. 51 'probati argenti', zu Gen. 23, 16, luteres silueres — 8. 'publiée monete', zu Gen. 23, 16, thero frontro munizon — 9. Gen. 24, 22 'pondo' in dero- uuagon — 10. Gen. 24, 32 destra vit in sadolota vel ant-sonda — 11. Gen. 24,63 'ad meditandum' he banecone (so hs.) lo — 12. f. 52 Gen. 30,37 'amigdalinas' hesilinas — 13. 'stirax', so hs. zu Gen. 43, 11 'storacis', vvirokboum in Arabia — 14. Gen. 43, 26 'adoraverunt' erodon in an — 15. am Schluss des ab-8chnittes steht: 'Et sepelierunt eum in predio lsachar (so hs.), quod dedit Iacob Ioseph' ze uora deilon; 'hoc enim armis suis acquisierat ab Amorruis' (vgl. dazu Gen. 48, 22; 49, 31 ; 50, 13). Asimm. zu 8: ro m frone über der zeile nachgetragen hs. zu 10: sadolota gebessert hs. aus sadolata durch o über der zeile und punct unter dem a. zu 11: be, so hs., lis ze oder besser te'! siehe weiteres unzweifelhaftes nd. in gurdilos 1 und hesilinas 12, vvirokboum Y6, vgl. auch silueres 7, sadolota 10, erodon 14 (wetina, duchcre in 11). Besondere verwantschaftliche beziuhungcn zu einem der andern ahd. Genesisglossare ergeben sich nicht, mit cuole, khoufscalh, muniza, insadolota steht zwar unser glossar auf dem boden der übrigen Genesisglossare, siebe iSteinmeyer Glossen 1 29911; aber für 'perizomata' hat die melirzahl der übrigen heli (nur Kb. klingt mit umbi 2yi<jurlida an, 6t. 1316,5); für 'ad meditandum' haben die andern zi uopanne etc., nur ein Münchner codex (elm. 22 201 aus Windberg) hat noch zu panichen (St. I 306, 14); für
*Naumann, H., Glossen aus Admont,.z.f.d.A. 64 (1927), 77-79 Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
Glossen Admont, Stiftsbibliothek 718
78
'amigdalina' bat die mehrzabl mandettpoum) hnuzboum etc., nur der Wiener cod. 1761, vielleicht aus Monsee, bat noch hesilino vor mandalpoumine St. I 300, 25. ausser mit gurdilos steht unser glossar auch mit franerò, wirokboum und dem unverständlichen antsonda allein, und jene scheinbaren beziebungen zu Rb, Clm. 22 201, Vindob. 1761 werden sofort durch starke abweichungen wider illusorisch.
II. Glossen zu Aldhelm Cartn. de Virgin, (citiert 1 nach Ehwald MG. Auct. antiqu. XV): 1. fol. 64', Carm. 353, 15 ;. . . ipant' (lis 'pipant') zuizeron — 2. fol. 65, Carm. 359, 157 'obrizum' smelzgolt — 3. Carm. 359, 162 'puniceo murice' affri-canisgemo zisale — 4. Carm. 360, 173 'brattea fila' giuuntena 5 fadtìna — 5. Carm. 362,219 'antla' (lis 'anthlia') vvazergalgo (o über unterpungiertem a) — 6. Carm. 364,272 'in tempis', in amenis locis, empis est umbraculum quod dicitur iouba (lis louba) — 7. Carm. 370, 426 'glaça' (lis 'glauca') wetina, — 8. sol. 65', zu Carm. 377, 574 'molosus' suisa 'dieta ab insula molosa'. — 1° 9. zu Carm. 399, 1087 'blessus' lispende — 10. fol. 67, vieil, zu Carm. 362, 222 'mergula' : 'mergus' duchcre, 'bine mergis, tis, nr (lis air, ahir), quia mergat stipulam; inerga, merge, glassa, qua fruges elevantur, dicta a volucribus mergis'.
An mm. zu 8: suisa vgl. Grast' VI 282 u. bes. Ducange II 89 'canis segusius'.— zu 10: dieser lat. commentar nach Paul, ex Festo 124, vgl. De Vit IV 103, Ducange IV G91 ; gehört glassa zu Graft' IV 547 klappa 'foreipula' oder zu franz. glaive, mhd. glavie't
Mit smclzgolt, zisale, fadema, Iouha, wetina, lispende, duchere befindet sich unser glossar in Übereinstimmung mit den meisten übrigen Aldhclmglossaron Steinmeyer 11 1 2 ff. bei zuizeron und giuuntenu fadema besteht besondere Übereinstimmung mit dem Münchner cod. 23 480 (Steinm. II 18). .statt vvazergulgo sagen die andern wiazzsaruuinda, cxrba, galgaruota, gaigraha ; 'molosus' glossieren die andern mit rudun, rudin.
III. Schliesslich enthält unser codex noch folgende glossen : 15 1. fol. 64 'strigia' vnchoUla — 2. fol. 64' 'lahnialice' (so hs.) aiierguldc gismclzc (s über der zeije nachgetragen) — 3. 'gina id est millier, inde giniccum' gendz. — 4. 'yppodomum1 (so hs.) vutrsal (so hs.) — ó. sol. 137 'amasones' (lis amasiones) frihtila.
Anmm. : nr 4 könnte aus Aldlielms prosa de virgin. Elnvald 271, 17 'ypodromi' stammen, zu nr 3 vgl. Steinm. IV 203, 4 'gincceum' i/iìiuz aus einem Trierer alpliab. glossar des 11/12,jh.s, das-auch 'brattea', 'blessus', 'glaucus', 'inergus', 'molosus' glossiert, also wol manches Aldhclmiscbe enthält es enthält auch, was mir Sievers bestätigt, als bisher einzigstes glossar unser lemma 'strigia, strihia' (2i)i), (i. 7), glossiert es aber mit haddottiiga, das Steinmeyer für unverständlich erklärt, wohinter sich alter sicherlich eine entstelliing des geläufigen holzt»noia verbirgt, und mit hazus. 'gineceum', 'strigia' sind indessen bei Aldhelm nicht belegt, und es kommt nun vor allem Prude nz in frage, aus ihm stammt 'amasiones' frilitila zu Psychom. 182,
Glossen Admont, Stiftsbibliothek 718
79
vgl. einen Florentiner, Münchner und Pariser codex bei Steinm. II 536,64. 448,66 mit den glossen friedete, snudilo, sfidilo, hinter dem ganz verderbten 'lahmalice' (nr 2) verbirgt sich ein Prudenzlemma zu Psychom. 339, vgl. 'electrum obrizum' ubarguldi aus Prudenzglossen von SPeter und SGallen Steinm. II 499,6, 'electri' stnelzi aus einer bayr.-österr hs. Steinm. II 546,77. und in bestimmtem Zusammenhang damit steht nun wol auch die glosse 'strigia' vneholda, vgl. 'ganearum' ha-zisson, hazeso bei Steinm. aus denselben hss. 499,9 und 546,81 zu Psychom. 343. zu diesem Zusammenhang muss man Joh. Franck bei Hansen Hexenwahn s. 177 vergleichen, er spricht freilich gegen Franck für die gleichung ganea = striga = hexe, denn uneholda ist sonst das ahd. gloss em für 'eumenides', 'lamiae', 'furiae', nach Franck der verbreiterte und dauerhafteste ausdruck für hexen in älterer zeit, man vergleiche zu unserer glosse die steirischen strig-holden, die südtirol. strien, die schweizer, sträggele als weibliche dä-monenfiguren (Waschnitius Perht Holda s. 21. 85. 86. 72 f).
Glossen Berlin, Preußische Staatsbibliothek Ms.theol.lat. 4° 364
Überlieferung: Berlin, Preußische Staatsbibliothek. Ms.theol.lat. 4° 364 ( Kriegsverlust).
Die Handschrift im Quartformat (20 x 14 cm) umfaßt 16 Blätter zu je 17 Zeilen in zwei Lagen (Quaternionen). Sie enthält die Vita S. Solae des Ermenricus. Sie hatte früher die Signatur Cheltenham, Bibliotheca Philippica 16375. Wie die dortigen Nummern 16374 und 16359 bildete sie ursprünglich einen Teil der Handschrift, deren Anfang in der Handschrift London, British Museum Mss. Add. 22793 vorliegt. Sie stammt aus dem Kloster Sankt Peter in Erfurt. Sie wurde wahrscheinlich noch im 9. Jahrhundert geschrieben.
Inhalt: Die Handschrift enthält fünf volkssprachige Interlinearglossen. Diese befinden sich auf Blatt 6 und Blatt 14b. Sie sind altsächsisch mit althochdeutschen Spuren.
Ausgabe: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1838, Neudruck 1969, 764, 23-25; 764, 48-51.
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 415, Nr. 83; Bd. 5 1922. Neudruck 1969, 58, Nr. 83 Z.37; Priebsch, R. , Deutsche Handschriften in England, Bd. 1 1896, 115, Nr. 123; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 6, Nr. 46.
Glossen Berlin, Preußische Staatsbibliothek Ms.theol.lat. 4°364
VITA SOLAE AUCTORE ERMENRICO. *
[Canisii Lectionis antiquae ed. Basnage toni, il, 2]
DCCCCXXIII
Codex Cheltenham. 16375.
23 Orientem ac austrum uersus psternuor^ Iunci, .i. scirpi semidun 6" — 171 (Esai. 48
24 endi çundaruuord 6' — p. 171 nota b 35, 7) 49
25 Sigale .i. roggon 6* — ib. Sarcofagi thes kares 14b — 175 50
Operculum that hlit 14b — ib. 51
1 Adplicauit] 1 aus r corr. applicuit M a desensione M defensionum F * con-fecti FM * unsuprista kanozcas soll wol das folgende vasa foedissima übersetzen * ge-statorem M • partum FM 1 tigrides (tygres M) serocissimae FM 8 caveis FM * surculis FM l0 peragrare M peragrabimus F lt historiographus FM '* purgamento M; & contemptui populo eritis F t>3t> l3 per erguminos M in Energumeniä F 14 /. thurnh " sede FM " quadriga FM " susilis FM •• bigam M quadrigam F 19 dira uocis M dirasque voces F
*Steinmeyer,E.-Sievers,E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2,764,23-25; 764,48-51.
Althochdeutsche Bestandteile sind unterringelt.
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73
Überlieferung: Berlin Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat. 8° 73.
Die Handschrift im Oktavformat enthält 141 (richtiger 142) Blätter. Auf den Blättern la bis 122a oben stehen Glossen zur Bibel mit einer volkssprachigen Kontextglosse (Steinmeyer-Sievers Nr. 102 Nachtr.). Der Rest des Blattes 122a wurde von einer Hand des 12. Jahrhunderts mit Namen und Zeichen des hebräischen Alphabetes teilweise ausgefüllt. Auf Blatt 122b kommen von anderer Hand auf abgesetzten Zeilen sehr schön geschrieben gesammelte volkssprachige Glossen in zwei durch rote Striche gesonderten Spalten. Auf Blatt 126a unterscheidet eine andere Hand drei entsprechende Spalten. Auf Blatt 127b2 setzt Incipit glosa fulgentii epi. ad calcidium grammaticum ein. Dieser Text reicht einspaltig von Blatt 128a bis 135b. Dann folgen Auszüge aus Isidors Etymologien 1,38-44, auf Blatt 141a Augustinus usw. Die Handschrift stammt aus dem 11. Jahrhundert.
Die Handschrift gehörte früher Dr. Ludwig Tross in Hamm. Vielleicht kommt sie aus einer westfälischen Klosterbibliothek. Am wahrscheinlichsten ist die Herkunft aus dem 1185 gegründeten Kloster Marienfeld. Es ist jedoch fraglich, ob die Handschrift sich im 15. Jahrhundert schon in Ostwestfalen befand.
Inhalt: Die Handschrift enthält unter anderem ein Vogelnamenglossar (Blatt 123b-124bl, Steinmeyer-Sievers Nr. 996) und ein Pflanzennamen-glossar (Steinmeyer-Sievers Nr. 1024) mit überwiegend altmittelfrän-kischem Lautstand. Diesem liegt aber eine altsächsische Vorlage zugrunde, welche in insgesamt vier altmittelfränkischen Handschriften anscheinend unabhängig bearbeitet wurde (Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344, Trier, Bibliothek des Priesterseminars Hs. 61, Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 10.3.Augusteus 4). Das Mischglossar Steinmeyer-Sievers Nr. 1146 ist ebenfalls altsächsisch beeinflußt. Vermutlich versuchte hier ein altmittelfränkischer Schreiber, ein ursprünglich aus althochdeutschen wie altniederdeutschen Abschnitten zusammengesetztes Glossar in Richtung auf das Altmittel-fränkische zu vereinheitlichen, wobei ihm einige Verhoch-deutschungsfehler unterliefen. Die altsächsische Vorlage könnte aus dem nordöstlichen Westfalen (engrisch-westfälisches Übergangsgebiet) stammen.
Ausgaben:
Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen,
Bd.
3 1895, Neudruck 1969, 457,1-459,6; 459,31-36, Nr. 996; 570,10-
11; 21-572,7; 572,21-27,
Nr. 1024; 681,20-32; 681,52-687,16; 687,
23-38, Nr. 1146.
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 5 1922, Neudruck 1969, 108 ff.; Neuß, E., Studien zu den althochdeutschen Tierbezeichnungen der Handschriften Paris lat. 9344, Berlin lat. 8° 73, Trier R. III. 13 und Wolfenbüttel 10.3.Aug. 4°, 1973; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 7, Nr. 52; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977, 233 ff.; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 219 ff.
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73
111,457
C. VÖGEL.
[vgl. 6, 5—7. 60—62. 10, 36—43. 14, 53 ff. 20, 1 ff. 54, 9 ff. 85, 2 ff. 202, 33 ff. 354, 47 ff. 364, 44 ff. 403, 67 ff und unten Mischungen]
DCCCCXCVI
a = Codex Parisinus 9344 /. 42b. b = Codex Berolinensis Ms. lat 8° 73. e = Codex seminarii Trevirensis f. 112b. d = Cbcfex Chielpherbytanus Aug. 10. 3.
4° /". 89».
1 Olor * Eleuiz a Eluiz b 123ba eluiz cd a uuidehopa d uuindehoppa c 19
2 Parix Meisa i 123b2 meisa acd Ciconia10 Odeboró T lì?3b2 Hork u 20
3 Peruigellus* Vinco ab 123bi uinco rf odoborp c stork rf strok o 21
4 sincope Hirundo12 Suala uua a sualuuua o 22
5 VuItuP Giro a Gir i 123b2 giR c Suala b 123b2 suala d 23
6 gir d vr~~/* Passer muschan a Sperilig b 123W 24
7 Merops * Gruonspet b 123b2 gruon- sparo d 25
8 speht a ghronspeht c speht d 5a Columba14 Duua b 123b2 du ua d 26
9 Cuculus5 Koch b 123b2 .gok a^^hochg dufa g 27
10 Psitachua 8 kaa c Çâa d Turtur tur tul duba a turtulduua d 28
11 Cornicula crecula a Kraia b 123bï stila e 29
12 (craia e era d Caradrion IS Leuuerca10 6 124al le- 30
13 Pica7 Agalstra b 123bî agalstra a uuerka d Natgala a 31
14 agaistra c agestra d Mergus17 Ducheri b 124*1 duchere o 32
15 Picus Vespet8 6 123b2 Pauo 18 Pao ò 124»1 Po a 33
16 Cignus Suanin b 123b2 suan ed Eleuiz a Phicecula Sneppa a Senppa b 124*1 34
17 Grus Grano b 1231'2 erano ac kranno_<2 Larus Musara b 124*1 35
18 Hupupa' Vuiduhoppo b 123b2 Wideopa Strucio19 Struua b 124»1 strude 6truz d 36
I davor die Überschrift De nominibus avivm e. die reihenfolgt der gli. in d ist diese:
457, 1. 3. 5.
13. 17. 18." 458, 18. 54. 23. 27. 459, 1. 457, 9. 22.
458, 30. 457,
11. 26. 30. 16. 28. 458, 1 (von hier ab beginnt
eine ziveite hand). 457, 20. 30.
458, 7. 457,
24. 458, 3. 8. 457, 2. 458, 5. 12. 457, 7. 458, 10. 17. 457,
10. 458,
14. 19. 20. 22. 459, 5. 458, 26. 459, 4. 33. 458,
28. 459, 31. 35. 458, 32. 35. 34.
40. 38. 43. 41. 45. 47. 50. 49. 51. 459, 3. 458, 52.
56 * Fringelius d. davor die
Überschrift
Nomina
auium ò • Wltur c 4 Meropa. X Loaficua
a • Cuculus.
I
Pni-
tacu8 a * Phsitachus c, an ai radiert CiptacuB d Psitacus. Loquens
auia b ' Pika d
* = vel speht? • Hupopa a Vpupa b Jo Ciconia] n aus o corr. c Cithonia 6
II Hork im context c '* Hirpndo a
" Mnd. wb. 3,139 " Colûba, der strich
mit blasserer dinte b " Caradion. (darüber rasur) t Laudula. et
Lucinula (darüber
Natgala) a " dann similit luciani l/ius
lucinia). quia luce canit b If Merchus b
11 P-.-IU8 6 " Strutio c
»Steinmeyer.E.-Sievers.E.,Die althochdeutschen Glossen,Bd. 3 ,457,1-459, 6: 459,31-36; 57o,10-11; 21-572,7; 572,21-27; 681,2o-32;681,52-687,16; 687, 2 3-2 8.
5a) z.T. ahd.?
8a) Handschrift c as.
Altsächsische Bestandteile sind unterstrichen. Bestandteile,welche un-unterscheidbar als entweder altsächsisch oder althochdeutsch angesehen werden, sind unterstrichen und unterringelt.
10
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73
111,4 58 Sachlich Geordnete Glossare. E. Etozelolossare
Wo. (Hoffmann Ätid. aus Wolfcnbüttel xxvr. xxvii). Zs. 15, 48 1 Philomela1 Natigala 2 6 124»1 naht-
29
2 gala e naht gala d
3 Bubo_Huk b 124*1 huk ed hue a
4 Lucifuga huchek a Hula ò 124al
5 Onocrotalus 3 Wntharhum b 124al Wnz-
6 zerhunt a uunznrhuon e vuazarhuon d
7 Honocratulus horo dûpil d
8 Nycticorax4 Nathrauan b 124»1 naht-
9 rauag. e naht rauan d nat ram a
10 Passerarius5 Wigo a Kiuino 6 b 124»1
11 kyuino 6 d
12 Erodium7 doni clin8 a Donicliri8 b Ericius19 Igil b 124»2 rf igjj ac
13 124*1 bom. ualko d
14 Erodion Roder kiuino6 b 124*1 rodel-
15 kiuino 6 d kuuno 6 e
16 Erodius fai _ko_c
17 Aquila Hera b 124al Aro d
18 Miluus Vuiho b 124al uuio d
19 Capis9 Valco b 124»1 Ualko rf falco a
20 Accipiter Hauog ò 124*1 hauohe d
21 hauok a hauuk e
22 Comus rauan d
23 Vespertilio Flotharm' b 124.a2 flether
24 »ms a m dam' e roclcTnias 10 d
25 Blattis flethannus e
|
steinbuk e sten boc d Betriscus 15 |
|
31 e 32 33 |
|
uurendp_ a uurcndilo vurendclo d Vuertlo_ b 124*2 Coturnix Watala ab 124*2 Quatala d 34 Ortigometra16 Feldhon b 124»2 felt-35 huon e veltihuon 17 rf 36 Ancta Anath b 124»2 37 Rinocerus18 einhurnio e Henonnio b 38 124*2 einhurni rf vrhunt a 39 40 Gallinncius20 Cappo b 124»2 cappo a 41 kappo ed 42 Ardea21 Hogoro 6 124a2 hegero_ e 43 hoiro a regro t? 44 Scarabeus22 Vuiuil b 124a2 uui uil d 45 wiuel a 46 Papilio Viuildra ò 124»2 viuoldra d 47 pis ultra a 48 Fucus23 Drenoò 124»2
dreno d drano a 49 Vespa Wespa b 124a2 wospa a uuespa d 51 Crabro24 Horuizo b 124a2 hor neiza a 52 |
|
horneza d 53 26 Castoru Biuer b 124a2 biner g biiior d Turdus Brat_ uogel /; 124bl stara a 54 |
|
spra d Gripes 25 Gripho a griph d |
|
27 Castorium 12 Biuerzzi è 124a2 biuerizzi d 28 Menila Merla 6 124a2 ansia a get- |
Ibexu Steinbuc b 124a2 steinbuc a 30
I Philomela] über e rasur von übergeschr, 1 b Filomela e
Filomena d ì Natigala]
das
mittlere a aus corr. b ' Onocratilus b
Onacr.atujus d * Nccticorax a Noctua ci
![]()
8 Paserarius d ' ist hicmit isl. kjói (ThorkelSson,
SuppL, anden samling 250b.
Cleasby-Vigfusson
340) zu vergleichen? Roder =ags. rodor oder 'ritber'? T Frodium a
Herodium d ' mir unbekannt '
Cappus d I0 ags. hrcademûs "
Caster
d
II Castoriü] der strich mit blasserer dinte b "
Nemnich hat geissvogel = scolopax
arquata (schnep/e,
brachvogel) und tringa vanellus (kibitz), Die/enbach geytehuck ^merula
14 Hibex a Ibix d " Bestrictus b Bitriscus d " Octigometra b Ortigo und
darüber meira, ate ivüre dies deutsch a, während das ganze nur Ortigometra bedeutet und
die nächste ql. vrhunt (falchlich über Rinocerus) hicher
gehört,
dann Perdix
(r aus
corr.). Similit b, s. unten 459, 4 "
veltihuon] i angehängt d " Rinoceris 6
Rc-
nocerus d " Hericius c " Gallicius c Gallinatius b. die gl. nach der folgenden a ]
11 Ardea] unten ama radiert c " die gl. »lac/t 458, 49 b " F:icus d " Sera-
b^o ò, c
aus i corr., r mrt blässerer dinte übergeschr. Grabo rf "
Grepea d Grippes.
Similit
b
11
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73
U. Die Tiere DCCCCXCVI 111,459
Wo. (Hoffmann Ahd. aus Wolfenbütld xxvi. xxvn). Zs. 15,48. —Bibl.8. Em.31.
|
1 Palumbus1 Holt duua b 124bl 2 |
|
ho le |
|
duba o rin gii du ua d 3 Pullus2 Hon b 124bl huon d hunt a 4 Perdix 3 Rephount o reph huon d 5 Pellicanus ì acedo4 Regero b 124bl 6 heigro d |
Frondator Speth b 124bl
sphet a gruon 31
speht
b 32
Graculus5 Hurhon 6 124bl hruok
a
33
hrok c ruok d 34
Cappedo
8 Quapp_iia_J> 124bl Quappji d 35
çapjm
o 36
1 Palumbis d • Perdix a pedo a
' Pullus] der zweite strich des zweiten u aus t oder ti radiert b ì acedo (dh. alcedo) fehlt d' * die gì. nach der folgenden a * Ca-
12
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73
III,570 MXXIV (Pflanzenreich)
o = Codex Parisinus 9344 f: 42b. b = Codex Berolinensis Ms. lat. 8° 73. c = Codex seminarii Trevirensis f. 112b. d = Codex Qwlpherbytanus Aug.
10. 3. 4° f. 89*.
10 Saluials Seluia b 124bl Selua d breda a vuegebre da d 21
11 Plantago Wechbreida è 124bl Wege- Malua16Papaia 6124bl Papiüao papulae 22
u davor die
Überschrift Nomina herbarum (a aus corr. b) abd. die folge der gli. in d ist 570,10.571,
3.1.
6.10.14.18. 570,11. 571, 5. 8.12.16.19.21. 25. 28. 32. 36. 37. dies oder ein
ähnliches
glossar ist oben 387, 11—55 benutzt " Mallia ab
13
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73
III. Das Pflanzenreich MXXIV
Wo. (Hoffmann Âhd. aus Wolfenbüttel xxvri. xxviii). Zs. 15, 49
571
1 Satureia1 Konila 6 124bl
konala d
2 conub c Scaraleia o
3 Sorpillum Weldkonila b 124bl feltko-
4 naia d Conala a
5 Aneturn* Dilli b 124bl dilli ad
6 Nasturcium3 Cressa b 124bl Crasso d
7 crasso o crisso c
8 Cucurbita Curuez* b 124bl curuuiz ac
9 kuruiz d
10 Lihisticum 5 Luuistik b 124bl lube steko
11 c lupistekila6 o lubistekul d
12 Scaraleia7 Scaraleia8 ab 124bl scara-
13 leia d sclarega c
14 Marrubium 9 Maredioh b 124bl Andorn
15 d andron a
16 Maratrum 10 Venekil b 1241'3 Fenekal a
17 uenakal d
18 Caiilis X1 Aucol » b 124»2 Col a kol d
19 Cerfolium 13 Kieruila ò 124b2 kiruela_ a
20 kernel d
21 Abrotanum Auereza b 124b2 auarata a
22 Auaruza d
23 Absinthium14 Wermodo b 124b2 uuer
24 moda o
25 Pepones Pethemun b 12412 pethemon d
26 pe themo o
27 Puleyum ls Pulei b 124b2 Puler a
28 Vctonica Betonica 6 124b2 boto ni ca a
29 leutonia d
30 Agrimonia Auermonia b 12*4b2 a uar
monia a 31
Vrtica16 Nizila ò 124W nezila a Ne-32
zela d 33
Apium Eppi ft 124ba Eppe o 34
Alliuni kluo flok a 35
Gepe " lok a k'of lohc d Unna b 124ba 36 Ciminum 18 Cumin b 124b2 cumin d 37
kume a 38
Papauer Magosamo b 124bS magosamoa 39 Tanacetum19 Reniuana b 124b* rein- 40
unno a 41
Mentimi Minza b 124bï mza a 42
Boletus20 Buliz b 124bî buliz a 43
Millefolia21 Garauua b 124b2 graua a 44
Nepta
Simiza a Simi:za 6 124b2 45
Rnpbnnum Rcdihc b 125al mer re dik a 46
Calta
Binisoga b 125»1
be
ne
sua a 47
Cirer
Kechera b 125al chechera a 48
Vicia Wicoa b 125r1 wike a 49
Aliena22 Auenaò 125*1 Euena oeuina c 50
Sigihun
23 Roggoòl25sl Rocoa rogkoc 51
Spelta2*
Snolza
b 125*1 epelza a Bpïeltac 52
Legumen'25 Smalsat 6 125al smalsad c 53
Faba28
Bona
b
125»1 bona c 54
Pi?a27 Ereuuiz 6 125al
ïere"uiz a Hart 55
uueishe
28 eri{. l ari c 56
Milium hir si a hirse b 125»1 57
|
58 linsi e 59 60 |
Pcniceum29 Penich 6 125*1 Penik a Lens Ieiitis30 Linsa b 125»1 linsin a
I Satureia 6 Saturreia d
% Annetum â. vor 571,1 a ' Nastucium
a « Cur-
ugz] zwischen r und u rasur
eines aufsteigenden striches b * Libisticum] b nus
con: a Liuesticum c ' lupistekila] p sehr zucifelhnft
a ' Scorcia a Sc'areia d Sca-
rabeia c. die gl. vor 571, si a, vor 571, 10 c ' Scarnlcin] r aus 1, tfas mittlere a aws
ansatz
von e corr. 6 • Mambium d '° Maratrû] das erste r aus corr. von H d
II Colis 6 Caulus a " Aucol] Au sollte Colis «>i
Caulis bessern:
also waren in der
vorläge von b die
deutschen gli. ühergeschr. " Gerfolium a u Abauidium a '• Pu-
leum a, vor 571,19 " die
gl. vor 571, 28 a 1T Coppe « Cncpe d. die gl. ror571,23
a
11 Cuminü 6 " Tanccetii ft "
Bulctu a " Millestilia a, nach der folgenden
gl. " die gl. nach der nächsten a, nach den btidm
nächsten c " Sigalü c Fi-
gilo a " SBelta a, S vor der zeile nachgetragen Siligo c " Edulium. 1 absonium c, nach 571, 5G " Faba] Fab auf rasur c 1T die <ß. nach der folgenden a " Hart uueishe im context c " Peniciü a l0 lentis fehlt a
14
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73
III,572
1 Triticuni 1 Wetza_ò 125al wizc a
2 Ordeum * Gnrsta b 125»* gorst« a
3 Pasta3 Deig b 125»1 deig a
4 Bracium Malz b 12f3al malz o
5 Furfur Cliuua b 125*1
6 Perna Ruokispec* ò 125al soma e
7 Puls8 Bri b 125»' bri a
Cupndium
• Brado
b 125** brado ac 21
Minutium
7 Ingisccdo b 125** Insnid e 22
Salsitia uurgt^ c 23
Knlopoda8 I^eist h 12.ri»2 leist a 24
Colustrum Biost b 12s>»9 25
Sorbiuncula • uuarniuog e 2ü
Meditullium l0 Dodoro b 125»8 jLodgro_a<; 27
1 diese und die folgende gl. vor 571, 58 a gl. nach der folgenden a l l. Ruckispec Capatü a ' Minutiunt h • Kalapota a doro. Similit Vitcllus b Mcdtulliü. I uitelliu hand: Capis falco Ebulum adach
1 Ordeum b, d aus o corr. ' die
1 Pernä, Pul lis bri a • Capadiü b * / Sorbiciuncula Io Meditulliti. Do-und daneben am rande von späterer
15
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73 Mischglossar MCXLVI
Sachlich Geordnete Glossare, e. Mischungen
MCXLVI Codex Berolinensis Ms. lat. 8° 73.
113,601
20 (122bl) Plaustrum Vuagnn [dcccclxxii.
21 mcxxi ustv. mcxlv]
22 Aratrum Pluog [dcccclxxii. mcxxi usw.
23 mcxlv]
24 Erpica Egitha [dcccclxxii. mciii. mcxxi
2i5 USW. MCXXXIX. MCXLV]
2ß Iugum loch [mcxxi îisiv. mcxlv]
27 Stimulus Gart [mcxii. mcxxx usw.]
28 Lora Seil
20 Hunicruli Kifon [dcccclxxii. mcxxi
30 USW. MCXLII. MCXLV. MCLl]
31 Kadii Spcichon [dcccclxxii. mcxxi usw.
32 MCXLV. MCLl]
Modiola Naua [dcccclxxii. mcxxi usw. 52
MCXLII. MCXLV. MCXLVII. MCLl] 53
Rota Rat [dcccclxxii.
mcxxi usw. 54
mcxlv] 55
Scala Lcidra [dcccclxxii. mcxxi usw. 56
mcxlv] 57
Buris Plogesho uid [dcccclxxii. mcxxi 58
usîv.) 59
Salinentarium10 Salzhua W
Rastel Recho11 [mcxxihmsu». mcxxxix. Cl
MCXLV. MCXLVIlJ 62
Pellssi iacinctina Kciinac [mcxlvii] G3 Periis12 rubricata Loski [mcxlvii] 64
10 /. Salsamentariuni " dann Repagulü ohne deutsche gl. " /. Pellis
16
|
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms lat 8°73 Mischglossar MCXLVI 111,682 1 Pellis fracta herach [mcxlvJ 2 Zomentum jZieca_[MLXXXii° usw. mcxlv. 3 mcxlviii] |
4 (122b2) Filtrum Vilz [iiLXXxna usw.
5 mcxlv]
6 Hulcitum Hulith [mlxxxvi. mcxlviii]
7 Peripetasm:1 Kemis [mcxxiv]
8 Dorsale Rukilachan [mlxxxvi usw.
9 mcxlv Dorsalia]
10 Pissa Cina2 [mlxxxvi]
11 Duciolus Zappo [mcxx. mcxlv Cluci-
12 culus]
13 Tina zuber [mcxv usw. MCXin. mcxlv]
14 Caleola Gellita3 [mcxix. mcxlvii]
15 Tuber masser [dccccliii. dcccclxii. mcli]
16 Spatula Suerdala
17 Ferini* caro Vuilt fleis
18 Pastaban Hremo5 [DCCCCLXXXivb.
19 DCCCCLXXXVIL MCXLV. MCXLVIII]
20 Fidis Harphansuar.6 I harpa
21 Calcius Scuo [MLXXXiib. mcxlv]
22 Ostorium Strich
23 Commilito Herigesello
24 Textrina Dung [mcxlv Textrinum]
25 Cimiterium lichof. latine dormicio mor-
2C
tuorum
27 (123*1) Lima Vila [mcxi usw. mcxvi.
28 mcxlv]
29 Bursa7 Scrothisaran
30 Sulcatorium Nuoil [mcxvi. mcxlviii]
31 Grammacula Haal [mxcviii. mci usw.
32 MCXVI. MCXXX. MCXL. MCXLV]
33 Fuscina Crouuil. inde fuscinula [mci
34 USW. MCXVT. MCXL. MCXLV]
35 Securis Accus [mci usw. mcxxx. mcxlv]
3G Andeda Brandraida [mci usw.
mcxvi
usw. mcxlv. mcxlviii] 37
Craticula Harst [mcix] 38
Bipentis8
Bial. Ì houua [mci usw.]
39
Tridens
Mist gauala [mci usw. mcxxix. 40
mcxlv] 41
Ligo Carsc9 42
Vomer Scar 43
Fossoria houua [mci usw. mcxiii usw. 44
mcxvi. mcxxx. mcxlv Fossorium] 45
Pila
Scufla
[mci usw. mcxvi. mcxxix 46
usw. mcxlv. mcli Pala] 47
Sarculum Gedisaran [mci usw. mcxxix. 48
mcxlv] 49
Ascia Barda 50
Plano Scauo [mci usw. mcxvi. Mcxxvni 51
Plana] 52
Falz Segesna [mci usw. mcxxx. mcxlv 53
Faix] 54
Fascicula Sichila [mci usw. mcxvi. 55
mcxxix. mcxlv Falcicula] 56
(123a2) Procunctorium10
Stepisran [mci 57
usw. mcxlv] 58
Incus Anaualz 59
Forceps
zanga [mcix. mcxi usïv. mcxlv] 60
Forcipula
Cluht [mcxi] 61
Forfix Scera, inde spatula [mcxlii. 62
mcxlv] 63
Galea Hebn [mci usw. mcxlv] 64
Thorax grece halsberga 65
later11 pectus. inde torax
halsberga. I 66
brustrohe, quia pectus tantum uelat 67
[mlxxxv. mcvii] 68
Ringa Vuezel12 69
Calcar Sporo [mci usw. mcxiv. mcxlv] 70
Cuspis
Spiez [mcix] 71
Faretra Cochar [mci usw. mcxlv] 72
1 Peripetaam:] rasur von a ' vgl. oben 220, 39 Melanteria
qua denigratur corivm
sverza
.i.
cina ' Gellita] am G radiert, sodann Truct&ria ohne deutsche gl. * /.
Ferina * l. Bremo • l. Harpliansnar 7 vgl. Graff 3, 215 • l. BipeDnis
• neben karat begegnet dialectischk&wch: DWB s.v. 10 l. Propunctorium " sollte hiemit zusammenhängen Isidor 3,22, 2 pectuä dorica lingua xiaóga vocatur? " Ringa, rinca erklärt Ducange mit baltheus militaria, cingulum militare, darum ist Vezel zu lesen
17
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73 Mischglossar MCXLVI
111,683
1 Telum Sciefti
2 Pilus Pii [mci usw. mcxxxiii. mcxlv]
3 Bipensa Fluica1
4 Pultio bolzo [mci usw. mcxxxiii]
5 Corda2 Sena [mci usw. mcxxi usw.
6 mcxlv]
7 (123bl) Sagitta Strala [mci usw. mcxlv]
8 Cestus Coluo [mcviii]
9 Strigalis Scerra [dcccclxxv. mcxxxiii]
10 Offa Bal [mxcviii. mcl. mclii]
11 VeruSpiz [mlxxvii usw. mcvi. mcxxx.
12 MCXLV. MCLIl]
13 Stapius3 Stiual
14 Expedicio Hereuard
15 Capulum Hilz [mlxxxv. mci usw. mcxi.
16 MCXV. MCXLV. MCXLVIIl]
17 Pithia Sadelzugo*
18 lus. iussis. et ius. ruris.s :: utrumque
19 dici tur ius. sal*
20 (125»2) Mapula Hantfact7 [mcxxxiv
21 usw.]
22 Area ofstat. Similiter seticus 8
23 Vestitura Giuueri9
24 Implrex10 Schindala
25 Laquear Himilizi [MC. MCLV]
26 Tignum Spam11 [mcxxviiJ
27 Tigna Latza12
28 Laquearius Ouoldro u
Omech u Weglus 29
Verruca Warzala
[vgl. mcxlv. mclv] 30 Lens lendis Niz [dcccclxxxiv*. 31
DCCCCLXXXVI. MLXXXI. MCXLV. MCL. 32
MCLm] 33
(125bl) Cipolus15 Hint calf 34
Lectica Vuega. Similiter cuna [mlxxxv 35
usw. Cuna] 36
Linx lincis Vos 37
Culix Mukka [dcccclxxxiv0. 38
DCCCCLXXXV. MCXLV. MCLJ 39
Muricepa kazza [dcccclxiv. dcccclxvii. 40
DCCCCLXVIII.
DCCCCLXXI. DCCCCLXXII. 41
DCCCCLXXXIl] 42
Rombus Sturi [Dccccxcifa] 43
Alansa18 Alasa 44
Cauona17 Muno 45
Tinca Slio [dccccxci* usw. dccccxcii. 46
DCCCCXCIII. DCCCCXCIV. MCXLV] 47
Anctua Cupiro18 48
Brasma Bresma 19 49
Perca Bars 50
Platesia Halffisg20 51
Tructuria Forna [vgl. dccccxci* usw. 52
DCCCCXCII. DCCCCXCIII. DCCCCXCIV. 53 DCCCCXCV. MCXLV. MCXLVIIl TrUCta, 54
Truta] 55
Allech Herinch[Dccccxci»t/sw.DCCccxciii. 56
1 Gl. K. 169, 3
sagitta flukhe * davor Arcua ohne gl. * vgl.
Ducange s. v.
stapio
* Pithia aus ephippia, vgl. epitia bei Diefenbach s. v. ephippium. darnach Si
militer
Falera.| Omelia, popularis sermo * l. iuris ' darauf folgen Caluo. Cauia
(sic), id est decipio.l Inde cauillare. cauillis.) inde calüpnia.| Caluo.
Caluas. id decapillo.|
Aglosus
(dos erste s von junger hand in ss corr.). Elinguis. | Balsamo. Arbor in india. |
(123bl)
Bobinatrix (x mit rasur aus s corr.). Incstans semina, sodann
die vögel- und
kräuternamen nr DCCCCXCVI. MXXIV T l. Hantfan
* die ersten buchstaben von
setic* unsicher, s. Ducange s. v. * dann Manaua ohne gl. 10 I. Imbrex " l. Sparro ll falsch verhochdeutscht für Latta " dieselbe gl. im codex der Trierer seminarbibliothek f. 107» Locuarius oualdra: aber das deutsche wort vermag ich nicht sicher zu deuten " das unverständliche Omech in Cimex zu ändern, verbietet der umstand, dass dies wort 684, 61 vorkommt, da Verruca folgt, könnte die bedeutung 'hühnerauge' sein und pernio, gemursa toumado mit uneglus verglichen werden " bl. 125bl beginnt mit Vola. Medietaa p»lma (l. palme), l. Capolus lf diese gl. ebenso im Trierer codex f. 103» 1T cavena = capito, capedo Diefenbach 97« Jl Anctua cupira im codex Trevirensis f. 103» «» codex Trev. f. 103b î0 codex Trev. f. 108»
18
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73 Mischglossar MCXLVI
111,684
1 DCCCCXCIV. MCXLVj
2 Rubellio creuiz.1 Similiter Cancer
3 Anguilla Al [dccccxci* usw. dccccxch.
4 DCCCCXCIII. DCCCCXCIV. MCXLV]
5 Esox Salmo [dccccxci" usw. dccccxch.
6 mcxlv]
7 (125bS) Lucius Heich [dccccxci» usw.
8 dccccxch. dccccxciii. dccccxciv.
9 mcxlv]
10 Murena Läprid[DCcccxciausw.DCCccxcu.
11 DCCCCXCIII. MCXLV]
12 Cete Michele uisca
13 Strophantia Vuen|:uurzs
14 Sacrariutn Sigitri
15 Ver Ber [dcccclxiv. dcccclxix.
16 DCCCCLXX1I.DCCCCLXXIU. DCCCCLXXIV.
17 DCCCCLXXIX. DCCCCLXXXI. MCXLV.
18 MCXLvni Verris]
19 Scrofa Suu [dcccclxiv. dcccclxvi.
20 DCCCCLXVII. DCCCCLXVIII. DCCCCLXXII.
21 DCCCCLXXHI. DCCCCLXXXI. MCXLV.
22 MCXLvm]
23 Porcelli Vare [dcccclxiv. dcccclxvi.
24 DCCCCLXXII.DCCCCLXXin.DCCCCLXXIX.
25 DCCCCLXXXI]
26 Veruex Wither
27 Eemissarius Verinno3 [dcccclxiv.
28 DCCCCLXXII. DCCCCLXXV. DCCCCLXXVI.
29 DCCCCLXXvii. vgl. mcxlv Emissarius]
30 Ambulator Zelderi [dcccclxiv. dcccclxv.
31 DCCCCLXVII. DCCCCLXXII. DCCCCLXXIV.
32 DCCCCLXXV. MCXLV]
33 Giluus Gelo
34 Glaucus Glesen oger4
Rubens Rod 35
Spadix Wirzbrun5 36
(126al) Equarius Stuos8 [dcccclxiv. 37
DCCCCLXV. DCCCCLXVII. DCCCCLXXII. 38
DCCCCLXXHI. DCCCCLXXIV. DCCCCLXXV. 39
DCCCCLXXVII.
MCXLV. MCLl] 40
Bacho Bacho 41
Perna Vera7 42
Frigdaria Suiza [mlxxiv usw. mcxlv] 43
Liquamen
Smalz 44
Indictilis Slobrada [mlxxiv] 45
Saltia vurst [mlxxiv
usw. mcxlv Salsicia] 46
Annua
Buog [dcccclix6. mlxxvi usw.
47
mcxlv] 48
Cerebruro8 Hirnicoph 49
Ouum ei9 [dcccclxxii. mcxlv] 50
Tintinnabulum 10 scella [mcxxxiv] 51
Testula11 scellica 52
Sorbitiuncula panne, cucelo 53
Pinnaculum Vindberga [mc] 54
Lucar Rokhus [mc. mcxxii usw.] 55
Conpluuium Gidropigzari12 56
Pulix Flo [dcccclxvi.
dcccclxix. 57
dcccclxxxiv». dcccclxxxv.
58
dcccclxxxvi. dcccclxxxviii.mcxlv. 59
mcl] 60
Cimex13 vuanlus1* [dcccclxvi. 61
DCCCCLXXXIV* USW.
DCCCCLXXXV. 62
DCCCCLXXXVI. MCXLV] 63
Varix vuer [vgl. dccccliv] 64
Pedicula lus [dcccclxvi. dcccclxix. 65
DCCCCLXXXIV*. DCCCCLXXXV. 66
DCCCCLXXXVUI. MCXLV. MCL] 67
|
68 |
Dorca Reiga
1 codex Trev. f. 109» * Vuen|:uurz] rasur, wie es scheint, von rotem S. die gl.
verstehe ich nicht * = Wrennio * oder Glesen oger • hiezu stellt sich uuire-brun Gli. 2, 716, 19 • = Equaria Stuot ' Vera] er fast erloschen, V unsicher
* I. Cerebrum, davor Scapula ohne gl. ' ei übergeschr. 10 diese und die
beiden
nächsten
gli. mit kleinem schwarzem anfangsbuchstaben a da testa bei Diefenbach
mehrfach durch schale de pomo, ouo usw. glossiert erscheint, so wird scellica nicht von scella tintinnabulum, sondern von mnl. mnd. schelle 'schale' abzuleiten sein lt gidro-pi[g]zari bisher nicht belegt 1$ Cimex] i aus u oder e radiert l* l. vuantlus
19
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.lat.8°73 Mischglossar MCXLVI
111,685
1 (126»a) Glis.1 Glitis Cletha[DCCCCLXxxvi.
2 mcliiJ
3 Caduceator Erendebodo
4 Dapifer Druthsezo [mcli]
5 Equus2 Hro3 [dcccclxiv. mcxlv]
6 Equa Mera [dcccclxiv. dcccclxvi.
7 DCCCCLXXII. DCCCCLXXV.DCCCCLXXVII.
8 MCXLVj
9 Vulpecula Foha
10 Lepus3 Haso [dcccclxiv. dcccclxvi.
11 DCCCCLXIX. DCCCCLXXI. MCXLVj
12 Scruuio* Eigorno
13 (12Ga3) Sorix Mus [dcccclxix.
14 DCCCCLXXlJ
15 Mustela Vuisula [dcccclxvi. dcccclxix.
16 DCCCCLXXI. MCXLV]
17 Gliris Ratza3 [dcccclxxxvi]
18 Ericius Igil [dcccclxvil dcccclxviii.
19 DCCCCLXIX. DCCCCLXX. DCCCCLXXI.
20 DCCCCXCVI. MXClJ
21 Asibus6 Bremo7
22Actacus8 Vmbelo9 [dcccclxvi.
23 DCCCCLXXXIVb USW. MCXLV. MCLIIl]
24 Vitula Ï vacca Euol0 [dcccclxiv.
25 DCCCCLXVI.DCCCCLXVIII.DCCCCLXXVIII.
26 Uacca mcxlv]
27 PoledrusFulüi^/. dcccclxiv. dcccclxv.
28 DCCCCLXVIL DCCCCLXXII. DCCCCLXXIII.
29 DCCCCLXXIV.DCCCCLXXV.DCCCCLXXVIl]
30 Coluber Slango [dccccxc]
31 (126bl) Rana Frosch [dcccclxxxv]
32 Ranurtulus11 Froskilini
33 Musca. cinomia hundasfliaga
34 [DCCCCLXXXV. MCXLV. MOL]
C'äcada Heimo [dcccclxxxiv*] 35
Locusta Sprinco 36
Brucus keuero [dcccclxvi. dcccclxviii. 37
DCCCCLXXXV. MCXLV. MCL] 38
Cinifes fliagon 39
Migale Hanno [dcccclxvi. dcccclxvil 40
dcccclxviii. dcccclxxxvi. mxci. 41
mcxlv] 42
Stillò Scero [vgl. 674, 42] 43
Lacerta Egithessa [dcccclxx. 44
DCCCCLXXXIV» USW. DCCCCXC. MCXLV. 45
mcl] 46
TalpoMolt UUep[DCCCCLXVII.DCCCCLXVIIL 47
DCCCCLXIX. DCCCCLXXI. MCXLV] 48
Lappe Clethon 49
Gummi Drupil 50
Tarmus Matho [dcccclxvi. dcccclxix. 51
DCCCCLXXXIV tlSW. DCCCCLXXXVI. 52 DCCCCLXXXVIII. MCXLV. MCXLVin. 53
mcli] 54
MoloSUS Rutho12[DCCCCLXIV.DCCCCLXVIII.
55
DCCCCLXXI.
DCCCCLXXII. DCCCCLXXXU. 56
DCCCCLXXXUl] 57
Canicula Zoka [dcccclxiv. DCCCCLXVin. 58
dcccclxxi. dcccclxxii. dcccclxxxu. 59
mcxlv] 60
Lisca13 Brekkin1* [mcxlv] 61
Tripos Triuoz 62
Sedile Sidola [mcxi usto, mcxlv. vgl. 63
mcxliv] 64
Sella Stuol 65
Caldarium kazil15 [mcvi usw. mcxxx. 66
mcxlv] [Mesales] 67
(126b2) Mensale disglachin18 [mlxxxv 68
1 davor ohne gì. auf bl. 126»2 Capra. Leo. Vrsus. Lupus. Vulpea. Camelua, darnach desgl. Deses l davor ohne gì. Cabulus (= Caballus) * Lepus wahrscheinlicher als Lepes * Scruuio] das zweite u nicht sicher • falsch verhochdeutscht für ratta, dann ohne gl. Aper. Ceruus. Hinnulus. As.nus (nu mit dunklerer dinte nachgezogen) * l. Asilus T darauf ohne gl. Aflina ' = Attacua • Vmbelo mit roter initiale, als wäre es lateinisch, darnach ohne gl. Mulus. Hula. Elephans. Boa. Vitulua " Euo mit roter initiale, l. kuo " I. Ranunculus " dann Canis ohne gl. u l. Licisca
14 dann Catulus ohne gl. neben der zcile am rande ein H-ähnliches zeichen u dann 126M Caldariorum. Mensa ohne gl. " dann Manutgiü ohne gl.
20
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms lat 8°73 Mischglossar MCXLVI
111,686
1 Cy»thus neppilin
2 Cratera Bechere
3 Patera Naph [mcxliv]
4 Nouacula schere
5 Rasorìum scarsas [nciusw. mcxiii. mcxvi.
6 MCXXX. MCXLV]
7 Pectdn Canp [mlxxxvi usw. mci usw.
8 MCXXX. MCXLV]
9 Maleus Hamur [mcxh usw. mcxlv]
10 Colirida1 Brecila*
11 Fibula Nuscha [mlxxxiic usw. vgl.
12 mcli]
13 Crinali8 Spenela. acus3
14 Collarium. l torquuos* halsgolth
15 Colus Rokko [mlxxxvi usw. mcxlv.
16 MCLVIIl]
17 Fusum Spinla [mlxxxvi usw. mcxlii.
18 MCXLV. MCLV]
19 Camisia Hemithe [mlxxxii* usw.
20 mcxlv]
21 Periscelides Giscue
22 Vuante8 Hanscun [mlxxxii* usw.]
?
23 Fascia vindig. inde fasciola vindinga
24 [mlxxxii» usw. mcxxx. mcxlv]
25 (127*1) Ocrea Huosa
26 Calcius6 Scuo
27 Istrio ßpiloman. Ì mimus [mcl]
28 Fullo lauandre
29 Subulcus Suinhirdi [mcxlv]
30 Bubulcus Rinthirdi
31 Caprarius Geezhirdi
32 Pastor Hirdi
33 Mulio Stoaderi [dcccclxiv. dcccclxv.
34 DCCCCLXXn. DCCCCLXXIV. MCXLV]
35 Beneficium lehan
Plectrum Citharbein7 [mclii] 36
Fidis Snar 37
Silicemum Spialg8 38
Gargara Sura 39
Blesus vuispelere 40
Strabus ßceler [mcxlv] 41
Baibus Stamulare [mcxlv] 42
Marapansa Scies 9 43
Curtis kuninguesof10 44
Orcus Thuris [DCCccLin usw.] 45
Sirerce11
Mermimnun12 [dcccclih] 46
(127»*) Alea zaual
[mcxlv. mcl. vgl. 47
dccccliv] 48
Talo zaualstena 49
Glans Thruos [dccccliv. mcxlv] 50
Tussis
Huosto [dcccclih. dccccxcviii. 51
MCXLV. MCLIV] 52
Ferunculus Ancseza [dccccliu
usw.] 53
Gimbus
Houar [dcccclih. dcccclxii 54
Gippus] 55
Sabulum Sand [mlxv usw.] 56
Glarea Griez [mlxv. mcxlv. mcxlviii] 57
Scirpus
Vinca_13 58
Scippus Binug14 59
Lar Vinr15 60
Spien Milzi [dcccclix* usw. dcccclx. 61
DCCCCLXI. DCCCCLXII. MLXXIV. MCXLV. 62
MCLl] 63
Aruina Smereleif 64
Capidium 16 Brado [mxxiv] 65
Lardarium Specbus [mlxxiv] 66
Rien X;indinbred17 [dcccclv. dcccclix» 67
usw. Ren, Renes] 68
Biaculus Lint uurm [dcccclxxxiv* usw. 69
mcxlviii] 70
1 Colirida aus Conlida corr. * Brecila] r aus corr. ? * CrinaLs acus gehört zu-sammen: auch dies beweist, dass in der vorläge die gli. interlinear waren * kann auch torquüea sein • l Vuanti f s. oben 682,21 ' = ziterphin • das wort ist mir unbekannt und unverständlich » die gl. ist Pansa Scies; Mara wurde vielleicht durch ein unglossiert davorstehendes Mane' veranlasst 10 = kuninges bof n l. Sirene
" /. Merminnun oder Meriminnun " l. Viuca, vgl. Graff 1, 728 und Wright-
Wülker 126, 29 Papirus weoce. v für uu öfter in diesen gli, zb. Vindberga, vinding 684, 54. 686, 23 " l. Binuz ? " /. Viur '• = Ck)padium " = lentiprâto
21
|
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms lat 8°73 Mischglossar MCXLVI 111,687 1 Ceculus Blindeslico [dcccclxix. |
2 DCCCCLXXXIV» USW. DCCCCLXXXVI.
3 DCCCCLXXXVIII. MCXLV. MCXLVni.
4 MCLI. MCLIIl]
5 Lumbex Rein uurm [vgl. dcccclxxxiv*
6 usw. mcxlviii. MCLI Lumbricus]
7 Curculio Ingur1 [dcccclxxxvi]
8 Gurgulio Hamustra [dcccclxv]
9 Clis. clittis hanit2 limax
10 (127bl) Tinea Mila [dcccclxv.
11 DCCCCLXXXIV». DCCCCLXXXVI.
12 DCCCCLXXXVIII. MCXLV]
13 Eruca Grasauunn [dcccclxxxiv*]
14 Teredo Holt uurm3 [dcccclxvi.
13 DCCCCLXXXVI. MCXLV]
16 Vitrum Glas. Inde uitriarius glesere 4[mclv]
Ricinus Cecho 5 23
Emigraneus Zant uurm6 24
Acus nalda [mci usw. mcxxx. mcxlv] 25
Spinx
Spenela [mcxlv Penula] 26
|
27 28 29 30 31 Erin:grioz10 [pccccxcvnd. 32 33 34 |
Subula Suela [mcvii. mcxvi] Dola Barda Arrabotia7 vuetzi8 Festuca Agana Antempna Segalroda Alictum 9
mcxlv]
Aurugo Gelouaro (127b2) Brinna Hundaz [dcccclxviii. 35
DCCCCLxxxii. MLXXV usw. Cantabrum 36
MLXXVI. MCXLV] 37
Clithedra11 veldistuol12 38
1 Z. Angur * oder banit: ist alts, banut 'somes', mnd. banet 'fungus' Nd. jb. 17, 83, 44.18,137 dasselbe wort? * darauf Gb's. glisis. Putridü lignum * darauf Bom-bix. vermis frondiü ex quo purpura bombicina cficitur B s. Diefenbach s. v. ricinus
• vgl. oben 503, 14. sodann Termes, verbiß (Z. vermis) b'gnorü. dictü ex eo quod ter-rendo (l. terendo) edat 'Z. Arra bona * falsch verhochdeutscht für vuetti • Z.AJie-tum Jo Erin:)grioz] rasur von ? g n wol entstellt aus Cathedra n es folgt noch Nar. nomen fluuii. Chiros. grece. Latine, man'. Inde cyrographü. manualis. Inde cyragra. dolor manuù. Podagra, dolor pedü. Cherea. vidua. Catecuminus. accedens siue auscul-tans
22
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms. theol.lat. fol.119
Berliner Hieronymusglosse
Überlieferung: Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.
theol.lat.fol. 119 f. 9a.
Die Handschrift im Format 42 x 32 cm umfaßt nach einer älteren
Zählung 250, nach einer neueren, ausgeschnittene Blätter nicht
berücksichtigenden Zählung 234 Blätter sowie zwei nicht signierte
Blätter mit einem Inhaltsverzeichnis des 15. Jahrhunderts am Eingang
und ein leeres Blatt am Schluß. Sie besteht aus 31 Lagen. Der erste
Teil reicht von Blatt 1 bis 213 und enthält die Briefe des Hieronymus.
Es folgen auf den Blättern 214 bis 239a Hieronymus Contra Iouinianum,
240a Differentia digitalis numeri in sechs Kolumnen mit Bedas Text De
loquela digitorum 1,132-40, danach Qualis sit annus Solaris und
Incipiunt epacte, 242a Est et alterius modi compotus, 243b oben
Augustins epistola 228. Die Handschrift stammt vielleicht aus Lippstadt
und ist möglicherweise im 11. Jahrhundert geschrieben worden.
Inhalt: Sie enthält auf Blatt 9a eine volkssprachige Glosse. Diese ist
altsächsisch.
Ausgabe: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen,
Bd. 5 1922, Neudruck 1969, 28, 7-8, Nr. 688c.
Literatur: Rose, V., Verzeichnis der lateinischen Handschriften der
königlichen Bibliothek zu Berlin, Bd. 2,1, 1901, 72 ff.; Steinmeyer,
E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 5 1922, Neudruck
1969, 53 Nr. 690; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und
altsächsischen Glossenhandschriften, 1973,7, Nr. 54.
23
Berliner Hieronymusglosse'
HIERONYMI EPISTOLAE. DCLXXXVIIP
Codex Berolinensis Theol. Int. fol. 119.
(Cariosis) Cariosis die putridi'. Nam caries 9" — LU p. 255 15
dicitur putredo lignorum .i. Vuoimelo
Steinmeyer, E., -Sievers, E_., Die althochdeutschen Glossen, -Bd. 5, S. 28
24
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms. theol.lat. fol. 355
Essener Caesarius- und Ephraem-Syrus-Glossen
Überlieferung: Berlin Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms. theol.lat.fol. 355 f. 48b, 81b.
Die Handschrift im Format 32 x 23 cm umfaßt 177 Blätter in 22 bis Blatt 169b mit den Anfangsbuchstaben A bis X signierten Quaternionen. Das Blatt 1 ist ein ausradiertes Vorsatzblatt mit insularen Spuren, das den Anfang einer Fassung der Passio des Abdon und Sennes enthält. Auf den Blättern 2 und 3 stehen 36 Kapitel des Aachener Konzils von 817 (MG Capitularia 1, 343 ff.). Die Blätter 4 bis 58a enthalten sechs Bücher des Ephraem Syrus (De compunctione cordis, De iudicio dei et resurrectione. De beatitudine animae, De poenitentia, In luctaminibus huius saeculi, De die iudicii). Auf den Blättern 58a bis 131a finden sich 25 Mahnreden des Caesarius, danach eine bunte Sammlung von Auszügen.
Nach zwei Einträgen auf Blatt 2a und Blatt 4a stammt die Handschrift aus Werden. Sie wurde wohl im 9. Jahrhundert geschrieben. Im 19. Jahrhundert erwarb sie Dr. Ludwig Tross aus Hamm.
Inhalt: Die Handschrift enthält auf Blatt 48b eine volkssprachige Randglosse zu Ephraem Syrus und auf Blatt 81b eine volkssprachige Randglosse zu Caesarius von der gleichen Hand.
Ausgabe: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 5 1922, Neudruck 1969, 24,14, Nr. 632b (Caesarii Homiliae); 25,3, Nr. 625b (Ephraem Syrus).
Literatur: Rose, V., Verzeichnis der lateinischen Handschriften der königlichen Bibliothek zu Berlin, Bd. 2,1, 1901, 89 ff.; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 5, 1922, Neudruck 1969, 54, Nr. 691; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 7, Nr. 55; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 272.
25
CAESARII HOMILIAE.
Codex Berolinensis Theol. lat. sol. 355. (Malagma) Plastar 811' — Migne 39, 2219
EPHRAEM SYRUS. vr 25
[opera et studio JAssemaniJ
Codex Berolimnsis Theol. lat. sol. 355. 3 (Scammate) idest Campstad 48b — III, 557"
*Steinmeyer, E., -Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 5, S. 24, 14; 25, 3
26
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms. theol.lat. fol. 481
Überlieferung: Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms. theol.lat.fol. 481.
Die Handschrift im Folioformat umfaßt 148 Blätter. Diese geben die paulinischen und katholischen Briefe des Neuen Testaments wieder. Die Handschrift stammt nach einem auf Blatt 2a des Textes von einer jüngeren Hand wiederholten Eintrag des Vorsatzblattes aus Werden. Sie wurde im 10. Jahrhundert geschrieben. Sie kam später durch Höfer von Düsseldorf in das geheime Staatsarchiv nach Berlin.
Inhalt: Die Handschrift enthält eine Reihe von volkssprachigen Glossen. Diese rühren von mehreren Händen, sind meist übergeschrieben und häufig in Geheimschrift abgefaßt. Sie gehen in ihrer Mehrzahl auf zwei verschiedene oberdeutsche Quellen zurück.
Die Glossen zu den paulinischen Briefen sind verwandt mit den Glossen der Handschriften Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. 83 aus Reichenau (Bergmann Nr. 294), München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 18530,1 aus Tegernsee (Bergmann Nr. 649) und Einsiedeln, Stiftsbibliothek 16 (Bergmann Nr. 109). Die Glossen zu den katholischen Briefen stehen den Glossen der Handschrift Wien, Österreichische Nationalbibliothek Cod. 1239 (südwestdeutsch, 10. Jahrhundert, Bergmann Nr. 936) am nächsten. Die Glossen bewahren in der Berliner Handschrift großenteils ihre oberdeutsche Form. In den paulinischen Briefen sind die gegenüber den verwandten Handschriften hinzugekommenen Glossen fast durchweg mitteldeutsch (altmittelfränkisch). Bei den katholischen Briefen sind auch die zur verwandten Wiener Handschrift stammenden Glossen teilweise ins Mitteldeutsche umgesetzt. Zwei Glossen sind wegen des unverschobenen germanischen k wohl altsächsisch (1,781,6 mikilo, 4,308,4 honlik). Sie könnten von einem sächsischen Glossator oder einem Mittelfranken stammen. Ausgaben: Lacomblet, T., Archiv f.d.Gesch.d. Niederrheins 1,1 (1831), 28 f.; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1, 1879, Neudruck 1969, (756,1-757,13; 757,20-30, Nr. 399; 760,8-22; 760,29-761,64, Nr. 409; 764.1-53, Nr. 417; 768,1-14; 768,19-30, Nr. 424; 770,1-7; 770,18-23,Nr. 430; 772,1-9; 772,16-25, Nr. 436; 774,1-8; 774,11-17, Nr. 443; 776,1-8; 776,13-19, Nr. 448;)781,1- 782,3; 782,17-20, Nr. 461;( 787,1-51, Nr. 470; 789,20-32; 789,51-790,26; 790,29-790,52, Nr. 472; 795,6; 795,15-16, Nr. 483; 797,12-18; 797,33-37, Nr. 489; Bd. 4,306,5-7; 306,19-21, Nr. 409; 307,4,10, Nr. 457; 307,6-8; 307,12-14, Nr. 470; 308,2-3; 308,14-15, Nr. 472;)308,4, Nr. 478.
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd.4 1898, Neudruck 1969, 383, Nr. 20; Rose, V., Verzeichnis der lateinischen Handschriften der königlichen Bibliothek zu Berlin, Bd. 2,1, 1901,54; Müller, G., Ahd. opharon-offron-offaron, PBB 82 (Halle) (1960), 155; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973,8, Nr. 57; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 120 ff., 272, 296.
27
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms. theol.lat. fol. 481
ZUM BRIEFE PAULI AN DIE HEBRAEER.
1,781
a = Codex Carolsruh. Aug. lxxxui. linensis Ms. theol. fol. 481. d =
1 (Facit1) neimit a 55b — 1, 7
2 Modico quam eiuluzzil min a 56*
—
n 2, 9
4 Repropitiaret, i. douaret l'ergale a
561
s — 2, 17
t; Quant« magis amplioreni blsp nikkilp - ml'rxn* c 109' — 3, 3
5 Exacerbatione grfmk 3 c 109" — 3, 8
9 (Sicut iuraui in ira ruea) a contrario
10 vuidere vf a 57' — 3, 11
11 (Non
admixtis4)
i.
non contemperatis.
»2
cesamene
ketemproten
a 57* — 4, 2
13
Peuetrabilior,
i. acutior. vuessero a 57*
U
— 4, 12
■'S Cousutmnatio l'erentunga a ô7b — 6, S
16 Cûutrotiersii: stritcs a 5S1 — ö, IG
17 (Anchoram)
religatio wauis est. senchil
IS
n 58* — 6, 19
19 Quamquam5 rienne ovch a öS* — 7, 5
20 l'acasset niuozzoti a 39a — 8, 7
il Apprehendi peuiaug a 59* — 8, 9
22 IVopositio t'uresrlegida a 59* — 9, 2
23 I'rtst after r ll.V — 9, 3
U Fronduerat loubrota a 59b — 9, 4
25 Propitiatorium vbarlit a 59b Iklit6 c 115*
2s — 9, 5 [lccci.xiiI
21 Alioquin andarstabo a 60'
— 9, 26
25
(Alioquin)
andarstabo a 60' — 10, 2
6 = Clm. 18530, 1. c = Codex Bero-= Codex monasterii heremitarum 16.
In altero in einiu. in einen sind() ia 29
einemo dinge a 60b — 10, 33 3U
(Expeotacuium ') Ì spectaculum. i. spie- 31
gal. pilide. irrisio. huoeh a 60" — 32
10, 33 33
In altero in anderiv. in anderen sind in 34
anderemo dinge s a 60b — 10, 33 35
Argumentum chleini.tougeni a 61* chleini 36
C 118* — 11, 1 37
Memoratus est kevuaht tela9 a 61b — 38
11,22 39
Olacentis habitus1» kelegini u a 61b 40
Uastabat heriiota a 61b — U, 28 41
(Experti) peviudonte. keeisconte a 61b 42
— 11, 29 43
Secti suiit keseget n 62' Qgesegot vur- 44
tun 6 105* — 11, 37 45
Propositvm forabemeinit n 62" — 12, 1 46 Consummatorem erfullàri b 105*-erfull.ire 47
c 120' — 12, 2 48
Contradictionem vuidarstentida a 62' — 49
12, 3 50
Disciplioam zuht a 62* — 12, 5 51
(Deinde) deune ouch a 62' — 12, 9 52 Remissas, pigras operaudum 'ad bene. 53
zagelichan a 62b — 12, 12 54
Soluta ervuercheta. 12 erzageta 13 a 62b 55
— 12, 12 56
1 Facit] a auf rarur a * dh. also inikilo
merun s dh. gremi 4 admistus Fulg.
5 Quainquâ) qua auf rantr a • dh. liht für lith 7
spectaculutn f'ulg. 'in anderemo
dinge untergetchrieben
a * beides
untergeschrieben a l0 in einer anmerkung
11 oder nur klegiiii " ervuercheta] vuerche auf rasur a. l. ervuelcheta " erzageta] z auf rasur a
*Steinmeyer,E.-Sievers.E., Die althochdeutschen Glossen,1,781-782,3, 17-20
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
28
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms. theol.lat. fol. 481
1,782
Ep.
P. 1, La. i. 1. (Z$. 15, 540). Rg. 2. —
Bibl 1. — Bibl. 10. (Diut. m, 432).
________ 11. 13. (Diut. ii,43). Ep. P. 3.
4. — Wo. 3. (Zi. 15, 538)
1 Sursum germinaos rsuuahsenti a 62" — ze themo creislichin 3 d 165" ze demo n
2 12, 15 greiniemo c 121' — 12, 18 18
3 Ad tractabilem1 zidemogreiflicbin2 b 106* Quo celerius hina horscor b 107b c 122b 19
deste horscor d 167' — 13, 19 10
« AdtrecUbüe b * greiflichin] Au UM« i angehängt b * die gl. untergetchr. d
IV,308
EPISTOLA PETRI II.
h = Codex Bcrolinensis Ms. theol. fol. 481. 4 () Confusibile honlik 1381- — 2, 11
1 !« der folgenden gl. von h 133» (1,780,08) I. thnnc
*Steinmeyer,E.-Sievers,E.,Die althochdeutschen Glossen.Bd. 4,3o8,4
29
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.theol. lat. 4° 139
Überlieferung: Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms. theol.lat. 4° 139.
Die Handschrift im Quartformat umfaßt 145 Blätter. Sie enthält ein Evangeliar. Sie stammt aus Werden und wurde im ersten oder zweiten Viertel des 9. Jahrhunderts geschrieben.
Inhalt: Die Handschrift enthält auf Blatt 2a eine volkssprachige Interlinearglosse zum Prolog des Kommentars des heiligen Hieronymus zum Matthäusevangelium. Sie wurde vermutlich im zweiten Viertel des 9. Jahrhunderts eingefügt. Sie ist nach Mayer althochdeutsch, nach brieflicher Auskunft Thomas Kleins altsächsisch.
Ausgabe: Mayer, H., Althochdeutsche Glossen, Toronto/Buffalo o.J. (1975), 12.
Literatur: Rose, V., Verzeichnis der lateinischen Handschriften der königlichen Bibliothek zu Berlin, II. Die Handschriften der Kurfürstlichen Bibliothek und der Kurfürstlichen Lande, 1901, 32 ff., Nr. 259; Stach, W., Mitteilungen zur mittelalterlichen Glossographie, in: Liber Floridus, FS Lehmann, P., 1950, 12; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften 1973, 8, Nr. 58; Mayer, H., Althochdeutsche Glossen, Toronto/Buffalo o.J. (1975), 12.
30
Glossen Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Ms.theol. lat. 4° 139
f.2t disputât, thingat - 19C
*Mayer,H..Althochdeutsche Glossen, 12.
31
Glossen Boulogne, Bibliothèque Municipale 56
Gregor Moralia in Job-Glossen
Überlieferung: Boulogne, Bibliothèque Municipale 56.
Die Handschrift im Folioformat umfaßt 172 Blätter. Sie stammt aus dem 11. Jahrhundert und enthält verschiedene Werke des Augustinus. Ihre Bibliotheksheimat ist Saint Bertin in Saint Omer.
Sie ist ein Abkömmling der Handschrift Cambrai, Bibliothèque Municipale 204.
Inhalt: Auf Blatt 172b enthält die Handschrift 8 Glossen des 11. Jahrhunderts zu den Namen der Todsünden, zu denen eine Hand des 17. Jahrhunderts am unteren Rand 5 Glossen nachgetragen hat. Die ursprüngliche Fassung dieser 5 Glossen befindet sich jetzt auf Blatt 61a der Handschrift Saint Orner, Bibliothèque Municipale 746. Zugrundeliegt eine althochdeutsche Übersetzung des Sündenverzeichnisses Papst Gregors des Großen, welche entweder am Ende des 8. Jahrhunderts oder zu Beginn des 9. Jahrhunderts vielleicht auf der Reichenau entstand. Vermutlich drangen bereits hier einzelne altsächsische Elemente in die alemannisch-fränkische Grundfassung ein. S. Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXI.
Ausgaben: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, (320 ff.), 321,26-31; 321,56-322,5; 322,21-24, Nr. 682 (fehlerhaft); Gysseling, M., Altdeutsches in nordfranzösischen Bibliotheken, Scriptorium 2 (1948), 59 ff.; Stach, W., PBB 73 (1951), 271 f. 1 Blech,U., Germanistische Glossenstudien in Handschriften aus französi -sehen Bibliotheken, 1977,118.
Literatur: Bethmann, L., Z.f.d.A. 5 (1845), 205; Steinmeyer, E.-Sie
vers, E., Die althochdeutschen
Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969,
398, Nr.
49; Bergmann, R.,
Verzeichnis der althochdeutschen und alt
sächsischen
Glossenhandschriften, 1973,10, Nr. 73; Bergmann, R. ,
Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977,
224; Klein, T., Studien zur
Wechselbeziehung
zwischen altsächsischem und althochdeutschem
Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung,
1977.
298 ff.
32
Glossen Boulogne, Bibliothèque Municipale 56
118
Cambrai, BM. Boulogne-sur-Mer, St. Orner,
B
2O4 BM. 56 BM. 746
Poitiers, BM. ms. 69
St. Orner, BM. 116
fol. 68 , Z. 13 fol. 172 , Z. 29
Inanis gloria Inanis gloria
, 44° ., i 441
id agelp id agelp
fol. 112 , Z. 15 fol. 213 , Z. 7
Inanis gloria Inanis gl'a
.. , 442 ., , 443
ad agelp id agelp
|
Inuidia 446 |
fol. 68 , Z. 14 fol. 172 , Z. 29 445
|
abant |
abant
fol. 112 , Z. 16 fol. 213 , Z. 7/8
Inuidia Inuidia
447 , 448
|
451 |
|
450 |
3 fol. 68 , Z. 15 fol. 172 , Z. 29
Ira Ira
|
abulgi |
abulgi
fol. 112 , Z. 17 fol. 213 , Z.
|
453 |
Ira abulgi
4 fol. 68 , Z. 16 fol. 172 , Z. 29
|
456 |
|
unfreuuida |
Tristitia unfreuuida
fol. 112 , Z. 18 fol. 213 , Z. 8/9
5 fol. 68 , Z. 17 fol. 172 , Z. 30 Auaritia Âuaritia scatz girida scatzgirida
fol. 68 , Z. 18 fol. 172 , Z. 30
uentris Ventris
ingluuies ingluuies
kelagiridai kelagi ridai
fol. 112V, Z. 19 fol. 213Vt>, Z. 9
scatz gririda462 scatz girida463
120
fol. 112V, Z. 20 fol. 213^, Z. 10
Ventfis Ventris
ingluuies ingluuies kelagi ridai kelai ridai
fol. 68 , Z. 19 fol. 172 , Z. 30
Luxuria Luxuria
|
471 |
470
firinlust firin 2ust"
|
473 |
fol. 112 , Z. 21 fol. 213 , Z. 11
Luxuria Luxuria
|
firin lust |
firin lust
Blech,U., Germanistische Glossenstudien in Handschriften aus französi sehen Bibliotheken, 1977,118.
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
33
Glossen Boulogne, Bibliothèque Municipale 56
121
Cambrai, BM. Boulogne-sur-Mer, St. Orner, Poitiers, St. Orner,
B 204 BM. 56 BM. 746 BM. ms. 69 BM. 116
8
fol. 68V.
Z. 26 fol. 172V, Z. 33 fol. 112V,
Z. 25 fol. 213^, Z. 17f.
Inoboedientia Inobedientia Inoboedientia Inobedientia
hunorsami hunor
sami hunorsami477 hunorsami478
9 fol. 68V, Z. 27 fol. 172V, Z. 34 fol. 6l\ Z. 1 fol. 112V, Z. 26 fol. 213Vb, Z. 18f.
Iactantia Iactantia Iactantia Iactantia Iactantia
hruom rhuom rhuom4 2 hruon483 rhuora484
im 17. Jahrhun-
dert„oachgetra-
gen
10 fol. 68V,
Z. 28 fol. 172V, Z. 34 fol. 6lr,
Z. 1 fol. 112V,
Z. 27 fol. 213Vb, Z. 19
Hypocrisis Hypocrisis Hypocrisis Hypocrisis hypocrisis
liba486
liba liba488
liba489 liba490
im 17. Jahrhun-dertpijachgetra-gen
122
11 fol. 68V,
Z. 29 sol. 172V, Z. 34 sol. 6ir, Z.
1 sol. 112V,
Z. 28 sol. 213^*,
Z. 19f.
Contentiones Contentiones Contentiones
Contentiones Contentiones
bag492 bag bag494 bag495 bag496
im 17. Jahrhun-dert„qachgetra-gen
12 fol. 68V, Z. 30 fol. 172V, Z. 34 fol. 61r, Z. 1 fol. 112V, Z. 29 fol. 213"*, Z. 20
Pertinatiae pertinaciae Pertinatig Pertinatiae pertinatie
u 498 5O0 501 502
kreg kreg kreg kreg kreg
im 17. Jahrhundert, nachgetragen
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
123 |
|
fol. 68V, Z. |
31 |
fol. 1 |
72V, Z. |
35 |
fol. 6:r, Z. 2 |
fol. 112V, Z. |
30 |
fol. 213Vb, Z. |
21 |
|
|
Discordi^ 504 ungezuB! |
|
disc vngu |
ordiae ezuii |
|
Di scoidiae 506 ungezum |
Discordile 507 ungezum |
|
Discordie ungezum |
|
|
im 17. Jahrhun- eine Hand des 14.
dert nachgetra- Jahrhunderts
gen; das Zeicher. schrieb unter an-
für m sieht aus deren Federproben
wie t, begegnet hypocrisis liba
jedoch in der- „tentiones bag_
selben Zeile mehrfach^ ungezu,
auch als letzter gezu^zu, ung, ge,
Buchstabe
in gez
nouitatum
34
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 9987-91
Prudentiusglossen aus Brüssel
Überlieferung: Brüssel, Bibliothèque Royale 9987-91.
Die Handschrift im Quartformat umfaßt 154 Blätter zu 32 Zeilen, wobei die Blätter 21,44,88 doppelt vorhanden sind. Sie enthält die gesamten Werke des Prudentius. Sie stammt nach einer Datierung Bernhard Bischoffs aus der Mitte oder dem dritten Viertel des 9. Jahrhunderts und wurde in Nordostfrankreich (Saint Amand?) geschrieben. Sie ist eine genaue Abschrift der nordfranzösischen Handschrift Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit Burm. q. 3 (Bergmann Nr. 263) wohl des zweiten Viertels des 9. Jahrhunderts.
Die Handschrift übernahm bereits wenige lateinische Glossen aus ihrer Vorlage. Eine spätere Hand fügte lateinische Glossen, welche überwiegend zum Prudentiuskommentar Weitz B und nur auf Blatt 118 zu B II gehören, sowie volkssprachige Glossen hinzu.
Inhalt: Die etwa 100 volkssprachigen Glossen, welche dem 11. Jahrhundert angehören, sind in ihrer Sprachzugehörigkeit sehr umstritten. Steinmeyer hielt sie für altniederf ränkisch, Gallée für altsächsisch. Steinmeyer folgten vor allern Wadstein, Holthausen und Bergmann, Gallée dagegen E. Rooth, Cordes und T. Klein. Ihrem Sprachstand nach könnten sie in Essen oder Werden entstanden sein. Vielleicht wurde die Handschrift im 15./16. Jahrhundert aus der Werdener Bibliothek verkauft und gelangte dann über Johannes Haecht 1580 als Geschenk an Theodor Poelman in Antwerpen, der bei Erscheinen seiner Prudentiusausgabe 1564 bereits vier Prudentiushandschriften hatte. Ausgaben: Bethmann, L., Zs. 5 (1845), 199 f.; Gallée, J.H., Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 319-323 (Faksimile Tafel 15); Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, Neudruck 1969, 572,1-574,17; 574,32-48, Nr. 809.
Literatur: Steinmeyer, E., Z.f.d.A. 16,2; Stettiner, R., Die illustrierten Prudentiushandschriften 1895, 43 ff.; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 397, Nr. 46; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 11, Nr. 82; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977, 80 f., 209 ff.; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 57 ff.
35
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 9987-91
Prudentiusglossen aus Brüssel*
11,572 DCCCIX Prudentius
___________________________ Zs. 16, 92. 93_______________________
DCCCIX
Codex Bruxell. 9987.
|
Catenis, figurarum rei zen s. stilorum 32 29b — P. Cass. 78 [dccxcix] 33 (Nutantem) uuin cpndi. 9 tui ulig10 30*34 — 104 35 Uno1» crap pon 31« _ p Jjippol. 63 36 [dcccvih] 37 Instigant stp'f txn 12 31"— 107 [dcccvih] 38 (Pomeria) Pomarium. pomerium bpra 39 gard 13 32b — 153 [dcccvhi] 40 Speculum spê g:l14 33' — 186 [dcccv. 41 dcccvi. dcccviii. dcccxi] 42 Tribunal lector 33b — 225 [dcccvhi] 43 Subter nither 34* — P. Pétri et Pauli 17 44 (Canens) huuitpn. grauupn>5 34b — 32 45 [dcccvhi] 46 Lacunar him. 1. c 16 34b — 42 [dccxc. 47 dcccvii. dcccviii. vgl. Dccxcv] 48 (Massis) gsgptpn 17 39b — P. Laur. 55 49 [dcccviii] 50 iMonetc mxniton 18 39" — 56 [dccxcix. 51 DCCCV. DCCCVI. DCCCVH. DCCCVIII. DCCCXl] 52 Prcdia eg:n 19 39e — 77 [dccxc. dcccvh. 53 Exheres
.i. Tnerkup" 39e — 79 [vgl. 55 Rudera arvt 40b — 190 [dccxc. dccxcvii. 59 DCCXCIX.
DCCCI. DCCCV. DCCCVII. DCCCVIII. 60 Maculentis« rottp gpn 23 41* — 282 62 [dcclxxxvh. dccxc. dccxciii. dccxcix. 63 |
1 Strepunt era gent 1* — H. a. galli can-
2 turn 13 [dcccxi]
3 Culmine firest 1* — 14 [dcccvh. dcccvhi.
4 dcccx]
5 Uersuta inder screnki" 2* — H. matut.
6 21 [dccxc. dcccviii]
7 Seria ge thegenhet 2d — H. a. cibum 18
8 [dcccviii. vgl. dccxc. dccxcvi. dccxcvii]
9 Ludicra spii 2d — ib. [dcccvih]
10 Uerba spra ca 2d — t'6.
11 locus i lahter 2d — ib. [dcccviii]
12 Pedicis clouon 3* — 42
13 Coit gerinn& 3b — 69 [dcccvh. dcccviii.
14 dcccx]
15 Calatho kiese uath 3b — 70 [dcccvh]
16 Flatibus balgun 3b — 82 [dcccvhi]
17 Fidibus snarin 3b — ib.
18 Dedecus ho nitha* 3e — 120 [dcccviii]
19 Pugillares [ceras] handta jlicon 2Sb —
20 P. Cass. 15
21 (Pugillares) Pugnus. pugillus. pugil. pu-
22 gna. pugillar. laris. handtbflb3 28b
23 — ib. [dccxchi. dcccviii]
24 (Inpacta) anagf stp tf nb4 29' — 49
25 (Curia tumens5) vvfr pandi, ksrindi6
26 29* — 50 [vgl. dcccvhi]
27 Secatur gkri zot thurustf can., uu : rd7
28 29' — 55 [dcccvih]
29 Uiscus inathiri 29* — 56
30 Ferias spii 29b — 76
31 P'ângere8 anastolan 29" — 77
1 iocos Ed. * ho nitha] h sieht wie b aia 3 dh. handtafla 4 dh. anagestotena
s et humens Ed., ». die varr. 8 dh. vferpandi. kerindi 7 dh. girizot thuruslecan
uuard • Pangere Ed., pingere und pungere die varr. 9 dh. uuincondi l0 sm dubia
de* vorhergehenden verses " unco Ed., s. die varr. " dh. stôflun » dh. bomgard
14 dh. spêga! " dh.
huuilon. grauuon; sur erkiärung vgl. dcccviii |ê dh. himilic
17 dh. gegoton l" dh. muniton »• dh.
egan 20
dh. vneriuo " dh. srono
11 mucutentis Ed-, s. die varr. " dh. roltogon
* Steinmeyer, E. -Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2, 572, 1-574, 17, 32-48.
Altsächsische Kennzeichen sind unterstrichen, althochdeutsche Elemente unterringelt .Die übrigen Formen können sowohl altsächsisch als auch altniederfränkisch sein.
36
|
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 9987-91 DCCCIX Phudentius Zs. 16, 93. 94 |
1 DCCCl. DCCCV. DCCCVII. DCCCVIU. DCCCXI.
2 DCCCXII. DCCCXVl]
3 Mentum cinni 41* — P. Laur. 283
4 [dccxcix. dcccvii. dcccvhi. occcxi]
5 Acroma sppti 41b
— 324 [dccxcih.
(ì dccxcix. dcccvhi]
7 Cui thlmp» 43* — 533
8 Friuula gsbpsf3 44' — P. Eulal. 80
9 [dcccviii]
10 Ictu sliks4 44Sb — P. Rom. 26
11 Perduelles, milites gitlucni 45* — 53
12 [dcccviii]
13 Procella irrari 45' — 79 [dcccviii]
il Exluheret, tunieat. tuber .i. masbr 5 46'
15 — 117 [dcclxxxiii. dccxc. dccxcv.
16 DCCXCVll. DCCCI. DCCCVHI. HCCCXl]
1" Lapis nigellus agaht 46b — 156 1DCCXC.
18 nccxcm. Dcccvi.dcccvii. dcccviii. dcccxi]
19 Essedo samboc 46b — ib. [dcclxxx.
20 DCCLXXXIII. DCCLXXXIV. DCCI.XXXV. DCCXC.
21 DCCXCVll. DCCXCIX. DCCCl. DCCCV. DCCCVII.
22 ncccvni]
23 Supinus calsenì 46b — 172 [dcclxxxiii.
24 DCCCMI. DCCCVHI]
25 (Amasionum) amaioruin srxthklp6
47'
2ü —
182 [dcclixxvi. dccxc. dccxcix.
27
ncccv.
dcccviii. dcccxi]
2S (Cur si IN'eaere) Dum licrculem in qua-20 dam textriua .i. (lunch 47b — 240
30 [dccxcix. dcccmii]
31 (Algis) alga .i. séinih 48' — 245 [dccxcix.
32 dcccviii]
.13 Ybis, geuus auis. ibix stfubyhd 7 48'
34 — 258
35 (Fuliginosi) Fuligo. hrpj* 48* — 261
ir,
Sarculalis gegedenen 18* — 264
37
[dcclxxxiv. dcccvii. dcccviii. dcccxi]
11,573
Forceps tbngb » 48' — P. Rom. 269 38
[dCCLXXXVIII. DCCXC. DCCXCIH. DCCCVHI. 39
dcccxi] 40
Mentorem Bilid:ri. io qui commentimi 41
fecit illis 48b — 291 42
Caminis s. mithon n 48b — 294 [dcccvii. 43
DCCCTIll] 44
Pago, paganismo heithfaisse12 () Pagus 45
dicitur g£.'3 Pgum.'* hf thk nkss:l5 46
48" — 296 [dcccvhi] 47
Ignosco nixxllx 16 48b — 301 48
Offellis braton 50' — 383 [dcclxxxiii. 49
DCCLXXXIV.
DCCXC. DCCXCVll. DCCXCIX. 50
DCCCVII. DCCCVHI] 51
(Pupilla)puppaskp n 51* —436|dcccvih. 52
dcccxi] 53
Catasta hbr php 18 51* — 467
[dcclxxxiii. 54
dcclxxxiv.
dccxcvll. dccxcix. dcccviii. 55
dcccxi] 5ö
(Pleurisis) stf chf thp " 51"
— 485 57
[dcccvii. dcccviii] 58
Podagra fuot suh 51b — 495 [dccxc. 59
dcccvii, dcccviii] 60
(Arthesis20) arliculorum dolor .i. crapp21
61
51b —
ih. [dcccviii. dcccxi] 62
(Scalpella) scalprum .i. scrohisar 52* — 63 500 [dcclxxxiii. dcclxxxiv. dcccviii] 64
Ungilibus, purrorum. xxein:n22
55b— 65
745
[dcccviii] 66
(Stigmaret2n) stigma, liaulmali 61* —67 1080 [dcccvii. dcccviii. vgl. dcclxxxviii. 69
DCCXC. DCCXCIX] 69
Sanibucasholant68*—Apoth. HSfDcccvm. 70
ncccxi] 71
Cippostoche69'—293[dcclxxxvi.dccxcix. 72
DCCCIV. DCCCVI. DCCCVIII] 73
1 dh. spot » dh. themo s d'i. gebose * dh. slike * masbr] a angehängt, üh. inasar • dh. fruthilo 7 stfnbyhd] die zweite silbe, besonder! y, unsicher. I. stenbuc 8 dh. hrót 9 dh. tanga 10 dh. Bilidari " /. smithon " dh. heithenisse " dh. pò '4 /. Pagum 15 dh. hethinissa " dh. ni uuilu IT dh. sio " dh. harpho 10 dh. stechetho 10 arthrisis Ed., t. die varr. J1 dh. crSpo " dh. uueinan » stig-marit Ed., s. die varr.
37
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 9987-91
11,574
DCCCIX.
Prddentius
Zs. 16, 94. — Zs. 16, 107
1 Unguine, errore uel
salba l suco 70* —
2 Apoth. 344 [dcccvi. dcccviii]
3 Uerbena.i.senina1 72* — 473[dcclxxxviii.
4 DCCXCIU. DCCXC1X. DCCCV. DCCCVI. DCCCVIII.
5 DCCCXl]
6 Tumulantbigrauant73* — 537 [dcclxxx vi]
7 Rudere, mina dicitur. arize 76* — 725
8 [dcclxxx.dcclxxxi.dcclxxxii.dcclxxxiv.
9 dcclxxxvi. dccxc. dccxciu. dccxcvh.
10 dccxcviii. dccxcix. dccci. dcccvi. dcccviii.
11 DCCCXi]
12 Muribus musin 76* — 738
13 Gleba scorso 76" — 765 [dcccviii]
14 Uena ida 79* — 917 [dcccviii]
15 Uenam idun 80* — 984 [dcccviii]
16 Repagula floz2 86b — Ham.242 [dccxc.
17 DCCCI. DCCCVIII]
(Scutulis) scutulatis uestibus sck fbt tkn 3 32 87* — Harn. 289 [dcclxxx. dcclxxxii. 33
DCCLXXXVII. DCCXC. DCCXCIU. DCCXCVH. 31
DCCXCVIII.
DCCXCIX. DCCCI. DCCCVI. DCCCVIII. 35
tgl. DCCLXXXIV. DCCLXXXVl] 36
Peregrino [pulvere] bisamo 87* — 296 37
[DCCLXXXII. DCCLXXX1II.DCCXCVII. DCCXCVIII. 38 DCCXCIX. DCCCV. DCCCVI. DCCCVIII. HCCCXl] 39
Greges equarum stptk4 98* — Psych. 40 Praef. 31 [dcclxxx. dcclxxxi. dccxc. 41
PCCXC1X. DCCCI. DCCCII. PCCCVII. DCCCVIII. 42
DCCCXl.
DCCCXIV] 43
Buculas làbala coi () genus uasorum 44 l rantboga Ì geuuaigi 98' — ib. 45
[DCCXCVIII. DCCC. DCCCII. DCCCVIIl] 46
Bacis rakinzun 98'— 33 [dccxcv.
dccxcviii. 47
dcccviii] 48
» /. isenin« * Ì. sloz * dh. scisatlin 4 dh. stoti
38
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723 Xantener Evangelienglossen
Überlieferung: Brüssel, Bibliothèque Royale 18723.
Die Handschrift (Xantener Evangeliar) in großem Quartformat umfaßt 218 Blätter. Sie enthält die vier Evangelien, denen ein Prolog, die Canones evangeliorum und auf Blatt 16b die Bilder der vier Evangelisten vorangehen und denen nach dem Schluß des Johannesevangeliums auf Blatt 204b ein Capitular euangeliorum de circulo anni zweispaltig sowie auf Blatt 218a, 218b 16 und 2 Namen (aus Xanten?) und ein Sermo Augustini folgen.
Die Handschrift gehörte nach einem Vermerk des 15. Jahrhunderts auf Blatt la einst (im 10. Jahrhundert) dem Stift Sankt Viktor in Xanten, später dem Pfarrer J.J. Stiels zu Maestricht. 1842 wurde sie von Jeks und Geets für 350 Franken in Löwen verkauft. Sie stammt aus dem 9. Jahrhundert und ist wohl um 810 in Aachen entstanden. Inhalt: Die Handschrift enthält zahlreiche volkssprachige Interlinear-und Marginalglossen zu den Evangelien. Diese könnten am Ende des 10. Jahrhunderts (str.) im Süden der Erzdiözese Köln entstanden sein. Sie sind altmittelfränkisch, scheinen aber vereinzelte altsächsische Elemente zu enthalten. Diese könnten auf einen altsächsischen Schreiber oder noch eher auf eine altsächsisch beeinflußte Vorlage des
10. Jahrhunderts zurückgehen. Nicht
ausgeschlossen ist, daß die
altniederdeutschen Elemente altniederfränkisch sind und
zusätzlich
unter
westfälischem Einfluß stehen.
Ausgaben: Mone, F.J., Quellen und Forschungen 1 (1830), 273-280; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1, 708,1-719,20; 719,31-51, Nr. 368; 723,1-39, Nr. 376; 725,1-726,13: 726,26-39, Nr. 380; 738,1-739,11; 739,29-38, Nr. 398; Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 397,32-34; Smet, G. de, FS Tschirch 1972, 333 f. (10 Glossen nachgetragen).
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 397, Nr. 48 (fälschliche Signatur 18725); Bischoff, B., Scriptorium 22 (1968), 307; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973,
11, Nr.
84; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen. 2. A.
1977, 171
ff.; Klein, T., Studien
zur Wechselbeziehung
zwischen altsächsischem
und althochdeutschem
Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturge
schichtlichen
Bedeutung, 1977, 161 ff.; Tiefenbach, H., Xanten-Essen-
Köln,
1984.
39
|
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723 Xantener Evangelienglossen* 1,708 a = Codex Moguntinus non signatns. b = Codex Mogunlinus C 131. e = Codex Bruxellensis 18725. d = Codex Carolsruh. Aug. clxxvih. « — Codex Lin- daviensis. s = Codex Hammaburgensis 17. HIERONYMI IN EVANGEL1STAS Curiosis forscelen a 8* firiuuizigon e 17* it [CCCLXIX] IÎ Rccurrens uuidarilendi a 8b uuilhar :■» |
AD DAMASUM PRAEFATIO
2 Exemplaria bilidbuoh a 7* pilidpuoh
3 6 2' [ccclxix]
4 Imbibit* ferslaat a 7* farsland e 16' () in-
5 bibit keslant 6 2* [ccclxix]
6 Falsarium luginari a 7' irrari, lûgenari
7 e 16' irrare luginare b 2* [ccclxix]
8 Inuidiam5 zuridruuida a 7' vuidarsiht
9 zvrtruuuida b 2'
10 Maledicorum skeUaro 6 2* scéldario e 16'
11 [ccclxix]
12 Dormitantibus,6 incuriosis. uugcuuaren
13 a7b vngevuaren 6 2b ungiuuaron e 16b
14 [ccclxix]
15 Collatione zisamencbraliti a 8' cesamene
16 brahti b 2". 3" te samna brailli e 17'
iliandi e 18* ït
Titulo zeichine a 8b lì
E uicino darbi a 9' :>
E regione daringegini7 a 9' 3»
EVANGELIUM MATTHAEI Generations8 manchunnes giburti9 d 2' :i
mancunnes giburdi e 18' — 1,1 ì1.
Uirum
gimahelon d 2b — 1, 16 r
(Cum esset desponsata mater eius maria :*
ioseph) Ex quatuor causis geslum :..
esse credimus .... usque ad ioseph }«
numerabitur tellian seal............. quia v.
ille earn curiosius niütlikor e 26" — il
1, 18 3i
* Imbil.ìi]
Im aus in corr. e 5 Inuidiam wird in a am rande, in b interlinear glossiert durch iJ salsam de me suspicionem und über diesem letzten wortc steht die deutsche gl. * Dormi-tanübus] d aus t corr. a 7 dar"ingegini (>ra/s; das dach aber rührt von dem schwänze du ç m dem darüber stehenden ceterorum her • GENERATIOf^oiyeit ro<)NIS c nerationi», die beiden ersten buchst ab en nicht ausgefüllt d • nach giburti noch ein m d
Steinmeyer,E.,-Sievers,E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1, S. 708, 2-16, 18-33; 709, 1-719, 20, 31-51; 723, 1-39; 725, 2-726, 13, 26-39; 738, 2-43; 739, 1-11, 29-38
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
40
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
|
1,709 |
Zum Eva.>celium Matthaei D. ii. 282. Gx. 274. Rg. 1. (82. 83)
1 Traducere,
infamare unluiniondon
c 19* (In poenitcnliam) sed baptizauit 38
|
unliu |
|
d3* — 1, 19 |
|
39 |
ut an thiu uuord e 29b — 3, 11
3 Uoluit occulte dimittere eam her uuolda Uentilabrum uuintscufla. uueraf scula 9 40
|
41 42 |
sichiro. soslillo geloüban2 c 19* — c 21b — 3, 12 [ccclxx]
|
1, 19 |
Pinuaculum liuebcrga d 6* — 4, 5
6 Coniugem suam 3 sina gemahalun * d3* Mitte te deorsum ladicliheranider d 6'43
7 sinegemahelun a 13* thina gimehlidun lazthihheranilhar c 22' — 4, 6 41
|
6 e 27* — 1, 20 |
Secessit ructa furthor c 22b — 4, 12 45
9 Natum est errunnan. eruuahsan a 13' (In fiuibus zabulon et neptalim) Hx due 46
|
10 d3* errunnan. eruuassan c 19* — 1, 20 11 [ccccxcv] |
tribus................ et galilea deserta est 47
uuarth iuuostid e 30b — 4, 13 48
12 Non cognoscebat earn niualcia imosia Mittentes uuerfende a 16" c 22" — 4, 18 49
13 a 13* niuuas midiro c 19b () ni uuäs Residentes cssbmsnslssfutf. rskbpntf. pxr- 50
|
14 mil irò ne ualctimo sia e 27* — 1, 25 15 Scribas pxpchbrb5 d 3b buo chara e 19b 16 — 2, 4 17 (lratus est ualdc) Sanctus augustinus 18 dicit............ ita timore depulso ar- 19 lazenarv e 28' — 2, 16 20 (Rachel plorans) De rachel natus est ben- 21 iamin .... sed quia ivde et benia- 22 min tribus coniunctae erant tesamne 23 emerkta.............. etiam in tribum 24 iude peruenisse bikuman e 28b — 25 2, 18 26 Poenitentiam agite hreuod giua sundia 27 e 26b — 3, 2 28 Pelliciam skllknb« d 5* fillino e 21* 29 — 3, 4 |
rfntf10 d 6b cesamnes lesande c 22" 51 te samna lesandia e 31* — 4, 21 52
(Secuti sunt eum) .... Rcgnum cejo- 53
rum
nulli pecunie polest comparasi 54
giuüerthirid
uuerthan tarnen tanti 55
ualet. quantum
habes. it mag
tho 56
giuunnan
uuerlhan. so mid minnaron 57
so mid meron so man hauid11
e 31'
58
—
4, 22 59
Paralylicos petterisan c 22" d 7'
pettiri-- 60
son
a 16b — 4, 24 61
(Aperiens os) Aperti oris. longitudinem 62
sermonis
siue manifestationem thathe 63
im sobaro to sprak doctriuae significai 64
«31* —
5, 2 C5
Mites, mansueti milde c 22lb — 5, 4 66
30 (Esca autem eius erat locust«) Congruus Soluere brekan e 32' — 5, 17 67
|
31 32 cibus. ut non delicias ne gerodi ci- 33 bornn .... expleret. gilauodi8 e 29' 34 — 3, 4 |
habitatori solitudinis ensedlion7 est (Adimplere) Quasi diceret .... carna- 68
liter
intellegenda .i. farnomana 12 e 32' 69
—
5, 17 70
Apex strikko e 32" — 5, 18 71
35 (Ad radicem arborum) .... Nam sicut (In regno celorum) Hoc capitulo sug- 72
|
36 securis de manubrio helfia e 29* 37 3, IH |
gillat
pliariseos. qui .... destruerent. 73
i.
farbrakin»2e 32' — 5, 19 74
1 am rande in d, der rest dei deutschen Wortes
erloschen * am
rande mit Ver
weisung
c * tuam aef'ulg. * am rande d * dh. puocliara • dh. fillina; so ist auch
für c anzunehmen 1 über und zu habitatori • im context e « /. scusla l0 dh.
ce
samene
lèsent?,
reibonte,
punente,
die
erste dieser drei glossen übersetzt die lat. gì. recolli-
gentes, die
letzte leuantes. für reibonte vermutet Graffi, 355 sehr unwahrscheinlich rihtinte.
etwa reinonte? " von it bis hauid im context e ia im context e
41
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
|
1,710
B. Glossen Zu
Den Einzelnen Biblischen Büchern |
1 (Radia) Raclia hebraice dicitur. grece
2 cenos .i. inanis aut uaeuus. quem nos
3 uulgata iniuria absque cerebro possu-
4 mus nuneupare .i. sine sensu, hirni
5 uslodo i c 23" — 5, 22
6 Concilio thingi c 23b — 5, 22
? Fatue thuer uuorthen c 23b — 5,22
8 Aliquid aduersum te etheslichasculd d 8'
9 edlicha scult c 23b — 5, 23
10 Reddas, i. luas. angcldas e 32b — 5, 26
11 Scandalizat te dkh fellit a 17b dihfellid
12 d 8b — 5, 29
13 Repudii, diseidii Zurslizes d8b zurslizes
14 c 24' zislizzes a 18' — 5, 31
15 Reddes autem domino iuramenta tua
16 thu scalt bigoda suerian e 33* —
17 5, 33
18 Oculum pro oculo, s. cice. utstik e 33*
19 — 5, 38
20 Denlem pro dente, s. excute, utsla e 33'
21 — 5, 38
22 (Non resistere maio) Si quis libi unum
23 malum irrogat. ut nec illud repen-
24 das.2 ne uurekas.3 nec ei résistas
25 e 33' — 5, 39
26 Maio lfkdf a 18' leide d 9' leithe e 24*
27 — 5, 39
28 iudicio contendere kedingun. Vbcrcho-
29 beron d 9* gethingon obercoueron
30 e 24' — 5, 40
31 Dimitte4 fprlbz4 a IS* ferlaz e 24" d 9'
32 — 5, 40
33 Angariauerit nptkt a 18b nôtit d 9' ge-
34 nodit e 24b — 5,41
35 Mille passus5 eina mila, scridemal e 24b
36 scritimale d 9" — 5,41 [ccccxcv]
Mutuari antlehinnen 6 d 9* antlcheon a 18b antlenon e 24b — 5, 42
Caiumniantibus scadonten d 9b scadpndfn a 18k scadonden e 24" — 5, 44
(Publicani) fsrtbnf srbtbtkgp f d 9b — 5,46
Ethnici,8 gentiles frb db dk gfs a 18" —
5, 47
luslitiam, bonitatem guoti d 9b guódi e 25* — 6, 1
Hypocritae,9 simulatores lk chfsbrb. trx gbnbrb a 18b lichisera. drugenera e 25* licliisara. trugenara. lugenara d 9b — 6, 2
Exterminant, deturpant. sordidant. xnsx-bfreut. xbklpmbchpNt10 a 19" bleichen!, u. uilômachônt e 25b i. demoliuntur uuoliad () Sparsis capillis ambulant et inlote. id est sia gangad beropta.11 eìidi gebariad so hriuliko 12 e 34b —
6, 16
Laua sroniskothuuah d 10b frpnisclio e'xxbh™ a 19b sronicho uöas c 25'1 — 6, 17
Erugo, metalla, rubigo rpst u a 19* rost e 26* — 6, 19 [ccccxcv]
[oculus] Simplex, purus zorftaz. lultraz d 10" lutraz e 26' — 6, 22
Totum corpus tuum lucidum erit, mem-brorum offìciis gaudebit nebist lido-scart d 11* nebist lithe scart e 2 ti' nkbkst lk dfsbrt15 a 19" — 6, 22
Ad staturam ziuuhasmen16 a 20* ke-uuahste d 11' geuüaste e 26b — 6,27
Cubitum unum spanna, munt d 11'
1 Ili mi uììodo, dazwischen zeilenschluss c 2 rependas] s aus corr. e * im cont.e
4 Dimille] Di über unterpunctierlem
re von and. hand e. dh. sorlaz 5
passv» d ' antlehinnrn)
1 aut corr. d 7 diese gl. unter der
ersten d, dh. serlane, sratatigo (/. fraUlige, vgl. di'
?iächste
gl. wohin das wort auch gehurt) • Elhinici a. dh. sradadige a Ypocritç d
Ypochrit*; a l0 dh. unsuberent, ubilo machont " = hd. biroufta l2 von sia an im
context e " /. tliuuah l4 die gl. von anderer hand a " dh. ni bist lidesart (/. li-descarl) " /. zi uuahsmrn
42
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
|
. Zum Evangelium Matthaei D. ii. 283. Gx. 275. Hg. 1. (83) |
|
Impetu anbblbsls. gabi. drati a 23* ana- 1 snknnsnt] das letzte n aus ras. a * Melietur] davor re do« der hand des glossators her * dh. gangendenio
* suolialti Mone; aber was er als s ansah ist ein
verweisungs- 11 «■lebeluoli in d steht bereits über Panni rudis M Pnnni:] rasur von s c l5 niellili in d über Coinniissuram vor plàgulâ IS /. ruccliilin " mustüferuentem c '• asteruuartes untfrgeschr. if, I. asleruuartes " siue sane entstanden aus sisesang; als die glosse in den cunl geraten war, wurde das zweite giue eingeführt î0 suegelara untergeschr. d *' /. licuinda |
1 spanna 1 munt o 20a spanna, munt
2 mali c 26" — G, 27
3 Nenl spknnfutl a 20' spinneul c 26b
4 d 11* — 6, 28 [ccclxx]
5 Prim um, maxime zkfvrkst a 20' cesurist
i> (l llb zeiurisl c 26b — 6, 33
7 Älutictur2 mu der gölten d \\b uuithar
b goldan c 27' — 7, 2
9 (Piscem petierit) Pisces sunt..............
10 cuius aculeus :ngi:3 a 20b — 7, 10 U Uuas xxknbIVk a 21* iiuincbcre d 12b
12 thruuon c 27" — 7, 16
13 Ficus «gun a 21' c 27b
d 12" — 7,16
u
(Confitebor) Signantes dix it consitebor
15 frambaro* o 21' — 7, 23
16 (Leprosus ueniens) Recte per predica-
n
tionem
signi olTertur5 occasio aua-
18
uurdic
a 21b — 8, 2
li) In domo dar heime7 d 13b thnr heime
20 c 28" — 8, 6
21 Tantam [sidem] susliclian c 29* — 8, 10
22 Febricitantem riten uuinnenta e 29*
23 rilen uinnennenda a 22' — 8, 14
24 Ascendente [eo in nauiculamj kantemo
25 instephentemo d 14* gangendemo.
26
instefendemo c 29b gbn gfndf mp8
2« a 22b — 8, 23
28 Suscitauerunt uuahton c 29b vvakton
29 d 14' — 8, 25
30 Quid nobis et tibi uuaz ist dir (vuazist-
31 dir a) mit uns o 23' d lAb vuazisthir
32 mil un's c 30a — 8, 29
33 Pascens xxfkdpnds a 23' Uueidonde c 30*
34 uueidoute d 14b — 8,30
35 ""
1,711
blaste kahi. drati (kahidradi c) c 30' 36
rfl4" — 8,32 37
Praeceps uobalti » c 30* Vobbldk a 23' 38
vohaldi d 14b — 8, 32 39
ßlasplicmat10 über spirihitsib d 15' _bo_- 40
soi[ c 30" — 9, 3 41
In tcloneo,11 telos •* grece latine uecti- 42
gai dicitur. zól. eins d 15' .i. loi c 30b 43
— '9, 9 44
Ualentibus kanzen d 15b ganzen a 23b 45
g 31' — 9, 12 46
Commissuram, plagulam plcz a 24' plez. 47
elebeduoeh c 31" plez. kehefitida. cle- 48
betuoh 13 d 15b — 9, 16 49
Panni u txpchfs o 24' duoehes c 31* — 50
9, 16 si
Uestimentum uetus ruchili15 c 31* d 15b 52
ruothilin 18 a 24* — 9, 16 53
Eius sinselbes d 15b — 9, 16 54
Scissura prxst a 24* brust c 31' — 55
9, 16 56
Mittunt gisendent a 24' — 9, 17 57
Uinum nouum, mustum feruentemn. 58
gesentë d 15b gésandan c 31* — 9, 17 59 Modo nxgkx c31b nxgkv a 24' nûgiu 60
d 16' — 9, 18 61
Retro asteruuartes19 d 16' — 9, 20 62 Tibicines, tibia carmen, lugubre canentes. 63
siue sane, siue suegelara19 c 3lb 64
siegœlara, tibia carmen lugubre ca- 65
nentes sisesang a 24* suegelara20 66
d 10' — 9,23 67
Ne quis sciât dazizniomannibeianda2I 69
ri lGb — 9, 30 69
(Dissamauerunt eum) .1. talis bomo in 70
43
|
2 ihemo Jande ' e ói~ — ^, „. 3 Gratis, .i. sine prctio. mines dankes ane- Cum consummasset do eruoi rcuuie |
|
4 mieda a 25' minesthankes ana mieda 5 c 32' — 10, 8 6 (Pecuniam in zonis ucstris)2 .i. pecu- 7 8 9 chil bursa clóntaes. nummos denarios 10 d) «25' c32b d 17" — 10,9 11 Peramtaskunc33* taschuna25*—10,10 12 (Interrogare) Hospes . . . xxkrd 3 a 25b 13 — 10, 11 14 Dignus eruuirdic4 d 17b eruuirdig o25b 15 eruuirtbih c 33' — 10, 11 16 Tolerabilius lkbpr» a 25b — 10, 15 17 Prudentes glpxxf6 a 25b — 10, 16 18 Non consummabitis7 nfrfbrent a 26* 19 nerférent c 33b — 10, 23 20 Patrem samilias buseigan c 33b à 18* 21 hus eigon a 26' — 10, 25 [ccccxcv] 22 Asse mfdkllb» a 26' c 34' d 18b — 23 10, 29 |
— H, 1 37
Scandalizatus besuic''an.13 erueilit c 35* 38
pisuichen erueilit d 19b — 11, 6 39
niam zonis inclusam. id est in saccu- Uiolenti npt nxmstbrb «* a 27b — 11, 12 40 lis. sekkiion2 (sechil. bursa kiot c se- Remissius, lollerabilius màmandor c 35" 41
— 11,22 42
Uellere ababrecben d 21* afbrcchan c 36' 43
— 12, 1 44
Sabbatis tulditagen d
21* io 15 tiildetógen 45
c 36* — 12, 2 46
Bene compiacili! wolagi. licheta 16 a 29' 47 vuolaglicheta d 21b uualalichoda c 37' 48
— 12, 18 49
Animç meç . i. mir a 29' c 37' d 2lb
— 50
12, 18 51
Non contendel
nistridit c 37' — 12, 19 52
Numquid
hic17 est silius
dauid ? dizist-53
cuotero
slahtoman (guoderuslahduman 54
a) a 29* d 22' thidist guodera slat- 55
taman
c 37* — 12, 23 56
24 Non cadet, non moritur.9 non decidet.10 Contra se einuuideranderemo d 22' ein 57
|
25 niziget a 26' netergat c 34' — 10, 29 26 Nurum s°ur rfl8b — 10, 35 27 Socrum suiger d 18" — 10, 35 28 Domestici Gesuasón c 34* — 10, 36 |
uuidar anderemo a 29' einuuither 58
anderemo e 37' — 12, 25 59
Donius lnissazza d 22' bûssazze c 37b 60
— 12, 25 61
29 Me dignus mknxxkrdkg11 a 26b mkr11 Spargit,18 destruet. es xxkrfit a 29b ce 62
|
30 c 34b d 19' — 10, 37 31 lllam, N. s. animam sela a 26" d 19* — 32 10, 39 |
uuirüt c 371'
zeniuirsct d 22' — 12, 30 63
Austri
sunlbalbun
a 30' suoderhalbun 19 6i
d23'
— 12, 42 65
33 (Calicem aquç frigide) Leuissimo pre- Aestuauerunt erxxbrmsdpn a 31* eruuar-66
1 inthemo lande im context der randbemerkung c 7
in d ist die gl. folgender
maßen:
in
zonis uns, darüber i<l sacculi« usw. aes. nümos. denarios steht auch in c
über
pecuniam
des textes übergeschrieben. das clónt {oder elónt, kaum dont) von d
ist
gewis dasselbe wie kiot von c, und darin steckt sicher eine Verderbnis von
kiulla
(Graff" 4, 38"). das deutsche im context ac 3 über Hospes, dh.
uuird 4 die gl. in d am
rande * dh. libor e dh. j'.-juue ' co"sümabitis]
n vom glossalor übergeschr., sOma-
bilis auf
rasur a • dh. mediila, in a am rande, in d untergeschr., in
c über dem vorher
gehenden
passeres
• moratur
a
t0 deeidit c " dh.
min uuirdig, mir " /. clagost
13 besuic^an] s nus u corr. c " dh.
nofnumstara " in ist vielleicht lateinische glosse
11 wolagi.] darnach zeilenschhiss und daher der punet a " iste a.
die
deutsche gl.
am
rande d " in d über Diripiaet
v. 29, in a am rande tu Qui non est
mecum.t). 30
und die deutsche gl. im context '» untergeschrieben d
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
Zum Evangelio»! Mattimei 1,713
|
1 meton d 24' er uuarmedon c 39' — 2 13,6 3 Suflbcauerunt fordäfdunl a 31' ser- 4 damfton * d 24' serthamto c 39' — 13,7 5 (Oculos suos
clauserunt3) Ne arbitraren- 7 culpain arbitrii, i. sclpuluillen3 0 31* 8 selpuuillen c 39b — 13, 15 9 Zizania rbtbn d 25" râdbn a 32' radan 10 c 40' — 13, 25 Iccclxx. vgl. ccclxxi] 11 Zizania rbdbu a 32' — 13, 26 12 Colligimus * xzbrgsdfu a 32* uzargeden 13 c 40b uzergeten d 25* — 13, 28 H Aliam parabolani, ad proposilionem dedit 15 zeradislen c 40" — 13, 31 16 Fermento deis men a 32' deisemen d 25" 17 iheismen c 40* — 13, 33 IS Fermentatimi est srhaben miard () Fer-J9 mentum hanc uim habet. .. consper- 20 sionein traliat gechnel5 a 32b herhaben- 21 uuard. getheismid uuard c 40b kedei- 22 simit. erhabenuuard d 25b — 13, 33 23 (Totum) .i. Tota ilia massa gekiict. tóig 24 (kechci. teig e), tota ilia farina poslea 25
coquenda. zibakkanne5 (cebaclienne e) 27 Scandala irridon a 32" irriilcn e 41' ir-2S riden (/20* — 13, 41 2<) Stridor dentimi! ciaf splh '' a 32b gris ;to gramunga e 41* — 13, 42 31 Scandalizabantur ersellit uurdun a 33'' 32 er uellit uurlhin e 42' — 13, 57 33 Tetrarcha uierdeling a 33b — 14, 1 34 (Ilerodes cnim tcnuit) Vetus ystoria narrât 35 ...
exliortis sinniltalioiiibtis xngs zxmst " |
I>. ». 284. Gx. 276. Rg. 1. (84)_________________
[die autem] Natalis giburtitages d 27'
37
giburt
dages a 33b geburtdage c 42' — 38
14,
6 39
Dimitteret gefrumkdk* c 43* — 14, 22 40 Clamauerunt erscriuun a 34b — 14, 26 41 Terram gennesar, greco uocabulo quasi 42 generans sibi auram. seibuuegi a 35' 43
— 14, 34 44
Traditionem 9 lfrb zxht a 35' lera.
zuht 45
c 43b lera. ziit d 29* — 15, 2 [ccccxcv] 46 Honora pfskh pfsprgf a 35' pisih. pisorga 47
d 29' bsskch. bfsprgs c 44' — 15, 4 48 Tibi proderit,10 in tuos consumo cibos 49
indinabidcrbida a 35' .i. indinebidirba 50
d 29* lnlhfnabetheruina c 44' — 15, 5 51 Non honorificauit10 nibisorget d 29' 52
nkbksbh 0 35* nebesah c 44* — 15, 6 53 Irritum kyrlaz. bemârtez c 44' kytaz. 54
bimartez d 29' girdas. bemardaz 0 35' 55
— 15, G 56
(Irritum secistis usw.) Compellitis filios 57
.... quod
deo uideant mancipatum 59
gimeinit a 35' — 15, 6 59
Hypocrilac drxgknfrb. gslkchksbrb" c44' 60
— 15, 7 Gl
Scandalizali sunt kirlesint.kiuuiserot(/29b t;2
kyrritsint. ge unir serotlî c 44' gerrit »13
sint1!
giuuirserotsi.M14 a 35b — 04
15,
12 05
Diicatum leidxd >5 a 35b
leidit c 44b leito 00
d
29'' — 15, 14 67
ln seccssum cmiltitur fprdpuuktlsi uuir- 08 dit a 35b uirdeuuit uirdit d 29'' fer- 09* theu | unit uuivtliit r 41'' — 15, 1" 70
l'ost nos naliuns. asfluins f/ 30"— 15,23 71
(Clamai posi nos) .Ne quasi propter in- 72
1 sorilâfduii] (I ans u corr, a 1 scnlainslon] m m/s 11 vun and. hand csrr. d
3 mi c ist seljuiuillen unmittelbar
Uh it clniseruiit geschrieben, in a sieht selpul uilleii im con-
tr.it
* Collesçinius d 5
pedine!,
gcknet.
tilg, zihakkannc im context n * dh. clallolli
1 dh. ungczuiufl, iihrr sinnillatioiiilius
' dh. pesiumidi ° Traditioncs a l0 prodt-st d.
hoiKirilical.it
al'ul-. honorificauil) t ioni çlossator zi/?<>/Ü£t c " dh. dniginera, grlirhisara.
drx-krisi
l'I k tu/s s corr. c i: gr unir
sorol] das letzte c scheint /irsi 0 e " gerrit
Sinti darüber ras'ir a " si'nt] n und T linieri a '■ leidxd (dh. Icidiid)) das zweite d
corr. aus ri a '« dh. snrdoimit. die deutschen vorte am rande a
45
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
|
1/714 B.
Glossen
Zu Den Einzelnen Biblischen Büchern |
1 clemcntem mediami crebrius inclama-
2 ret. änaruofti ina bariti e 441' — 15, 23
3 Etiam domine iatrolitin ezistalso d 30'
4 iatruhtin. ez ist also c 45* iadrpbtin.
5 îzist: also < a 36' — 15, 27 [ccccxcv]
6 Sportas2 chorba d 30h corba c 45b —
7 15, 37
8 Faciem sarauua a 37' sarà uua c 45b pha-
9 reuua d31* — 16, 4
10 Abiit dana sxpr a 37* daneuuor ei 31"
11 thanafuör c 46* — 16, 4
12 (Obliti sunt) Haec obliuio indicium est
13 .... pro cnius dileclioue duruh sina
14 lubi a 37' .1. thuracbtbesliubi c 46* —
15 16, 5
16 (Quia caro et sanguis) Id .... sacramen-
17 tum dougini a 37° — 16, 17
18 Non crit tibi hoc ni gk bxr kt dkr sxlkh
19 a 37b nigeburitdir sulib d 32* nege-
20 burittbir thuslich e 47' — 16, 22
21 Scandalum es mibi zirrido bistumir3
22 d 32* irridobislumir4 a 38* irritha
23 bistu mir e 47* — 16, 23
24 (Si quis uult post me uenire) Duobus
25 modis crux lollitur. cum aut per ab-
26 stinentiam corpus assicitur gineiz zit
27 uuirdit. ì per compassionem herbar-
28 mida « 38* — 16, 24
29 Animam lib a 38* — 16, 25
30 Commutationem, retributionem cbpxf
31 a 38' ebouf d 32b coOf e 47* — 16, 26
32 Tabernacula htìltun d 32° huttun a 38b
33 e 47b — 17, 4
34 (Nubes lucida) Ut discat. qui materiale
35 zimbarlih a 38" — 17, 5
36 (Sic et fili us hominis passurus est ab eis)
i. ab herode et herodiade quia illusum 37
i.
be
huodon remisit cum herodes ad 35
pilatum ut crucifigercl eum. Ideo di- 39
cuntur
iliesum crucifìxisse. quod sactio. 40
i.
machunga__ e 48* — 17, 12 41
Lunaticus manoth wilino a 39* manod- 42 iulino. manodtuldo e 48* — 17, 14 43
Quousque ero uobiscum Uuio lango ne 44
eiginter
mih5 samit in s uui;° lango 45
nibabet
irmih mitsamaniu a 39* — 46
17,
16 47
Usque quo paciar uos uuio lango tragib 48 iuuuib f Uuio lango dragoichiìiuuich 49
C 48* VVIOLANC.O TRAGVlllIVIH Q 39* -- 50
17, 16 51
Conuersantibus 6 Uuerbenten.
Uuarblon- 52
ten
7 s Uuër benden. Uuarbelonden 53
e
48b uuerbenden. uuarblondeN a 39' 54
uuerbeten
d 33b — 17, 21 55
(Acccsserunt) Pro magnitudine signorum 56
non audent iliesum conuenire tbuuin- 57
gen.8
notten
/"t'uuingen. nôten a 39b 53
—
17, 23 59
Non soluit didragma nigiltit dencins d 34* 60 negiltrt den eins f negildit den zins Cl a 39V negildit then eins c 48b — 17, 23 62
Etiam 1.1. nei ner (rie in er e) noch. 63 nedüot (noli ne tuot» s) e 48b s ia. G4 ucn 10 neincnihniduot a 39b — 17, 24 65
Pracuenit eum, Antequam petrus suggérât 66 sure uangota sure sprach11 s sure 67 sangoga.12 fiiresprach c 48b soresprah 63 a 39" furesprahin rf 34* — 17, 24 69
Tribulum gelt c 48b — 17, 24 70
Ut autem non scandalizemus eos daz- "1 uuirsianeruellen anenu"s d 34* daz 72
1 :also] rasur von a a J die sodann als nr 100 bei Mone folgende gl. vinco, pal-
miscon
beruht
auf einem leseschler; in der hs. steht am rande zu sportas: Sporta de iunco.
1 palmis contexitur 3 die
deutsche gl. am rande ncbengcschricben d * irridobistuinir
untergeschrieben a 5 mih] i angehängt f. die ganze gl. am rande mit Verweisung s 8 otiuersantibus, C nicht ausgemalt d 7 die gl. am rande mit Verweisung s * thuuingenj e aus o corr. s 9 die gante gl. am rande mit Verweisung s l0 nen durchgestrichen a 11 die gl. am rande s 7t /. sure sangota
46
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
Zum Evangelium Mattiiaei
1,715
D. ii. 284. 285. Gx. 277. Rg. 1. (84. 85)
1
uuirsie nerfellen
anenuns a 39" that
2 unir sie neriiellen ana uns c 48b— 17,26
3 Putas hahtos e 49* — 18, 1
4 Scandalizauerit ersellit. giuuirserot a 39b
5 gefellit. gè geuuursrot e 49* keuuir-
6 scrot d34b — 18, 6
7 Expedit ei bitliér uera e 49' — 18, 6
8 Mola churnilastein d 34b — 18, 6 [vgl.
9 ccccxcv]
io Scandala irridon a 40* merreslon e 49' n — 18,7
12 (Scambiimi uenit) Du m apostolos ....
13 magistrum prodigit forrlet a 40'
—
H
18, 7
15 ScandalizatHe nierritdih d34b merrit dih
16 (tih e) a 40' e 49' — 18, 8
17 Feccauerit misse dutft e 49b misse duot
18 a 40b — 18, 15
io In te vuither dich2 e 49b — 18, 15 20 Stet, consistât firnietur3 lastostande 2t a 40b e 49" — 18, 16
22 l'uhlicnnus ferdancr seruiib zzaner a 40b
23 serdaner. sor mia zener e 50* serlaner
2-1
d
3.V — 1S, 17
'-.r) Peccabit4 in me missinlupl "' uiiidarniih '->> a 40'' missctul'■ tiuiilermili d 35'' 27 misst'diiot uuilhnr mieli e 50' — IS, 21 2S Talenta »imibgi. senz. l'xiU «11' gemiagi. -'> sraz. 1 Innt e 50* ketiuago. " 1 i'unt mo ,i 3,v- — 18.21 •H Pacienliain li;d>i: in me, ila inducine ■'<2 kibmiri'slaijedinge d 35'' kiliiiiirclìliing. •i:i i. anciimii1. iiuilhar niirli r ,")()' uni 34 dannili ananmir () da inilii indu-:*ó cias. yiUniir dt's daziilingi a 41* — M IS, 26
Tenens [cum] faheuteinan.
anagrifente 37
e 50''
sahendi inan. an'grifendi8 a 41* 38
sahenteinan
d 36* — 18, 28 39
(Et factum est cum) Hinc .... ad orientem 40
hosthalbun
a 41b — 19, 1 41
Repudii, discidii sceilungo zurslizzes9 42 d 36'' zurslizzes. sceithungan t0 e 51* 43 zislizzes. sclieidungun a 41b — 19, 7 44
Eunuchi fvreburdige. ungehite a 42* fu- 45
reburtige
vngehiza e 51b fnreburtiga 46
d
36b — 19, 12 47
Castrauerunt" ersurton12
a 42' e 51" er- 48
fûrton
rfSG1' — 19, 12 49
Honora besihc e 51b — 19, 19 50
Aspiciens giiomanemande e 52' — 19, 26 51
In regeneratione abxrbprini1S
Vuidarbo- 52
reni
a 42b i. abarborene. uuidarboreDe 53
e
52' — 19, 28 54
Conducere kemiten rf38* gimiedan a 43'
55
gemeiclan1*
e 52b — 20, 1 56
Conuentione kedtngun. kezumfte d 38' 57
gethinge.
gezuinsti e 52b gizumsdi 58
sl
43' — 20, 2 [ccccxcv] 59
Denario diurno daga penninge e 52b 60 tagefeudin 15 d 3S* — 20, 2 [ccccxcv] 61
(Denario diurno) Denarius .... prout 62
lonipus
dictauerat giluc lfi a 43* — 63
20,
2 64
Circa horam tertiam umbemittan morgan 05 a 43a \mbi mitdan morgan e 52b 66 iimbomittenmorgcu d 38' — 20, 3 6"
Porlaiiimiis vìiither litluin r 53" — 20,12 68
Comu'iiisti inecuni 1; kezumftostdich
d'SS1 C9
pt'/uml'tidostbic
e W.V pozumfdust dih 70
mit mir a 43'' — 20, 13 71
Sic al zt'llii'ino nii'ze r h'.V — 20, 16 72
1 Scandali^- n • din »I. strht ührr (Valer tuns 3 firmilur r * Peccaueiil
n
nach
iiiiNSedupl
rasili-
von
?nt a, dh. mis^'iliint '' nii»s<'!nt| » sein-,ni in o rorr.
i!
I. koiiH.iiro 8 an'.srrispiiili] zwischm n und « vrrsrlimirrtrr
huvhshtl»-, daher a ìther-
esr/irii-hm a '■' Iìpj.ikIìì. dnriilier «criluntro, darüber discidii.. dirriilmr znr-liz/os d
" sccitliim^nn] a aus U rorr. e "
Kiiniichizaiieriinl '/ '* m a die (le,,lsvlie
,-/. ani rande
13 dh. ninnimi ini " zciiieidnnj a aus o rorr. r l5 /. taiicfpiidiiiro lsi /. pil"rt?
17 Cniiiirnisti dh'ciimi auf rasar e
47
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
716
B. Glossen Zu Den Einzelnen Biblischem Büchern
D. ii. 285. 286. Gx. 277. 278. Rg. 1. (85)
1 Petens aliquid ab eo keeremicheines.l
2 desihdihpitte d 39* — 20, 20
3 Dominus bis opus habet der hérro bi-
4 darüro a 44b ther bérrò petharfiro
5 c 54' — 21, 3
6 Subiugalis, i. çdomite2
thero
zamuo
1 c 54b
derozamun d 40' deru zanni n
8 o 44b — 21, 5
9 Cathedras, sedes doctorum. sezzela a 45*
10 c 54" d 40' — 21, 12
11 Euerlit, destruxit zeuuars. besturzta3
12 a 45* ce uuars. besturta c 54" pe-
13 sturzta d40* — 21, 12
14 Indignati sünt leidizton c 55' leidezton
15 cJ40bxurndun* a45* — 21,15 [ccccxcv]
16 Locauit kestatola. peualach5 d 41b gi-
17 statoda. biualath a 46b gestadoda.
16 befalach c 56' — 21,
33 [ccccxcv]
19 Tauri slegirindir a 47* slegirinder c 57*
20 slegerinder« (/42" — 22, 4
21 Allilia mbst fugala a Al' maslsogela7
22 d 42" mastuogola c 57* — 22, 4
23 In uillam suam heimorles. zisinemo-
24 gii'iuore a 47* heimordes. cesinemoge-
25 suore e 57* — 22, 5
26 Ad exitus uiarum xxfgsschfkd * a 47b —
27 22, 9
28 Quia uerax es du bist uuola gilerit bist
29 uuarhast man a47b ihubist uualagelerit.
30 bist uuaraft man c 57b — 22, 16
31 (Non enim respicis) Ob nullius polesta-
32 tis timorem iustum dicere formi das. Ne
33 sihist daranahérduo mes9a47b ne siist9
34 thar ana herdüomes c 57b — 22, 16
35 Personam keuualt hertuom 10 d 43* gi-
uualt. bérdoom a 47" geuuallherduöm 36
e 57b — 22, 16 37
Quod Silentium imposuisset dazersiage- 38
sueigit habeli d 43b daz bersiegesueget 39
habeti a 48b — 22, 34 40
Dilatant preitent d 44" breitent a 49* — 41
23, 5 42
Phylacteria bouitbant e 59* — 23, 5 43 (Et cum suerit sactus) Quia dum esset 44
gentilis ... quod talem uitam aggressus 45
est. dazer izsar anagigieng11 a 49b — 46
23, 15 47
(Qui autem iurauerit in auro).... Pharisei 48
hanc traditionis stropham uncust uer- 49
sutiam a49b — 23, 16 50
Maius forderara d 45* forthara e 59b 51
forderra a 49b — 23, 17 52
(Qui ergo iurat in altari) Si iurat per 53
dominum ... maius est forethora e 59b 54
fórderora l2 d 45' — 23, 20 55
Mentani minzun 13 e 59b d 45* min zun 56
a 49b — 23, 23 [ccclxx. ccccxcv] 57 Anetum tille d 45* dkllk e 59b dilli a 49" 58
— 23, 23 [ccclxx. ccccxcv] 59
Cyminum chxmkn a 49b cumiu e 59b 60
chumi d45*—23,23 [ccclxx. ccccxcv] 61
Iudicium
» sona a 49b — 23, 23 62
Excolantes uzsihande. uzQozende a 50' 63
uzzeante 15 c59b — 23,24 [vgl. ccclxx] 04 Culicem mxkkun a 50' mukkun d 45' — 65
23, 24 [ccclxx] 66
Deforis vzuuertig d 45' uzuuerdiig a 50* 67
uzuuerdich e 60' — 23, 25 68
Calicis chopfes d 45* ebophes a 50* — 69
23, 25 , 70
1 eines.] der pu act aus rasur eines langen Striches
d * domitae d. in a die gl. am
rande 3 besturzta] r aus corr. a * l. zurndun 6 die
gl. untergesc/irieben d * die
gli. von d 42—46 wider von einer hand des 13 j'hs. ' inaslsugcla stuhl
über dem folgenden
oinnia
d * dh. uuegescheid *
im context ac. siisi] das zweite i radiert aus s c
10 die gl. untergeschrieben d " t//j context a " fórderora untergeschrieben d 13 minzun] am zweiten n unten radiert d u was dann noch Graff" als glosse aus a anführt: iotentione exeon ist keine solche, das in einer randbemerkung stehende intentione soll durch die tat. bemerkung ex coD[tentione] erklärt werden 1J von and. hand c
48
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
|
Zum Evangelium Matthaei D. h. 286. Gx. 278. Rg. 1. (85) |
|
predigot
uuerdan im context a 5 Praegantibus
c * dh. gir 7 bfzalda] 1 corr.
aut Anbppbzon = k(lat. praep.)nappazon '* /. uuolage l3 im
context a l* dis gì- in 25,43. dann folgt in c Pascha (26,2) lai transitus teutonice, es fehlt aber das deutsche wort " Conslituerunt] das erste u übergeschrieben c " tudun] davor rasur a " din gl. am rande nur in c parapside) i ouf ravir d î0 das wort kenne ich nicht " sulzfat] i unsicher, vielleicht t c. die deutschen worse im context c |
1 Parapsidis l su:'zcar o 50' saltfat c 60*
2 — 23, 25
3 (Inter templum et altare) Io atrio templi
4 .... indctnoulezze a 50" — 23, 35
o (Gallina congregai pullosj .... protegit
6 contra miluum wigo a 50b — 23, 37
7 Per loca uuir inde uùar a 51* vuar inde
9
uuar
e 61' uuarunte mir d 46" — 24, 7
9 Scandalizabuntur2
kesuuichent d 46b
10 gesuichent e 61* gisuuiclient3 a 51*
11 — 24, 10
12 (Qui autem perseueraucrit) Qui non
13 scandalizabilur nigisuuichit a 51'
—
U
24, 13
15 (Prophcta) Perspicue ostentlit— prçdi-Ifi cetur durahbredigot uuerde ... predi-l" cari duruh predigot uuerdan 4 a 51" 1S 24, 15 10 Praegnantibus5 suangeren e 61b —
20 24, 19
21 (Vbkumque fuerit corpus) Naturale ponit
22 exemplum quod cottidte cernimus.
23
Aquile, et uullures gkr6 a 51b
—
21 24, 28
25 (Cum iam ramus eius tener sgerit) Cum 2'"i teneri ftieiint caf'culi. i. selsbuiimi
27 e 02* — 24, 32
28 Tener fuerit erspringil a 521 — 24, 32
29 Non co^nouerunt niuuossunes nicht a 52*
30 _ 24, 39
31 Tulit bezalda? a 52' e 62b — 24, 39
32 (Duo erunt in agro) Duo in agro pariter
1 Parabsidis a a Scandalizabunt d
1,717
inueniuntur non çque recipientes.... 33 ille assumetur qui non adulterans, 34 nulla heresi contaminans. unsuberende 35 hinderot kérrcnde" e 62* hinTeroT 36 kerende9 unsubrendi a 52b — 24,40 37
Dormitauerunt
nbfkckdxn 10 o 53' naf- 33
fazton
d
4S" nipfolon. Anbppbzon ll 39
e
63l — 25, 5 40
Euge'uuolare l2 d 49"
() Euge wolaga 41
a 53b — 25, 21 42
(Domine scio) Seruus iste calumniatur. 43
i.
skildit" a 54' —
25, 24 44
Collegistis me, in tectum induxistis. in 45
domum
suscepislis Innament mih <i50b 46
innamul
mih o 54b — 25, 35 47
(Post biduum).i. post duos dies. i. post 48
tertiam
et quartam feriam fonehiuto 49
uberzuuenetaga
u d 51' fonehiutu 15 50
ober zuuenedaga a 55'
fane hiutoubar 51
zuenedaga
I(5 c 65' — 20, 2 52
Constitueruntl" puten d
51b puton c 66* 53
tudun
li> a 55" — 26, 15 54
Argenteos, denarios silberlinga c 66' rf51b
55
silberringa
a 55h — 26, 15 50
Oportunitatem stblb a 55b
stada c 66' —• 57<
26,
16 58
Trnderet uerrìedi e 661 — 26, 16 59
Pascha, ognum uictimam ostarfrisking f,o
a
55b oster frisking c 66' — 26, 17 ci
[ccclxx. ccccxcv] 62
(In parapside)I9 Parapsis est uas infuso- 63 rium. Carol! gruon 20 sulzfat.21 ezzich- 64
3 gisuuichent untergpschrieben a 4 duruh
49
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
H. Glossen Zu Dbn Einzelnen Biblischen Büchern D. il. 286. Gx. 278. Rg. t. (85. 86)
|
» faz c 66' 2 sulcetchar 3 26,23 4 Tradetur forradanuuirdit a 56' — 26, 24 5 Ymno dicto, Post cenam uersu dicto. 6 fersegesungënemol d 52" — 26, 30 7 3candalum asuuich d 52" — 26, 31 8 [ccccxcv] 9 Scandalizati
fuerint gesuui chea a 56b H Contristari truren d 52" — 26, 37 12 Ut non intretis in temptacionem, .i. ne3 13 suadente diabolo scandalum in me 14 paciamini dazir mirne gesuuichent 15 (mirnigesuuichent a) a 57' d 53' thad- 16 irmir nege suichet c 67' — 26, 41 17 Fustibus stangon d 53* c 67b stan gun 18 a 57b — 26, 47 19 Omnes enim qui acceperint4 gladium, 20 . i. qui semet ipsos in presenti uice 21 talionis vndar uueseles* ... c 67b — 22 26, 52
23 Modo nu sar d 53" nusar c 67b — 26, 53 24 (Et ingressus intro) Î amore magistri.
25 i humana curiositate scire cupiens 26 quid pontisex de domino iudicaret. 27 utrum neci addisceret.5 bemeindi 28 c 68' — 26, 58 29 Surgens vf scrichente d 54* ufscrikande 30 c 68' — 26, 62 31 Amodo noh in aldere noh uuanne a 58*b 32 nohnalthere d 54b — 26, 64 33 Blasphemiam lastar c 68b taster d 54" 34 — 26, 65 35 Colaphis halsslegin a 58" c 68" halslegen 36 d 54b — 26, 67 |
* Vas est infusorium, carol (Palmas) Id alapas. orslegi6 a 5bb prstsgk« 3? r d 52* ezzihsas a 56* — c 66b orslegen 7 rf 54" — 26, 67 ss
Propheliza errât a 58b
errath d 54" _ y«
26,
68 40
Inierunt anagiengun a 59' anagegiongon
4i
c
69' — 27, 1 4..
Quid ad nos uuazscalunsderscaz
d òb' 4i
—
27,4 41
Tu uideris dessihdu a 59* () ... uideto 4\
dessihtu
d! 55* — 27, 4 4s.
Figuli enes leimbilidares a 59* eines 47
leimbilithires
c 69* — 27, 7 4s
In sepulturam erase c 69* graft a 59' — 4s»
27,
7 so
Appretiauerunt8 keuuerdoton d 55"
51
giuuerdodun
a 59b keuuerdodon. ke- 52
kaufton
9 c 69b — 27, 9 5.1
Constituit,
i. disposuit. predestinauit be- 51
meinda
a 59b penemta d 55b — 27,10 V>
Testimonia xnikxmxndb a 59" unluimunta 5r>
c
69" vnliumenta d 55" — 27, 13 57
Uinctum haft a 59b h'aft d 55b haflan 5*
c
69" — 27,16 [ccccxcv] so
Insignem urgiiolanman c69b
urguolenman G'»
a 59" — 27, 16 61
(Sedente autem ilio) Hac uicae non ante 62
zi derru
stundv non 10 es êr a 59"— 63
27,
19 6»
Multa enim passa sum hodie per uisum 65
propter
eum
uilo vunderes gesah ih C6
durunh
inan a 59" filo uunderes kesach 67
ich thurach then
c 70' — 27, 19 6s
Quia
niWl
prosiceret daziznivuehtnidigi 69
a 60*'— 27,24 70
Sanguis eius super nos diusculd siDes 71 bludes. daz nemen ober unsih a 60* 72
1 gesongènemo] so mit punet über ed * etwa verderbt au* gksuuichon? * me a
4 acceperint] das erste t aus i corr. c. 1. vuidaruueseles • f. »ddiceret; das i m
»ddiscerel ist großenteils erloschen c • im context a. 1. prslfgk; die gI. steht in c «*«•
caeciderunt / T orslegen glosse zu alapis, welches colaphis erklären soll d • Adpreciaue-
tüttid AppretiaueruntJ das erste y au* à radiert c 9 kekauflon] a (oder To) aus u corr.c
10 non ist lateinisch
50
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
Zum Evamgelium Mattuaei 1/719
ü. ii. 286. 287. Gx. 278. Rg. 1. (86). — Germ. 11, 63
1
diu sucldl
sines
pluotes.
daziiemen
2 uuir über unsih d 56b — 27, 25
3 Suscipicntes zesih nemende a 60' cesih-
4 nemcnte d 56" — 27, 27
5 Pretorio 2 diughus. sprähhus a 60* thing-
6 hûs. sprahus d 56" thinchus. sprach-
7 Inte c 70' — 27, 27
8 Clamydem coccineam, purpuream cotep-
9 pinlachen c 70b colppin lachan d 56b
10 — 27, 28
11 Plectentes flehtente d 56b slchtende c 7üb
12 flchdendc a GO' — 27, 29
13 Coronarii de spinis houbitbant. durninez
14 d 56b houbilpantthurninaz c 70b —
15 27, 29
16 Angariaucrunt keDotton c 70b genôton
n d 56b
ginotun a 60" — 27, 32
18 [ccccxcv]
19 (Golgotha) Golgotha syrum nomen est
20 et interpretatur calunrie.i. decollato-
rum kibillon
c 70b kibillun d 56b id 31
gibillii a 60" —
27, 33 32
Caluariae kibillon c 70ü gibillun a 60b — 33
27, 33 34
Seruabant eum namun sta gounia a 60b 35
namon sin
gouma c 70" nameusin- 36
goumen d
57' — 27, 36 37
lmposucrunt super caput eius causam 38
ipsitis
scriptam zuohasdun darhobena. 39
zechenodun
dar obenan uuazeruuas 40
a
601*
zuohastondanobenan. ceinchen- 41
ton
darobenanuuazeruuas d 57* — 42
27, 37 43
(Alios saluos fecit) Dum haec licet nolen- 44 tes iroundanches d 57' — 27, 42 45
Sine uideamus an ueniat3 helias, expeeta 46 interim donee uideamus quid eueniat 47 laz stau uudar thana c71lb— 27, 49 43
Custodiam .i. uuarda c 71" — 27, 65 49
Suadebimus ei rademessimo. geleistan4
50
c 72* —
28, 14 51
> l. sculd faciemus?
1 Pretori um aVulg. * ueniat] at über ratur c * gl. zum folgenden
51
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
ZUM EVANGELIUM MARCI.
1,723
Codex Moguntmiis non signalas. b = Codex Carolsruh. Aug. ci.xxvn/. c = Codex Bruxelknsis 18725.
1 Expulit eum, misit srumila c76b — 1, 12
2 Assumenlum xsbffdidb ' a 76b — 2, 21
3 In medium, .i. in presentiam. zi gegin-
4 uuerdi a 77* — 3, 3
5 Et iniposuit synioni nome» petrus Vnder
6 gab simone dennamon dazer petrus
7 hiez 6G6b — 3, 16
8 In acternum nkpmer2 c 80b — 3, 29
9 Sederet suebodi c 81' — 4, 1
10 Scandalizantur geirrit c 82* — 4, 17
11 Scandalizabanfur erscllit uurlliun 3 c 85*
12 — Ö, 3
13 Custodiebat eum stuontimobi b 73* stuot
14 imo pi e 8G* — 0, 20
15 Cogiiouerunt keiscoton 4 6 71* giiisgidun
16 a 84* — 6, 33
17 Applicuenint steditun a 85* stcdilon
IS b 75* stelidun. miîrlun5 c 87b —
19 6, 53 [vgl. ccccxcv]
20 Honora bfskch « c 88" — 7, 10
Retro me nachmir e 91' — 8,33 21
Consusus 7 fuerit scametsich 6 79'' sca 22
met sih a S9J scamot e 91" — 8, 38 23 (Confìtebitur 8J 1 confitetur scamot sich 21
e 91" — 8,38 25
Nouissimus binderesto e 93b — 9, 34 20 Animaequior esto, lain cessa clamare. 27
kestemodir 6 85* gestemo dir a 94' — 23
10, 49 29
Pcrcgre elelendo c 991 — 12, 1 30
Fremebant in cani greniizotonciiro h 92b 31
— 14, 5 32
Praeut'iiit furiuangoda e 103" — M, S 33
Common"
tibi
mittbir sterban e 101b34
— 14, 31 35
Deorsum dar uzana c 1061' — 14, 6f> 36
Anatlieinizare
10 uer uazan n c 1001' — 37
14, 71 3S
Satisfacere celouon c l07b — 15, 15 39
1 /. xflisfiliilb = uflii'sdida. dirsc ^1. und die folcinden zum Miirrns und Lucas
in a
von
rrlieblich s/mlerrr hand S (III. nioiner 3
ii/irr pcrain f>, 3 steht sodann in h 72
sctuliunera; rtwn seculi onera? — die weiter von Mone als glosse
aufce/'ù'ìirlen u-nrte dkc-
bat, licstamlo(?i e 85' sind nicht deutsch; iiher diccliat 0, 11
/.»7 vielmehr
liesitar.iln iìher-
^rsc/irirben * steht über dem folgenden multi b '■>
etini ^7, tu cogiiovrnint des nurhtlen
verses 8 dh. besieh 7 confrssus l'iii^.,
r-/. Sabatici- 3, 2IS 8 Corifilcliitui | tel.i auf
rasur, darüber von anderer hand fundet2 c ° Co'ntiiçrii c 10 anatlifnintizarc / "(,r-" /. ucruuazan
52
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
ZUM EVANGELIUM LUCÌE.
1,725
Codex Mogunlinus non signtttus. b = Codex C'arolsruh. Äug. clxxyiii. c = Codex Drvxellensis 18725.
2 Iusiurandum lliia gehaizza c 121' —1,73
3 Regione halba c 122' Lblbh 3 6 107" —
4 2,8
5 Iieuoluit kescifal* c 127'
— 4, 17
G Similitudiuem spei c 127"
— 4, 23
7 (Duc in altum) z'uch5 b 114" — 5, 4
8 Capturam zug c 129* — 5, 4
0 Rumpebatur zibrast a 117" brast c 129'
10 — 5, 6
11 Subduclis keste diden c 129' — 5, 11
12 Submiserunt uitberlïezun c 129" — 5, 19
13 Commissuram clebeduoch c 13Üb — 5, 36
14 Zelotes pfkscfrsr« b 117" scarfer c 131"
15 — 6, 15
16 Mutuimi i bnblfhfn s a 120" — 6, 34
17 Fenerantur intlient c 132b — 6, 34
18 Consertar 9 kediuta b 118" gi'dxhit10
19 a 121* — 6, 38
20 Coagitatatn kehufota b 118" geliufotau.
21 getruchitan c 133* — 6, 38
Superesfluentem über risentez n 6 ll&b 22
— 6, 38 [ccclxxxij] 23
Supra
12 terram ober sant. grioz c 133L 2*
— 6, 49 25
Fundamento cruntsesti b 119b — 6, 49 26
Erat
iiioriturus uuas teuuant 6 H9b — 27
7, 2 [ccclxxxij] 28
Syuagogam diuchus b 119b — 7, 5 29
[ccclxxxii] 30
Alabastrum niarruoruaz c 135b — 7, 37 31 Debitores scolen 13 6 122' — 7, 41 32
[ccclxxxii] 33
Faeneratori knllkere H c 13G' — 7, 41 34 Dobebat ei uuasimosculdich b 122' — 35
7, 41 [ccclxxxii] 36
Douauit fergabiz c 136' sergab 6 122'— 37
7, 42 38
Euangclizans ariutonte 6 122b — 8, 1 39 Procuratoris mciores o 125' meieris 40
b 122b — 8, 3 [ccclxxxii] 41
3 /. hblbb = halba * l. kescrifat ==
kescrist, gl. zum folgenden librum ? ' die gl. wird zum folgenden capturam gehören und das zeichen ' auf den text verweisen sollen, wo indessen das correspondenzzeichen fehlt
8 dh. peiscerer ' Mutuni a 8 dh. analelieii ' Confer:am] rasvr von s, dar-
über später t geschrieben c l0 dh. geduhit " über risentez] von b an auf rasur b
13 super f-'ulg., vgl. aber Sahatier 3, 291 anm. l3 scolen wahrscheinlicher als
Beulen; auch sonst ist das o häufig dem u ähnlich M dh. intliere
53
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
726
B. Glossen Zu Den Einzelnen Bibliscben Büchern
D. ii. 287. Gx. 279.
Rg. 1. (87). — Bibl. 10. (ZWiiMii, 430). 11. 13. (Diut.
ii, 54).
Germ. 15, 353. le. 4. 5. __________
1 Procella uenti tunst 6 124* — 8, 23
2 Increpauit erstouta b 124* — 8, 24
3 Compedibus suoz driihun b 124b — 8, 29
4 Agebatur geiegit uuart b 124'' — 8,29
5 [ccclxxxii]
6 Legio scara b 124Ü — 8, 30
7 Haec moriebatur terotouuita * c 139' —
8 8, 42 [ccclxxxii]
9 In omnem hanc turba m escas, causando 2
10 Int rethinonde c 140b — 9, 13
11 Sublatum est tliana genoman uuartb
12 c 140b — 9, 17
13 Desolatili-3 cergal b 133* — 11, 17
Armatus vuigaot a 135b uuigant b 133* 26
— 11, 21 27
Adtendite4 uuartent b 135b — 12, 1 28 Coartor mih langet a 139" mieli langet 29
b 138*b — 12, 50 30
Probare gekeisan 5 c 147' — 12, 56 31 Non probatis ne chiesent b 138" — 12, 56 32
[ccclxxxii] 33
Cautionem
gfzkxch (i c 150a — 16, 6 34
Scandala
bfsxkcb * c 152* — 17, 1 35
Moro
mulboum c
152* — 17, 6 36
Suggillet, damnet gebpnne a 1501 Gehone 3"
c 1543 — 18, 5 39
Prophetiza errät a 16U — 22, 64 39
1 hier scheint ein intransitives veri/ touuen anzunehmen
zu sein 1 causando] n
auf
rasur r 3 desolabitur l'uig.,
desolatur Saialier. 3,315 anm. * dtendite, A nicht
ausgefüllt b s gekeisan von anderer hand c ° dh. geziucli. die gl. von anderer hand c ' dh. besuicli 8 oder giuortelarer, der buchslabe verschmiert g 8 everrit Vulg.
54
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
ZUM EVANGELIUM JOHANNIS.
1,738
Codex Moguntinus non signatus. b = Codex Carolsruh. Aug. c =—» Codex Bruxellensis 18725.
2 (Veni et uide) Ualet hoc............ aliquid
3 oriundo giburt lacclio2.................... per-
4 cuDCtantis f.rscendes a 169*— 1,46
5 Uocatus ksbstfnfr b 174" gebedener c 161b
6 — 2, 2
7 Ydrie, 3 vubzzsrubz b 174b uuazeruaz
8 e 162* — 2, 6 [ccclxxxjx. ccccxcvj
9 [secundum] Purificationem rfknkdp*
10 b 174b raineta c 162* — 2, 6
11 (Omnishomo primumjArchitriclinus cau-
12 satur de ordine prepostero mkssb
13 sbzdfnop5 a 169b — 2, 10
14 Denuo, Herum inniuues6 c 163b — 3, 7
15 In quo haurias, Hauritorium Scafo c 165b
16 —4,11
17 Mori hkn:. ck: u7 a 174' hina ziaa
18 c 167" — 4, 47
19 Uiuit gepisit c 16"b — 4, 50
20 Uiueret baz uuari c 167b — 4, 51
21 Probatica piscina vkplic \vk:rk 8 a 174b
22 fkplkhc9 uiueri c 16S* — 5, 2
Porticus
langiDnun c 168' — 5, 2 23
Aquae
motum sslpxxfgk
10 c 168* — 5, 3 24
Declinauit
cfrd:11 a 175* cherta c 168b
25
— 5, 13 26
Altera die morgenun c 17lb — 6, 22 27 Discipulis Ipsbrkn 12 c 173b — 6, 61 28 Digito scribebat MEIZ '3 c 177* — 8, 6 29
fcCCLXXXIX. CCCCXCV] 30
(Inclinans se deorsum digito scribebat) 31
Per
inclinationem ....
et ueluti
rimas
32
rizi a I82b — 8, 6 33
(El iterum se inclinans) Possumus
tarnen 34
(licere
. . . sacultas
st:d:14 a 182b— 35
8, 8 36
Testimonium liuiminl c 177* — 8, 13 37
Maior" fprthfrb ««• c 179b fpith prb »« 38
a
184b
— 8, 53 39
Praeteriens thanageindi c 179b -— 9, 1 40
[inJ Natatoria silohe suinmida. ursoringe17 41 c 180' — 9, 7 [ccclxxxix. ccccxcv] 42
Adducimi ziigun c 180* — 9, 13 43
1 l. giburtlicho; der fehler scheint aies ausliisung von geheim-
tchri/'t zu erklären, von hier an in a wider die alte hand der gli. wie im Mallh.
>
Hvdriae
c * dit. reinido 5 dh. missasazdemo • /. itiniuucs
' dh. hina. cian
• dh. violic wiari 9
dh. fiolilic 10 dh.
selpuuegi " dh. cerda 12 dh. losarin
13 / REIZ " dh. stada 15 Maior, darnach rasur c " dh. sorthera, forthora
" /. suimida. urspringe
55
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
CCCLXXXVII. CCCLXXXVIII. CCCLXXXIX Zum Etangeliw Johanms 1,73 9
D. ii. 287. Gx. 279. 280. — Bibl. 10. (Dint, m, 430. 431). 11. 13. (Dint, n, 42).
Germ. 15, 353. Le. 4. 5.__________________
|
1 Scisma gfbbgk a 185b gebagi e 160b — 2 9, 16 3 Conspirauerunl1 gsbkhzkt pnsih2 a 186* 4 gè einodonsich e 180"
— 9, 22 [vgl. 6 Dissensio sceidunga e 182b — 10, 19 7 Silentio stillo e 184b — 11, 28" 8 Prodiit rkhctbskhcufh.3 c 185" — 11,44 9 Institis cubktnsslklpn4 e 185b — 11, 44 10 Ueniit, uenundalus > ffrkpiifta5 e 186b 11 — 12, 5 [vgl. ccclxxxix] |
Amodo fxrkxxfrt« c 191" — 14, 7 29
Ut non scandalizemini thaz ir eruellit. 30
ne uuerth& c 194* — 16, 1 31
Ministri kesuasun c 196* ()gfsu:spn7 32
« 201* — 18, 12 33
Alapam orslach c 198" — 18, 22 34
Adducimi
zugunnan8 c 198" — 18, 28 35
Primi
f.knss» c 201" — 19,32 36
Insufflauit blies herinana na c 202lb — 37
20, 22 38
1 conspiraverant t'ulg. 2 vielleicht sollte urspr. glbkhfkzktpn = gebilieiziton ge-
schrieben werden 3 dh. rihcta sihc usli * dh. cum (tat. ergünzung zu institi.«) bit
nestiloii 5 dh. serkousla. eher activ für passiv als part, jirart. /em. ° dh. suriiiuert
7 dh. gesuason 8 = zugun inaii 9 dh. eines
56
Glossen Brüssel, Bibliothèque Royale 18723
17,397
18725 {aus Xanten, s. u.) in gross quart, ix jhs., 218 bll. : die vier evan-30 g eli en mit deutschen interlinear- und viaryinalgll. (CCCLXVIII. CCCLXXVI. CCCLXXX. CCCLXXXVIH: zum Mntthacus trage ich auf gnnul einer mil-teilung von JHGallée nach 33s Tolerabilius mämundon (/.-or)— 10, 15; 33» Prudentes glauuc — 10, IG; 70a ne uerduo thic an themo guoden man — vor silo uunderes 27, 19; vgl. auch bd. 1,821). voran gehen der Prologvs qvattvor evnn-35 legiorvm, die Canones evangeliorum und lGb die bilder der vier evangeli-sten, sitxend imd schreibend, über ihnen Christus auf der Weltkugel throtieml ; es folgt nach dem schhiss des Johannes (204b) ein Capitulare euangeliorum de circulo anni zweispaltig. 218a unten liai eine deutliche Itand die namen eingetrageil (s. jetzt auch Gallée Tijdschr. voor nl. taal- en letterkunde 13, 2G3 f): Ruoduuard. Ruodger. | Ruod-40 ger. Biho. | Uuerinsuiht. Ruoduuard. | Uuerinsuuiht. Goldburg. | Heila. heila. heila. | Alfrad. Uuelirad. | Uuelirad. (dann ein verschmierter buchstab) Frankin.| Heilbold., 218b eine and. Abrabt. Ruotburg. dami noch ein Sermo Angus ti ni in natali plurimorum martyruni.
*Steinmeyer,E.-Sievers,E. , Die althochdeutschen Glossen Bd 4 397 32-34.
57
Glossen Cambrai, Bibliothèque Municipale 2o4
Gregor, Moralia in Job-Glossen
Überlieferung: Cambrai, Bibliothèque Municipale 204 s. 68b. Die Handschrift, welche früher die Signatur 199 trug, umfaßt 113 zweispaltige Blätter im Folioformat. Sie enthält den Rest einer aus verschiedenen, aber in Unordnung geratenen Stücken des 9. und 10. Jahrhunderts bestehenden, im 10. Jahrhundert angelegten Sammlung theologischen Inhalts. Hinter dem libellus de conflictu vitiorum atque virtutum stehen auf Blatt 68b die Namen der Todsünden. Die Handschrift befand sich nach einem Vermerk auf Blatt 112a im 12. Jahrhundert in Cambrai, wohin sie im 10. Jahrhundert mit einem der deutschen Bischöfe gekommen sein könnte.
Inhalt: Zu den Namen der Todsünden finden sich 13 volkssprachige Kontextglossen. Die Glossen sind auch in den Handschriften Boulogne, Bibliothèque Municipale 56 aus dem 11. Jahrhundert aus Saint Bertin f. 172b (im 17. Jh. teilweise nachgetragen) bzw. Saint Orner, Bibliothèque Municipale 746 (16.-18. Jh. Saint Bertin, hier nachträglich eingelegt), Poitiers, Bibliothèque Municipale 69 f. 112b (11. Jh.), Saint Orner, Bibliothèque Municipale 116 (13./14. Jh.) enthalten. Zugrundeliegt eine althochdeutsche Übersetzung des Sündenverzeichnisses Papst Gregors des Großen, welche entweder am Ende des 8. Jahrhunderts oder zu Beginn des 9. Jahrhunderts vielleicht auf der Reichenau entstand. Vermutlich drangen bereits hier einzelne altsächsische Elemente in die alemannisch-fränkische Grundfassung ein. S. Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXI.
Ausgaben: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, (320 ff.), 321,26-31; 321,56-322,5; 322,21-24, Nr. 682 (fehlerhaft); Gysseling, M., Altdeutsches in nordfranzösischen Bibliotheken, Scriptorium 2 (1948), 59 ff.; Stach, W., PBB 73 (1951), 271 f.; Blech,U., Germanistische Glossenstudien in Handschriften aus französi -sehen Bibliotheken, 1977,118.
Literatur: Bethmann, L., Z.f.d.A. 5 (1845), 205; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 398, Nr. 49; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 12, Nr. 86; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A., 1977, 224; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 298 ff.
58
Glossen Cambrai, Bibliothèque Municipale 2o4
118
Cambrai, BM. Boulogne-sur-Mer, St. Orner, Poitiers, St. Orner,
B 204 BM. 56 BM. 746 BM. ms. 69 BM. 116
Inanis gloria , 441 id agelp |
fol. 68 , Z. 13 fol. 172 , Z. 29 Inanis glor id agelp
fol. 112 , Z. 15 fol. 213 , Z. 7
|
Inanis gl 'a . , , 443 id agelp |
Inanis gloria
.. , 442
id agelp
fol. 68 , Z. 14 fol. 172 , Z. 29
fol. 112 , Z. 16 fol. 213, Z. 7/8
.Tnuidia 445
idia 446
Inuidia u .447
Jnuidia 448
119
|
450 |
|
451 |
3 fol. 68 , Z. 15 fol. 172 , Z. 29
Ira rra
|
abo2gi |
aiulgi
|
452 |
fol. 112
, Z. 17 fol. 213 , 2. 8
Ira ira
|
abulgi |
abulgi
|
4 fol. 68 , Z. 16 fol. 172 , Z. 29 |
|
fol. 112 , Z. 18 fol. 213 , Z. 8/9 |
Tristitia unfreuulda
455
Tristitia unsreuuida
Tristitia unsreuuida
457
Tristida un sreuuida
458
5 fol. 68 , Z. 17 fol. 172 , Z. 30
fol. 112 , Z. 19 fol. 213 , Z. 9
|
Auaritia |
|
462 |
|
463 |
Auaritia
scatz girida scatz girida
120
fol. 68 , Z. 18 fol. 172 , Z. 30
uentris Ventzis
inyluuies ingluuies
465 _, .466
kelagiridai kelagi ridai
fol. 112 , Z. 20 fol. 213 , Z. 10
Ventris Ventris
in^luuies in^luui^s
fol. 68 , Z. 19 fol. 172 , Z. 30 tuxuria Luxuria
fol. 112V, Z. 21 fol. 213*, Z. 11
Luxuria LuKuria
firinlust
s ir in lust
firin 2Ust
firin lust
Blech U., Germanistische Glossenstudien in Handschriften aus französi sehen Bibliotheken, 1977,118.
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
59
Glossen Cambrai, Bibliothèque Municipale 2o4
121
Calabrai, BM. Boulogne-sur-Mer, St. Orner, Poitiers, St. Orner,
B 204 BM. 56 BM. 746 BM. «s. 69 BM. 116
8 fol. 68 , Z. 26
fol. 172V, Z. 33 fol. 112V, Z. 25
fol. 213^*, Z. 17f.
Inoboedientia Inobedientia Inoboedientia Inobedientia
hunorsami hunor sami hunorsami hunorsami
9 fol. 68V, Z. 27 fol. 172V, Z. 34 fol. 61V, Z. 1 fol. U2V, Z. 26 fol. 213Vb, Z. 18f.
Iactantia Iactantia Iactantia lactantia lactantia
. 480 482 . 483 484
hruom rhuom rhuom hruom rhuom
im 17. Jahrhundert nachgetragen
10 fol. 68V, Z. 28 fol. 172V, Z. 34 fol. 61r, Z. 1 fol. 112V, Z. 27 fol. 213Vb, Z. 19
Hypocrisis Hypocrisis Hypocrisis Hypocrisis hypocri sis
... 486 ... 488 , 489 , .t 490
liba liba liba liba liba
im 17. Jahrhundert nachgetragen
122
11 fol. 68V, Z. 29 fol. 172V, Z. 34 fol. 6ir, Z. 1 fol. 112V, Z. 28 fol. 213*, Z. 19f.
Contentiones Contentiones Contentiones Contentiones Contentiones
„ 492 _ . 494 . 495 . 496
bag bag bag bag bag
im 17. Jahrhun-
der$93achgetra~
gen
12 fol. 68V, Z. 30 fol. 172V, Z. 34 fol. 61r, Z. 1 fol. 112V, Z. 29 fol. 213^*, Z. 20
Pertinatiae pertinaciae Pertinatie Pertinatiae pertinatie
498 . 5OO . 501 502
kreg kreg kreg kreg kreg
im 17. Jahrhun-
13 fol. 68 , Z. 31
Dì scordie
504
ungezum
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
123 |
|
fol |
. 172V, |
Z. |
35 |
fol. 6:r, Z. 2 |
fol. |
112V, Z. |
3c |
fol. 213Vb, |
Z. |
21 |
|
di |
scordi guezum |
ae |
|
Discordìae 506 un gè zum |
Dis ung |
cordi a e 507 ez um |
|
Discordie ungezum |
|
|
im 17. Jahrhun- eine Hand des 14.
dert nachgetra- Jahrhunderts
gen; das Zeichen schrieb unter an-
für m sieht aus deren Federproben
wie t, begegnet hypocrisis liba
jedoch
in der- tentiones bag_
selben Zeile meh£facli unqezu,
auch als letzter grezu.„zu, ung, ge,
Buchstabe
in gez
nouita tuia
60
Glossen Cambridge, King's College MS. 52
Überlieferung: Cambridge, King's College MS. 52.
Die Handschrift mit der früheren Signatur Cheltenham, Bibliotheca Philippica 16395 umfaßt 63 Blätter. Sie enthält Juvenal. Sie stammt aus Nordostfrankreich und gelangte über Cheltenham nach Cambridge. Sie wurde vermutlich am Ende des 9. Jahrhunderts geschrieben. Inhalt: Die Handschrift enthält insgesamt neun volkssprachige Kontext-und Marginalglossen, davon auf Blatt la zwei Glossen zu einem griechisch-lateinischen Glossar, auf den Blättern 46a bis 48 fünf Glossen zu Juvenal, auf Blatt 50a eine Glosse zu einer Scholie zu Juvenal sowie auf Blatt 50b eine Glosse unabhängig vom Text auf dem unteren Rand. Die Glossen stammen von einer Hand des ausgehenden 9. Jahrhunderts. Der Glossator ersetzte die Vokale durch Punkte. Die Glossen sind teils althochdeutsch (harz), teils altsächsisch (oder altniederfränkisch).
Ausgabe: Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/ Buffalo o.J. (1975), 20.
Literatur: Stach, W., Mitteilungen zur mittelalterlichen Glossographie, in: Liber Floridus, FS Lehmann, P., 1950, 13; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 12, Nr. 87: Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/Buffalo o.J. (1975), 20.
61
Glossen Cambridge, King's College MS. 52
f.lr crocos.i.krog:;
resina.i.jtijj^ [harz 1
s.46r (lubricat), 3.SL-D.T sblaliditi - XI,175 s.^7r (antemnas), sjç.lgjrden ssegilserden ] - XII,19 f.48r (cohortes), se :r: s scara 1 - XII,109 f.48v etai, g'Uis s kìuìs1 - XII,119
exaequet, ;;.h::p:: fgihonol - XII,1J0 s.50r (cedit), R.uclljd s^iualled] - Scholle zu XIII,
1C4 s.50v fletuomo.as.i.fl.jtm::n [flletmon] - unabhängig
vom Text auf dem unteren Rand
♦Mayer,H., Althochdeutsche Glossen, 2o.
Altsächsische Bestandteile unterstrichen. Althochdeutsche Bestandteile sind unterringelt. Altniederfränkische Bestandteile sind unterpunktet, Die eingeklammerten Normalisierungen sind von Mayer unterstrichen.
62
Glossen Coburg, Landesbibliothek Ms. 1 (Kunstsammlung der Veste Coburg)
GlGh=Gandersheimer Glossen
Überlieferung: Coburg, Landesbibliothek Ms. 1 (Kunstsammlung der Veste Coburg).
Die Handschrift wurde vermutlich um 860 in Metz geschrieben. Sie enthält ein Evangeliar und Plenarium. Sie stammt aus dem Kano-nissenstift Gandersheim, welches 852 in Brunshausen gestiftet und 856 nach Gandersheim verlegt wurde. Auf Blatt 167b findet sich ein Eintrag vom Beginn des 12. Jahrhunderts über den Gandersheimer Kirchenschatz.
Inhalt: Die Handschrift weist vier volkssprachige Interlinearglossen zu dem Verzeichnis des Gandersheimer Kirchenschatzes auf. Sie entstammen dem 12. Jahrhundert. Sie sind altsächsisch.
Ausgaben: Wattenbach, Anz. des germ. Museums, 1873, 347; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898 Neudruck 1969, 374 Anmerkung; Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, VI; Mittelalterliche Schatzverzeichnisse, Bd. 1, hg. v. Zentralinstitut für Kunstgeschichte (in München) in Zusammenarbeit mit Bischoff, B., 1967, 35, Nr. 26.
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 374 Anmerkung; Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, VI; Müller, G., Ahd. opharon-of f ron-of f aron, PBB 82 (Halle 1960), 155; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 12, Nr. 92; Hubay, I., Die Handschriften der Landesbibliothek Coburg, Kataloge der Landesbibliothek Coburg Bd. 5, 1962; Hubay, I., Zur Lebensgeschichte des Gandersheimer Evangeliars, Jb. d. Coburger Landesstiftung 1962, 93; Mittelalterliche Schatzverzeichnisse, Bd. 1, hg. v. Zentralinstitut für Kunstgeschichte (in München) in Zusammenarbeit mit Bischoff, B., 1967, 35 Nr. 26.
63
Glossen Coburg, Landesbibliothek Ms. 1 (Kunstsammlung der Veste Coburg)
Gandersheimer Glossen*
Oriola, idest opperuanan. Crumena, budil. Sericia, pelleles. Plumaria uelamina, ibocade.
1) Steinmeyer: wohl Oralia *Wadstein,E. .Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, VI.
64
Glossen Dresden, Sächsische Landesbibliothek A 118
Vergilglossen aus Dresden
Überlieferung: Dresden, Sächsische Landesbibliothek A 118. Die Handschrift stammt nach einem Eintrag auf Blatt 95a aus dem Georgskloster in Herzogenburg. Sie könnte im 11. Jahrhundert nach Niederösterreich gekommen sein. Sie wurde im 11. und 12. Jahrhundert geschrieben und enthält ein Poenitentiale, dessen erster Teil aus dem Liber XIX decretorum des Bischofs Burchard von Worms (um 965-1025) besteht.
Zum Einbinden der Handschrift wurden zwei Blätter einer in zwei Spalten geschriebenen Foliohandschrift des 10./11. Jahrhunderts verwendet, deren beide Außenseiten ehedem am Holzdeckel angeklebt waren, jetzt aber losgelöst sind. Der Text der Außenseiten ist kaum, der Text der Innenseiten gut lesbar. Auf dem zweiten Blatt steht Vergil, Georgica II, 14-53 und 67-105.
Inhalt: Das Fragment enthält 9 noch lesbare volkssprachige Glossen zu Baumbezeichnungen in Vergils Georgica II, 18 ff. Sie sind altsächsisch. Sie dürften etwa um die erste Jahrtausendwende entstanden sein. Vom Lautstand her sind sie den Oxforder und Wiener Vergilglossen eng verwandt.
Ausgaben: Manitius, M., Altsächsische Vergilglossen, A.f.d.A. 29 (1904), 278.
Literatur: Manitius, M., Altsächsische Vergilglossen, A.f.d.A. 29 (1904), 278; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 13, Nr. 98; Klein T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 325, 484.
65
Glossen Dresden, Sächsische Landesbibliothek A 118
Vergilglossen aus Dresden*
Georg.II. 18 cerasis kirsz(?)ebom. 1
ulmisque elm. 2
34 pirum birubom. 3
68 abies danne. 4
70 platani ahorn. 5
71
fagos boke. 6
ornusque mistil. 7
83 ulmis elm. 8
84 salici uuilge. 9
*Manitius, M., Altsächsische Vergilglossen, A.f.d.A. 29 (1904) 278.
66
Glosse Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut A6
Überlieferung: Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut A6.
Die Pergamenthandschrift im Format 31,5 x 22 cm umfaßt 216 gezählte Blätter, wobei Blatt 1 ein kleinformatiges Vorsatzblatt ist und Blatt 216 ein Fragment mit der Federzeichnung eines vierfüßigen Tieres. Die Blätter sind einspaltig mit 29 Zeilen beschrieben. Die Schrift ist eine karolingische Minuskel offenbar mehrerer Hände. Sie wird in das frühe 9. Jahrhundert datiert, so daß sie nicht in dem zwischen 851 bis 863 gegründeten Stift Essen geschrieben sein kann. Nach einem älteren Hinweis auf Blatt la und einem Eintrag auf Blatt 2a gehörte sie später Essen und zwar im 17. Jahrhundert dem Männerkapitel. Sie enthält Hesekiel, Daniel, Jesaja, Jeremia und 12 kleinere prophetische Bücher des Alten Testamentes. Alte Signaturen kennzeichnen in zwei verschiedenen Weisen die Lagen.
Inhalt: Auf Blatt 5a findet sich eine interlineare volkssprachige Glosse zu Daniel 1,5. Sie ist mit dunkler Tinte von einer Hand vielleicht des 10. Jahrhunderts ausgeführt, welche auch sonst lateinische Korrekturen angebracht hat. Das starke Neutrum ahd. biliban, as. biliuan ist zu der genannten Danielstelle sonst nicht belegt. Die Glosse ist wahrscheinlich altsächsisch und in Essen entstanden. Ausgabe: Tiefenbach, H., Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in: Schützeichel, Ft., Addenda und Corrigenda (II) zur althochdeutschen Glossensammlung, 1985, 116.
Literatur: Tiefenbach, H., Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in: Schützeichel, R., Addenda und Corrigenda (II) zur althochdeutschen Glossensammlung, 1985, 116.
67
Glosse Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut A6
fol.50r Daniel 1,5
( ut docer& eos litte/ras & lingua chaldeorû.
& constituit eis rex )
annona biliuan
[p singulos I dies de cibis suis )
*Tiefenbach,H. .Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in:Schützeichel,R., Addenda und Corrigenda (II) zur althochdeufSchen Glossensammlung, 1985,116.
68
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut B8o
GlG=Gregorglossen
Überlieferung: Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut B80 f. 26a-105b, 122b-129b.
Die Handschrift umfaßt 153 Blätter im Format 28,5 x 19,5 cm. Sie enthält auf den Blättern 1 bis 152b lateinische Homilien Gregors des Großen. Diese beginnen bei der 22. Homilie. Zwischen Homilie 25 und 26 findet sich eine kurze Predigt Augustins (Bl. 23-24b). Homilie 38 ist doppelt vorhanden. Nach den Blättern 63 und 69 bestehen Lücken. Auf der vorderen Seite des letzten ursprünglich leer gelassenen Blattes 153 steht von etwas jüngerer Hand (kurz nach der ersten Hälfte des 10. Jahrhunderts) die Bedapredigt, deren letzte Wörter aus Raumnot auf Seite 152b angefügt wurden. Auf Seite 153b/ 152b schrieb dieselbe Hand noch ein volkssprachiges Heberegister (Essener Heberegister). Zu dieser Zeit befand sich demnach die Handschrift in Essen. Die Handschrift ist von Blatt 1 bis 63b von einer Hand, in den übrigen Blättern von verschiedenen Händen geschrieben. Sie wurde vermutlich zu Beginn des 10. Jahrhunderts aufgezeichnet. Inhalt: Die Handschrift enthält ungefähr 5o volkssprachige Glossen mehrerer Hände. Die meisten gehören zur 38. Homilie (Bl. 122b-129b), die übrigen sind ziemlich vereinzelt. Sie rühren von vermutlich 3 Händen her und sind teilweise nur eingekratzt.
Die Glossen dürften größtenteils aus dem 11. Jahrhundert stammen. Sie sind dementsprechend in Essen geschrieben worden. Ihr Dialekt ist altsächsisch.
Ausgaben: Gallée, J.H., Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 107- 114 (mit zahlreichen nicht vorhandenen Glossen) (Faksimile Tafel 3a); Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 62-65, Nr. 12; Tiefenbach, H., Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in: Schützeichel, R. , Addenda und Corrigenda (II) zur althochdeutschen Glossensammlung, 1985, 118.
Literatur: Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 140; Bischoff, B., Paläographische Fragen deutscher Denkmäler der Karolingerzeit, Frühmittelalterliche Studien 5 (1971), 130; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 14, Nr. 104; Klein, T., Studien zu den Wechselbeziehungen zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 539; Tiefenbach, H., Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in: Schützeichel, R., Addenda und Corrigenda (II) zur althochdeutschen Glossensammlung, 1985, 117 ff.
69
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut B8o
62 XII.
Gregorglossen
( Glossen zu Honiilieii Gregors des grossen )
26«
28'
iO
57l
98l
15541 Quçrendum nobisest: te so-(cinn)a3?^uid eft quod fpiritum sanctum dominus noster . . dedit
1555 Sepe fit ut erga quemlibet proximum odio uel gratia mo-ueatur pastor . . Causç ergo pensandç sunt: (gihik)3: et tune ligandi atque soluendi potestas exer(c)enda
1581 solem . . uidere non poflu-mus inlustratos montes claritate illius uideamus: (/)unno4 4a
1626 Si5 consideremus5: os uui alla thia6: quae et quanta
sunt quae nobis promittuntur in caçlis
Terrena
namque substantia su- 99*
pernae
felicitati
comparata:
(u)uithar7:
pondus est non sub-
sidium 7a
1627 non potest nisi per: anna:7»8
magnos labores
1628 propinquos: n a ist on7: . . 99b
odiile: haton7
Sed fi . . perpendimus: niudli7-9
1629 Quis enim: (a)uer7'10 îoa 102b
1630
aedificium . . construitur: 103*
uuat7-11
l) Die
kursivierten Ziffern beziehen sich auf die ausgäbe von Gregorii opera, torn. I,
Paris 1705. — Die glossen, die G. zu den Seiten 7*, 7*>, Sa,
S*, 9*-, 10*, 10b, 16* und 23* giebt, konnte ich nicht wiederfinden ; s. 7J sieht man einen reagensfleck, an den anderen stellen keine spur von glossen
(vgl. teil II). — 2) Hds. te so (cinn)a Die glosse ist mit sechs feinen
kreuzen durchgestrichen, was die lesung erschwert. Die buchstaben sind gross
und nachlässig geschrieben und die von dieser hand herrührenden glossen sind
überhaupt schwer zu entziffern und deshalb unsicher. G. liest hier te forsöcoimia oder forsöcontha
; von for- ist in der hds. weder eine spur zu sehen noch ist
dafür räum vorhanden ; -co- hat G. wohl in der weise bekommen, dass er das etwas hinter so jetzt zu sehende ~c als den rest eines o
auf gefasst und zwischen so und diesem (o) ein c ergänzt
hat. — 3) Am rande eingekratzt ; G. nichts ; gih in gihu zu
ergänzen ? — Wo G. auf derselben Seite ferlatan liest, sind vielleicht spuren
einer (jedenfalls unleserlichen) glosse vorhanden. Die von G.
zu den Seiten 31b, 45* und 55b gegebenen glossen konnte
ich nicht erblicken. S. 43* (G. um: 42*) steht über dicat, das aus dicamus
corrigiert worden ist, ausser einem deutlichen audiami// ein fast
ausgeivischfes aud, aber kein domia. — 4) liandglosse von derselben hand wie die s. 122h
; fehlt bei G. Die von G. für die Seiten Gl*, 63*, 67*, 7i*, 76* (G. nur. 78^),
79*, <W>,
<9i« und 8V> angegebenen glossen konnte ich nicht wiederfinden
; (63h ist ein reagensjleck zu sehen)- — S) In der hds. mit majuskcln (ansang einer
homilic). — e) Von grober hand. — 7) Von der nachlässigen, in der note 2 erwähnten hand. — 8) G. nc
liiiaiina; ich konnte keine spur von ne hu erblicken; möglicherweise so zu
ergänzen. — 9) D. h. wohl niudli(rr?). G. niudlcc und
darnach ein "eingekratztes wegin", das ich nicht wahrnehmen
konnte. — 10)
Unter cnim geschrieben; unter (a)ucr steht aedificarc. — u)
G. lmuat, "b verblichen" ; vielleicht so zu ergänzen.
2a) Nicht durchgestrichen. 7a) Erstes u deutlich lesbar.
4a) s ist weggeschnitten, loa) Eher uuer quis.
*Wadstein,E. .Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899,62-65,Nr. 12.
70
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut B8o
63
103b
maiora: gota(r)1«2i!Apensentur
105a 1631 Multos: (So)1: ut arbitror 2b
l()5b Multi: (So)1 uestrum
122b 1634 quippe iustorum: giuuisso rehtero3
123* 1635 Quando deum ante: (t)he-rao enda therro4'6: secula fieri uoluit. hominem in fine seculo-rum
124a 16366 Uli autem neglexerunt7: Sia ni namon8 is tlio niam9 1637 Homicidas perdidit5: tho far10
illorum non solura aniraœ. fed caro quoque7: thuo niet11 ekir irò selon neuen12 ok Missis uero exercitibus7: He sendt(e)13 ut
124b Cuius uindictç potentiam tune nostri patres: sor the14: audie-
bant7: tóvuarda15: nos autem iam cerniraus
Fermixta quippe eft diuevsitate 125* filiorum5: thiu möda(r)10 alii uero per maliciam uendi- 125b tores fratris suerunt7-17 thia othera vur|thu(n) | thes | menasi sculdige | that sia | (i)r o b(ro)|thar | fer18
1638 qui probaret: mit them19
io
ergo7-17:
bi thiu ne mî0:
. .
nee mali esse . . pollunt . .
Ante acta7'17: thenkad ia |
itaque
tempora . . ad mentem
reduci
te 15
Sicut7: Sulik s(o)fh"; lilium 126* inter spinas. fie amica mea inter filias22
1639 Et certe fratres si quis | ad 12Gb
carnales nuptias esset inuitatus7; 20
x) Von der nachlässigen, s. 62, note 2 erwähnten hand. — ») Oder gotas; G. grotara, und so ist die glosse wohl eu ergänzen, wenn sie
wirklich zu maiora hingehört ; sie steht indessen nicht über, sondern unter maiora
; unter der glosse steht quis rex. — Die von derselben undeutlichen
hand geschriebene glosse zu cumque diu teneretur s. 105*, die G. als faen
liest, konnte ich nicht entziffern; statt f-scheint jedenfalls S- zu stehen. —
s) Bandglosse, von grober hand. —' Auf sette 122* liest G. noch zwei
längere glossen, von welchen ich keinen buchstnben unterscheiden konnte; (die stellen
sind von reagensflecken bedeckt). — *) Vor (t)hemo ist ein langer reagensfleck und
nach therro
ein anderer; auch über Worten dreier vorhergehender zeilen und
auf der folgenden Seite sind dergleichen flecke ; was G. da las, vermocht? ich nicht zu
unterscheiden. — 8) Die glosse ist mit tinte von derselben hand geschrieben, die viele
glossen einfach eingekratzt hat. — •) G. liest s. 124* eine "eingekratzte"
glosse sain' über per hoc in folgendem Zusammenhang : "deus . . adiungit exempla. ut omne quod inposfibile
credimus. tanto nobis ad sperandum fiat facilius. quanto per hoc transisse iam et alios
audimus" ; ich lese hier Seim' (d. h. Sehnt//). — 7)
Die ganze glosse ist eingekratzt. — 8) G. unr. namun.
— •) D. h. niam(an); illi autem neglexerunt stammt
aus Math. 22.6, wo von den zur hochzeit geladenen die frage ist, von
welchen keiner der einladung folge leistete. G. unr. uuara statt niam;
uuara ist jedenfalls nach ni&msan) zu ergänzen. — 10) D. h. etwa
far(deda). — n) G. ni "die folgenden
zwei oder drei buchstaben undeutlich" ; niet sah ich ganz
deutlich. — 12) G. unr. neuan. — 13) Oder sendti;
G. unr.
fenda. — u) D. h. forthe^ron^ ; G. liest so, ich konnte
aber kein -on erblicken. — 15) G. unr. . . . wareden. — u)
Nach möda(r), das über quippe steht, ein reagensfleck, der sich bis über filio- hinaus
erstreckt, und wo ich nichts lesen konnte; vgl. G. — ") Diese glosse fehlt bei G. — 18) Die glosse fängt über alii an und geht dann in
neun Zeilen am rechten rande fort; fer ist cium fcr(koftun) zu ergänzen. — 19) G. unr. mid themu ("11 unsicher")
; die (von einem reagensfleck bedeckte) glosse von grober hand. — 20) D. h. m(ugttn). —
n) J), h. so th(iu). G. sath; was er für den rechten strich
eines a gehalten hat, ist eine Unie, die längs der ganzen seile und
rechts neben 0 geht.
—
") Ueber quia bonus axis derselben sette & Scitis eingekratzt.
2a) Zu lesen ist getar, das zu gidar gehört. Wadsteins gota(r), grotara ist in seinem Wörterbuch nicht auffindbar.
2b) Über Cumque diu steht so ir.
71
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut B8o
64
amen dico uohis so vuilik1 J iu|v(u)ar2 so te vueroldlikon a brudlohton gibed(e)n3^a(a-r)i4
5 Sciendum uero eft: (ui)tali if us5: quia sicut6: also aller(o) • u(u)7
127* 164.0 Nos sumus qui. . qui . . qui . . qui8: endi the thar9: . . 10 gaudemus.
1641 si iam contra nullutn10:
nian11 (othere)8«11 odium ha-
betis. si . . nulla uos in-8'10:
afonstig (ni)d: | -uidiç face
15 succenditis. si per occultam ma-
litiam nemini8: nian othe-
remo d(e)12: nocere festinatis.
Ecce rex ad nuptias ingreditur:
than gen so thi13
20 atque ei quem14: endi tehn15
the: caritate
uestitum8»l0 ana
thi a gi(vu)a16: non
inuenit
quod hunc: so6: et amicum
uocat et reprobat17
increpationis:
rispsinga18 127b
Quippe quia foris increpat: thi14 (hri)psod us than filo bar-li ko19: qui: the20: testis con-scien|ciç intus animum accusât: alierò userò20dagolnuss(ie)21 21* 22 quia ipse quoque spem nobis | per (psal)mi[ta.m tribuit dicens: tho vuel23 trostid us alla thar he24
in confolatione8: them te trosta85: habentisetinfìrmantis a bono opere8: vuan sia sel-uon tho vuillan10: iam ligatç sunt ex uoluntate in quo uidelicet omne malorum 128*
') G. unr. uhilik; was G. für den langstrich des h gehalten hat, ist eine Unie, die längs der seite
läuft und durch den linken strich des u geht. — J) G. unr. man. — 3) G.
gibedan. — *) G. uari. — Ueber festa célébrantes in einer der folgenden Zeilen eine
lat. glosse (sponsa et sponso?). — B) G. in tahis us. Von grober hand. — 6) IS. note 5, s. 63. — 7) Dann ein langer
rcagensßeck und über der folgenden zeile und der letzten zeile der seite auch
dergleichen flecke, ivo ich nichts unterscheiden konnte; vgl. G. — S. 127* oben ein reagensfleck,
wo G. eine glosse angiebt. — 8) S. note 7, s. 63.
— •) Hds. & the thar, G. unr. unihethian;
die glosse steht am rande über qui und nicht über den
mitten in der zeile stehenden Worten scripturre
saerce, zu welchen G. seine unr. lesung stellt. — Ueber œcclesiam auf derselben seite
chrifti sponsa uocata zft eingekratzt. In der folgenden zeile liest G. bithanki; wegen
des hier befindlichen reagensfleckes konnte ich nur einzelne striche unterscheiden. — 10) Diese
glosse fehlt bei G. — n) D. h.
nia.n(emo) (othe-rerno) ? (statt nullam z. 11 hat die ed. nullum). Die
glosse fängt über iain an.
|
3a) Lies gibedan. 72 |
— ") G. liest die glosse als uvilo thero modo, was
sich schon auf den eisten blick
als
unrichtig erwies, weil zwischen dem vierten und dem fünften und zwischen dem
zwölften und dem
dreizehnten buchstaben eine deutliche Worttrennung ist. — 13) Von
grober hand; d. h. than gen(gid) so thi (euning);
G. geng und dazu ein an, das
da
nicht zu sehen ist (so kommt unmittelbar nach gen). G. führt so
thi nur in
einer
fussnote an und weiss nicht, ivohin die glosse gehört. — 14) Die glosse von
grober
hand. — 15) h aus n coir., I. then. —
16) D. h.
gi(vu)a.(di). — ") Ueber
uocat und
et reprobat reagensflecke ; vgl. G. — 18) Von grober hand; l. rispunga
oder
ripsinga.
— ") barliko eingekratzt; (hri)psod — filo von derselben hand
mit
tinte geschrieben. — %0) Nach the ein reagensfleck,
der sich über das
ende
der zeile hinaus erstreckt; the und alierò userò von der note 1!) erwähnten hand
mit
tinte geschrieben. — 21) Von grober hand; G. dagolnussiP. — 22)
Zu dci'pc-
rarc de nenia auf derselben seite giebt
G. eine glosse garchtnesse an, die ich nicht
wahrnehmen
konnte. — 23) tho vucl eingekratzt (c ans 1 corr.) ; G. unr. the tuiilik.
— 2*) trostid — he mit tinte von derselben hand wie tho vuel geschrieben.
Nach
he giebt G. eine unsichere eingekratzte glosse sprikit an, die ich nicht
erblicken
konnte, und über uiderunt in derselben zeile liest G. die
eingekratzte glosse ansehan,
wo ich
nur natürliche risse im pergamente sah. — 2:') G. unr. an thenio trosta.
2a) Lies vuaroldlikon. 21a) Lies dagolnussae.
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut B8o
65
129« |
|
I29b 15 |
corpus: thuro1 that to sig-natuw est: exnrimitur neceffe est ut unusquisque nostrum in humilitate se déprimât : um is selvas2 dadi3 1642 nonnulli vuan3: enim
fed quia nonnumquam3: ne van4 bi thiu huan (that) the5: mentes audientium plus exempla fidelium. quam docentium uerba conuertunt
128b très . . Quarum una6: en het: tharsilla . . dicebatur vno omnes ardore6: sia vua-run alla thria: conuersç [at contra Gordiana} animus cœpit a calore amoris intimi.. tepescere et paulisper ad huius steculi amorem redire7]3: thar vuithar8 bigonsta Gordia-nan mod te t h er (a) vue-rol|d(a)s9 (m)in\(nea) (vui-\ thar) | fc«in)an10 uideo6: so [(ihu)n
ualde onerosa3: filo leth11:
erat
multi
uhi ac semine6: thar
quam tho silo manno endin
vuivo cndin: eius lectulum
circumsteterunt 5
|
10 |
|
thar sulik |
cumque in eum intenderet: in-terea àominum (so) (sab) m14: 14a quern uidebat. sancta ilia anima carne soluta est iesus uenit . . Tantaque subito flaglantia15 miri odoris6 quam tho geliko stank16: aspersa est ut
1643 Gordiana autem: so uidit3: mox ut . . repperit oblita pudoris et reuerentia;3: vui(h)hedas17: oblita conse-crationis
|
20 |
1645 omnes in sola diuina misericordia gaudeantur3: fati) usas drohtinas|gi(n)a(th)on sc(u-lun) (viti) vsalla fa(r)latan18 dignatus est suscipere: an(ag)e-(ni)man19: naturam nostram
![]()
J) G. unr. thuru. — 2)
G. unr. seluan. — 3) S. note 7, s. 63. — *) G. unr. ne uan, "vor u . . x?"
— 5) Statt (that) the /m£ G. mann than uiitf rf«iin noch othar, indessen mit der bcmerkung, dass
die
drei Worte unsicher seien. Nach the am rande spuren von etwa 7 buchstaben
(die letzten: nis?); dann wird die glosse am rande fortgesetzt ( gi|vu(en)dad | an | gi
| [?). — 6) S. note r>, s. 63. — 7) Das zwischen den
klammern stehende ist in dem lat. texte der hds. übergangen worden und der ed. entnommen. Die alts. Worte stehen teils über coe-perunt
cottidianis incrementis in amorem und teils am rechten rande. — 8) G. uur. mietbar. — 9)
G. vueroldes. — 10) G. minnca brinnan, wohl durch
ergänzung ; brinnan passt nicht zu der vorhergehenden prep. tc. — n)
Nach dem zweiten, etwas verwischten s ein reagensfleck, wo
ich nichts lesen konnte; G. so se niik oder so se nu ik. — u)
G. filu letb uuas. — 13) Hds. &, das an der
zweiten stelle von G. unr. als. in gelesen worden ist. — u)
Diese glosse nicht bei G.; m = infortita eft)? — is) Ed. fragrantia. — 18)
sulik aus
etwas corr. (St. Anz. s d. ait. 22,-m: sulik aus so silo [statt rilo) corr.)
und
k m stank
über die zeile hinzugeschrieben; zuerst ist stanknussi geschrieben
worden, -nussi aber nachher durchgestrichen. G. statt sulik stank unr.
salili ruk. — Ueber cumque corpus s. 12D* ein reagensfleck ;
vgl.
G. —
") (b)
scheint aus t corr. zu sein; G. vuilthedas. — 18) Am rande; die ganze glosse ist von einem
reagensfleck bedeckt. Vor usas ist für zwei oder drei buchstaben platz vorhanden
und am rande der seite sieht man im rcagensjleckc spuren von weiteren vier oder
fünf Zeilen. G., der die glosse grösstenteils falsch gelesen hat, stellt dieselbe
unr. zu der vorhergehenden zeile; die von ihm in der note erwähnte, (z. t.) über trépident stehende glosse, "wovon nur . . abur einigermassen
zu entziffern
war," ist in der tat das wort drohtinas, oben z. 21. — ") Nicht
bei G. ; die glosse ist von einem reagensfleck bedeckt. — S. 131h, wo
G. eine glosse angiebt, konnte ich nur unregelmässige Vertiefungen
oder falten im pergament sehen. Die von G. zu s. 136* u. s. 116h
gegebenen glossai konnte ich nicht wiederfinden.
14a) Die Glosse ist zu streichen.
73
Glosse Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Dl
Überlieferung: Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Dl f. 88a.
Die Pergamenthandschrift im Format 28 x 19,5 cm umfaßt einschließlich zweier Vorsatzblätter und der nach Blatt 36 und nach Blatt 121 eingeschobenen Blätter insgesamt 251 Blätter. Sie enthält ein Missale des modifizierten gregorianischen Ritus mit vielen Erweiterungen und mit Antiphonen am Rand. Sie ist von mindestens 9 Händen geschrieben. Wie sich aus Gebeten auf Blatt 90 ergibt, die Papst Hadrian II. (868-72) und Kaiser Ludwig II. (+12.8.875) erwähnen, dürfte sie in ihren wichtigsten Teilen kaum sehr viel später entstanden sein.
Die erste Lage der Handschrift (Blätter 1 bis 7) wurde wahrscheinlich später vorgebunden. Sie besteht aus einem Quaternio mit vermischten Meßgebeten. Es folgt das ursprünglich unbeschriebene Vorsatzblatt (8), das mit dem folgenden Blatt 9 ein Doppelblatt bildet, welches den anschließenden Binio (Blätter 10-13) umschloß und mit ihm zusammen einen Ternio ergab. Dementsprechend begann die Handschrift einst wohl mit den Namen (nomina vivorum) auf Blatt 10a. Die Namen auf Blatt 8b sind demgegenüber anscheinend ein Nachtrag.
Den Hauptteil der Handschrift (Blätter 14-214), dessen Hauptinhalt ein Sakramentar bildet, haben drei Hände der zweiten Hälfte des 9. Jahrhunderts geschrieben, wobei die Blätter 67 bis 139 von der Hand B stammen. Ob von der Hand C auch der Kalender auf den Blättern 217 bis 224 stammt, ist steitig, doch ist keine der zahlreichen anderen Hände, welche die übrigen Teile dsr Handschrift sowie eine Reihe von Nachträgen im Hauptteil aufzeichneten, jünger als das 10. Jahrhundert.
Die Namen im Kalender könnten nicht lange nach Bischof Altfrids Tod (874) eingetragen worden sein. Dem scheinen Nachträge ab 953 zu folgen, was mit dem Untergang eines zweiten Kalenders beim großen Stiftsbrand im Jahre 946 erklärt werden könnte. Die Handschrift ist wohl in dem zwischen 851 und 863 gegründeten Stift Essen geschrieben. Ein Eintrag auf Blatt la aus dem 17. Jahrhundert könnte auf das Essener Männerkapitel hinweisen.
Inhalt: Die Handschrift enthält außer zahlreichen Namen auf Blatt 88a eine altsächsische Interlinearglosse und im Kalender zwei altsächsische Monatsnamen. Bei der Glosse thiofh zu lat. latro handelt es sich um den einzigen altsächsischen Beleg für thiof außerhalb des Heliands. Bemerkenswert ist die Schreibung des Reibelautes. Ausgabe: Dausend, H., Das älteste Sakramentar der Münsterkirche zu Essen literar-historisch untersucht, 1920, 40, 92; Tiefenbach, H., Besprechung von Starck, T.-Wells, J.C., Althochdeutsches Wörterbuch, 5. und 6. Lieferung, BNF N.F. 17 (1982), 72.
Literatur: Tiefenbach, H., Besprechung von Starck, T.-Wells, J.C., Althochdeutsches Wörterbuch, 5. und 6. Lieferung, BNF N.F. 17 (1982), 72; Tiefenbach, H., Xanten-Essen-Köln, 1984, 120.
74
Glosse Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Dl
Blatt 88a latro thiofh
Tiefenbach,H., Besprechung von Starck.T.-Wells,J.C., Althochdeutsches Wörterbuch, 5. und 6. Lieferung, BNF N.F, 17 (1982),72.
75
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
GlPW=Prudentiusglossen aus Werden
Überlieferung: Düsseldorf, Universitätsbibliothek, Heinrich-Heine-Institut Fl.
Die Handschrift im Folioformat umfaßt 69 zweispaltige Blätter mit anfangs 32, später 34 Zeilen) und ein Vorsatzblatt mit Federproben. Sie enthält die Gedichte des Prudentius. Auf Blatt la steht ein Verzeichnis der Gedichte (Cathemerinon, Apotheosis, Amartigenia, Psycho-machia, Contra Symmachum usw.). Dann folgt Gennadius Testimonium de historia inlustrium uirorum und danach die Praefatio. Ein Blatt mit Passio Agn. 3 bis Passio Eulaliae 136 fehlt, ebenso mindestens ein Blatt nach dem mit Dittochaeon abschließenden Blatt 69. Entstanden ist die Handschrift wohl im 10. Jahrhundert. Im 12. oder frühen 13. Jahrhundert dürfte sie sich in Essen befunden haben. Herkömmlicherweise wird aber Ursprung aus Werden vermutet.
Inhalt: Der lateinische Text, der (bis Passio Romani V. 930) zur Familie Ab der Prudentiusüberlieferung gehört, ist mit lateinischen und volkssprachigen Wörtern glossiert. Von den etwa 850 volkssprachigen Glossen stammen die meisten (etwa 750) von mehreren groben Händen. Einige sind sehr fein geschrieben (sog. feine Hand). Sie treten vor allem auf den Blättern 1 bis 28 auf, wobei allerdings 12 Glossen zwar Steinmeyer, nicht aber auch Wadstein ihr zu schreibt. Die von den groben Händen geschriebenen Glossen sind mit wenigen Ausnahmen altsächsisch, die der feinen Hand altmittelfränkisch mit einigen altsächsischen Zügen.
Die Handschrift ist am nächsten den Sankt Emmeramer (Regensburger) Glossen der Handschrift München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 14395 verwandt. Der Ausgangspunkt der Vorlage dürfte in Sankt Gallen oder auf der Reichenau gelegen haben. Vielleicht in Werden oder in Essen wurden dann am Ende des 10. Jahrhunderts mehrere alemannische und bayerische Vorlagen vereint und um eigene Glossen vermehrt in das Altsächsische übertragen und durch altmittelfränkische Glossen ergänzt.
Ausgaben: Steinmeyer, E., Z.f.d.A. 15 (1872), 517 ff.; Gallée. J.H., Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 127 ff. (Faksimile Tafel 3e); Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, Neudruck 1969, 575,1-590,7; 590,29-35, Nr. 811; Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 89-104, Nr. 19, Nachträge; Steinmeyer, E., Besprechung von Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, Z.f.d.A. 26 (1900), 202.
Literatur: Steinmeyer, E. -Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 419, Nr. 100; Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 149; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 14, Nr. 105; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977, 311 ff.; Stührenberg, T., Die althochdeutschen Prudentiusglossen der Handschrift Düsseldorf Fl, 1974; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 97 ff.; Tiefenbach, H., Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in: Schützeichel, Addenda und Corrigenda UI) zur althochdeutschen Glossensammlung, 1985, 113.
76
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
89 XIX.
Prudentiusglossen aus Werden*
(l'riidentitisglosseu lu eiiier Werdeiier Handschrift.)
|
io 2bl |
l*1
11,2
De hist, illustr. vir.1 inuitatoritim: spanandelica2: . . librum
Prrrfatio.
39 contra hereses: errisi on 42 deuoueat: Intheize3
44 o utinani: vuola vuenk
45 utinam . . emicem . . quo tu-
lerit: scilicet me darà dar (a)4
Hymn, ad galli cant. (Cath.I).
|
que |
6 soporos: zagilicjion5 13 strepuiitTTrrfTe^nt3"" 28 stertere: lirutan 89 sunt friuola: gib osi3:
. . egimus
Hymn, matut. (Cath. II). 21 uersuta: uuitheruucrdiga3:
fraus et callida: tinnita/
32 nugator: boseri3
33 seuerum: aduerbium. crude-
liter. grimlico3
34 nemo temptat ludicrum : sp ó tc
35
|
7:3? |
înepta: (u)ngi(f)o githa« nunc omnes sua uultu colo-36 rant serio: nuttimo
41 forensis: thinclic8: gloria
53 lucramur:
81 nutabat:
99 nihil lóTfuìunur subdolum:
fehno8
Hymn. a. cibum (Cath. III).
42 inlaqueat uolucres aut pedicis:
b^e{t)
l)<ricc]nn8: aut maculis:
m a se o n5 ^^^
|
15 |
43 inlita: bcchleman8'11: glutine:
chleibe.
Lime"'1-: . . uimina
plumigefam seriem impediunt
48 calamum: angui8
51 fundit opes: hie13 2b
68 per . . coagola: quagul8-14 20
girvnnunon8 72 nectare: seme8 74 niella . . apis . . liquat . .
thimo: bini su g a. uurz8»15
') Vgl. teil II; die kursivierlen Ziffern am
linken rande der spalten beziehen sich auf die
versnummern der edition von Dressel. — f) Fehlt A. Gl. u. G.
— 3) Von feiner hand. — *) A. Gl. 8. ire darà, G. ter clara; vgl die glosse zu derselben stelle in einer
anderen Prud.-handschrift, A. GL II: 413,3t: Quo: darà. — Das zweite dar(a), mit sehr
schwacher tinte geschrieben, von A. Gl. u. G. nicht bemerkt. — 5) Auf rasar; gehört vielleicht zum folgenden dcfiilcs, über dem molici' steht (A. Gl). — 8) Randglosse. —
1) (u)ngi über (f)ngitha geschrieben; G. ungi-vogitba. — 8)
Von feiner'hand. — •) G. unricht. scatt. . — I0)
Oder uuilita, was die richtige form ist; vgl die jmrallelglossen, A. Gl. II: 4l4,w: Nvtabat : vuihta u. II: 552,*:
Nutabat:
vuiebta; G:s corredur (s. 306) uinbta also unrichtig. —
") lids, bccheniaii ; /. beclilcnan (A. Gl). — ») Lime über chleibe geschrieben. — 13) jWt/t A. Gl. — 14) Fehlt A. Gl u. G.; iinltr girvnnunon geschrieben. — ir>) mir/, über -fuga geschrieben.
*Die von feiner Hand geschriebenen Glossen sind zum Teil sicher altsächsisch fgrimlico, thinclic, binitinun, wurmbetid, gilubbidemo, ufgeslegeno, wipgegaridion, iogiuuena, senno), zum Teil altmittelfränkisch.
♦Wadstein,E. .Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899,89-Io4,Nr. 19. AHsächsische Bestandteile unterstrichen (Dej Glossen der feinen Hand).
Althochdeutsche Bestandteile sind unterringelt.
77
Òlossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut FI
90
3b-
15
20
4a2
4bl
25
41*2
30
5a2
76 n«moris: 79 deciduo:
iinbre 94 caueam:
boli
Hymn. p. cibwn (Cath. IV).
44 dicarant: j^5^injdoji|
45 baustibus: slun^tin1'*: uorandum
51 pra'dam nctibus:
ambit incruentis 93 metunt: aniojiit,1 Hymn, ad iiîcensTîuc. (Cath. V). 3 ingruit: ana (r)uit1'5
14
igniculis quo! . . madentibus
lichcnis:
quertbaron: aut sa-
cibus: faci on: pascimus
15
fila: tli radi** fauis: bib rod1:5
scyrpea: binitinuri1:*
. . conlita
fingi mus
18 caua testula sucum linteolo:
liniminta.
cbarze^: suggerit
19 alimoniami^zïïiuîra1
20 stuppa:
toiiT^ceranTbibit
59 liospita: gajV: resederat
70 pubes . . irritata: arbclgid 92 axe: cçli. lialuun1»7: 123 sonantibus modulis: leicbin1 126 feriç: ni re1
142 lumina . . subfixa: \isg_eQe_~
gentil)1>v: micant per laque-
arîâ: bimiliz/i1'11
143 de .^."naîatîbus: id est olei
|
VI). |
HylunTante somn. (Cath. 45 pleriim<[iic: m citi g
68 samum su tu ram cl au si s cauerc
aceruis: liufon1 115 spiritu sagaci : bit clenemo
giuujzze1 *^~
146
lîqueTce: id est euanesce. uer-
suint1-10 ' ^
^fìymn. ichin. (Cath. VII). 9 aruina: spind: . . ne . . inge-
nium premat
24 Hatu . . spiritus: iiàujilzuHi1 49 corrigens dispendia: freson 53 construens iter deo . . confra-gosa: sto cul un11: ut lenibus conuerterentur
63 hispida: in id vuassarv: | lanugine: mit uuafferò riiuui1'12 74 defecauerat: andbermida 87 nequitor: ho^jUcho)1^"' 100 dicta: jjeineTms^: substitit
sententia ^
142 palpitât: an ('t.) si a s'a da1 148 glaucos amictus induit ^moiii-liltus: Vuipgegaridionf matrona demptis 152 setas: lui run'1'
157 lcnam: lothon"1*
158
lapillos futiles: cbirigenon1
165
sitcum
papillç: tutti 1P :
parca: ^X3ì}^^
nutrix denegat 191 limum tabidum: be se en ten1 Hymn, post iciitn. (Cath^VlTÎ). 27 luteus: rubicundus uei croceus:
|
;olor |
gela
') Von seiner
hand. — 2) (ì. unricht. boaiigardcs. —
3) G. iiiileruelhigeino.
— 4) Steht über dem auf hanstilml* folgenden uorandiini ; der
platz über liaultibus
mit der glosse sorbitionibus beschrieben. — 5)
G. nichts; A. Gl. "anabatut : deutsch?"
Allerdings zunächst xvic anabatut zu lesen; von dem h ist aber infolge radierais
nur
der oberste teil des Stabes sichtbar und von dem folgenden buchstaben
nur
wenig
und nicht so viel, dass man denselben sicher unterscheiden haun. Die letzten
drei
buchstaben können ebenso gut uit wie tut gelesen werden. Hat
der schreibet-
zuerst
etwa analuikit
schreiben ivollen, sich aber dann für una mit entschieden
(iveshalb
er das schon geschriebene 1» wegradierte), damit der Irser einsehe, dass
ingruit mit dem belanntcn mo zusammengesetzt ist? — *) Ueber liniminta geschrieben.
— 7) Ueber cçli geschrieben. — 8) Ueber
sub(-) am ende der zeite geschrieben. —
») G. unricht. liimli/.zi. — 10) Fehlt A. Gl.
u. G. — ") Randglosse^ l'tccu über
lun geschrieben. — ") G.
anrieht, niid iiuallaro numi. — l3) A. Gl. boslicbo
;
nach
dem worte spuren von einem oder zwei buchstaben. — u) Ueber die vorher
gehende
glosse geschrieben.
78
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
91
42 uibrut: stilli ht1-2: inpcxis ubi
nulla laiijnfT^uT est cletton1:
spina /*~~~
~~
Hymn. omn. horee. (Cath. IX). 44 sunerabat: re od a1 54 prosilit: huzscricta1'3
|
8bl |
112 litorum'^crepi^ïnelT stegi-
113 li1: . . pruina: liripo: silua
et aura . . te concélèbrent
Hymn, ad exeq. defunct. (Cath. X).
7 hs j
8b- 74 cyathos: scjìjjnjqiu^1 9al 108 luet: indgilditl
|
ue- |
118 suspendite: in thaue ut1 9a-' 141 cariosa: iiu^mnTTeTTcP''
tustas
144 pugilli: fustilines1 164 ademerat: benam1 i)bl Hymn. Vili hai. Jan. (Cath. XI). 84 nenias: sesspilon5'*1-39 mancipatam: kiscalcten6:^
uitam
113 fulmen: vvraka: crucis . . senties
Hymn, cpipli. (Cath. XII). 0al 15 obire: in se thai gan7-'1* 0a2 104 pusio: Ini fi e h o8'^
105 sulpccta: anuortid. anali mini.1 ist1'9: . . fraus ' ^~ 10? subtrahat: u^erthinse1 116 iugulo: briast: .T maior pu-
gio est 121 palpitali!': zauolunde1: infans
123 subtcr
artiK^cjsngeli1: fau-
cibus
124 fingultat:
![]()
Apoth. prrrf. L
1 est tria summa: principalia furisU1: Deus
Apoth. pr<rf. 11.
1 est liera secta: bfgéngìtha10
2 rectamne: osthé:
seruamus
fidem
4 et: ondi
9 obliqua sese conferunt diuortia : ke^n^1 uuégescéth
18 pruriat: kitilócl11
19 lacessunt: J'tuckent1
22 ut quisfiuiP^TTnguaTest nequior: su sortii so ìru éing ìs v'n-róhtura is13 an is tv'ngvn14
21 filogismos plectiles: gibó-giând(''lîcvn15
27 nodos tenaces: jSjiJiCL1
28 infesta dissertantibus: peruerse
loquentibus eie ino re thin on-
30 mundi l'tulta delegit deus ut concidant sophistica: thfa vvì-sun1G
5.9 fax: fuchi1
46 auenas: dur ht1
49
culnium: h nini: . . J'piceum:
a ,'t r i n (') n
50 internecet: a fiaba
53
det uentilabro: wind scusi un:
lecta [frumenta]
horreis
54 mat ree rem en turn: j^rju1
Apotlieosis.
2 ne . . dogmata . . maculent male prodita: fórthbrAlita: linguam
IO1'3
io llal
15
20
25 11
30
35
') Von feiner hand. — 2) L. ftililiit. - :1) G. utiricht. huzericta. — *) m über v geschrieben; I. titmniibctich? vgl. die parallcir/losse vnrnipeizigiit A. Gl. II. 424 m. — 5) Jtanrfglossc ; scllpi über Ion geschrieben. — •) llnndglosse ; die beiden ersten buchetaben cticas undeutlich, aber sicher ki; G. liest iscalcten, indem er den ersten bitchsloben mit unrecht für nbkürzung von scilicet hält. — 7I Handglosse. — 8) Oder liul'icho; G. nichts. — 9) anaiiuani ist weiter hinauf als anuortid und zum teil über das letztere geschrieben. — 10) Auf rusur. — "} Nach pruriat am ende der zeile geschrieben.''— u) -quii vom glossato)- übergeschrieben ; nach -nuis- rasar (von i\ V Drcsscl <[uisi|uc). - 13) "Dies oder das vorhergehende i( zn streichen" (A. Gl.); vielleicht könnte doch das erste if in der bedcutiint/ "deswegen" hier stehen. — M) G. uuricht. tviiguu. Die Wörter von l<> sortii bis tvngvn sind an dem rande (auf sechs .zeilcn) geschrieben. — 15) Auf rasur. — 1Ä) Auf rasur; vgl. I. Kor. A27 : Sod quip stiilfa siuit »iiniüi, elcsit I>chs, ut cojifiuiJat sujticutes.
79
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
92
3 ilio : sum
14 tempérât: tewpérod llljl 17 uis: kräht: intacta
30 hospes: vuoici1 llb2 62 fuco: so a ^
74 genitor: thé
12*1 93 natura .. quae non facta manu nec . . patrio ructata: forth-braht: profundo 10 95 alapis: orslecon 12a2 129 fare age: l'prik vvólnv
131 inadustis: vu: fratribùs: thé m
|
12 |
|
1.1 |
144 transcurrit: nid2
145
metuit: tid3
tiaras:
h od os
146 obsordescat: rid4
148 sambucas: holondarpipun
161
confo item: éuanhlótéri
20 161 adsuesceret: gîuuénidi
162 suum: is
163 consanguineo: l'ibi)son:
acce
dere christo
12b- 186 in idolio: an thémo as-25 gódo h usa
194 gens. . stolida: dumb
199 manibus rimetur . . e.vta:
thé r mi
200 consule . . deliramenta: du-
30 nûnga: platonis
207 ad normam: hrihtûngû 13al 210 sphera: se iva5 mobilis
216 semifer et cottus6: thé liud.
the halsdiarigo cothus.7 35 cane: hou au u arde
219 nos. . quique: éndi huui
215 pater: hé 249 ridiculum: hoilik: est 248 siue as it thó so uuari7 253 ex hoc: théCsamo
255 tarnen: ók
256 unde in utroque
operis forma
indiscreta:
huuanana huuari
heecor an irò iogiuuetha-
ramo in patre et
filio indiscreta
forma
263 eminet: ofardripid
313 ni resugis: né vvari that
thu sia gifliahas 317 si solus: óft hé he oc éno8:
pater
319 armatam: sia: iram .9,50 pater . . tilius . . flint unum
fulmen: vvrâka éndi giuuâld:
utraque
331 per enigmata: radi fi on 341 coitiee: had 343 lurculul": gisprót 3i9 ca'ditur: wart h 353 similaginis: lirenion mêlas9 381 tu scriba: scriuo 388 casta elicivi': vuel gifv'rvid10
musa 390 aemula: sia: paltorum quod
reddunt uocibus antra 392 fidibus: snârion: 399 negat . . dementa . . nuntia:
sia11: intrare 424 audiit: thé12 456 soleas: sòl vii .. ima pedum 473 uerbena: id est isyrna13 501 cohors domini: hérron
13«
14'
14»
14"
14b) 15»1 15»2
l) Zu ipse dator
legif diiiina' v. 32 giebt G. eine randglossc domed an.
Als
randglossc zu v. 32 steht aber . . iiiojTc
und
neben dem 31. vers, wo G. dieses domed gelesen hat, steht
vielmehr iacob mit einem vorhergehenden Verweisungszeichen, das G. für den
langstrich des d gehalten hat; (der 31. vers enthält auch das wort iacob ; vgl. dass neben
dem 28. verse, der das wort abrain enthalt, am rande abra-liam mit einein
ähnlichen verivrisungszeiclien steht). — 2) D. h. rutnid. —
3) 1). h. forhtid. — 4) 1). ii. huriù aus +lmrwian zu horo
"sordes" (??). — *) Auf rasur von ri'n(ga). — *) Vor c
ein buchstabe (fV vgl. Ed. Scotus, var. Scottus, cottus,
gotlius etc.)
ausradiert. — 7) Jiandglosse. — 8) Die glosse untergeschrieben. — *) Auf rasur. — I0) G. nur. gifi'ii'vid;
vrvid auf rasur. — ") Fehlt A. Gì. — lT) Fehlt A. Gl. it. G.; vgl. über queiu v. -Ì2G die glosse ille audiit, — 13)
Von feiner hand; die glosse steht über dem
folgenden corouae.
80
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
93
507 sibi: imo lGal
609 lancibus: in id bac vu
aio h: . .
fercula: j\m^HoçJ: offert IOa2 619 manco7~^niTcl gihauideru:
ordine 16bl 663 uerrunt: kerrent2
664 per uada glauca: ualun 17al 725 rudere a£ru)ze2
massam: id estimna. a riz2 17a2 764 fictilis uluic: id eftT'genus
(h)erbç. ru(t)gr(a)s3 765 gleba: vvj'il'o: traxit. . colores 18al 860 uola: fust2 19bl J051 et fantasma dei est: than
is he ok dei fantasma* 1058 et redit: et of he thus ID1'2 1064 quod credimus hoc eft: it
is. also vui cvçdimus 1074 fidem: treuua
Hamartig. pircfut.
20al 16 colla frangit sarculo: spadon 30 deputans rastris: spadon'1
Hamartigcnia.
211*2 114 anguino medicali s noua semina fuco: lubbe2
211'1 140 ammalia . . inretire plagis: id est maculi s id est m a se on2 211'2 174 subtacitam: uè g ni un5 . . sec-
tam 22a2 230 medicante: lubbiandemo:
ueneno
233 cicutas: scemi n go s 221'1 271 calculus: merigrioz2. perula6
221'2 297 puluere id est nuisais de-s&mo2'7
43!) ainbiti()i)is: ^Sca^ghjj^hj.12 231'2
538 medicato id est ilhto. gilub- 241(1
bi(senio2: uulnerc
796 ditibus: id eft nhjcHch^nJ1 : 26"1
ornaret pomis ' ' "^ ~~ 5
Psychom. \wo-f.
31 libérât.. greges: ftu'ot1: equa- 28a2 ruin . . buculas: i(PeftSueiga2
33 colla attrita bacis8: al' bogis
id eft halfthruin2'" 10
Psychomachia.
31 Iabesactat: bigledda 28"2
34 aniniamque malignam fracta
intercej)ti
conmertia; athum-
tuhti: gutturil
artant 15
37 animarat: gib el da10
45 subfunderc: bi them pan11: 29*1
sumo
137 ad capultim: hike 291(1
336 axem: Hath, rath11 31"2
337 radiorum:
spec(u)no13 spe
co no u
339 quam . . rotarum flexura: velga: . . continet orbe
414 uertigo: uclga: rotarum 311'2
415 axem: raht1'1
435 re sono méditantes uulnera 32al sistro: heribocan
448 iacent . . redimicula:
gisa-
giritha: vitt.r
. . ilammeo- no
449 him: risii11
Coltra Synimnchum I.
8 togas: thre»?bilos 36bl
17 ])ure: g und
50 procudani: giscerpiu: chaly- 37at hem: ft e li li
') Von feiner hand; 0 aus 11 con: — 2) Von feiner kund. —
^ Steht nach ulu.10 am ende der zeilc. — 4) A. Gì. it. G. ergänzen {Mus
statt fantasma. — 5) Eingekratzte glosse ; A. Gl nichts; G. unr. pegnion. - °) Ueber
incrifirioz von grober hand geschrieben. — 7) L. bisamo (A.
GL); vgl. die parallclglosse bisamo Ahd.
Gl. II : 3S7,*3, 390,* u s. w — 8) Hds. bijoif so aus c cort:), also con: (vom glossatori in boiis. — *) L. halfthruin. — I0) Auf sp. _?*>'',a kommen viele rasuren vor_ _ n^ ^„y rasur_ — "a) Die zweite glosse nicht in A. Gl. u G. ; sie ist nacli axem am ende der zeile von einer hand geschrieben, die derjenigen des sclireibers des lateinischen textes sehr ähnlich ist. — l3) Oder Ipccono ; stark verwischt. -14) Die zweite glosse steht am ende der zeile nach radiorum; sie ist von derselben hand wie die unter note 12 erwähnte geschrieben. — 15) Nach axcni am ende der zeile geschrieben.
81
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
58 adhinniuit: tohnctlüda1 67 per tectum . . ymbrieibus: uuoluon: ruptis . . infundens
pluuiam
|
71 |
70 conpressu inmundo miserum adficiens catamitvm : g i si a p o n : pellice: kieuis vuensande-ru2: iam puero 77 cygnum: su an 37a2 107 inter . . salicta: them uuil-
gion 371'1 114 hie deus . . seruat uincta:
|
argo: |
(vu)instedi3 115 pudeat: iogiunena3 ir» 117 herculeus . . ardor et in transtris: an then thu er stolon4: iactata eiserbuit scipikina 126 proluit: begot 38al 105 penatum: hemgodo
106 scruauit terror asylum : fluht-
lms
203 ceris: unah son 38a2 222 adolentur: vuertha5 39*1 302 cyaneas: uuatar: nymphas 303 driadas: ekmagadi: napheas:
bergpuellaf 391'2 305 incassum: ungi m ed on
300 egestum: utgiuurungana: 30 . . cruorem 411'2 654 lateris sinuamine: vujiE£h_!}3
Contra Symm. II prrrf. 4 uesper: aventsterro
Contra Symmachum II. 45al 364 cernis ut anti<|ui . . uestigia moris . . titubalTe ])robentur asciscendo: giuuinnandi: dcos maioribus inconpertos 4">32 383 riget: suhtia
300 oulininilms firftion:
1077 obtendere Hammea: risii6: 50M
canif
Passio Bom. (P. X). 511'
12 balbutiti st am aro d 53 iienire in armi!' perducllcs: 51*-
vuiehman: nunciat 56 soederatus: getriuvuid: grex
63
permeaci: enstridige . .7: au
dacia
64 obstinate: frauilico8
110
uncis: crampon9: uinculilque 51M
crescere
111
apparitores: inkiu'litof: . .
suggerunt :
v ri d a r t ;ì 1 d u n
117 extuberet: tvber dic.itur ma- 51lv;
sur10 147 sarre: mid mela: pullos:
voi on: pascitis 152 iaccatis: liggiad 156 lapis nigellus: agat11 159 calceis: scoon
1H2 amasionum: frìutluló 52"
184 pcllicem: kévìs 200 spado: v'rfiìr
233 quid uult sigillimi: asgnod 521-235 leno: hìmakirin12 230 su so s rotantem : sp î n n \ l v n '3
t h r \\ a ndia n 242 faunos: slétton
fistolarum:
pipano
245 dininitatis: ira 52W
in algis: l'eón. m eri gru fon1'1 240 ineptias: dump lied i
256 symiam: apon
257 sacratus aspis: nndi:'i
260 uenerare aceibum
c:ui|)c: hal-
l<>c: mordax allium: clvflóc
261 fuliginoli: rókagun15: larcs
l) e aus con: — 2) L. vucsandero. — 3)
Von
feiner hand. — *) -n über o geschrieben. — 5) L vucrtliaJ.
— 6) Von einer hand, die derjenigen des Schreibers des lat. textes ahnlich
ist.
— 7) Handglosse; nach c
sieht man den rest eines buch-stabens; am ende des
Wortes könnte bei dem beschneiden des bûches, was auch sonst vorkommt, etwas
entfernt worden sein. — 8j Randglosse. — °) cram auf yisin: — in) extuberet steht
auf der ersten zeife der seitc und diese drei Wärter dar/ihn; weiter hinauf oben am rande. — ") Ueber
lapis geschrieben. — ") -kiriii auf rasar. — n) Auf rasur. —
") Ueber sertn mit blassn- tinse. — ir>)
k mis con:
82
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
95
gigc-
264 in liortif farculatis: clenon
269 forceps: tanga:
. . malleus:
hâmur
270 celitus1 h im ili ko
274 corimbos: thnifón: liberi:
vvingódas
280 ferire thyrso: sten g il a
285 claua: cólvón: minari
s)2''2 290[euera,: githiganâmo: fronte:
st e na2
297 non erubescis. . te
tanta per-
didiffe
obsonia: biliuan3
298 ineptus: durobo*
299
diis. . quos trulla: thrufla:
peluis:
lauil: cantharus: béc-
kin5:
sartagines: scàpon: fracta
et liquata
contuterunt uascula
303 circulator: maleri
307 perpensa: vvógana: uitç (juos
gubernât régula: rihti 329 una uirtus condidit caelum . .
septentriones wag nos: . .jj. . ~h):xl 331 ]treru])ta: stéculi: . . plana
332 mowtinm conuallia
feras: v vii-
dia: uolucres. . pecudes
subiu-
333 gales: ta
ma nótilv0: belu-
as: mi'r
372 nationum: he th in ano f)IJa2 381 supplicare: bédon
382 uerris: béras
383 bubulii": mid hrithérinón
391 différente : réthinânthémo:
martyre
392 iram
subdolam: se kni a
394 bilein: gali un
396 pro: ;ih
399 perorat: loquitur, r et hi nod
414 auspicato: helsamo
415
quod roma pollct . . Ioni . .
débet: thés is. té tharicónna.
siv se Til di g7
419 faustus . . procinctus: vvi'g-
gigéri
421 accingere: vvirth 428 fide8 thémo 436 pupilla: séo: . . perspicit 441 imperator . . tuus mensque:
min. endi thin kiâsur. is hé 445 seruiam: thianon 449 nec . . rimamini: né sókiad
452 mucrone hiulco: gin an-
thé mo9: pensilis: hangó-
thión'0 Iatus uiri
453 tractiin: ségno
467 de catasta: harpon11 487 febris: rido:. . uenas exedit: fritid
489 papulas: biadarvi!
490 cremari . . cauteribus:
ból-
zón
494 offa clamant
diuidi: tédélid
vvérthan
495 artei'is: mombrorum contractio.
crampon
500 cruor scalpella: thia grâfi-s.irn12 tingili t dum putredo abraditur: than thiu fûlîthâ ó s g i se <) r r a n v v i r t h i d
514 aruinam: brusii
517 conoide: Ini ht: carpe: ófnit13: so miteni: ban ût
$22 hoc: that: perdo solum: éna
524 senatorum: eûmóno
536 quand« >que cçlum: nôhhûuan so thé h ini il: plicabitur
10
20
2 s.
') -s aus corr.; Ed. caclitiini. — 2)
Die
form — statt Iterila ?, vyl. mnd. stern,
n.
? "stim" — beruht wohl auf einfluss des vor Teucra stehenden lapis. — 3) In
der
hds. punkte oder kurze striche unter b, 1, u h.
a. — *) (1 aus corr. — 5) c aus
corr.
__ fi) not auf rasur. Die glosse steht über l'ubingalel'; über
dem vorhergehenden
des
ivortc icar kein platz du, weil die hds. hier peeu hat (nach peni- ist ein buchstabc ausradiert; vgl. Ed. pecua). A. (U. u. G. stellen die tj!ns*c zu l'nhiiitralcs bolnal'. — 7) siv seuidig mit bleicherer tintr. über den vorhcryehendrii Kurten. — *) Am ende etwas ausradiert, Ed. fidele — 9) Randglosse. — 10) /,. liango»tliioii. — ") rjt auf rasur; o aus corr. — ") Das erste r aus a rnrr. — n) Auf ravir.
Ila) Amd.
83
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
538 fperam: scivvn1 54a2 550 fidiculas: snsiri
552 scaturrientes: v u ó m m u n -
thivn: . . perdat
loquacitas ser-
5 553 monis auras perforatis folli-
bus: vvj'ingon ,
557 charaxat: crazóda: Äungulis
scribentibus :
h r i t a n t h s
o n
crsimpon: genas
10 579 dolorum spiculis:
scérpi'on
en di huûession: victum 582 obcalluit: gisuilóda2 54M 593 remouete lumen: dvâd that
liaht hinan 15 617 possum . . 11 fit otium: óf
mi mvota if 54b2 632 antiquitas: éldi 645 in illud: tin thât 652 consòlamus proxima: hvvi 20 riidfrîigon is thia thé ir
naist sindvn
659 recenf infantia: kind vorn 663 lacté depulsum: gispûndan 668 die quid: thés: uidetur esse 25 uerum
55al 670 conprecari: bédon 690 corrupit: v versò da 695 membra carpant ungulç:
crampon 30 697 manu puisent nates: ars-
belli
700 plus inde lactis quam cruori s defluat: thât thâr mér vt-flii'ita milûkasthi'in bluódas 35 703 faux: vvilgia
704 rubebant .. uimina: gérdivn3 709 coronam: sani ni: plebium 55a2 713 corde: thémo
744 excepit: vtascéht 40 746 docenti: mi lerj'mthérv 747 garrulorum: hûuritolon-
thion 753 uiri: t h 6g no s4
75.9 sartago: soûpo
762 nuda testa: giuillia: . . teg-
mine: fsî.11:.. dehonel'taret caput 778 fidelis lingua . . inclyta: stóri 782 mense bis quino: un tu io
viffûldsimo miinutha 784 si crepundia: ornamenta.
1 ûth à run. scilicet erant 786 uiuere: qfiikón 797 exarabant: rittun 800 ignauos: tniga 822 complices sectç: bigéngithu
845 adplicauit: thûcdàd
846 pyram: éd
848 fçni: hógias: struem: hóp
863 uersare torres: brsindos
878 criminosus: ménfulligo
881 libet experiri lerna: nsidâra: utrum renatis pullulascat artubus
5(9.9 medetur: lncnó
S!)9 tractât: h an dio da
902 scalpellum: grâfisarn: insertali s
907 languis . . définit scaturiens: vvémmiinthi
918 reponit . . abdomina: s'imbuii
934 dentium de i>ectine: fan thémo tiinstûthlia
949 quam: huîu: dispar
957: parum fìdelia: lucik gilóf-s.ima: rebare
967 quo: (Zaiu)arod
.9^.9 medicum . . nundinatum: g (é m) e d d a n
980 echo: gâlrn: extat non oratio: r r t li i
983 pollicem: thu (m on)
984 haustus: slûndos5: . . inspico
991
fìat periculum: sócnunga1:
. . cuiulmodi: h(u)ui(l/c)6:
edat
992
querelam quadrupes lingua
eruta:
vt(a)lósdar(u)7 tun-
gu(»)8
56»
56bl
56"
M Auf rasar. — *) gfsufl auf rasur. — 3) G. uni: gthdiun.
— 4) hegn auf rasur. — 5) -s aus n corr. —
•) G. hvùi(lic). — 7) A. Gì. vt alósdarti : das erste a zweifelhaft; G. vt alrtsdaru olive
hemerlung. — 8) À. Gl. u. G. tungun ohne bemerhmg.
la) Amd.
84
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
dl
994 porca . . cui: iïigv 57R| 1007 meus iste languis . . est non bubuli1: hrîthas
|
gur- |
1014
sacerdos . . repexus: gikém-
bid2
1015
cinctu: mid thé
mo
disia
1016 texunt pulpita: thia thili
1025 inficit: bevuillid
1034 sacerdos.. subiectans: v'ndar-
uuérpiinthi
1086 supin at: vpuuendid 1038 perluit: thuruflotid 1042 retraxerint : v v î t h a r t i a h h d 57a- 1047 piaculi: renûnga
1053 restagnat: vuîthardvvaid3 1056macelhim: marcstada:.. pul-
uinarium: gudobcddi: . . cri-
minor 1058 euiscerata: vtgeinnathri-
dimo ondi vtgiscu(r/ì!i»Ho)4:
carne
1063 rotaiï : g i v v é r u i d v v é r t h a n 1066 dedicat genitalia: mahti
1075 inberbes
sibi parat ministros
lenibus
nouaculis: scórsa
hssón5
1076 fragitidas6: p ree un g a
1078 acus . . his: nnthlón
57M 1092 tyrannide: grimnûssi 1004 sinatis: latiul
1103 strangulatrix: vvrgarin
1104 oris garruli: stróthoridion
1105 tubam: guttur. strut un
1113 tragoedie: sp el lunga, iabu-
lationis 1115 refert . . cartulis uiuacibus:
lango7
vuarónthion
1117 uligo: seiffuhtitha r,
1133 olim: nohvvân 571'2
1139 tranfer8: bévvéndi
Pans. Calagurr. (P. 1). 6 hospes: vvérd
19 fonte: gîsprînga 58Al
42 desugas: fi alitigli n9 en di
fr éthi vii
44 ungulas: crânpon10 58»2
4.6 illigata bois: hûlsthrvon11 48 ueritas crimen: scv'ld: putatur: 15
vvarth giiihtód12
53 sodalitas: sèi sei pi13
55 ad bipennem publicam: té14
théro frono acus
56 catastas: cat(astas). luì(rpon)15 20
65 aureos torques: haifgold
68 infames deos: thia mii'liu-miandigón go(rfa)16
72 calips: isj'irn
74 extinguitur: vunrth 25
85 illius: thés énas 58'"
Pass. Vincent. (P. V.)
54 agç: vuoimi 5flRl
62 stridens. . lamina: bl.ul17
66 o . . scituin: gi'sétìtlia 550
70 cauis: hólon: recocta et folli-
bus: b.'ilgon
73 sumptuósa: geziukln'i stun18
') Aus biilniltis (so die éd.) corr.
— 2) Auf rasur. — :1) vvâid auf rasur; das d hätte wohl auch
ausradiert werden müssen; vgl. restagnat : miithärmiafd, unten s. lOü.i (St.,
Am. f. d. alt. IV. 135 vermutet Zusammenhang mit ahd. dwäd-ian). — 4) Die
ergänzung nach A. Gl. ; vgl. die paralielglosse gscurphtema, A. 01. IT: 45-r>,K;
die fehlenden buchstahen sind bei dem beschneiden der hand-schrift entfernt
worden. — *) Das letzte s ans corr. — ") Ed. sphragitidas. —
"') Istls. lago. — 8) Ed. transfer. — 9) Der strich bei \\ sehr kurz und breit; vielleicht mir ein punkt. — 10) L. crampon; cnin- auf fehlerhafter auflösung eines crii- beruhend? — n) A. Gl. (drucks.) halsthi von. — 12) Ueber o ein sehr kurzer und breiter strich (punkt ?). — 13) Der strich über i sehr kurz und fast wie ein punkt. — uj Der accent sehr kurz und breit. — 1S) Oder mit A. Gl. catasta hiirpa zu ergänzen ; cat und h:i stehen am rande (hâ unter cat) und das fehlende ist bei dem beschneiden der Handschrift entfernt worden; eine andere möglichkeit wäre, dass hier hürfton resp. Mista gestanden hätte. — 1C) Die ergänzung nach A. Gl. ; -da bei devi beschneiden entfernt. — ") Mit rasur corr. aus bl*'h (A. Gl.). —
85
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
98
|
ó storio thém: cçtibus ad-288 dere : v v î r t h t ö g i d u ;'i n 290 poenç minacis: thés silo 298 compensât: vuitharvvigid 299 collegam: théna10 socivm
307
per rimas: kin i si ón 308 proditur: vvarth 312 ferale11: that h ré li ka: do mum 316 conclaue reddit concauuni: tinu ho la kains'ira IS) -un auf rasar ; i oben zwischen /. und u geschrieben. Vielleicht mit A. Gì. u. G. gezuklmftun za lesen; vgl. die liarallclglosscn A. Gl. IT: 426.**,*«: gi/.iuclihayhtiv, giziiicbaftvn. J) r aus con: — -) Randglosse, in zwei zeilcn geschrieben. — 3) Jlds. \ïs; die pillisele über e ivaren vielleicht schon da, bevor \vs geschrieben wurde; es stehen nämlich auch andere punkte in der nähe: zwei links und zwei rechts oben. — 4) Auf rasur. —
*) A. Gl. u. G. nichts; vgl. valdc frequenti in dpr note — ») G. nnrirht. vt streidun. — 10) na auf rasin: — ") luì. feralcm. 5a) Amd. 86 |
105 contumax: srâuolo
106
calcentur: wer thun
108 senatum: eu mi ski
112 crepet: brésta
59*2 120 intraret. . ungula: krampo 124 toros: vvrénon1 129 quis vultus iste: huât is thius gibaritha8: pro pudor: ah. lés3 10 112 ciosttrix: liknaro
150 imos reeeJTus: dogalnûssi4 755 membra .. obnoxia: scv'ldiga:
in terseci s
163 uas est . . fictile: thai 15 174 laniatur: vvarth: uncis: h:i-con
177 callum: svii: . . predurat ob-
178 stinatio: en stridii
179
puluinar . . nostrum: v l'aro
20 180 gódojrastun . . abhomineris:
vtlethitios: tangere 591'1 183 secta: érislo: . . semi nans
186 misticis: thém: minaris literis 198 fuligo: h röt: quem: thic: 25 199 sulphuris bitumen: hart: et . . implicabunt
206 decernit: gimarcoda
207 lamminis: bladon
208 exerceatur: vvfthi
30 217 serrata: vvâsso: lectum re-
218
gula: tén:.. dente infrequenti
filo5:
exaspérât:
giscerpta
219 multa . . strues: hop
220 uaporat: thôinda
35
225 supter: thâr vndar
226 scintillât: raskitôda: exeuflus:
thiu scûddinga
227 punctis: stikion: . . stridulis:
v'tiândion
2ò'O cau te rem: bolz 232 liquitur: smalt
210 altum:
ho an: spiritum
213 fornicis: suibogon
211 strangulant:
bethv'ngun
252 diuaricatis cruribus: mid6
giscrniieodon7 bénon 254. crucis: quél m funga
255 poenam . . cognitam: e ut h
256 retro: tlnìr béfóran
257 te starimi: hauanscéruino
258 angulis: ór don
259
fragmenta . . acuminata: thia
giscerptvn8:
insonnia vribf-
260
lithi'ingii: sternerent: vt-
st rèi din9
263 subtus: th.'ir andar
264 mucrone: vvessi
268 commenta:
lugìna: christus
destruit
269
carcerali!" cecitas: thiu enr-
carlica blindi
271 stipitis: stokkss 278 testularuni: hiiuanseéruino 280 nectar: thia dulcedincm 283 unus . . augustior: kiasâr-
licara 285 inclite 287 almis:
59"
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
99
GO*1
322 stramcnta: thi'a stré tìnga:
uidet
S 23 nexibiis: bendi on 826 pretorii: spr alemanna s
328 uoluit . . dedecus: li unit ha
329 exemptus: usto g an
332 ut . . refectus prebeat: that
hé gili'iuod1 342 stillante: mîd driapân-
thómo: . . sanguine 362 mentem . . erutam: alósdan2 366 reiecit auleis: ûmbihiingori:
caput 380 hostem coquebant irrita fellis
uenena et liuidum cor efferata:
e ridi sia3 exasperata: exusseraiit ()0a2 396 inter carices: vndar themo
hriadgrasa
406 portitor: drag uri : hoc :
407 thia: munus implet
409 coruus. . proximus4: naisto:
410
infestus: ungimak
412 exegit: fardréf
415 congredi: samanféhtan5
418 uolatu: flugia
419 fugerat: sló
420 custodir inbellis: thes un-
vviclicon
vvârdas6:
minis:
fan
thóm thrégon
423 spiculis: scorpion: fìgebat . .
dolor
435 cleinencia: thiu ginatha 439 ignoscit: giniìthód 443 feretur: seal
445 sub fragoi'is: ludo ut hi on:
ru])ibus
446 scabri: t li i scarp un: murices
447 inter recessus: dogalnussion
449 strenue: bórseó
dol rudente: segai scia: et car-
|
(IO"1 5 |
baso: selgallàkana7 453 palustri cespite: an thémo
seni li con tûrua 455 lembiilo: scfpa 457 sparteus: gerdin8: . . culleus 469 fanale : hrélicà: textum con-
serit
495 labi: g lid an: .. leniter: lib to
496 aestu: ebbiungv
498 fa Telo: cvm scipilîna
|
15 GO1'2 20 GÌ*1 |
497 pulsa: that fiirdrfuana: . .
498
carina: sci]): portumtangcret
506 recessus: dogalnussi: il le
515 altar: Altari: qiiieteni . .
prestat
524 proximum: naan 547 efh'cax orator: frémméri.
ondi snîumi bédari 552 carceralem stipitem: kîp Pass. Laurent. (P. II). IS tides. . prodiga: spîldi 20 inpendit: gevvân 38 proximi: n ai stun 41 claustris sacro rum prçerat:
ille erat sigirîsto costar uri 43 ciani bus: si u ti 10 n
48 exactor: socneri
49 ui: er alita
|
ho |
54 exquirit: hr esco da
56 monetç: tlicru munita
57 eonqueri:
cl.'ìgon
59 cum: t h ti 11
|
35 |
61 atrotioribus: thi'm: . . motibus 67 disciplinant: léra: soederis:
t r r u u u a ° 69 cyfis10: 11 appo 11 72 h'xos: (gif/ur)uuuan fèsta: CI»2
cereos: kserzivn11
v) G. anrieht, gihivod. — 2) Nach s ein i ausradiert. — -1) G. unricht. sìa. — 4) Ed. proximis. — 5) f auf rasur. — 6) G. unricht. wiirdcs. — 1) L. segalhi-kai:a. — 8) din aus coir. — 9) G. tn:vuua; das v-scichen ist aber unten schmiiler ala der hier stehende buchstabe. — 10) Ed. seyphis. — ") ft'sfa über (gi/7slr)iiuua; A. Gl. gi .. . fuma mit der bemerk un g, dass vor g vielleicht ein und nach gi zwei bis drei buchstaben erloschen seien; mir schienen sie ausradiert worden zu sein. G. gi-gcrfuuia ohne bemerkung. Ich habe gic/a/fuuia ergänzt, weil ich in der mitte zwischen i und û den rechten schrägen strich eines a zu erblicken glaubte. Die. (/fosse kann daraus beruhen, dass der glossator zuerst sixns fur partir, von fingo gehalten hat. — 12) G. unricht. kierziun. Amd.
87
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
100
10
15
20
25
HO 61M
73 turn: thun
74 vt: so so
75 fun eli s: eg sinon: uetitis1: ier-
ko|)ton
77 addieta: tln'a: auoruni predia
78 foedis: liónlìcon: sub auc-
79 tionibus successor exheres: ant-
ervidio: gemit
81 hçc: thé sa: occuluntur 84. nudare: baron 00 hoc poscit . . aerarium: trasalì û s 91 stipendiisi thóm héristîvrion
94 su ii m (] ui busqué: g f v vi li le e mo:
reddito
95 luum nomisma nuinmis inditum:
is munita them2 denariif an-
giduâna
101 aureos: mancusi:.. philippos3
104 a marsuppio: fan t li
orno
se' k fi a
105 fidem: trévvva
111 paratus: gjìrv
115 opum: vuelono*
116 nec quisquam . . dicior: vvé-
1/igj'ira: est
117 is: tin'
122 minis: an pûnd(a)n
120 induciarum: dagethin go
127 eftìcacius: érnvstli'cor
132 subnotanda est summula: tal a
139 sponsor: méldâri
155 arens: gih;'ivid: dextera
165 prescriptus: thè: . . dies
176 struetos: giniagóda: ordines:
t h î a 190 auruin . . e fio sfa gignunt ru-
dera: Arn tos. ìmdvs mist5 192 excudit: vtbliuuuid
|
quod terrulentumì . flammis necesle |
195 auruin .
crthagat:-
est decoqui 197 pudor: cul'kìtha 203 si qiiçris aurum uerius: vvâ-
r.'t.ra0
208 mens insoleseat:
uuilo gi-
uuónnia:
turgida: ovarmó-
d i g o7
209 cum: thun
211 membris. . fortibus: vvós.in-
tln'on: vis fauciatur sensuum 216 si senior etìctus malis elumbe:
thi'it un stark a: uirui": éttar 219 malim . . fragmenta: tin a
lo mi: membrorum pati 227 uenusti: fr uni ska 231 mancum: curuc. gihâuid-
lico: claudicat: h a Ito d 236 pauperum: thruhtigeno 243 unguibus: n a gì on 215 istum: su m an
246 per scorta: hurhus
247 cloacis: li'inguìnon: inquinai
2i8 spurca: thia: mendicat stupra
249 quid ille: lu'iat than., éht
sum: semens ambitu: rikidó-251 m a8 :.. anhelat febribus: r î d o n
254 prurit: iukid t'ndi kìtilód
255 seal pit: hé setiuid
256 scabiem: rhûthon éndi
scâuathon
258 strumas: bulun9 k^élachos
259 retexam . . purulenta: ett;i-
r.-'iga: et
liuida: blaiiuon: . .
uulnera
264 morbo laboras regio: thiu
g é 1 a su h t 269 cum: th:'in
') ucti atif
rasitr: toohi änderung eines ucmiitil', wir. die ed. hat und wir. die glosse voraussetzt. — 2) IJds. tliem.
— 3) Eine münzsnrtr; der glossato)-hat anvent als selbständig
stehend gefasst, indem er, wie die über philippos gesetzte glosse ad zeigt, dieses wort für
einen ortsnamen hielt. — 4) (!. unriclit. vvclono. — B) Hds. Riidv« und darüber mist, zwischen
den spalten geschrieben. — ") Das zweite v aus ansatz von a corr. —- '•) Ueber insolcscat zwischen
diesem worte und der glosse
desselben geschrieben. — 8) Die vier ersten buchstabm aus corr. — •) Hds. bulu ; von anderer band als WlficJms. Dieses Z.T. ahd.
5a) AmfrH,.
88
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
101
02al 277 tune: than
281 pannis: an
h â tirili non: ui-
deres: than:
obsitos et
mu-
282 culcntis: róttagón: naribus
283 mentimi: k in: saliuis: spec a I-
dron: uuidum: fu h tan
388 olet: suéuid
290 intligitur: bihestid
301 cernes: é>k
302 miraris: ók
313 ridemur: sin dun1
315 ludiinur: sin dun
317 farcisci*: furcam fi(u)rg(ar)d2
ferons 31S cauillo mimico: ni id seérn-
likemo h ose a
321 concinna:
gihìinplik: . . ur-
banitas
322 tractare: haii
di on . .
ludicris:
sp (') t v v ó r d o n
324 acroma: he)se
325 adeone: so forth: . . censura:
béthvv'nganiissi:
nulla est
334 mortis citae: sniumon 337 diiì'eram: spar on
342 ìiirnis: silo
343 occupet: gefahe
(»2a- 353 conscende construetum: geni ak ad: rogum: sa e h èri
354 decumbe: g eligi
355 time . . disputa: àlito than
358 tor tores: vuitnera: parant
359
nudare amietu: geuuede:
martyrem
|
kierta ^ h arm se aro: |
362 fulgor: scimo 368 detorsit: tlijuui 381 egyptiç pîagçT" in modum
383 ebreis: the»»
390 airìcit: he vvìtnod3
398 decoxit: g cbred
399 e catasta: h.ïrstvii
402 eonucrte partem . . creniatam:
gebrand: iugiter:
lungo
403 sue* pciiolum: sócn tìnga
405 presectus imierti: bikiert
un or than: iiibet
408 lit crudiim «in ai'sum: ge
li radali: Itimi
in s
409 liiiiibimilus: spii enter 3a.
410 Inspirit: iipsâV "^
419 quirinali to^o: minaiii'l'con
d ré in hi la
432 vno: mit: allibirei' ninnilo 440 ciiriam: spia eli us 447 error . . ueiieratiir: erot: . . 4.48 pénates: hew/g od a 457 tenennil' obsides: g i slot' 474 (juandoquc: no mi a une
493 indolcì": ânavvâni: atUarat
494 coegerat: nódda
496 nugas: gib usi
497 rcsrixit: âcald»'»da
500 curritur: th;'ir vvi'irth t h o
|
persolïus: thiir- |
g i r û n n a n 505 dum: thó 507 demon . .
l'techan
517 îeîiatui: g inni skias
|
panas |
518 luperci: presterà,
bileo poi'1
521 uidemus illustres: maria: do-
mus
523 oilerre pignora: vvéddi 525 uìttatus: uuittot_o_ g in èst i-
lód1
1U
20
621'
25
l) Die glosse etwas verwischt, fehlt
bei G. — 2) Oder tï(u)r^(ar)d(o)
; tuas nach d steht ist aber toahrscheinlich nur ein
punkt. G. nichts, A. 67. : "«6c»1 iur-eifer v. 317 steht furcain
ferens und darüber ist etwas ausradiert, das wie furgu edo aussieht."
Nach fi sind spuren von n wahrzunehmen (der platz zwischen ï und v ist auch für u allein zu gross); vor
d ein etwas ausgewischtes r, das beim ersten blick als e aussieht. Die glosse steht über furcain und dem
ansang von ferens. furcifer bedeutet hier nicht etwa „gabelträger",
.sondern sieht als Schimpfwort (Georges wörterb. "yalgcnslrick"),
was die aunradicrung erklärt. — :1) Auf rasur. — *)' Die beiden
gtossen von verschiedenen hiinden; die zweite über die andere geschrieben.
2a) z.T. ahd. 3a; z.T. ahd.
89
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
102
520 o ter quaterque et sepeics
beatuf: uuola thu filu lango
530 saligo: urbis incola: land-
öuo1
5 537 uaseo: thé l'panio lîud 540 pyrenas ningiiidos: i'negignn 543 urbanum: bürklica: solum
tìoreat
63aI 554 allectus . . municeps: mi'ind-10 bòro
557 uideor uidere: mî thûnkîd
tli dt îk gii'îahii 566 sert impetra tu m: geuuinnit 579 fed per patronos: auxiliatores. 15 neuan thûru thîa hélpân-thivn: martyres potest: pecca-5S0 tor thé ûnvvérthigo: mede-lam consegui
Pass. Hippolyti (P. XI). 20 3 tumulis: thém 63a2 30 fugite scismata: skiethTinga 37 ansractibus: vmbiférdion 40 ostia: gì m lindi: per 63bl 55 lorea: litharina2: Hagra stri-25 dere
65 istum: su m an
631'2 91 cogunt animalia . . non blan-diue manu palpata: gîtha-k (') 1 ó d a
30 97 temonis: thîslun: nice funis 100 inest . . protendens: thiv
thisla 102 sequitur orbita: vviigan-
liasa
64*1 118 fragosa: stécula: petunt 119 minutatim: kléno
frusta: stûkki: carpit 128 uepribus: an thém hîabrâ-
mion3 40 129 uirides: sia grò ni a: . . du-
mos: thia thornos 130 roseolam: rósoli: saniern
140 cruiuin: betio
153 procul . . uallo: giâuon 64*-' 156 per am frac tu s: viiibiférdi 164 texant . . recessus arta: tliia: . . atria
166 fornice: l'iìibógón
167 subter terranea: vii dar thé ru
érthbr usti
179 letor: blithon: reditu: an
thém
vvitharvérdi
184. aedicula: th.it is thé l'Arc4
1S6 nitet speculum: spiâgal 64M
189 adorât: thur ^ "" ~ 193 perspicuo: thérv preclaro:
metallo
206 indigena: thé
inbûrdigo.
livcl5:
et picens: thé liud
207 concurrit famnitis: thé livd.
a IVimnia
218 maiestate: héri
221 adduntur
graciles: cl uni a: 64b-
. . recelïïis
222 exsinuent: v'tbósmént
228 plena . . domus . . artaque: plena endi nârv5
231
si l)ene commemini: of ik it
vvél gîhûggiv
232 uoeat: ss\ g i d
235 uenerantibus: thém 239 sic: also thu vvîllias
241 sic: also tint vvillias
242 agna: évvi: minuat
244 me . . egrotam: mik: ouem
Pass.
Cypriani
(P. XIII):
5 obire: stérvan Ö5*1
7 liber: bòc 12 ut liquor ambrosius: faina so
gódcvnniklic fiuti: . . irrigat
palatimi: g a gai 14 sic: s(') te thémo fida6 16 executor: so en eri 18 uoluminibus: thém bökion
') A. Gì.
unricht. liintoiio. — 2) JIüs. litliaiin. — 3)
G. unricht. hsa*briiinion; keine spur von einem t zwischen n und b ;
links von b oben nur der ganz deutlich markierte unterste teil eines in der
oberen seife stehenden p. — *) Steht links neben dem lat. tvorte auf
zwei Zeilen zwischen den spalten. — B) Das letzte icori steht unter dm vorigen. — ") Die drri letzten
Wörter auf rnsur.
90
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut Fl
103
18 facundia . . quaj . . famulata:
thianónthi 20 quo mage . . nossent . . mys-
tica: bétécniandélicun 28 nitoris: sei m ón 31 modesta : méthértiklika1:
loqui
31 regulam: ri ht unga fì5;<- 43 mercede: mid thémo cópa:
dolorisemi: gicóp2 vvérthan:
spem lumini s et diem perennem
45 nil graue quod
peragi finis
facit et quiete
donat: éndi so
hui'iat so that vv(a)ri that
(t)h(iuì rast a. ,3
46 pulchrç necis: thes ma(r)/?/rù'
su a ras4
52 antra latent . . abdicata: sia vvithquuéthana endi separata: l'oli
62 si. . expia Iti nife: so gì v viso5
66 mitescere: vvérthan Gì")1'1 75 tueri: he scemi ian
77 calce: calca
7S niueus. . puluis: that is thé e â 1 e
81 salis. . micini: grivsnivn
81 suis: thés su inn s
84 liquor aridus: thés c/ilcâs
85 fundo . . imo: dîvpi
86 candor: thé cale
88
thascius: cyprianus thé câ- 5
clereri
89 furori: théru
97 affrica . . cultior: oslikara
101 dissent: rékîd
102 usque in ortnm: ostar: l'olii" io
103 et usque ohitiiin: vvéstar
104
ultimi!': thém: hiheris:
spa-
n i o 11
106 patronus: bîscérniîri6
Pass. Petri et
Pauli (P. XII).
17 uersus: hé gìvvendit7 65b2
21 ut: so8: orbis iter . . percu-
currit anni . . nero iubet 269 resoluor: bîvn télósid
Pass. Eiilaliae (P. III). 20
159 obitum: do th. 66al
188 colonia . , quam: that 215 Eulalia . . propiciata: l'i v gi- 66a2 n âtlii g g id van
Pass. Fruct, (P. VI). 25
2 attolit: g ih fé) v id 5 quniidoquideni: h v vantili v
') A. (si. im'tJjrrri'klj'cst (uns. -ca -finit -loi) mit der bemerkung : "ist nii't = hd. me/, oder Intentiseli und gehört zum rorhergehetiden Ipse?" Die ernte vu'kj-lichhcit wird die richtige sein, da luTtiklika allem nicht "motlesta" ntisrfrürkcn kann; rgf. ahd. inpz-linf't "iiioflestus". — 2) 7>. gtetï\ior? oder »it'ûpt : Jse>/ne Kl. 7). ergänzt picop/V/; eine derartige hildung isti al>er nicht hclegt ((tallies angäbe, Gram. ss' ">O0, dass in den l'nui.-glossai die form limpid rorkommc, ist unrichtig). — 3) 'An alterst über et quiete donat steht iti einer reihe nidi lo Iiuii.it i«» : (t)li(iit) ral'ta . . (die beiden lel'trn warte am rande); nach ralla hrjììidet sich ein klecks (am äussersten rande des hlattes), in dessen ansang ich ein ^ zu erblicken glaubte. Zwischen dieser glosscn-zeiic vnd dem Int. texte steht \ that vv(a)n tliat ; durch die drei voran stehenden )tunkte scheint diese zcilc ans den jdulz hinter ïn renciesen zu sein, ivo wont/stens zwei piniktc (:) noch sichtbar sind. 4) Diese glosse steht am rande, auf zwei seilen geschrieben, unter dem in der vorhergehenden note erwähnten (t)li(iu) rosta und A. (fl. (wo hier 111a . . suaros „siiaras unsicher" — gelesen wird) und ff. (der man . . mir liest) huheu jene als fnr/setzinig dieser glosse, au/gefasst. Ich will nicht bestimmt behaupten, dass diese meinttng unrichtig sei. Ueber juilclin,» neeif steht aber ein rcnocistnigszeichen (:.), auf gründ dessen es wahrscheinlich ist, dass die glosse hierher gehört. /He, ganze Int. zeile lautet: so tore principiimi ptilchir ucci!' et diirein cniniil' (über 1 -morir sieht ebenfalls die glosse martvrii), '/. h. ('('i/primius erklärte): "er werde der erste, der den schönen (jnär-tt/reritod erleide, und ihr fuhrer zum marti/rium sein " ■— •"') Oder .ni'uviTo wie ff. hat. - ") Steht in dem platze '.wischen den spalten; liU'crr- über -miri. — 7) Im: ^ ans rnsin: — H) A. dl. und ff. nichts. — •) Fortsetzung der glossai zu l'nss. l'etri el Pauli aìif blatt (>S, das bei dem einheften einot unrichtigen piai: bekommen hat.
91
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut FI
104
C6bI
66b2 io
20
67bl 25
8 superbum: g(vo)dlicon
21 calore: fan
40 damnes si sapias: óf thv thï1
fârvvistis thiin farmunidis
thv
48 iain fuisti : t h â t v v a r
i t h i v2 i v
1243 filiole monons Iterili : tlièro
lu'rrilcvn4 157 olim: nóhhvvj'ui
Pass. Quirini (P. VII). 4 moenia . . libi: irv5
20 fluctu
quolibet: s an s«') hvvs-
licarv
v'thivn so it si
21 pontis: brv'ggivn
36 ut eminens: also lie vp-capé(nth)i
49 saxoque: thémo: et laqueo:
thémo: et viro:
thè mo
65 scimus . . pctrum . . subiecisfe
salum solo: is slacvn 67 tortis vorticibui'6: gibógdón
thé m svólgón
Pass. Cassiani (P. IX). 12 punctis: stikion
15 pugillares: v velisi tâflun:
. .
percurrere ceras
16 annotantes: brèvi antlua:
scri]iserant
17 editimi': thé durvvvi'irderi
17 holpes: ó gâst
24 punctis: no ton: dicta prepe-
tibus sequi
25 nonnumquani: vvél olito
27 ephebo: iy'nglinga
50 curue tumens pagina: id est
inordinate. gi(bó)g(an)7 78 flexas catenis inpedire: u(a)l- 67bl
don8: wirgulas
Pass.
Pctri et Pauli (P. XII).9
36
colymbo: g i suonimi a 68al
40 musei: gimûsidvn g hi fu
41
cyaneus: grvóni viridi!': latex
48 lul'it: id est ornauit. smfthoda
53 Inalo: gì a sa
61 pontis: brugkivn
Pass. Cfcs. August. (P. IV).
47 coegit: nódda 68ai
55 uerticem: (ge)bill10 78 eleni s hinc:11 thit gipaphi 68bl 82 tremefecit : bi'uon gì de da 94 cespes: vuâso ondi ti'irf12:
su us: égan 98 palTus: thólónthi
105 célèbres: bègiingundélicvn:
106
. . parta s: gara: . . palma!':
victorias
115 morti proprie.: thinemo
eganon doth a 125 minus: niinnóra: .. precium:
vvi'rth: . . est 129 longum: lang l'amo 147 conscriptum: gibróuid: . . 08l-
senatum: gusmiki13 159 uiuax: that lango vveron-
thia: . . laus: lóf 173 recolet: gihuddigon seal11 180 sons: g ispring 183 prouenit: béqûa?»
![]()
![]()
) g g, ) setzung von S}h 65te; s. oben s. 1.03, vote 0. — 10) Randglosse; (ge-) über -bill, dessen letzter buchstabe am äussersten rande des blattes steht; vor -bill ist ein klecks; l. gebilla (A. Gl). — n) Ed. hie, wozu die glosse stimmt. — l2) Kaum tvif wie G. — n) L. giimilki (A. Gl.). — ") -n aus con:; -n [Val von anderer hand. |
') Oben zwischen thv und far- geschrieben. — 2) L. thv. — 3) Zu v. 90 giebt G. vestia pura: .. ghinda an; gi steht aber über ia in dem fehlerhaften vestiti und ist da einzuschalten, loodurch man die hier in den anderen Frud.-handschriften stehende form vestigia bekommt; über pura steht die ganz deutliche (lat.) glosse nvda, nicht »ada. Das von G. angegebene giutUla ist also (vgl. schon St. Am. f. d. alt. 22,mi) zu streichen. — 4) Die ;/lossc steht über filioly monciis; l- hériihcvu (A. Gì.) oder hcrrlicvn. — 5) G. nichts. — ") o aus corr., wohl aus c; vgl. die cd. vertieibus. — 7) Nach (-au) sind vielleicht ein oder zwei buchstaben verschwunden. A. Gl. u. G. stellen gfbógan zu amie. — 8) Eingekratzte glosse, A. Gl. nichts. — •) Fort te b 103 t 0 10) Rdl () üb bill dsen
92
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut F44
GlPWf=Prudentiusglossen aus Werden-Fragment
Überlieferung: Düsseldorf, Universitätsbibliothek, Heinrich-Heine-Institut F44 (früher unsigniert).
Die Handschrift im Format Kleinfolio umfaßt vier Doppelblätter, welche das je erste und dritte Blatt zweier aufeinander folgender Lagen einer Prudentiushandschrift darstellen, sodaß zwischen den Blättern 1 und 2 sowie 3 und 4 je ein Blatt und zwischen 2 und 3 zwei Blätter fehlen. Die Blätter wurden von Jostes in dem Einband einer Handschrift gefunden, welche wahrscheinlich der Bibliothek der Abtei Werden gehörte. Von Blatt 3a, das an den Deckel aufgeklebt war, ist ein Teil der Schrift am Deckel haften geblieben, so daß sie teilweise undeutlich ist. Die Blätter enthalten folgende Verse aus der Passio Romani des Prudentius: Blatt 1 Vers 776-825, Blatt 2 Vers 876-925, Blatt 3 Vers 1026-1075, Blatt 4a Vers 1125-1140 und die Überschrift zur Passio Calagurritanorum (Peristephanon I) sowie einige metrische Bemerkungen zu diesem Gedicht. Blatt 4b enthält die Praefatio I der Apotheosis und dann De sancta maria magdalena ..., das bis Blatt 5a reicht. Blatt 5b umfaßt die zweite Vorrede zur Apotheosis 2-24, Blatt 6 Apotheosis 16-63, Blatt 7 Apotheosis 159- 205 und Blatt 8 Apostheosis 259 bis 301. Die Blätter 1 bis 4 enthalten volkssprachige Glossen, die größtenteils von anderen Händen geschriebenen Blätter 5 bis 8 nicht. Die Handschrift stammt aus der ersten Hälfte des 10. Jahrhunderts. Inhalt: Es handelt sich um 12 Glossen zu Prudentius. Diese sind alle auch in der Handschrift Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut FI (Prudentiusglossen aus Werden) enthalten, welche gegenüber dem vorliegenden Fragment aber zahlreiche zusätzliche Glossen aufweist. Die Glossen sind altsächsisch und dürften aus Werden oder Essen stammen.
Die Textvorlage gehört zur Handschriftengruppe Ab der Prudenüus-überlieferung, ist aber auch durch eine Handschrift der Gruppe Ba beeinflußt. Die Handschrift Düsseldorf, Universitätsbibliothek, Heinrich-Heine-Institut FI kann nicht selbst Abschrift der Fragmenthandschrift sein.
Ausgaben: Gallëe, J.H., Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 328, 378, (Faksimile Tafel 18a); Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 105, Nr. 20; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 345, 14-20, 38-43, Nr. 811 (Nachtrag); Tiefenbach, H., Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in: Schützeichel, R., Addenda und Corrigenda (II) zur althochdeutschen Glossensammlung, 1985, 116. Literatur: Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 150; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 419, Nr. 101: Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 14, Nr. 106; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 100 ff.; Tiefenbach. H., Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in: Schützeichel, R., Addenda und Corrigenda (II) zur althochdeutschen Glossensammlung, 1985, 115.
93
Glossen Düsseldorf, Universitätsbibliothek Heinrich-Heine-Institut F44
105
XX.
Prudentiusglossensragment
(Prudentius-glossen in einem Werdeuer fragment.)
Passio Iiomavi ( P. X). 797 exaralnint: rittuii 800 ignauos: tragj'i 822 complices sectç : big é n g i th û 878 criminofus: inen füll î gó 889 medetur: laknó 899 tractât: hândlodâ
902 scalpellimi: gfafilïmr1
918 ruponit . . abdomina: âmbon
10342 subiectans: undaruuer-
pant(lu) 2a
lobi) rel'tagnat: uiiithâruûaîcl WOG dedicat genitalia: m a h ti W>9 transfer: biuuendi
21'
') L. grafïljirn. — 2) Die sette 3* ist zum teil yam verwischt, da sie an dem einband der handschrift, iti der diese blätter gefunden wurden, angeklebt war.
2a) Nach Tiefenbach ist undar uuerpandi zu lesen.
*Wadstein,E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler. 1899, !o5, Nr. 2o.
Auch Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen 4,345, 14-20, 38-43.
94
Glossen Essen, Münsterschatz
GlEe=Essener Evangelienglossen
Überlieferung: Essen, Münsterschatz.
Die Handschrift im Folioformat (33 x 23 cm) umfaßt 188 von Steinmeyer gezeichnete Blätter, wobei die vor den beiden letzten Blättern eingehefteten jüngeren 16 Blätter (171-186) ursprünglich nicht zur Handschrift gehörten. Die Blätter 1 und 2 mit Federproben und Texten der Messe von verschiedenen Händen waren ursprünglich wohl nicht Bestandteil der Handschrift. Die Blätter 3 bis 10 und 11,12 enthalten ein Lektionar, die Blätter 14 bis 22 und 23 bis 28 einen Brief des Hieronymus an Papst Damasus, einen Prolog, Kanones der Evangelien, ein Vorwort zum Matthäusevangelium und eine Kapitelübersicht zu Matthäus. Auf Blatt 30b beginnt das Matthäusevangelium, auf Blatt 170a endet das Johannesevangelium. Die Handschrift stammt aus der Zeit um 800 (Nordfrankreich, nordwestliches Austrasien) und ist damit älter als das zwischen 851 und 863 gegründete Stift Essen. Inhalt: Die Seiten 31a bis 169b enthalten mehr als 500 volkssprachige Glossen zu den Evangelien. Sie stehen teils über dem Text, teils über den Randnoten (lateinischen Glossen), teils aber auch im Text der Randnoten. Die Sprache ist altsächsisch. Es finden sich aber auch vereinzelt althochdeutsche Formen derselben Hand. Die Glossen gehören wahrscheinlich dem 10. Jahrhundert an. Sie sind Abschrift. Wenigstens teilweise sind sie vermutlich in Essen entstanden. Mit den Eltener Evangeliarglossen der Handschrift Lindau, Privatbesitz des Freiherrn Max Lochner von Hüttenbach, verschollen, bestehen weitgehende Übereinstimmungen, welche auf einer gemeinsamen Quelle zu beruhen scheinen.
Ausgaben: Crecelius, W., Jb.d.Ver.f. niederdeutsche Sprachforschung 1878, 44 ff. (Glossen der Seiten 31b bis 88a); Gallée, J.H., Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 29-58 (Faksimile Tafel 2 a,b,c,d,e); Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 48-61, Nr. 11; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 286,11-25, 23-27; 287-293,11; 293,33-43 (Nr. 368); 294,16-21, 37-42; 295,1-21, 25-44 (Nr. 378); 296,1-300,20; 300,24-42 (Nr. 380); 301,1-304,10; 304,21-29 (Nr. 388); Tiefenbach, H., Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in: Schützeichel, R., Addenda und Corrigenda (II) zur althochdeutschen Glossensammlung, 1985, 119 f.
Literatur: Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 140; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 430, Nr. 136; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 19 (Nr. 149); Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 177; Tiefenbach, H., Xanten-Essen-Köln, 1984; Tiefenbach, H., Nachträge zu altsächsischen Glossen aus dem Damenstift Essen, in: Schützeichel, R., Addenda und Corrigenda (II) zur althochdeutschen Glossensammlung, 1985, 118 ff.
95
Glossen Essen, Münsterschatz
48
XL
Essener Evangelienglossen'
( Essener Evangeliarglosscii.
31*
31'
10
32'
15
20
32*
25
30
Matthœus.
(1.18) A.1 usque ad io sep h nume-ripbitiir): tellian s(caZ)2 (18) quia ille earn curiosius: niut-ìikor2'3 aliis seruauit 20 coniugem: gimehlidun (25) nec ante nee post earn cog-noscebat. ita ut cum ea esset: ne uuas mit ini. ne ualc-timo sia4
(2.m) F.1 et ita timore depulso: al(et)2'5: . . requieuit (18) K.1 De rachel natus est be-niamin . . fed quia iude et benia-min tribus coniunctç erant. et tesamna gimerkta2>fi . . . credendum est . . persecutionem in tribum etiam iudç perueniffe : b(e)quam2'7
3.2 pçnitentiam agite: hreuuod iuua sundia
(4) O.1 congruus babitatori solitu-dinis. ensetlion2 est cibus. ut non delici(a)s ciborum: ni ge-roda: fed . . necessitatem hu-manç carnis expleret: gilauodi Locustç . . a uentorapte: uuer-thad gidrivana
(li) T.1 fed baptizauit vt: an thiu vuord8: crederent
(4.13) F.1 galilea deserta est: vuard8 giuuostid 21 residentes: colligentes. te-J'awna lesen da (22) L.1 regnum cçlorum nulli pecunie, potest comparari: ne mag giuu(er)t(he)rid uuerthan: tarnen tanti ualet quantum ha-bes. it9 mag tho giuûnnian10 uuérthan. so mid minner on so mid méron.11 so man ha-uid
(5.2) aperiens of suum docebat eos dicens O.1 Apertio oris . . ma-nifestationem doctrene: that he im so baro (t)uosprak12: fignis13
OV Q^perconpassionem:
erbar-
mungjij
proximorum. ^^~^^
^Tê .
. soluere:
brekan
(17) A.1 ea . . que. . . erant
. .
intelligenda.
farnomana14
IS apex: strikko:
(18) II1 apex: strikk(o)15
t(l0) (<•* si uel minimum prcceptum
in lege destruerent. farbrakin
*) Randglosse. Die
buchstaben A, F, K etc. vor der glosse sind hiniocis-zciclicn, mit denen die
betreffenden randglosscn in der hds. verschen sind. — 3) Fehlt bei
ürecelius (Grec). — 3) Am rechten rande. — 4) Am linken rande. — *) D. h. àìetenaru ? ; vgl. EU. gloss, oben s. 46.29. — 8) G. unr. gimerktc.
— 7) Nach m wahrscheinlich ein paar buchstaben verwischt.
G. biijuamun.
— 8) (}. unr. u statt v. — *) Crec. wir. ct. — 10) G.
unr. gimuiian. — ") Grec. unr. mérun. — 12) Kaum duo sprak wie Grec. — 13) D. h. significai. — 14) -na über ma geschrieben. — lB) Grec. u. G. nichts.
*Ahd. Elemente in 48,22 f.; 49,23 f.; 49,34; 50,2; 50,33; 51,16 ff., 51,32; 53,13 ff.; 56,25; 58,26 f.; 59,26
*Wadstein,E..Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 48-61 Nr. 11 Althochdeutsche Bestandteile sind unterringelt.
96
Glossen Essen, Münsterschatz
33 non periurabis: h ardo sue-rian ni se alt: reddes autem domino iuramenta tua: thu scalt hi goda suerian
35a ss oculum i)i'o oculo: utsteca1: et dentem pro dente: utslaha1 (39) M.2 vt nec illud rependas. ni uurekas3
40 et ei qui uult tçcum iudicio contendere: en di thi an is duoma bithuindan uuillia4 42 mutuari: léhnon 44 orate pro . . ealumniantibus: in rebus, scathod: uos (46) lt.2 publicani dicuntur. qui uectigalia et publica lucra sec-tantur. the then frono tins éscodun endi toln nâmun
3Ga 6.16 hypocritae tristes demoliun-tur enim facies suas: gib(ario)d so5: sparsi s capillis ambulant et inlote. gibariod so riuliko6 17 tu autem eht tint7
38a (8.12) E.2 id est: tho nenda8 he 12 stridor: clapunga: dentium (17) Ci.2 excluderet: fardriui
15 uidens autem iesus turbas
multas circum se
huan9
(is) quia tantam populi multitu-dinem: et gìtbring: non fusti-nere potuit
39a 9.12 non est opus sanis: vuel-mehttigon (15) intimin(uit): meinda
16 conmifsuram: p^TìlT
peior scissura:
bruki
(33) in hoc populo, an thesemo 40*
KKÏ6 estote ergo prudentes: 40b glauua
(16) X.2 squamas: sluk. hud 5
17. in conciliis: thin go n
22 eritis odio: letha. hatilina: 41a
omnibus
23 non consumabitis: ne far-
farad iQ
23 cum autem persequentur uos
in ciuitate ista fugite sithon11 in aliam
(26) D.2 virtus: guodi12
27quod in aure: tuohrunoda13: 15 auditif
(27) E.2 faciunt tecta çqualia:
emnia giuuarta
29 duo passeres: hliuningos:
asse: helf lin ga: ucneunt 20
37 non est: mi(n) vuirthig: me 41b
dignus
(38) compassionem: erb arm un -
(42) P.2 quererentur: clagodin 25 11.15 qui abet aures audiendi 42a
audict: endi he farnemat11
that sanctus iohannes gest-
lico is helias15
21 in tyro et sydone. Z.2 ciuitates. 42b
phenicis: thes landscepias 12.1 uellere: afbrekan: spicas
|
43 |
16 ne manifestum eum facerent:
ne gibarodin
|
35 |
(18) Q.2 iesus . . ut . . hune mun-
dum pacificaret deo : gisuondi
') Nach -a etivas ausradiert. — S) S. note 1,
s. 48. — 3) Crec. nichts. — 4) Randglosse ; bithuindan statt bitluiingan (G.).
— 5) Crec. nichts. Halb ausradiert und via einem zeichen
überschrieben, das auf die folgenden am rande oben stehenden wortc liinwcist. — ') Von sparsis bis riuliko oben am rande. — 7) Hds. flit thx.
_ ») /j. menda. — 9) Steht am rechten rande hinter se, ohne irgend ein verwei-
sungszeichen, von grober hand ; Crec. u. G. nichts. — I0) Am rande geschrieben. — n) Von grober hand. Unsicher, ob die glosse hierher gehört; sie steht ohne ver-weisungszeichen am rechten rande neben dieser zeile. Unter sitliou steht si C£o in einer randglosse zu v. 25; Crec. u. G. stellen sithon zu dieser glosse. — ") ('ree. u. G. giiddi; der langstrich rechts von o, den sie für den langstrich eines d gehalten haben, gehört indessen zu einem q in der oben stehenden zeile. — 13) d aus r corr. — '♦) L. farnema (statt audiet hat Vulg. audiat). — I5) Die glosse (endi — liclias) ist in zwei zeilcn auf der zweiten leeren hülste einer zcüc eingeschaltet.
97
Glossen Essen, Münsterschatz
50
![]()
![]()
![]()
3a |
43b (30) A.1 destruet. teuuirpit 44* 38 de scribis: scribç buocheria 44b (47) familiaritatem: fìFbia 45b 13.25 tritici: huuetias
|
10 |
|
15 |
|
20 46a 46b |
5 (25) A.1 diabolus foeditatem uiti-orum super fernen bonç uolun-tatis spargat. ó farsa già 26 cum autem creuisset berba et fructum fecisfet: the huueti te scotonnia: tune aparuerunt et zizania: radan2 28 uis imus et colligimus: ut-gedan vtgedan3: ea [zizania] (30) C^admonemur. ne . . .cito iuditialem sententiam profera-mus. fed deo iudici terminum reseruemus. that hui it fan ni dómian néuan that hui it te gódes dòma latan 30 alligate ea (in) fasciculos4: bundilinon . . congregate in horreum: lcornhus 41 colligent . . omnia scandala: irrislon
47 sagene: themo segina (;->2) V.1 comprobarent. gifast-nodin
|
30 47a |
(14.2) A.1 herodes bene sensit: herodes he liadda it hir (ge)lico5 farnoman (7) I).1 iurauit. ut futurç occisioni : slcka: machinas prçpararet 47b 2i contrarius: an gein: uentus
26 clamauerunt: scriun 35 (30) N.1 in profundum trahebat:
sencta
48a 15.2 quare discipuli tui trans-grediuntur traditionem : disci-plinam. en di. tuh't: seniorum
apropter tradicionem : gi se ti th a 4 honora : b i so r g o : patrem tuum . . qui maledixerit patri uel matri: the im irò nodthur0 aftiuhid
(6) Q.1 in tuos usus: tuhti: . . quod altari erat mancipatum: bimenid
(il) It.1 cibi qui illis in lege pro-hibiti fuerunt. biuuérida7. et aliç gentes liceant uti . niâ-tanna7
12 pharisaei audito uerbo scan-dalizati sunt: giuuersoda 17 in uentrem uadit: uuerthid 48' fertheuuid8
(21) 9 illic: thar te stedi (24) Y.1 cum: so sia10: illi 27 ilia dixit. etiam: it is also 16.4 faciem: farauui11: . . caeli 49l (5) D^pereiusdilectionenKliubi: non cogitabant de corporali cibo, biliiiana
19 quodcumque solueiïs . . erit 50" solutum: los
22 non erit tibi hoc : ne giburia
thi nio sulig
23 scandalum mihi es: thu bist
mi er ri fio
(23) It.1 tu autem tuam conside-rans: si h is: voluntatem (2i) T.1 per proximi compassio-nem. ^J^ajrmjijT^aJ2 26 commutacionem : et retributio-nem. cop12
(26) X.1 quam: filu m(i)kila13: a magnani commutationem 17.4 faciamus . . tria tabernacula: 50b id est a fr ondi bus. h ut ti a u Ha
*) S. note 1, s. 48. — 2) Ueber et
ziza- etwas
ausradiert. — 3) Nach utgedan etwas ausradiert; vtgedan steht unter
colligimus. — 4) Aus fasciliis oder fascilus corr. — 6) gC- ziemlich
unsicher; G. gelico; Crcc. ebenfalls, jedoch mit der he-merhtng, dass die
buchstaben geli nur erraten seien. — °) L. nodtlmrt (G.). — 7) Fehlt bei Crec. — 8) Crec. unr. fartheuuid.
— 9) llandglossc mit einem verweisunr/s-z eichen, das im druck
nicht wieder gegeben werden kann. — 10) Diese glosse fehlt bei Crec. u. G. — Jl) Auf rasur. — ™)
Fehlt bei Crec. — 13) Fehlt bei Crec. u. G. — 14) Das von Crcc. u.
G. zu 17.% angefahrte i'tcndit ist gewiss, wie G. in der note vermutet, ostendit zu lesen; voi- steudit sieht man
die spur von einem buchstaben, nicht von vier.
3a) Steinmeyer, A.f.d.A. 26 ( 19oo), 2o4:sân,d$ma,lâtan;
ebenso GÌ 4,289,21s. 13a) Tiefenbach, Addenda und Corrigenda
II 119: i ist undeutlich. 14a) Tiefenbach, Addenda und Corrigenda II 119:
huttia.
98
Glossen Essen, Münsterschatz
51
(10) B.1 uenisti: bist cuman (12) E.1 herodes . . pilato in nece domini consenfit. samuurdig2 51* 14 lunaticus: manuhtuuendig
(14)F.1 demon obseruans cursum
lune homines corripit. ûuitnod3
(15)G.1
propter imbecillitatela
:
uncrefti
16 paciar: fardragan seal
(16) H.1 industriam artis meç in
te expendam.
farliesan4
(23) L.1 non audent
iesum conue-
nire. thuingen.
noten
23 qui didragmai^îîr
bant: escodun: .
. non soluit
didragma: ne
giltit then cûi£
24 preuenit:
foresprak: euixT
iesus
dicens
(24) M.1 antequam
petrus suggé
rât: giuuegi
26 ut autem non scandalizemus:
an uns ne arfellian àlb 18.10 ne contempnâlîs: ne gi-
uuerson 52* i5 lucratus: gibetorodan5: eris
fratrem tuum
(16) uel duos: ut eum cum ilio aut
conïgas. aut uinces. githuinges
(18) O.: contemptor: ouerhoi 53a (19.io) si tarn graue est coniugium
vxorum: gisihtscepi 54a 20.18 scribis: bocherion
20 adorans et petens aliquid ab
eo: tuitho0 mi drohtin quad
siu iJ4b 24 indignati sunt de duobus fra-
tribus: so mikilas thing as
gerodun
2a
21.10 commota eft uniucrsa ci- 55* uitas: th(a)t7 alla tliia burg (12) 8 pecus in templum induxe-(runt): driuun
(17) 9 et ibi mansit: nâm tliur 55b . nahtsélitha
|
5C' |
|
10 |
|
15 57" |
(29) F.1 correxit: gibuotta (33) 9 gentes. . que antea in ea locatçerant: gisetana uuarun (33) ° sepis significat murum urbis uel auxilia angelica .thé ho thémo folca giscéridhadda10 33 locauit: bistadoda (33) 6 legem implerent. lest in 41 locabit: bistadod11
(23. i) 9 fieret ad disciplinam en di &12
5 dilatant.. philacteria: houid-
bandos
|
20 |
(5) 13 preceperat eis moyses ut
in . iiii. angulis: lappon: palli-
|
58* |
orum . . fimbrias: fiteri
15 ut faciatis unum prosilitum:
aduenam nodago iudeiscan:
|
25 |
et cum fuerit factus: vuerthid
nodago iudeisk
(15) B.1 quod . . talem uitam
aggressus est. an a gè in g
|
30 |
(16) D.1 pharisei hanc strojiham:
unkust: inuenerunt
. . et mox
in quo iurauerat cogebatur exol-
uere. that he s;in fargéldan
se oidi that selua thâ(r)1* ho
bisuor15
|
35 |
23 mentam: min tun: et ane-turn: dilli: et cvminum: cjiu,-^ni|n; et reliquiftis . . iudicium: suona
') S. note 1, s. 48.r- 2)
iVflc/t -g vielleicht etwas verwischt (?). — 3) Fehlt lei Crée. — 4) Has. farlcsan. — 5) L. gibeterodan
tuie G. — e) -o aus etwas con: Crée. wir. tiutlio ; er fügt
aber hinzu: "es kann ebensogut tintilo wie tuitho s/eichen icerdcn". — 7) Oberhalb that ctivas
vencischt ? (!. stellt die f/lonar andersivo 'hin. — 8) Jlantiijlossc
rechts. — 9) liandijlossc links. — 10j Die
ijiossc uns rasur. — n) -d aus n oder t corr.; locabit aus
locauit coir. — n) Die <ilo**c frhlt bei (Jrcc. — ") Unten am rande. — '*) Crcc. u. G. wir. that. — 15) ("ree. u. G. hisuor, das G. in gisuor
bessern icill; gewiss ist hier aber hisuor zu lesen (cm Querstrich unten am
ersten buchstaben ist nocli schwach erkennbar) ; auch St., Am. f. d. alt. 22,271, liest
bisuor.
2a) Steinmeyer,
A.f.d.A. 26 (19oo),2o5: samuurdîg; ebenso GÌ 4,29o,14.
99
Glossen Essen, Münsterschatz
52
63" |
|
64« |
|
64b |
|
65« |
|
65* |
24 .duces caeci.
excolantes: ut-
flotiad: culicem: muggiun
25 de so ris: ut ana
58b (26) H.1 vt opera sanctificentur : 5 helaga uuerthan
27 similes estis sepulchris deal-
batis: gikelcton
31 testimonio estis uobismet ip-
sis: gi sindun2 giuuihton iu 10 seluon 59* (24.5) E.1 extremusuero ille maior
ceteris est antichristus. he seal
irò lesta uuesan also he
irò uuirrista uuas 15 (6) F.1 multa prelia debent fieri
et . . multa fuerunt: giuur-
thun
7 per loca; huar endi huar
10 scandalizabuntur : gisuikad 59b (IS) D.1 qui in agro . . non
respiciat . . labentis uitç reti-
nacula: gimeritha
19 Vae autem pregnantibus:
hahta 25 31 ad terminos: mark a
32 cum iam ramus eius tener
fuerit: vtsprutit3 60» (20) F.1'* Si: thit5: de consu-
matione seculi intellegitur . . ne
30 otiosi torpeamus: et ne siri on
61b 25.0 E.1 qui vobis laudes suas uen-
dere consueuerunt. et: mid
thiuc: uos in errorem induxe-
runt 62a 21 euge: Vu olà. interiectio
letantis 63a 26.2 post biduum: fon hiutu
usar zuena daga
(6) D.1 nomen pristinum habuit.
lesta iemar the namo
(9) F.1 quatenus inde aliquid
furari possit. githiauodi7
15 constituerunt: budun
(21) omnes ad hoc nominat.
bin e m da. quatenus conscius:
sculdigo: se conuerterit: bi-
thahti8
(25) N.1 principatum : h e r se e p ia s
31 uos scandalum: gisuikad:
paciemini
(39) S.1 blandiendo: fleonthi9:
dicit
(41) 10 ne . . scandalum patie-
mini. ne gisuikan 41 caro . . infirma: unstark 47 cum . . fustibus: stangunlllla 52 conuerte: duo1*: gladium . . in locum suum 55 cum fustibus: stangun (56) tunc uerba christi impiota sunt. that sia imo gisuikan scoldun13
64 amodo: nohuuanna (05) E.1 propter furorem: obult blasphemiam: last er (68) prophetiza: rad nu14 14a (73) G.1 vnn, quçque prouincia aliquid habet proprietatis. de quo: bi thiu: loquela eiuscog-nosci ualet
27.1 Consilium inierunt: anagen-gun
4 quid ad nos: uuat seal us the scat
7 figuli: eines leimbilidares in sepulturam: bi graft
») S. note 1, s.
48. — 2) G. wir. sindon. — 3)
G. unr. ut sprutit. — 4) Das blatt 60, worauf die glosse steht, ist ein kleiner
eingefügter zettel. — B) Crec. nichts. — 8) Fehlt bei Crec. u. G. — 7)
Nach der glosse etwas verwischt, wovon noch ein accent übrig ist. — 8) Die glosse fängt auf dem letzten nicht mit text beschriebenen
teile der zeile an und wird auf dem rande fortgesetzt. — •) Crec. u. G. unr. fleondu. — 10)
Am linken rande. — ") Ueber dem u ein v, wohl
deshalb hinzugeschrieben,
ivcil das u z. t. mit
dem oberen ende von h in fustibusswMimwjcn-ftillt und dadurch etwas undeutlich ist. — 12) Fehlt bei Crec. — ") Am rechten rande; durch ein kolonzeichen hinter
sunt verwiesen.
— u) Die glosse fehlt bei Crec. ti. G.
Ila) Tiefenbach, Addenda und Corrigenda II 12o: über Signum (Math. 26,48) ist wohl të(can) ausgewischt.
14a) Tiefenbach, Addenda und Corrigenda II 12o:hinter nu noch xpc.
100
Glossen Essen, Münsterschatz
53
G6a
CG1'
G7"
10 constituit: p e m e in ta
(12) Q.1 ne crimeîTTfiluêns: ne
antsakodi: dimitteretur
13 aduersum te
dicunt testi
monia:
unliumenti
15 uinctum: hahtan
10 nihil tibi et iusto illi: ne
uerduo thi2 an thesamo
guoden manna: multa enim
passa sum. hodie per uisunV
propter eura: fi lu vunderes
gisah ile thuru ina
25 sanguis eius super nos: thi a
sculd sine_s bluotes. nemen
uui ouer unsTìT """
27 milites . TTûscîpientes: ce
njnnent£: iesum in pretorium:
spraKìius: congregauerunt . .
cohortem et
29 . . plectentes: fi eh ten te:
coronarii ~~^' ""
36
seruabant eum: namun is
g u o m a
37
inposuerunt super capud:
tuohehtun
thar o_bena_
65 ito. custodite, sicut scitis:
ne
duon ik mill der nieht mer
anji ""
(28.2) B.1 quod ei dehuit. sciil-dig uuâs
14 suadebimus ei: uui rad ad
imo. tha't iu nian scâtha ni
uuîrthid3: et securos uos fa-ciemus
Marcus.
3.3 surge in medium: far ford 74* ce^j^enruujmli
8 circa
tyrum et sydonein : tyrio
landa,
endi sidunio landa
9 propter turbam: githring
(12) ne diuinitas eius manifesta- 74b retur: gibarod4
4.26 et: than: dicebat . . in ter- 70* ram: (er)than is5^a2t dormiat
(26) C.1 cum
quisquis desideria
bona concupiscit.
et bonam in-
15
tentionem cordi suo inscrit, quasi
semen in
terram mittit. bi
themo6
(27) D.1 quia tune
concepta: hu7
san so
uuirthi(d)8.8aui>tus ad 20
perfect(u)m deduci tur. a (f) lh<J
si homo
58 ultro: uillindi10
28 E.1 cum: than11: quisquis
recta operare incipit, quasi in 25
herba eft
20 et cum: mid thiu: pro-
duxerit: gihuahsan is: fructus
(20) F.1 (]iiia: huan12: omni-
potens deus 00
(31) G.1 hçc: thus: euuangelica
predicatio
lj S. note 1,
s. -IS. —■ 2) i über das h
geschrieben, ivcil auf dem platze hinter li schon der lanyschaft
eines p
der vorhergehenden zeile stand. — 3) Die wortc that — uufi'tltid stehen am
rechten rande, durch ein kolon-zeichen hierher venviesen. — 4) Am rechten rande. — 8) er- ziemlich
unsicher; Crcc. u. G. than is, das sie hinler das folgende et stellen. — 6)
Fehlt bei Crcc. Folgt nach mittit. G. stellt die glosse zu i[iioniam (G. um: quia) der nebenstehenden
zeile. —
7) Abkürzung für huand? — 8)
Crec. uuirthit ("das t am ende ist kaum zu lesen");
am ende des Wortes erblickt man aber einen langstrich, der zu d (nicht zu t) passt.
G. stellt dirsc glosse zu et exsurgat der nebenstehenden zeile;
sie steht indessen über quia . . »011-Cq,ta — »j Zu
erganzen af tlie ? Nach th rasur, auf welcher jetzt unmittelbar nach th das si geschrieben ist. G. asth, das er zu fruetifieat
in der nebenstehenden zeile stellt; Crcc "afth oder asth". — 10)
G. um: uillicndi. — ") Vie glosse steht etwas links über cum. G. stellt sie zu statini in der nebenstehenden
zeile. Crec sagt von diesem thau und von huan oben z. 20: "am rande die xcörtcr thau und hu.111, ohne dass man
bestimmen könnte, wo:u sie gehören". — n) Steht über quia oniiiipotciis; G.
stellt die glosse — aus welchem gründe? — zu dem vier Zeilen vorltcr stellenden statini. — Die glossai zu f.28 — 29 sind von
einer hand, die in der hds. sonnt selten crscltcint.
ja) Tiefenbach, Addenda und Corrigenda II 12o: erthan? , or- ist
radiert.
8a) Tiefenbach, Addenda und Corrigenda II 12o: uuirthid: d- ist
sicher.
101
Glossen Essen, Münsterschatz
76b (5.2) A.1 per.. dignitatem,
heritha (7)
B.1
tacere non
potuit. en di ne mu oft a
15 sanœ mentis: had da is gi-5 uuitti
77b (6:è) C.1 ciues . . damnabiliorcs fièrent, endi the sculdigerun -81b (8.23) A.1 vt a uita uulgari: girne ni on: segregatus 86b (ll.m) C.1 pertinebant ad merca-tionem eorum. te irò cópa 20 ficum aridam factam a ra-dicibus: up uuardas 24 omnia: so uues: quçcumque 15 . . petitis crédite: so: quia:
that: accipietis
88a (12.2s) A.1 cum iesus silentium: gistild hâddi: imposuisset sa-duceis 20 (32) C.1 ostendit . . esse contro-
uersiam. strid2
88b (44) se presumebant. gibeldun 89a 13.9 uidete autem uosmet ipsos:
nemad iuuar goma 25
Lucas.
99b (1.5) A.1 ilio sacerdotium filio suo daret: lefdi: et sic: so suor: pontisex quisque primogenito 30 suo et sic exstitit
quamiiis omnes equales essent sacerdotali gradii: heda 100* 7 ambo processissent: gialda-
roda uuarun
100b
(17) G.1 ambo uestitu inculti:
vngiosda3 ,
(27) O.1 maria hebraice stella
maris, siriace domina dicitur.
et merito: uu_él
gjjsjinvun irò
thia nâ m un4: quia '~~^~
(46) I.1 tam inaudito : seltaneru : 101"
munere 4 a s^^~^-~-^~
2.7 et peperit filium suum: irò 102* egan sun vuas he secundum carnem5
3.1 anno antera, quinto decimo 103b imperii: tho
(2) B.1 dicit quia omne regnum in se ipsum diuisum desolabitur that gihuûilik riki the in-uuardas givuróhtid6 si that^a it ûtana testórid uuértha 5 erunt praua: so avuun7 7a
(6) et uidebit
omnis caro salu
tare dei: non. quod, that ne
givuart so8,
omnis homo chri-
stum corporaliter uiderit. fed
(7) B.1
ventura ira est animad- 104"
uersio: gibelg: ultionis cx-
tremç . . fugcre. sith(o)n9
S patrem habemus habraham:
is10
(11) H.1 tunica plus necessaria
est usui: g e ri., on11: nostro
(15) existimante: so10'12 autem
populo
(15) K.1 mira
cecitas iudeorum.
quod in iohanne .
. credebant.
hoc: endi: in
saluatore . . non
crediderunt
16 aqua: mid: baptizo
(16) 13 inmerito: un
») S. note 1, s. 48.
— 2) Hier endet Crecelius, Nd. Jahrb. 4,53. — 3) G. wir. ungiofda. — 4)
Die
glosse wird durch zwei punkte zu merito verwiesen. — 5) Am linken rande, durch kolonzeichen zu suum venviesen. —
") G. unr. giuuróhtid. — 7) Kaum abuun toie G. — 8)
Steht oberhalb non quod ; G. stellt die glosse zu der vorhergehenden
zeile. — 9) Oder sithun, wie G. u. St., Am. f. d. alt. 22,271, aber ivohl o aus u corr. ; die glosse steht neben der
folgenden zeile, weshalb es unsicher ist, ob sie hierher gehört (sie ist
von derselben hand, wie sithon s. 49.it, note 11) ; St. a. ct. a. stellt "sithun"
zu quia nunc.
— 10) Nicht bei G. — n) Zwischen gen und on spuren von einem
buchstaben. G. "gesidon oder gerikon, unsicher" ; ger und on sind ganz sicher;
(stand hier geriuon oder gcruion?). — ") Vor dem s ein buch-
stabenrest. — 13) Am rechten rande. _
4a) Tiefenbach, Addenda und Corrigenda II 12o: Am rechten Rand G-erubescebat quä/diu ministeriü nescie/bat; unter ministeriü steht me:in-6a) Steinmeyer, A.f.d.A. 26 (19oo),2o5: sì; ebenso GÌ 4,296,38.Tiefenbach, Addenda und Corrigenda II 12o: givuróhtid sì.
7a) Tiefenbach, Addenda und Corrigenda II 12o: auuun.
102
Glossen Essen, Münsterschatz
55
1051
lO7b 108a
109''
110-
1101'
115*
18 multa quidem et alia: the fa: exórtans
(4.23) 1 uicini eins damnabiliores et the sculdigeriin non essent (24) fed ex(tra) i>atriam. u ti ende s. acceptior . . habetur quam in . . patria, landa (26) ad muliercm uiduam: ut ilia cum nutriret. ne ridi 38 tcnebatur magnis febribus: sefra
(3'J) 2 qui de febribus resurgunt: giuucndiad: . . sunt imbecille!', unkrataga
(41) 2 ut ciuf diuinitas et maicstas non nianifei'taretur: gimarid vurthi
|
membri! |
(5.20) lì.3 eum
debilitatimi, bilemidan 6.6 ciuf dextra erat arida: lam lam4
(7) B.3 de imbecillitate. uncraft 17 in loco campestri: gifildi (20) L.3 mundiuii pro nihilo pu-tant eiusque culmen: herduom5: contempnunt
(7.12) 6 pcccatum quod . . non persecit. ne gifremid: . . vt ex operibus débet, gisculdid (15) B.3 quasi mort(u)us sedere upsitti(sln)7 uidetur 41 fencratori: bur ion 9.5 puluerem pcdum . . excutite in testimonium super illos: t h e (l)8 te g(?)huuit(rjc(t')pi'J 9a 51 faciem suam firmauit: gie-n o d a
5.2 ut pararent ill i r is n otthur ti 53 quia facies eius: uuas gie-nod: erat euntis hierusalem 10.18 sicut: so sliumo: fulgvr 110» 11.5 commoda mihi: a ni e h no 117a 8 propter inportunitatein: vn-gimak
17 regnimi in se ipsum diuisum:
giuuf ohtid
(22) se ipsum signih'cauit: mènda 117b
12.3 quod in aure(m):
ruono-118b
dun10: locuti estis (3) T.3 tecta eorum non nostro more culminibus sublimata, seti plano scemate saciuut çqualia. 15 ìro hus sia ne uuarun v|)n giuuarta. ncuan sia uuarun alaemnia18 ouana
(7) Y.3
in actu computationil": 119*
te thero gitalu 20
18 destruam: tebriku: horrea
mea . . . omnia
qua- nata sunt:
gihuuahsana: mihi
(21)
D.3
magnani te mikila: 11!)1'
tìduciam 25
(13.6) A.3 mulier inclinata: crum- 120b ba uuif ^et mittam: loggia: stereora 12la
(8) F.3 quasi stercora mittantur.
so is it sa mo so man thar 30
mehs umbileggia
15 non soluet: ne antselid:
bouem
(23) seculi sallentis. driagun-
121b
dun13 :-55
(15.U) 14 id est omnibus uirtutibusl23b indigebat. thar sag15 uuârrî
l) Unten am linken rande. — 2) Am rechten rande. — 3) S. note 1, s. 48.
— *) Das erste lain halb verwischt; G. nur lam. — 5) G.
hciiduoin. Was G. für
ein
i gehalten
hat, ist aber nur die spitze des lanystriches von 1 iti culmcn. —
6) Am rande. — 7) G. "an schwer
zu unterscheiden" ; von dem a sieht man noch
den
untersten linken teil, dann ist das pernament weyrjerissen ; ein -n ist also hier
überhiiHjtt
nicht zu unterscheiden. — 8) G. tliei; ich (jlauble die sehr verblasste obere
krümmung
des s zu
erblicken. — 9) G. gihuuitscep ; das i nach dem p ist aber sehr
scharf
und deutlich. Nach p(j)huuit(s)c(e)pi eine länyere undeutliche (vielleicht
nur
lateinische)
fortsetzung. — 10) Das zweite "0 aus u" corr. (G.) ; vielleicht ist es
aber
das ubkiirzuugszeichen für m des unten stehenden auro», auf welches das n
geschrieben
worden ist. — n) G. nur. up. — ") Der erste strich von m aus f corr.
— 13J Am rechten rande. — 14) Am linken rande. — 15) G. thür sag.
9a) Steinmeyer, A.f.d.A. 26 (19oo),205: gihuuitscepia: ebenso Gl 4,297,26/27.
103
Glossen Essen, Münsterschatz
56
la |
(17) 1 mercedem: Ion
18 peccaui: ik faruuarta mi
21 peccaui: Ik faruuarta mi
22 anulum in manu eius: id est
5 euni fide Tignate, si g Han8
(15.25) 3 legern exterius impleue-runt. léstun (25) chorum: spii
124* 27 hater tuusuenit: is cum an
10 (31) 4 de lege5 et prophetis et
de diuinis preceptis. the thémo
folka bifólana uuârun
125a (17.3) sic transgressor: also scul-
dig: est 15 e; huic arbori: mulbupma
(8) N.6 ad hoc percingiHe homo, ne tractatus uestis: suH^UieT: giuuadias: se in gressu impediat 125b (io) P.6 a seruo . . ministerium: 20 thianust: exigit. qui homo est ut: the also man is. so he: ille
(22) D.6 nulla tenebrarum inter-
ruptio eft. undarsard
126a (37) L.6 insinuât, meindja)8 128* 19.13 minas: pund ^—^^
15 iussit uocare seruos quibus dedit pecuniam ut scirct quantum quisque: giuuokrid. endi 30 giuunnian: ncgociatus esset
(23) M.G diligentius: gnodor9
(20.32) B.G talis res. thing 130*
(36) K6 semper: iemar
(37) F.G
maxime: best: confide-
bant
21.9 cum . . audieritis. . seditio-130b nes: farà
(9) T.6 prelia ad hostes pertinent seditiones: in vu ar des10: ad ciues 11 terrç motus magni per loca: uar endi uar11 (11) X.6 inueniat signa multa: filu an
21 in medio: thés landes 131» 23 vae autem prrcgnantibus: hâta sin dun: et mitrientibus: kind suoginda:.. . erit . . ira: godes gremì
(23) A.G ciuitas a romano exer-citu circumdata erat. umbi bise tan
22.1 sestus azimorum. qui dicitur: 13lb endi
6 et spopondit he gihct im12 132a thothatheimals(o)13gilesti14
11 vbi eft diuersorium: en:
vbi:
thar
ik
12 ibi parate: thar
14 apostoli: tliia
(15) A.6 desidcrabat typicum pascha: id ci't agini(m) iamb15 15a (22) F.G ad mensam domini: that 132b
') .dm linken rande. — 2) Nicht bei G. — 3) Avi rande links. — 4) Am rechten rande, — 6) Nach G. sollte hier divas (undeutliches?)
stehen; et prophetis kommt indessen unmittelbar nach de lege ; (vor de lege steht iudeorum
sed, nicht Judeis wie bei G.). — 8) S. note 1, s. 48. — 7) G. unr. siilit'hes; ivas G.
für einen accent gehalten hat, ist das abkürziingszcichcn,
das nach i\ in ncque in der vorhergehenden seile steht. — 8) Nicht bei G. —
•) Fur tinico enim ID.to giebt G. eine randglossc ec hopada ("'da verblichen")
an, die ich nicht habe erblicken können. Neben der zeile befinden sich
allerdings über der randglossc zu 19,n (nicht zu 19.2t wie G. angiebt): fi inquit etc.,
undeutliche spuren einer Schrift, deren ansang für ec ho gehalten werden könnte. Von diesen
spuren sagt G. indessen an einer anderen stelle
(s. note), dass sie unlesbar seien. Ich kann auch diese
spuren nicht sicher lesen (stand hier et hom(incm) . . .?) — 10) G.
unr. iiuiuardes. — n) G. giebt vor uar endi uar die worte
erdon uuagi an; hier steht aber nur das zu dem lateinischen texte gehörende magni, das in der zeile
übersprungen worden ist; vor magni nicht einmal eine spur von buchstaben. — 12j Nach im ein
o ausradiert. — IS) Halb verwischt; fehlt bei
G. — M) Am rechten rande; G. gilesti, indem er
das abkürzungs-zeichen fur m in illum für einen zu g gehörigen accent gehalten hat. — 15) Steht oberhalb agniu«,
von diesem durch deiïde- getrennt.
la) Steinmeyer, A.f.d.A. 26 (19oo),2o5: faruûarta;ebenso Gl 4,298,1.
6a) Steinmeyer, A.f.d.A. 26( 19oo), 2o5:precingit ; ebenso Gl 4,298,23. 15a) Steinmeyer, A.f.d.A. 26 (19oo),2o4: lab.
104
Glossen Essen, Münsterschatz
if te themo altare . . . qui in mente sua insidias habet condi-tas. the the an gethesuues lis radid: . . . tradit: far1.
23 quis: huilik: effet
24 quis eorum
uideretur esse
raaior:
furista
(24) G.2 quis eos procuraret endi thia3
26 qui maior:
eldista: est . .
qui
prçceflbr: foras er dio
27 nani quis maior est qui re-
cumbit. an. qui
ministrat? nonne
qui recumbit:
furthira
30 ut . . sedeatis:
that
gi
sittian
31 satanas expetiuit uos. ut cri-
braret
sicut triticum that
giù
mid is
costungu so undar-
sokian muosti alsûct man
that hrenkurni
duodsatha(n)
man it sufrod*
33 qui dixit tho and. p.5 133a 35 quando: thanna
36 sacculum:
atG: .6.aqui non
habet: the thes naihuit7
(36) M.2 uictui
biliuan
37 adirne: nohu(an)8 8a
57
(42) O.2 si . . fieri
potest . . sin
aliter: an thiu vuord
(43) Q.8 orauit prolixius: so9
47 hoc enim signum dedcrat10:
133b
thus
tegnidda he ina im 5
49 futurum erat: uas: . . . per-cutiemus: hvui vehtad: in gladio
51 cum tetigisset auriculam: so 53 cum: than ik: . . fuerim io (53) S.2 potestas uestra in tene-bris eft. qua: mid: armamini
|
15 |
|
12a |
55 accenso
autem: thar uuas
tho en
fiur gibót11:
igne
circum: satvn12:
sedentibus
56 ad lumen: fiur a
58 post pusillum: luxUceni
stundu:
alius: en man
de Ulis es. irò en13 '3a
GO et ait: tha14 and15 20
61 et recordatus est petrus uerbi 134* domini sicut dixit: huo he imo beforan
6i uelauerunt cum et percucie-bant faciem ciuf et interroga- 25 bant: spra16 — far od un il"17 65 et alia multa blasphémantes: la star: dicebant
*) Etwa iMuuisid zu ergänzen. — 2) S. note 1, s. 48.
— S) Die glosse sieht nach procura- (-ret folgt in der nächsten
zeile) ; oben nach derselben etwas verwischt. Es ist unsicher, ob die glosse hierher gehört;
vielleicht gehört sie zu lac ta est autem contendo in der nebenstehenden
zcile. G. stellt die glosse, ohne einen gründ anzugeben, vor das
oben erwähnte furista. — 4) Die glosse steht am rechten rande; G. unr. sufrotf. — Zu satauç eft etc.
am rande giebt G. die glosse froon proprium an ; ich lese hier propri proprium
; das
erste piopri
war eticas schlecht und undeutlich geschrieben, weshalb der Schreiber ein
deutlicheres proprium hinterher schrieb; vgl. lam lam s. 55.io,n.
— 6) D. h. etwa tho andiiuorrf»r/a pe/ru/ (G. and-uuorda Petrus). — 8)
Nicht bei G.; d. h. nt-fac? — 7) "L. ni hauit" (G.);
vielleicht ist eher niauiht zu lesen (vgl. hu statt u und
t statt ht zum beispiel in hui s. 50.17 und fiata "generum" s. öD.a). — 8) Der rechte strich
von a verwischt, ebenso hinter a etwas. G. unr. nohio (nohu ist
vollständig sicher). — ») Nicht bei G. — 10) Steht in der hds. in dem
fortlaufenden lat. teste, nicht als randglosse, ivic G. angiebt; (in
der vorläge der handschrift hat es wohl als rand-glosse gestanden). - ") bot (d. h. wohl -bòtid) über gi am rechten rande geschrieben. — ") G. unr. fatun. — 13)
Am rechten rande; G. stellt die glosse zn alius quirìem der folgenden zeile. — '*) G. unr. tho. — 15) D. h.
nnàuuordida. — 19) L. [\na.(kun) (G.). — ") farodun is steht am rechten rancie neben dieser zeile (von G. zu faciem ciuf gestellt); vgl. die
unterhalb stehende randglosse: non uori-tatem defiderabant. sed calumniam iIli prejparabant. lì diecret lc eise
christuin calutnniarcntur.
quod libi (fortsetzung oben s. 58.i).
3a)Tiefenbach,Addenda und Corrigenda II,12o: dvod: Der zweite Buchstabe ist unsicher; er könnte auch ein aus o korrigiertes u sein. 6a)Steinmeyer,A.f .d.A. 26( 1900), 2o4:Ergänzung zu at sac unwahrscheinlich, eher attollat.Ebenso Tiefenbach.
8a )Tiefenbach .Addenda und Corrigenda 11,12o : nohu(an) :nach u oin Zeichen wie c, dann folgt eine Rasur.
!2a)Steinmeyer,A.f.d.A. 26( 1900 ), 2oü : lucikerv ;so auch Gl 4,299.5o. 13a)Steinmeyer.A.f.d.A. 26( 1900 ). 2or>: is irò on:so auch Gl 4,299,53.
105
Glossen Essen, Münsterschatz
58
66 in concilium:
thing
(66) V.1 quod sibi inmerito ar-
rogaretregiampoteftatem. that
he imo thia2 5 68 Si autem et: hic is: interro-
gauero
60 ex hoc: hinan forth3: erit 23.2 hunc inuenimus subuertentem:
farstur4: gentem nostram . . 10 et dicentem se christum iude-
on(o)5 regem effe
3 interrogauit eum: sprak:
dicens
|
sci-dicentes; com- |
5 inualescebant: hriapun 15 licet contra eum
mouit populum: giuuorran:
docens: he6 134b 8 herodes autem uiso iesu. ga-
uisus uuarth is filo fra7 | 20 eft ualde ... ex multo tempore:
filo managan dag
9 interrogabat autem ilium:
grotta ina: multis sermonibus:
fi ma8 thingo9 25 (9) Y.1 iustum profecto erat . .
quia: that vuas lucilo reh-
tera10 — (o) thes vuas11 ila
14 obtulistis mihi hunc hominem
quasi: ende sagdun: auerten-30 tern ])opulum
15 neque: self: herodes 17 unura uinctum: thero12 hah-tono13
23 A.1 ut uidebant totani accu- 135» sationem quam aduersus domi-num detulerant nihil apud pi-latum })rodesse. conuertunt so ad preces. thur thia uuraka 25 quern: the14: petcbant (28) B.1 ideo: bi the: . . auso, sunt ostentare: gibaron1 'Horst un
29 beatç steriles:
uuif: . . que
non
lactauerunt: kind
30 montibus: b ergon: caditc:
fallati15
41 in eadcm dampnatione es. et
135b
nos
quidein: tholod
it: iuste.
nani (ligna factis recipimus.
uuerth(h'co)16
angeld(ad)17
une a sun di a18
47 centuno: sculthetio
50 uir nomine: he lU6a
53 posuit eum in monumento: that: exciso in petra 24.4 mente consternatç: seraga: essent de isto
il uisa sunt . . sicut deliramen- 13Gb turn: dun unga: uerba ista
') S. note 1, s. 48.
— 2) Steht unterhalb potestatem ; von G. zu v. 6<S gestellt.
— 3) Am ramic, links oberhalb von ex hoc. — 4)
1). h. i'avl'tur(imidinn). — 5) Am
rande nudi, christuin. G. iudcoii; nach n siçjd man «her ganz deutlich
den unteren
linken
teil eines o und auch der übrige teil dieses huchstabens ist (schwach) zu
erblicken. G. stellt die glosse ohne gründ zu der vorhergehenden zeih. — 6) Von
anderer
hand als giuorran, das in der vorhergehenden zeile steht. G. stellt lie nach
giuorrau
und fasst es als abkürzung für heuit auf. — 7) Die glosse steht, in drei
Zeilen
geschrieben, neben gauisus am rechten rande. — 8) L. fi(lo)
mafnagero) (G.).
— °)
Diese glosse von anderer hand als grotta ina. —
10) Diese worte sind
durch
eine randglossc von vier zeilen von iustum profecto enit getrennt; ein
strich über
den
lateinischen Worten deutet aber an, dass hierher eine glosse gehört. — n) Diese
glosse, die oberhalb der vorigen in der rechten ecke der seüc
steht, fehlt bei G. —
o
n) Vor thero etwas ausradiert. — 13) Hds. liahtauo. — H) Nach the ein s ausradiert. — I6) Auf rasur. — 18) G. mit ergänzung uuertlurf; von dem 1 nach tli ist noch der untere teil, der wie ein i aussieht, sichtbar; nach (1) sehr schicachc $P'<ren von zwei oder drei buchstaben. — ") G. angeldui; nach dem d steht aber kein i, da ist alles verwischt; dagegen spuren von dem zweiten d erkennbar. — 18) Die glosse steht am rande, in vier zeilcn geschrieben, hinter recipimus.
11 a JTicfcnbarh , Addfmia und Corrigenda II, I 2 1 : so uilo so thes vuas.
Ila ITinfenhach . Addenda und Corrigenda 11 . 1 2 1 : gibaron .
106
Glossen Essen, Münsterschatz
59
Johannes.
140b 1.13 G.1 omnium mortalium pro-creatio. giscaft
141b (42) H.1 non ex merito preteritç seruitutis tanto laudis honore eum sublimauit: gier oda: fed talem laudat eum tune in presenti: te2
(46) I.1 quod saluator inde erat expectandus: uuanian sculun
142* (2.u) A.1 pecus in templum in-duxerunt. driuun (15) B.1 flagellum ex multis fu-nibus coniunctum. tesamna giflotan. significat cumulum peccatomm
|
142b |
|
143 |
|
143b |
(15) D.1
aperte,
barliko
16 domum negociationis: kopas
(21) H.1 hoc templum edificauit
et . . in octo annis hoc per-
fecit. bibrahta
(3.s) L.1 quali modo: huuisu3
(10) M.1 solliciter: niutlicor
(14) Q.1 filii israel ab ignea
serpente scissi sunt: gislita(n)
(29) V^signiticauit^ho mein da
lie ^-^~~-
36 fed ira: godes gremì: dei
iiianct (4,5) Y.1 iacob . . ioseph dédit
prodium: bis0ran delà I44a (7) &.x Samaria dicitur custodia
. . regionem obseruarc uuaron
debuerunt samaritani . . quot
fuerant generum. slata
0 non enim coutuntur: nia nan
gimendon4 !rl
(18) E.1 quinque sensus corporis.
quibus homo . . regitur. gi-
rihtid 144b (25) II.1 tune legitimus: ehafto:
eius uir uenit: cum an vu as
(35) M.1 significat: (m) en da5 5.2 est probatica: felik6: piscina 145b
3 expectantium
aquç motum:
selsuuagi
4 post motionem aquç: self- 5
uuagi
thés uuatares
(6) 7 nisi ipse salutem desideret
suam. gerag si
(S) 7 quasi: fama: diceret. su-
curre: hilp 10
19 quod: so: uiderit patrem 146*
facientem
(21) D.1 non ut pater alio s
suscitet. aliosque filius. fed eos-
dem. neuan ena endi thia 15
seluun
(6.38) qui misit me: et me in- 148* carnari destituit. gimarcoda (65) X.1 non publicauit. ne gi- 149* bar od a8 . . terrer entur an 20 uorta uurthin
(69) I.1 ostende nobis alterum 149b te. alsulikan so thu
7.4 ipse in palam esse: bar
(12) F.1 vita nostra cum christo 150a
. . et ab ilio solo cognita.
giuuitan9
(18) H.1 significant: tho menda
he
19 nemo ex uobis facit: lestid: 30
legem
(20) L.1 palus, seni endi that
m of quamdiu est immota
24 nolite iiulicarc sccunduni
faciem: the gi bina munin 35
48 ex principibus: furiston 151*
(49) V.1 qui non permanserit in
omnibus uerbis legis ut faciat:
gilè stia: ea
51 nuin quid lex nostra iudicat: 4o
farduomia: hominem
(8.6) Z.1 seueritatem. grimnussi 1511'
') S. note 1, s. 48.
— 2) G. ... te; vor te ist aber nicJits eu sehen. — 3) So zusammentieschrieben
; nicht
hu
uisu wie
bei G. — 4) Kaum gimcndun wie G. —
8) Der erste strich des m verwischt. — ') G. felik ; was bedeuten die punkte
vor felik ? vor dem worte steht iti der hds. nichts undeutliches oder radiertes. —
7) Am Unken rande. — 8) o aus a con: — 9) Fehlt bei G.
3a)St(Mnn.-vrr. A.f.d.A. 2ü( 19oo) . 2o4 : significa t ; so auch Gl 4,3ol,3o;4. M->2.
|
I. 121.-ein ^Abstrich geht |
■)h )Tii!ti'Mba<:h. Ailflfruia um\ Corrigo/ida «lii n ■ h di'ii If't/.tfii Buchstaben.
107
Glossen Essen, Münsterschatz
(6) A.1 in terra scribebat. thia erthun ritta
(il) D.1 millier . . timuit ab co se puniri. angeldid uuerthan 5 (12) F.1 lux. quç oriente: (oltana: oritur
15 vos secundum carnem iudi-catis: uuiht thiu the gi ina mu(n)in*
153a (44) X.1 primum hominem sua maligna suggestione: gispensti: nécauit
153b 9.8 qui uiderant: constun: eum prius
154* 22 conspirauerunt: gienoda
32 a seculo: an uuoroldi: non
est auditvm
|
156 |
34 in peccatis: so it. an thi scinid: natus es
|
156 |
|
25 |
12.5 quare hoc unguenti!m non ueniit: uuirthid fercóft3 (6)A ad uictum: te tuhti (20) F.1 gentiles qui ibi in proximo erant: naist g i se tan a 24 nisi granum frumenti cadens in terrain mortuum fuerit: en di te kina
|
157- 30 157b |
|
35 158! |
(31) M.1 illud indicium et illa discredo: gisceht (35) N.1 significant: menda 42 multi crediderunt in eum. fed propter pharisseos non con-fitebantur: barlico (42) Q.1 erant tam fortes: so balda
10.225 B.1 per hiemem: uuedar (28) deuorat^afritid
33 facis: metis6:
te ipsum deum
158b 11.5
diligebat.. iesus:^thia thriu
60
gisuttrithi7: martham et so.ro-rem ciuf mariam et lazarum (8) E.1 ne et ipsi cum eo mori deberent. thortin 12 saluus erit: ginesid (31) K.1 ut tristia: iro leht: 159» earum lacrimis consolentur 47 collegerunt ergo pontih'ces et 159b pharissaù concilium: iro thing: et dicebant: re dun (49) Y.1 sacerdotiutn daret: lef-di: . . uicissim: herdon 15.2 8 omnem palmitem in me 160a non ferentem fructum tollit: angeldid 3 uos mundi: h reni a: estis
6 si quis in me non
manserit
mittetur foras: endi ofgisci-
dan:
sicut palmes
13.12e accepit uestimenta: te imo 162a
nam
(18) ad çternam beatitudinem
electus fuit, fed proditione . .
perdidit: farscûlda 3a
19 amodo: nu 162b
(27) Q1 ille cupidus: g era g 14.^X.1 quot diuersa: also missi- 163
lica: merita sunt . . tantç
7 amodo: hinan forht
^7.5^N.1 uisibiliter. gisihtiglico 164b (18.2) R.1 qui obseruabat: he if
li o d d a
(3) S.1 ministros accepit fraudi s 165a
mcditandç: the ina fc(ca)n-
(l)ico9 an qu am in
(10) 13.1 deum . . defendere:
uurekan10
16 discipulus . . introduxit pc-
trum G.1 that deda bi thiu
l) S. note 1, s.
48. — *) G. mugin ; der dritte buchstabe ist
ausradiert ; vielleicht hat da ein g gestanden. — 3) f- aus u corr.
— *) Am rechten rande. — 6) Die blatter 158 und 159 haben beim
einbinden einen unrichtigen i>latz bekommen ; sie hätten vor den
blättern 156, 157 stehen müssen. — 8) G. mecis, "c oder t"
; es steht aber ganz sicher metis. — 7) L. gifustrithi
(G.). — 8) Die blatter 160 und 161 sind unrichtig vor den blättern 162 und 163
eingeheftet loorden. — ») G. iccan&co ; statt a gewiss li zu lesen; der
langstrich des 1 noch (schwach) erkennbar. — 10) Unter defendere geschrieben.
-1a IStninmoycr. A. f .<!. A . 26( 19oo ), 2o4 : significa t ; so auch Gl 4,3o3,lo.
fia )SUunmi'yor, A. f. <1. A. 26( I9oo), 2o5:deuornt ; so auch Gl 4,3o2,5o.
und Corrigenda 11,121: farsculda :Akut zwi-
8a ) Tief on bar: h. Addenda schon c und u.
108
Glossen Essen, Münsterschatz
61
105b (28)
P.1 illis contaminatio erat: unfuuarnusfi thuhta
166» (31) S.1 quid eft quod dixerunt: haat? mendun fia 32 ut fermo iesu impleretur quem dixit. fignificans: tho the he im: qua effet morte mori-turus
39 est autem consuetudo uobis. utunum: hahtan: dimittam in pascha
(39) Y.1 credo: it mahti gibu-ria3: enim . . in mentem illi ueniffe . . solebat eis unum: hahtan: dimittere
166b (19.5) non clarus imperio: ku-ningduoma
(7) C.1 neutrum sibi iesus men-daciter finxit: gieknoda4. ne-uuethar ne thena kunig-duom. ne that he godas sunu4 vuari5
(16) K.1 ideo traditum illis dixit evangelista, ut eos crimine im-plicatos: that si (a) the s menas filu sculdig(a) uuarun: a quo alieni effe uoluerunt 5 ostenderet
19 erat autem scriptum: tliit: 1671 iesus nazarenus
(20) P.1 romanos. multis ac pene omnibus gentibus imperantes. io the thar herron vuarun alierò thiadono
(29) X.1 resert, spongiam super- 1671 pofitam effe arundini: endi that man sia mid ysopo bi- 15
laggi6 6a
(34) B.1
ut inde: te thiu that7
imo: sormaretur ei coniunx
(37) C.1 ubi: mid thius: pro-
miffus
est christus in ea qua 20
crucifixus
est carne ucnturus
(21.15) 8 deuouit. bihet 1691
![]()
') S. note 1, s. 48.
— 2) L. hu.it (G.). — 3) L. giburian
(G.) ; -a gam am rande der Seite geschrieben, ivo kein plate für ein -n war. — 4)
Auf rasur. — 6) Die glosse ncuucthar — vuari steht unter finxit und wird
durch ein kolomcichen hinter dieses tvort
venciesen. — 8) L. bilagdi (G.). — ') G. bad
("bad oder that V undeutlich1');
sicher aber that; G. stellt die glosse zu iudçi . . rogaucrimt pilatiuii. Sie steht aber
oberhalb der mit B. bezeichneten randglosse, und über inde in dieser randglossc
findet man ein aus zwei punkten bestehendes venoeisungszeirhen, wodurch die glosse gewiss hierher verwiesen wird.
— 8) Die glosse steht rechts von amo to auf einer nicht mit text beschriebenen stelle
und ivird durch ein kolonzeichen an diese stelle gewiesen. (in)Stoii\mnyer.A.f .d.A.
26( 19oo). 2o5: thi v;so
auch Gl 4,3o4,25.
109
Glossen Hamburg, Stadt- und Universitätsbibliothek Cod. 141a in serin.
Hamburger Ansegis- und Lex Alamannorum-Glossen
Überlieferung: Hamburg, Stadt- und Universitätsbibliothek Cod. 141a in serin.
Die Handschrift im Quartformat mit der früheren Signatur 83 umfaßt 275 Seiten. Sie enthält auf Seite 1 von einer Hand des 14. Jahrhunderts den Vermerk daß sie (als liber juris) dem Kloster Corvey gehörte. Auf den Seiten 2 bis 145 stehen die Kapitularien des Ansegis, auf den Seiten 145 bis 157 das Wormser Kapitular von 829 (MG Capitularia 2,9 ff.). Die Seiten 158, 159 enthalten von anderer Hand Exzerpte aus Konzilienbeschlüssen. Auf Seite 160 beginnt die Lex Salica, auf Seite 208 die Lex Ribwariorum und auf Seite 238 die Lex Alamannorum. Die Seiten 274, 275 geben von anderer Hand Auszüge aus Gregor an den defensor Johannes über Anklagen gegen Geistliche. Die Handschrift stammt aus dem 9./10. Jahrhundert.
Inhalt: Zu der Kapitulariensammlune des Ansegis finden sich drei volkssprachige Glossen (Steinmeyér-Sievers Nr. 717), zur Lex Alaman -norum zwei (ebenda Nr. 73o). Sie sind altsächsisch. Sie dürften in Corvey im 9./lo. Jahrhundert entstanden sein.
Ausgaben: Monumenta Germaniae Historîca Leges Bd. 1 1835, Bd. 3 1863; Gallée, J.H., Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 211 f. (Faksimile Tafel 7) ;Steinmeyer,E.-Sievers,E . , Die althochdeutschen Glossen,Bd. 2 1898, Neudruck 1969, 26,4-6;19;3$2, 22-23 , 44-45. Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 465, Nr. 234; Lehmann, P., Corveyer Studien, in: Lehmann, P., Erforschung des Mittelalters, Bd. 5, 1962, 94 ff.; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 35, Nr. 272.
110
Glossen Hamburg, Stadt-und Universitätsbibliothek Cod. 141a in serin.
Hamburger Lex Alamannorum-und Ansegis-Glossen*
Ansegisi Capitularia 11,26
Codex Hammaburgensis 141*.
4Faidisi.geuehidaM31— IV,53p.319,12 (Forestibus) i.vorstl33 — IV,63p.32O, 1 ia
5 (Tarensturas) heristiura 132 — IV, 57
6 p. 319, 37
* darüberstand noch, wie es scheint, geueda
Lex Alamannorum
11,352
Codex Hammaburgensis 14 la.
22 (Bissonlem) i. vuisunt
241 — Capitula (ßissontem) vuisunt 272 — XC1X p. u
2:t
p. 125, 3 1GS. 16 «
steinmeyer, E., -Sievers,
E., Die althochdeutschen
Glossen, Bd. 2,
S.
26, 4-6, 19; 352, 22-23, 44-45.
Ill
Glossen Hannover, Niedersächsische Landesbibliothek Ms. IV,533
Überlieferung: Hannover, Niedersächsische Landesbibliothek Ms. IV, 533.
Die
Handschrift im Oktavformat umfaßt 6 Blätter. Sie enthält ein
Gedicht
des Petrus
Mauritius von Cluny (=Petrus Venerabilis) ( +
1156). Sie stammt aus dem ausgehenden 12. oder beginnenden 13. Jahrhundert. Über ihre Herkunft ist nichts bekannt.
Inhalt: Die Blätter enthalten 37 von R. Brill veröffentlichte volkssprachige Glossen zu Pflanzenbezeichnungen und Vogelbezeichnungen. Bergmann hält die Glossen für altmittelfränkisch. Zahlreiche dieser Glossen scheinen aber altsächsisch zu sein. Vielleicht setzte ein altmittelfränkischer Schreiber eine altsächsische Vorlage teilweise ins Altmittelfränkische um.
Ausgabe: Brill, R., Althochdeutsche Mauritiusglossen, Z.f.d.A. 57 (1920), 122.
Literatur: Bodemann, E., Die Handschriften der königlichen öffentlichen Bibliothek zu Hannover, 1867, 91; Brill, R., Althochdeutsche Mauritiusglossen, Z.f.d.A. 57 (1920), 122; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften 1973, 35, Nr. 273; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977, 247 ff.; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 260 ff.
112
Glossen Hannover, Niedersächsische Landesbibliothek Ms. IV,533
Petrus Venerabilis-Glossen*
126
[bl. ]rl)J Certi sunt testes in se pharpliax*/««' orestes. 126,1
Hic orestes misere m a tri. letifer ille patii pharpax
(55, 5(i). [bl. 1 vl)| Atria gravis /105). Concludendo diale 126,2
(167). [2va] penit?f.s tifi* (219). |2V111 recens nocens* (341).
|3rbJ ilicibM.v vyald Iuìc. 1 (512). olea .fructus (513).
Carica fruct/' (514). Fïaxinns liirnuz •'» bom 2 (b*à).
mirtwv nii_rejb_o_m_0 3 /"520). acer malToIdìjl" 4 (520).
ornw.ss ahorn9 5 (521). alnus irla 6 (525). sajiunca 126,7
horouuittie10 7 (527). i.uniper11 wach al tur12 8 (532).
anspìceas n uarlian.n !) (532;. -rusco hagan 10 (533).
aliotas14 vvaz ernalke 1:> 11 (547). phasiane haslhon10 12
(548). onocrotnlw hoi'buile17 13 (549). ~ tlirdM.s1 bra
1 vgl. oben s. 123. 2 vgl. bd. 4, 712. ' verscbwoinmen.
I tier te.xt weicht hïv.v von dem Ottos ab.
"' vgl. Pritzcl-Jessen Volksnanien der pflanzen (Hannover 1882) s. 122, wo hirnua.i i-ornus nias für Eichstätt angegeben wird.
II orn verblasst; das q-zcichen mit dem in zusammengeflossen.
7 vgl. Grafs II 913, Diefenbacb Gloss, lat.-germ., sp. 8 c und Bosworth-Toller GT1: mapulder niassholdcr.•
K aus orci<) verbessert; Otto: cornus. " rn durcli den heraufkommenden 9-bogen unklar. '" Meyer: ho reimet tie (ti wie h?)\ jcdenfnlls zu horotritu gehörig (Grafs IV 1000).
" *= j uni peni* picea* (Otto).
12 t verschmiert ; erstes 0 halb erloschen.
1:1 vgl. Grafs III 678: forha föhre.
14 Otto: alietu*.
15 -t;e wegen des zeilenendes undeutlich,, übergeschrieben.
lü wegen des heraufkommenden x-borfêns zwischen s und l grösserer abstand, sodass i oder e ausgefallen sein kann.
11 h unsicher, b oder /•? zu J'ulira horgaiis (Grafs) oder liortrumlen (Dies. .396) gehörig? hör- auch bei Steinmeyer Ahd. gli. 11125,22.
* Brill, R., Z.f.d.A. 57 (1920), 122f Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
113
Glossen Hannover, Niedersächsische Landesbibliothek Ms. IV,533
127
uugil.1 14 (555). turdela drösle '*■ 15 (555). nitedula 127,1
arasle IG (555). sturnus staro. 17 (555). [3va] anas
vvazeranet. 18 (55(j). nocticorax nachtrauen. IO
(558). opimachusJ qui piignat contra, serpentes (560).
merops vvidiuual4 20 (564). FJorula grasemuca 2Î 127,5
(565). bitriscMS5 cunig 22 (565). scilla leuuerca.6
23 (566). pernix" erchon.8 24 (569). perdix repho'n
25 (569). coturnix bere hon'J 26 (573). mergus
fluckre 27 (574). pellicanus has gome10 28 (574).
fringello gronspech 29 (575). pahides11 holcdune" 30 127,10
(5T7). picò spech 31 (578). Gracculus roc 32 (579).
capum v.aLK* 33 (580). Fassala sitala 34 (585). epops
witlieli.oppe» 35 (588). carruca15 _ama_ra. 36(591). [3vb]
migalis harrn o16 37 (662). [5vl)J gnotis eliton17 i. noscete.
(1087). 127,15
1 die trennung ist durch eineji heraufsteigenden (j-bogen veranlasst. - .*l Wegen des von beiden seiten eingreifenden <y und d mit spatiuni auseinandergezogen.
J ophiomachus ixvevficov (Du Cange VI 48); vgl. auch Ahd. gli. Ili
23,
27. ' herkunft?
5 Ahd. gli. Ill 22, f»3. = paristulus (Dies. 413). " vgh Ovid. Met. Vili 150: Verwandlung S'-ilfa-Ciris. 7 M 156va: Flic e que p/üx imunda. dolonaq ; f>dù: L 149va: Hi 2 Tf pniiB. tmoda. dolosaq ; pdix. zu pernix 'behend' vgl. Graff I 468: errhan ei/regius.
K erelton nicht wahrscheinlich; erthoii ! (Meyer), dazu Ahd. gli. Ili 27, 18. 19: orhon, orhan, errhan, auch pirlJnuif '■' punct zum daiunterstehenden i gehörig?
10 ay durch heraufsteigendes // getrennt; vgl.
Ahd. gli. Ili ti, 36:
hciifum. n paliìbes L M.
12 1: wahrscheinlich 1
Meyer); vielleicht es
1:1 d. j. fatanti* (Otto). '* tbt '* mreuea
L M.
"• harrn M 157"l>; vgl. oben s. 125.
17 L dasselbe, aber ohne erkläiiing; IJOOYCIIAYG&N M, entstellung aus yvw&i aeavTÓv. II steht hier zu B Is. Otto p. 195 anni. 924).
114
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXI
Überlieferung: Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXI f. 97c. Die Handschrift im Folioformat besteht aus drei schon früh vereinigten Handschriften und umfaßt 98 Blätter. Der zweite Teil überliefert die Bearbeitung Ra des althochdeutschen Abrogans. Der dritte Teil setzt sich aus den Blättern 92 bis 98 zusammen, wobei das letzte Blatt einer Lage fehlt. Auf Blatt 92a steht die Visio que fratri nro uuettino ostensa fuerat, auf- Blatt 97b bis 98 Gregor Moralia in Job 31 e. 45. Dieses Stück endet mitten im Satz mit dueu exortatio que dum. Der dritte Teil stammt wohl aus dem zweiten Viertel des 9. Jahrhunderts, da er einerseits Walahfrid Strabos 824 entstandene Visio Wettini enthält und andererseits im fünften Reichenauer Bibliothekskatalog bereits erwähnt wird. Er wurde auf der Reichenau geschrieben.
Inhalt: Gregor Moralia in Job 31 e. 45 ist mit volkssprachigen Kontextglossen versehen. Diese zeigen eine eigentümliche Sprachmischung. Neben altalemannischen und altfränkischen Elementen enthalten sie auch einen altsächsischen Einschlag. Die altalemannische Schicht scheint die Folge einer teilweisen Umsetzung einer nichtoberdeutschen (altrheinfränkischen) Vorlage ins Altalemannische zu sein. Diese altrheinfränkische Vorstufe dürfte - zu Ende des 8. oder zu Beginn des 9. Jahrhunderts entstanden und - spätestens im zweiten Viertel des 9. Jahrhunderts auf der Reichenau von einem Sachsen um altsächsische Elemente erweitert worden sein.
Die Gregor Moralia in Job-Glossen sind außerdem in den Handschriften Frankfurt am Main, Stadt- und Universitätsbibliothek Ms. lat. qu. 74 (enthält nur das Mittelstück, Sprachstand rein altrheinfränkisch), Sankt Gallen, Stiftsbibliothek 141 (enthält nur einen Teil der Glossen) überliefert sowie in der Handschriftengruppe Cambrai, Bibliothèque Municipale 204, Boulogne, Bibliothèque Municipale 56, Poitiers, Bibliothèque Municipale 69 und Saint Orner, Bibliothèque Municipale 116, die in ihren wenigen Glossen noch Spuren des Altsächsischen bewahrt.
Ausgabe: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, Neudruck 1969, 320, 15-27; 320, 41-321, 25; 321, 32-55, Nr. 320.
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 402, Nr. 55; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 38, Nr. 298; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach-und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 297 ff.
115
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXI
Gregor Moralia in Job-Glossen*
11,32c
a- = Codex Carohruli. Au
cxi. b = folium Francoftirtense. c = Codex SGalli 141.
15 Inanis gloria liai gelp a 97e idajglielf
16 c 109 — 31, 45 p. 1035 [dclxxxii|
17 I.Niiidia abunst a 97e — ib. [dclxxxii]
18 Iiia abulgi a 97e — »6. [dclxxxii]
19 Tristitia unfreuuida «97° — ib. [dclxxxii]
20 AuaRitia scaz girida a 97e — ib. [dclxxxii]
21 UentRis laoluiiies helagirida 8 a 97e —
22 ib. [iiclxxxii]
23 LuxuRia sirinlust a 97d — ib. [dclxxxii]
24 Lnobeihentia unhorsami a 97d — ib.
25 [dclxxxii]
26 Iactaivtia hruom a 97d — ib. [dclxxxiiJ
27 Hypocbisis liha a 97d — ib. [dclxxxii]
S bag a 97d — 31, 45 p. 1035
[dclxxxii]
Pertinatiae kreg o 97d — ib. [dclxxxii] DiscouDiAEungezunfta97d — ib.[dclxxxii] Odium " haz a 97d c 109 — i6. Susurratio keOos a 97d killos c 109 — ib. Detractio bisprahi«97d bissbrachidac 109
— ib. Exullatio in aduersis proximi mendislo
a 97d — ib. Afflictio autem in prosperis nascitur uuc;
gislo a 97d — ib. Hixe s'Trit a 97d Slribt c 109 — ib.
' = clielagirida • dieses und manche andere worle im folgenden capitali a, was ich nur dort angebe, wo die gì. in a allein sich vorfindet
* Steinmeyer, E., -Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2, 320, 15-27, 41-321, 25, 32-55.
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
116
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Aug. CXI
Asc. (Diut. i, 280). Asc. 2. 3. (Hatt. 1, 313). — Catalogue des départements m, <>7. Spicilegium Solesmeme i, 503 = Germ. 7, 240. Zs. 5, 205
11,321
![]()
![]()
1 Tumor mentis hohmuati a 97d — 31, 45
2 p. 1035
:i ('onUitncliae harm a 97d c 110 — ib.
4 Uamur gehrualli a 97d — ib.
j Indignatio uisuuirdi a 97d un uuirdi c 110
«t — ib.
7 Itlasphemie prolVruntur • meinspraha a
* 97d mein spracha c 110 — ib.
•.» Malitia ubili a 97d c 110 — ib. i<> Ka.ncor gersU_ a 97J — ib. il I'l'ssii.lamimitas uueilmioü a 97d — ib. H Misi'khatio uruuani a 97d — ib.
H '1'oKPOR CIRCA PRECEPTA TRMgi sl 97d ib.
u llagatio mentis2 erga inlicita nascitur v ^ojU scahi a 98' rnoath sorelli e 110 nmots...h b — ib. p. 1035. 1036
1'rotlitio meldunga siue sorradan a 98'
meldunga. siue foranilannessi c 110
meldunga b — ib. p. 103G
Irans bisuuih a 98' b Bisuuihc c 110
F.illacia gedreqg a 98' getreog b — ib. 1'i'iiuria meineidi b meines a 9S* — ib. Iiupiietudo uuslilli a 98' 6 c 110 — ib. Uiolentiae not immiti b isolnunft a 98*
— 31,45 p. 103G 32
Incpta leti lia imsitilili (unsidilih b) fee- 33
uuida a 98' b — ib. 34
Scurilitas uhhuski seni a 98' u...usgi. 35
scern 6 — ib. 36
lnmmxlitia unhreinida b unreinida a 98' 37
cllO — ib. 39
Mulliloquiiiin (iluspralihi b filosprachi a 3<J
98' c 110 — ib. 40
Ebituho se1>sus circa intellegentiani pro- 41
pagalur3 niualtleuui siue (labi4 a 98' 42
— ib. 43
Cecitas
mentis Miiatplinti a 981 muut- 44
blindi b muolhpJindi * c 110 — ih. 45 Inconsideratio ungiuuciida 6 uugeuue- 46
rida g a 981 c 110 — ib. 47
Ikcuisstayi'ia 11 itstfitaliR 11î a 98* — ib. 4S
Precu'itatio unint'Z calli a 9S1 — ib.
4'J
Amor sui selbes minim a 98* c 110 — ib. 50
OniuM
dei liaz cotes a 9S* — ib. 51
Api'ectus presentis seen li cero a 98' — ib. 52 Horror7 autem nel disperatio s futuri9 53
generatili'10 egiso a 9S' Egiso e 110 54
— ib. 55
1 pferunt a * mit mends beginnt b 3 propaganlur Ed. * zu hiilepjaii Gruß
*•• 3-17 5 muothplindi] li aus u corr. und über p p/inet c B imgeuurrida] i<nr g ei»
piinclier/::.i
k und
g selbst aus corr. c 7 Horro'] das iibergeschr. r von
anderer hand r
1 disjieralio] das erste i von anderer hand corr. in e c • futura c 10 gcneranlur Ed.
Althochdeutsche
glossen II. 21
117
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87 ■
GlP=Sankt Peterer Glossen
Überlieferung: Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87.
Die Handschrift, welche auf dem Deckel die Aufschrift exposiciones terminorum biblie trägt, umfaßt 106 Blätter. Sie besteht aus drei wohl schon früh vereinigten Teilen. Der erste Teil umfaßt die Blätter 1.2 und 101 bis 106, stammt wohl aus dem beginnenden 11. Jahrhundert (um die Jahrtausendwende?) und enthält lateinische Erklärungen zur Bibel. Der zweite Teil besteht aus den Blättern 3 bis 57, welche ein lateinisches Vokabular aus dem 14. Jahrhundert wiedergeben (vgl. dazu Usener, H., Rhein. Museum f. Philologie N.F. 24, 388). Die Blätter 58 bis 61 sind leer. Die Blätter 62 bis 100 beinhalten Glossen. Sie stehen unter der Überschrift Glosae divinorum librorum, betreffen aber nicht nur die Bibel, sondern auch Abdiae Acta apostolorum, Vita Martini, Gregorii Cura pastoralis. Lex Ribvaria , Prudentius, Sedulius u.a.m. (s. unten unter Ausgaben). Sie wurden wohl zu Anfang des 11. Jahrhunderts geschrieben. In das Kloster Sankt Peter im Schwarzwald kam die Handschrift nach einem Eintrag auf Blatt 3a durch Kauf seitens des Abtes Philipp Jakob Steyrer (1749-95) im Jahre 1781. Ihre ältere Geschichte ist unbekannt (aus einem fränkischen Kloster?, aus dem Leipziger Büchermarkt?). Seit 1807 ist sie in Karlsruhe. Inhalt: Die Glossen des dritten Teiles umfassen nach einer Zählung Blieseners insgesamt 758 volkssprachige Wörter. Sie stehen teilweise im Text, teilweise darüber zwischen den Zeilen, teilweise am Rand. Sie scheinen sämtlich von derselben Hand wie der lateinische Inhalt der Handschrift herzurühren. Diese ist eine Abschrift, die nicht selten grobe Mißverständnisse und Fehler aufweist, welche sowohl die lateinischen wie die volkssprachigen Teile betreffen.
Die Glossatur befindet eich teilweise auch in den Handschriften Sankt Gallen Stiftsbibliothek 292 aus dem 11. Jahrhundert, Rom, Biblioteca Vaticana Pal.lat. 288 (aus Frankenthal, erster Teil aus dem 12. Jahrhundert) und Amiens, Bibliothèque Municipale Ms. 110 (aus Selincourt, 12./13. Jahrhundert, Sprachstand der Glossen 10. Jahrhundert?). Dabei sind insgesamt 375 Glossen sowohl in der Sankt Peterer als auch in der Sankt Gallener Handschrift enthalten, 242 nur in der Sankt Peterer, 173 nur in der Sankt Gallener. Noch näher steht die Vatikanische Handschrift der Sankt Peterer, mit welcher sie 60 (64) Bibelglossen gemeinsam hat.
Die lateinischen Bibelglossen der vier Handschriften beruhen im wesentlichen auf einer verbreiteten lateinischen Bibelglossatur (Bibel-glossatur C). Die deutschen Bibelglossen der vier Handschriften und der übrigen nur den beiden ersten Handschriften gemeinsamen Glossare dürften sich von einer südrheinfränkischen, oberrheinischen Grundlage herleiten. Ein Abkömmling dieser Vorstufe diente in Nordfrankreich als Vorlage der Handschrift Amiens, Bibliothèque Municipale Ms. 110, ein anderer ist nach Sachsen (nicht: Werden) gelangt und hat dort zur altsächsischen, anscheinend nur besonders gelesene Texte betreffenden Redaktion der Sankt Peterer Handschrift geführt, von deren 758 volkssprachigen Wörtern etwa 419 althochdeutsch und 339 altsächsisch sind. Möglicherweise bestand daneben eine vielleicht von der Sankt Peterer Handschrift abhängige zweite altsächsische Bearbeitung, welche unmittelbar oder über eine Zwischenstufe die Vatikanische Handschrift (in Frankenthal) geringfügig beeinflußte.
Hinsichtlich der Bibelglossen sind der Sankt Peterer Handschrift 113 Glossen mit der Sankt Gallener Handschrift gemeinsam, hinsichtlich der Prudentiusglossen 129 sowie hinsichtlich der übrigen Glossen 133. Demgegenüber überliefert nur die Sankt Peterer Handschrift 161 Bibelglossen, 58 Prudentiusglossen und 23 sonstige Glossen. Auf
118
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
die
Sankt Gallener Handschrift sind 23 Bibelglossen, 80 Prudentius-
glossen und 70 sonstige
Glossen beschränkt. Dementsprechend betraf
die
sachsische Redaktion in erster Linie die Bibel und in zweiter
Linie Prudentius.
Von daher fragt es sich, welche der beiden Hand
schriften
gemeinsamen Glossen als altsächsisch angesehen werden
können. Möglicherweise sind auch viele nur in der Sankt Peterer
Handschrift
bewahrte Glossen der gemeinsamen Quelle zuzuschreiben.
Ausgaben:
Grafs,
E.G., Diutiska 1, 341 ff., 2, 167 ff., 311 ff.;
Steinmeyer,
E.-Sievers,
E., Die althochdeutschen
Glossen, Bd. 1 1879,
Neudruck
1969, 318, 9-27, 36-57 (XVII Genesis); 338,9-24, 33-48;
339,1-15, 17-30 (XXXVII Exodus); 355,1-14, 20-31 (L Leviticus);
364,13-15,
26-28; 365,1-3, 6-8 (LXII Numeri); 374,1-2, 20-21 (LXXII
Deuteronomium);
376,18, 37-38 (LXXVII Josua); 384,1-2, 22-23 (LXXXVII
Judicum);
391,4 (XCV Ruth);
407,6-20, 26-41 (CIX Regum I); 425,1-4,
24-28
(CXXV Regum II); 446,1-21, 26-46 (CXLII Regum III); 458,28-31,
58-61;
459,1-6. 7-13 (CLV Regum IV); 463,12 (CLIX
Paralipomenon I);
475,6-10,
19-23 (CLXXXII Tobias); 486,10-13, 27-30 (CXCV Judith);
495,1-4,
6-7 (CCVII Esther); 509,1-12, 21-34 (CCXIV Job); 524,1-19,
24-42
(CCXXII Psalmi); 540,5-19, 24-38 (CCXXXII Parabolae); 546,15-16,
37-38
(CCXLI Ecclesiastes) ; 522,1-4, 17-18 (CCLI Canticum Canticorum);
559,1-6,
26-29 (CCLXII Sapientia); 583,17-20, 40-43 (CCLXXI Ecclesi-
asticus); 617,1-19, 24-41 (CCLXXXI Esaias); 653,13-14, 32-33 (CCCIII
Ezechiel);
665,25 (CCCXIV Daniel); 668,21, 40-41 (CCCXIX Oseas);
670,34
(CCCXXIII Johel); 679,20 (CCCXL Micheas); 683,19-20, 41
(CCCXLVIII
Sophonias); 687,12, 24-25 (CCCLII Zacharias); 721,18-21,
36-37
(CCCLXXIII Matthaeus); 724,7 (CCCLXXVIII Markus); 728,12-17,
32-37
(CCCLXXXIII Lukas); 740,1-3, 5-6 (CCCXC Johannes); 763,10-11.
21-23
(CCCCXVI Corinther I); 767,9 (CCCCXXIII Corinther II); 771,3,4
(CCCCXXXV
Epheser); 790,27-28, 53-54 (CCCCLXXIII Petrus I); Bd. 2
1882, Neudruck 1969, 53,21-25, 46-50 (DLXV Regula Sancti
Benedicti);
158,1-21,
23-42 (DCXX Donati Ars); 241,1-242.9; 242,27-35 (DCLI
Gregorii Cura Pastoralis);
260,19-23, 42-46; 261,1-12. 27-28 (DCLXX
Gregorii
Dialogi); 353,16-17, 31-32; 354,1-18, 22-40 (DCCXXXIII Lex
Ripuariorum);
494,1-501, 8; 501,33-39 (DCCXCVIII Prudentius); 619,1-
24,
28-50 (DCCCXLII Sedulius); 623,1- 624, 5; 624,13-18 (DCCCLIII
Sedulius
de Graeca);
738,1-740,46 (DCCCXCII Abdiae Acta
Apostolorum); 744,1-3, 10-11 (DCCCC Passio Dyonisii); 759,5-27, 32-54; 760 1-4, 22-24 (DCCCCXII Vita Martini auctore Sulpicio Severo); 763,5-6, 16 (DCCCCXXI Passio Sebastiani); Gallée, Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 281 ff. (Faksimile Tafel 13); Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 73-87, Nr. 17; Nachträge: Steinmeyer, E., Besprechung von Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, A.f.d.A. 26 (1900), 202; Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 409, Nr. 73; Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 147; Steinmeyer, E., Besprechung von Wadstein; E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, A.f.d.A. 26 (1900), 201 ff.; Bliesener, U., Die hochdeutschen Wörter in altsächsischen Glossaren, Diss.phil. Frankfurt 1955; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 42, Nr. 324; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 315; Blech, U., Germanistische Glossenstudien zu Handschriften aus französischen Bibliotheken, 1977.
119
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
73
XVII.
St. Peterer Glossen
St. Petrier Bibel- und Miscliglosseii. ) *
C2*1 Glosae
divinorvm librorvm.1 Genesis.2
Prol. suggillatio8. suffocationem4. erthempunga
2.5 Virgultum: sumerlodc5: agri
3.7 Perizomata: questa
24 [gladium6] Versatilem. id est uibrabilem: quekilik
4.7 Sub te erit appetitul': giritha: eius peccati
6.14 [de lignis] Leuigatis: githi-
genon
62a2 Bitumen7 est sementissimum et uiolentisfimum gluten: uastosto lì m
16 In cubito, d.8 Cubitus, élina. quç fit dimidii bracini extensione, ulna uero extensis ambo-bus esfìeitur
14.o Camncstria pharan. giuildi 2.3 subtemen9. Vueual
24.20 in canalibus en nobin uel in drogin
25.20 rulmentum: uel suual:
cibus rufus lentis 621'1 32.-2 Vadum. uórd
37.3 Polimita — n.8 Imelot. uel decorata, siili t — tunica10, id est multi coloris
38.14 teristrum — o8. uuimpal id est hullidok — j)allium subtili ssimum. quo in çstate
mulieres utuntur
|
17 Arrabo11 uueddi |
p8. Pant, ucl io
|
15 |
18 Armillç12: armborg13: proprie uirorum sunt collate uic-toriç causa, ob armoruin uirtu-temque et uiriliç a uulgo dicc-bantur
27 Obstetrix: uostmoder Coccinum q8! godeuuebbi. quod sericum uocatur
40.1 Pincerna s8. butticlari Pistor t8. b r a d b a e e a r i 16 Canistrum14: /cinna 22 Coniector15: interprcs: u8, Antprest
43.li Amigdalum18: mandalo
47.14 [inj Aerarium: trcsccamerc
49.17 Coluber: slangu17 Cerastes: horn numi
') Diese Überschrift in der hds. mit majnskeìn. — *) Vgl. A. 01. f. 31S. — S) Vulg. snggillationcm.
— 4) Ueber i'uggilatio geschrieben. — 5) r auf'rnsm: — *) Das zwischen eckigen
klamvicrn gesetzte steht nivht in der Inte., somlern ist der Vulgata entnommen. — ') Vulg. bitumine. — 8) Handglossc ; d.
n etc. vcnccixungszeirUcn.
— •) Vulg. subtegminis. — I0) Vulg. tunicam polymitam. — ") Vulg. nnliaboncm.
— ») Vulg. armillam. — 13)
"L. armbovg" (À. 01). — ") Vulg. caiiistra. —
16) Vitlij. Cüiiiectoiis. — 18; Vulg. aniygdalrtiinii
— ") g aus
d tun:
'Altsächsische Bestandteile unterstrichen,
♦Wadstein, E . .Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899,73-87, Nr. 17.
120
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
74
lü
2o
30
35
Exodus1.
2.3 Fiseellam scirpeam x2. Corui-lin. binizzin
in carecto: enbinizze: in loco palustri, ubi eaiix babuiidat
3.2 Iiubus: brani al buse
5r, Ad conficicndos latcres: ticg-lan
8.ir, scinifes: kncllizzç: muscç. minuti ssimç aculei s permolcstç
11.7 [non] muttiet: _ni g,ellot: [canif]
9.31 Follieulus3. balg, in quo grammi est
16.a Pilum4: stami)
31 Coriandrunr': kullundar
21.0 Subula. siula
21.10 inpensa6: annona: stips7:
gitiubt8
22.13 Comestum: ufetan 23.as Scabro9: burniz 25.31 Sciphi10: nap])af
Sperulas11: scj_uaji
26.1 Cortinç12: uwmibank
il Fibula13: nusgja
17 incastraturç tabularum. id est conpaginationes: giuogi-tjiajl
27.4 Craticula14: burd: a crate: barst
io Cçlatura. est sculptura emi-nentior. a cçlo: grasbisarn15: uocata quoti est genus ferramenti
16 Opere plumario1G. in modum plumç: gibokod17 io Paxillus18: bil. pai. p_in: paruus palus
28.4 Cidarim: buuan: interpreta-
tur pilleum. galea, ex bisso ro
tunda quasi spera media caput
tegens
sacerdotale et in occipi-
cio : h a u i d 1 o e a : uitta constricta
10 Ligunus uocatur quod fiat
ex urina: m i g g e
32 Capicium: id est bouidloc
■12
Fçniinalia: b r o g G3bI
'29.2 A/.ima19: thei|): panis fine fermento.
Crustula .. panis oleo conspersus: giknedan: in medio concauus et tortus: ringiling
29.13 Reticulum: netti: iecoris: leberon
30.13 obolof: ballingaf is Labrum: bekkin20
20.25 Culter21: id est uuafansabs Leviticus22.
1.7 Struef23: huffo 05b3
17 Ascellas: ohbase
2.4 Lagana [azyma]: tberui 5 Sartago24: panne
3.4 Renunculi25: lumbala
11.16 Noctua26: Vuuila: . . eadem et nocticorax: nabtram 17 Bubo87: buuuo merebus28: ducari "lS Onocratalon29: onocratuluf. borodumil
10 Vpupam : uuid oboi)]) a 64al
20 corcodrillus. Migale: nieb-bus30
30 Stclio: mol Lacerta: cuuidebsa Talpa: muuuerf
23.40 Spatulç31: suerdulon: id G4a-
') Vi/l. A. Gì. J. 33S f. — 3) S. note S, sette 73. — 3) Vulfj. solliculos. — 4) Vulg. pilo. — 5) Vuìg. coriandri. — *) Vuly. iinpcnsas. — 7) stipi" glosse zu inpensa. — 8) u= giziuc" (vgl. A. Gì. I. 32S.**) "entstunden nus gitiuhc" (A. 67.).
— "') Vulg. crabroncs. — 10)
Vulg. scyphos. - ") Vulg. spliaciulas. — ") Vulg.
i-«rtinas. — 13) Vulg. fibulas. —
") Vulg. craticul.im. — 15) L. grafliisarn.
—
lfl) Vulg. plumarii. — 17) UL.
gilokod?" (A. Gì.) — ÌS) Vulg. paxillos. — 10)
Vulg.
nzymns. — 20) e fast wie o. — 21) Vulg. cultrum.
— ") Vgl. A. Gì. l. 3~>.ï. —
'")' Vulg. stnic. — 24) Vulg. saiiaginc.
— ") Vulg. rcnmiculis. — 2") Vulg. nocttiam.
— 27) Vulg. buboiicm.
— 28) Vulg. iiicrgtilum. — 2U) Vulg. onocrotalum.
— 30) Ihc
glosse fälschlich über Migale (Vulg. mygale) statt über corcodrillus gestellt (A. GÌ).
— 31) Vulg. spatulas.
121
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
75
|
bl |
64
C4b
65»1
|
bl |
65
est elatç. folia palmarum. eo quod erectç et fpatis: id eft gladiis: sint similes1.
21.20 Ilerniosus: haladi Numeri*.
5.U Zelotipiç: firiuuiz genus id eft suspicions3
6.4 Acinum: lura: quasi aquidum. ab aqua qua lauantur uuç in torcula post exprcflum uinum. eft cnim uilis potus
11.5 Pepo4: pedena
25.7 Pugio gladius . . Idem et clunabulum dictum, ([iiod rcli-getur. ad clunes: huff in
24.24 Trieris5: kiol
Deuteronomium*.
28.27 Scabies7, asperitas cutis cum pruritu: mid ruden Josua8.
Prol. Sirène.9: meriminnon
23.13 Sudes, stipites: ste_kco_n Judicum10.
4.21 malleus11: liamar
8.24 Inaures: oringa
14.12 Problema: radisli
[sindonesj Anoboladium: sab an: amictorium. lineum fçminarum (pio liiimeri operiuntur. quod . . sindonem uocant Bath12.
3.2 Area13: Donni
Begum Ili.
Prol. Coniectorcm: id eft ratiri
2.14 Cacabus15 et cucuma: cohc-ma
Fuscinula: crauuuil
20 Fenus16. y ned di
5.0 extalcs: grozdarm
0.7 Sistartiç17. propria finit nau-tarum. dictç quod fiat sutç. 5 malaba ucl dasga
13.20 Sarculum. goti Tarn
21 Tridens18: greife
15.12 Fornix19: suiboga
17.4 Cubitus20, clafdra io
Pal mus21, mu ut
6 Ocrea22. bein birg a
7 Licetorium83: mittul
18 Formella24: forinizzi25:
casei 15
Beg. Il: 16. i Alligaturis: h an- 051'2
gilla: uuç Beg. I: 6.8 Capsella20. cai)filin
Begum II}1
15.31 Infatua. tmUiwjJnH 66al
17.io Pthipsane28: spria
28 Stratoria: bcddiuuadi 20.1 Gemineus20: gizuinelo Begum III.30
G6<
6.7 De dolatis la])idibus. gimez- 25
zoten steinon31 5.15 latomi32. mezzon 6.18 Celatura33: irgrabida
36 lapidis politi34, gimcztzot 7.17 reciacula: nuzzi35: id eft 30
retinacula
24 Istriatarum30: Yuieron
26 Grossitudo: thikki
Luter37: label
30 Axis38: a lisa 35
Humeruli: lu ni: (lui in cxtre-
*) Die von G. dann angeführte glosse j)cnna ist
lateinisch (St. Am. f. d. alt. 22, 277). — 2) Vgl. A. GL I. 304 f. — 3)
Jfrfs. tìriuuiz gen .i. susjiicicns, tons in A. Gl. mit einem
fragezeichen in firimiiz-gnrni. suspicionis gebessert wird. — 4) Vulfj. pci>oncs.
— 6J Vulg. tricribus. — ") Vgl. A. Gl. 1. 374. — 7)
Vulg. scabic. — ») Vgl. A. Gl 1. 376. - •) Vulg. Sirciiarum. — I0) Vgl. A. Gl. f. 38f.
-")
Vulg. mallcum. — ") Vgl.
A. Gl. I. 301. — ") Vulg. arcani. —
") Vgl. A.
![]()
) Vulg. ptisanas. — 2») Vulg. Jcniincus. — 3O1 Vgl. A. Gl.'f. 116. — 31) ifoiiion
über gimezzoteu geschrieben. — 32) Vulg. latomuruin. — 33) Vulg. caolatnras. —
34) Vulg. lapidimi politorum. — 35)
UL. licz/i" (A. Gl). — 36)
Vulg. striatarum.
— 37) Vulg. luteris. — 38)
Vulg. axes.
122
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
76
10
15
20
35
raitatibus axis suint, ne de eo rota labatur. 33 Radii: speicliun medioli1: nabun .to Scutrç2: bahuueigon: cedem et cucumç uasa aenea acquatta in fundo. et ore desuper cooperta. in quibuf cale-faciunt quod uolunt
49 Forcipe!": chmui
50 Fuscinula3: crouuil
Mortariola: ni or
sari
|
de |
8.10 Iìenes4: lendil5 Rcg. II: 2O.s Ilia, lanca Reg. HI: 10.n Thina6 ligna,
tilia: linda
17.12 Lecliitum7: amballa 19.10 Zelatus sum: andoda
8.pedestris. uóndo 43 Furibundus. Vuadender Regimi IV.»
3.25 Fictiles muri, id est thahine Fundibularii. cum funda: slen-gira: iacientes
4.30 Coloquintida10 . . similiter ut cucurbita: curbiz: per terrain flagella tendit
6.25 Cabi stircoris11 [columbarum]: çropji. columbarum12
0.35 Caluaria13: gibilla
13.7 Tritura: flegilunga
10.28 camum: chain14
21.0 Ariolatus est: gaugeleda
22.14 In secunda hierusalem15: an thcmu uoreburg.i: intra exte-riorcm murum. qui ad augen-dam ciuitatem sactus est
23.H Exedra1" cum circulo facta
thucrehhus17 25.14 Trullç18: drugula
Tridens19: greif a Esaias.20 1.8 tugurium: huttia
[cucumerario] Cucumeres a terra
sunt ortç ad similitudinem pe-
ponum. id est melonum. pede-
non
18 Coccinum: gelan. kruago
22 Scoria21: sinder
3.20 Olfactoriola: disoma
7.4 Ticio'2: brant23 67bl
25 Sarculum24: spado
lO.o Iuncus: binuz 6712
28.25 Yicia25. uuicca
Milium: h irsi: muli 27.3l'ropinabo: scenkio26: potum
administro uel do 28.25 Gith et ciminum: sin al sad:
inh'rniiora sunt semina 33.21 Trieris. durco. nauis magna.
id est kiol
34.13 Vrticç: nez zii on27 68»1
Paliurus: tliistil
14 Lamias28: agengunt 38.21 [cataplasmarent] Cataplasma:
id est plaftar 41.10 Buxus29: buhsboum 44.13 Circinus30: e ir e il
lluncina. Leiiì
Ezcchid.31 27.12 Nundinem32: iarmarkat: 69at
mercimoniam
Daniel.™
14.32 Intriuerat: instungeta 69b2
') Vulfj. niodìoli. — a)
Vulg. scutras. — s) Vulg. fuscinulas. — *) Vulg. rcnilms. — s)
"/,. lcndin wie codex S. Gall. 2!)2" (G.). — *) Viiìg. tliyina. — 7) Vulf/.
lecytho. — 8) Vulg. pcdillcquns. — 9) Vgl. A. Gl. J.
45S f. — 10) Vulg. colocyiitliida's.
— n) Vulg. stcrcoris. — 12) Hds. col'.; vgl. A. Gl. I.
45S z. 01 und vote 23; G. lust die abkiirzimg als collimi auf. — I3) Vulg. calvariam.
— 14) 1j. cliam (A.
Gl.)- — lÄ) Vulg. in Jerusalem in Sccunda. — ") Vulg. exedram.
— 17I .-Im rechten rande. — lè) Vulg. trullas. — I0)
Vulg. tridentes. — 20) Vgl. A. (il. I. (>17. —
21) Vulg. scoriam. — M) Vulg. titionum.
— 23) r aus 1 corr. — u) Vulg. sarculo. —
") Vulg. viciam. — 2") A. Gl. u. G. unr. skenkio.
— 27) G. a in: iiczziliin. — 2")
Vulg. lamia. — ") Vulg. htixum. — 30) Vulg. circino.
— 3l) Vgl. A. Gl. J. ÜH3. — 32) Vulg. uundinas. —
3J) Vgl. A. Gl. I. 005.
123
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
77
Oseas.1
9.6 Lappa: kleddo Johel.2 3.10 Ligones: seh
Micheas.3 70al 7.4 Paliurus: distil
Sophoriias.4
2.14 Onocrotalus: horodubil 3.18 Nugax5: bo fil in g Zacharias.6 3.5 Cidaris7: huât 70a2 9.15 Funda8: slengira
Job.9 70bl 3.18 Exactor10: suachit: qui res
exigit
70b2 8.U Scirpus: binuz Carix11: saherai 15.27 Aruina: smero 18.10 Decipula: falla 71*1 8 Macula12: masgo
8.16 Humectus13: fuhtinunga 19.23 Librum14: rinda
|
71a2 |
15 Inquilini: inknehda 21.33 Glarea15: grioz 28.15 Obrizum: gismelcit 36.30 Cardo16: ango 40.13 Cartilagines17: brustbeini 711'1 19 Hamus18: angui
28 Frustrabitur: bidrogan uuerthit
41.9 Sternutatio: ruzzunga 15 Incus: anabolz
Psalmoriun.19
72al 34.4 Reuereantur: intérêt uuer-don
40.8 [susurrabant] Susurratio: 72" runizunga
41.3 Quando ueniam: uuanne hic
quorae
43.6 Ventilabimus: uuineuuere 5 fetemes20
13 Commutatio21: uuehsal 25 [ConglutinatusJ Glutinum : Hm
51.4 Nouacula: se a rase ah22 io
54.24 Non dimidiabunt: ni m e del' 721'
scaffon 57.10 Ramnus23: agalthorn: est.
spinarum genus permolestum.
quod prius in herbam mollissi- 15
mam: agaleia: puhcscit 68.20 Rcuerentia24: inderunga 77.46 Erugo25: milidou 101.7 Pellicanus26: sisegomo 104.40 Coturnices27: <\ ua11u 1 o n 105.28 Iniciati sunt: heilizidun 106.34 Salsugo28 Suiza29 108.il Fenerator: bi fol ih ari 117.13 Inpullus. an agi st oz an er
127.3 Nouella30: nuuilendi
140.3 Ad excusandas excusationcs.
zi
ursagenne
Esaias 38.12 dum adhuc ordirei1.
girauuit vuurti ?ai Aculeus. ango. acerbitasmortis
Parabolae Salomonis.™ Proî. Prelum33: pressi ri 7.6 Cancellus34: pjlii'L
10.5 Stertit: ruzzet
19.24 [sub] Ascella: ocliafan
') Vgl. A. Gl. I. 668. — 2) Vgl. A. Gl. I. 670. — 3) Vgl. A. Gl. I. 679.
— *) Vgl. A. Gl. I.
6S3. — 5) Vulg. nngas. — 9)
Vgl. A. Gl. I.
GS7. — ') Vnlg.
cidarim. — 8) Vulg. sundae. — •) Vgl. A. Gl. I. 50!).
— 10) Vnlg. cxactoris. —
")
Vulg. carcctum". ' — ") Vulg. maculis. —
13) Vgl. A. Gl. I. 500 note 8. —
") Vulg. libro; vgl. A. Gl. I. 509 note 9.
— I5) Vulg. glarcis. — 16)
Vulg. car-
dines.
— ») Vulg. cartilago. — 18) Vulg. bamo. —
1!l) Vgl. A. Gl. I. ',24. —
20) G. unr. fctemus. L. uuintuuerefetomes (A.
GL). — 21) Vulg. commutationibus.
— ") L. scaralab. —
") Vulg. rhamnum. — u) Vulg. revcrcntiam.
— ") Vulg.
acrugini. — 28) Vulg. pellicano. — 27) Vulg.
coturnix. — S8) Vulg. salsugincin. —
29) ^4?» linken rande. — ï0) Vulg. novellae. — 31)
Wohin
diese glosse grhört kann
ich nicht angeben. — Diese und die vorhergehende glosse stehen in dem den
l'salmen
angehängten
Canticum Ezcchiae; vgl. A. Gl. 1. 624. — 32) Vgl. A. Gl. 1. MO. —
33) Vulg. praclo.
— 34) Vulg. cancellos.
124
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
78
751,2
10
7Gal
21)
7übl
25
|
20.w Fideiuflbr: buri go 23.34 Claims1: colbo: est. quo regitur: clauura nagal: nauis 25.8 Dehoneftaueris: intérêt uuerdis 27.22 Ptipsanç2: fucus prirorum3 uel uuirz 30.15 Sanguissuga4: g g el a5 33 Emungor": uzsnuzo: inde cmunctorium: snuzunga 31.22 Stragula7: giplumor8 Ecclcsiastes.9 10.18 Contignatio: ubartimbri Canticum Canticorum.10 1.10 Vermiculata11: giuuormot 3.0 Fcrculum. lectum: uel rienso1*: est. quod portari solet reclinato riunì 4.4 Propugnacela13: brustuuer L. Sapientiœ.u 5.24 Turbedo15 uenti. gidruabida 12.21 conuentiones: gizaraunga 14.11 Muscipuli™16: mu sfai In. 16.2 Ortigometra. dux
ortigiarum. 19.U Respectus . . a respicio. reJpiceris: sir fio Ecclesiasticiis.11 3.13 I'dedecusJ Decus turpe: ho- nitha 5.16 Susurro: runizari 8.4 Strues18. congeries: huffo 11.32 Perdix. rephuan 12.10 Eruginat. er rost et 13.3 Cacabus: e ohm a |
14.3 [nomini] Liuido: blauiiemo
22.21 [sine] Inpensa: spend unga
24.19 Piatami!': ahorn
25.24 Sacelli'19, hairra
27.5 In pertussura20 cribri: rite-
runga 29.29 Afferei'21: firstscindelun
Paralipomcnon.22 Prol. Cornix*3: era a
Esther.2*
2.1 Dilferbuerat25: firebbita 3.8 Insolescat: erg eile 8.10 Veredarii26: bar as ridar a 10.3'" Obélo id eft ueru: spiz
Tobias.*8
1.7 Proselitis: hagastalt 2.19 Textrinum: dune: opus 6.4 Branda29:
kio
8.2 De cassidi3onrurssa: de sacello, nel sacciperio: kiula JudithJr~
IO.3 Dextraliola. armilon 5 Aseopa32: flasga La]>ates33: brocco: ollçminores io Conopeum34: flugnezi
Matthäus.3*
5.31 Repudium36: fir drib unga 23.5 Philacteria: bleho 25 Parapsis37. gebita
Marcus.*8
7.34 Effeta id est adaperire: in-dan uuird
Lucas.39
15.16 Siliqua40 folliculum: nel boletus, buliz: leguminis
') Vulg. davo. — 2) Vuìy. ptisanas. — 3) L. pirorum und vgl. gr. TTTfîâvTi —u'pcvr,? — 4) Vulg. sanguisugae. — B) g aus 1 con-. — e) Vulg. einungit.
— ') Vulg. stragulatam. —
8) L. giplumot (A. Gì.}. — °) Vgl. A. Gì. I. 546. —
10) Vgl. A. Gì. I. 552. — ")
Vulg.
vermiculatas. — I2) "dies übergeschriebene
anqchlich deutsche ivort ist vielleicht mir mensa" (A.
Gì.)? — 13) Vulg. propugna-
cuiis.
— ") Vgl. A. -Gì. 1. 559. — 15) Vulg. turbo.
— 18) Vulg. muscipulam. —
17j Vgl. A. GÌ. I. 583 f. — 18) sti-ucs ist in Vulg.
verbum. — 19) Vulg. saccum.
— 20) Vulg. pcrcussura.
— 21) Vulg. asscrum. — ") Vgl A. Gì. I. 463. ~ ") Vulg.
cornicili)). — ") Vgl. A. Gì. 1. 495. — «) Vulg. deferbuerat. —
M) Vulg. vcredarios.
— 27) Bemerkung des Hier on y
mus. — 28) Vgl. A. Gl. I. 475. — 2») Vulg. bran-
cliiam.
— 30) Vulg. de cassidili. — 31) Vgl. A. Gl. I. 4S6. — 32) Vulg. ascoperam.
— •") Vulg. palath'as. — 3i)
Vulg. conopeo. — 3S) Vgl. A. Gl. 1. 721. — 38) Vulg.
repudii. — 37) Vulg. paropsidis. — 3»)
Vgl.
A. Gl. 1. 724. - 39) Vgl A. Gl. I. 728.
— 40) Vulg. siliiiuis.
77«
78al
79"1
79l
125
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
79
16.i Diffamatili"; bisprohhan
80al
22.31 Cribrarent1: riderodin
Johannes?
2.U Nummulariis. a nummis. Trapezeta: munizzari 80a2 19.5 [purpureum] Purpura, deindihet follo3 uariatum Epistola Tetri I* 81»2 2.18 Discolis5: missituhtige: in-
disciplinatis
4.9 Hospitales: gasluome6 Epistola ad Cor. I.7 81bl 4.15 Pedagogus8. pedestris. uendo
12.3 Anathema: firuuaznissi 81b2 15.8 Auortiuum9: uruuerpf Epistola ad Cor. II.10
13.2 Parcam. borgen
Epistola ad Ephes.11 82"1 4.8 Captiuitatem: elilentida captiuam: elilenda
De virtutibus apostolorum.12 82"2 40313 Peluis14. label
406 Basil15, stollo, scinka
408 Dorcas: nomen : interpretatur
simia: affo
411 Comparare: couffan 415 Scortator10: huuarari
AiTentatio17. geh engida 410 Falx18. sichila
Decuplo: z e ansai t
425 Stipi19: pruanta
440 Sarcofagus20: e orb
444 Squama21: scuobba
448 Sarmentum22: spali
63723 apostaticuF4: ab dr un- 5
niger
639 Preditus25: gioder 642 Prestrigium*6: z ou bar
Congelauero27: zisamene gi.*8
650 Deliro29, auuitzon 10
651 Giro30: umbikeru
652
Therebintus. arbor gerens re-
sinam prestantissimam.
resina
est fliod.
et scissa et harza
465 Infestatio31: biuuillida 15
468 maritima32: se 1 i li 472 Tristigium33: solari
Stirpus34:
bin 11 z
475 Pauimentum35: esdrih
47é Theatrum: sjnlejius 83'
477 Carruca3C. carruh" 497 Piscina, uuihiri37
|
25 |
519 Formica38: a m eizza
520
Zaberna39: malaha
?
Sponsio.
erborgida
562 Mica40, brosma
566 Incutio41. Anasmidon
567 Fiscale42, fi se li li
|
30 |
577 llubeta. bofo. krota. rana inquieta. Sphalangius43. musca: fliega:
") Vulg. cribraret. — 2)
Vgl. A. Gl. 1. 740.
— 3) "L. fello; in deindihet steckt wohl ein participé (A.
Gl). Oder ist deindihet aus clcin(i)lihcr entstellt? — 4) Vgl. A. Gì. 1. 7<J0. — B) Vulg. dyscolis.
*- 8) 1). h. gastluome (A. GL). — 7) Vgl. A. Gl. I. 763. — 8) Vulg. paedagogonim.
— •) Vulg. abortivo. — 10) Vgl A. Gl I. 767. — ") Vgl A. Gl. I. 771. — 12) Diese Überschrift — in
wajuskcln — in der hds. Vgl. Abdiae Ada apostolorum, A. Gl. II. 738 ff. — n) Diese zahlen bezichen sich auf die
sciteiinummern der edition von Fabricius: Codex apocri/phus novi
testamenti, torn. II, Hamburgi 17VJ. — ") Ed. peluim. — 15) Ed. bales.
— 1B) Ed. scortatores. — ") Ed. afl'entationibus.
— 18) Ed. falcem. — '») Ed. itipem. — 20) Ed.
iarcophago. — 21) Ed. sqvamse. — ") Ed. sarmentorum.
— ") Diese
![]()
infestatione. — S2) Ed. maritimam. — 33) Ed. tristega. — 34) Ed. scirj>os. — 35) Ed. pavimento. — 38) Ed. carrucam. — 37) G. unr. uuiheri. — M) Ed. forniicam. — 3B) Ed. Zabarias; zabernas der abdruck bei Mombritius II, 10h (s. A. Gl). — 40) Ed. micas. — 41) Ed. incuthmt. — **) Ed. fiscalia. — *3) Ed. plialangius.
126
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
80
10 |
uenenosa Terebro1. boron 582 Pulli2, huaner 584 Ferio3. sérias, uiron ? Conciono, as. dig on4 Ilydrops. uuazarkalb Verenda. lieidrosi 'L'hulTis. hua sto 690 Citerior5. gendra 692 rincerna. sccnko 697 Cementum0. b al star 702 Sugillo7. erdempfu
714 Lanx8. bahueiga
715 Therma0: bad10
|
15 |
? Lentum. ho_r_o. tuf11 per partes
|
20 |
mollitus: giuuichitcr 717 Arteria12, senadra 719 Matrona, idis 732 Nummulaiïus13. muni z ari 671 Colobium14. godeuuebbi 6*12 Scandalia15. girumi
Amentum10, laz
674 Lunaticus17. manuduuiliger
681 Troclea18. rota, per quam
25 funes trahuntur. kurba. uel
furca 683 Fuligo19. ruaz
? Stips20. bisancter21 stoc 642 Ablactatus. intuueniter 831'1 610 Fantasia22, drugida
613 Profectio23: suara
614
Pannosus24. pannis: lo der on:
plenus
616 Fiscus25. fisc camera.
Fiscus. lim
618 Conslictus26. baga 620 capsa27. CapFkeiTa
De sancto Martino.20 109 Detrimentum*9. ungifuari 111 Pannonii30: huni 122 Vertigo31, suindilud uiun- 83"
tes32 brut 125 Cultro. sa h se
128 Peniculum33: duach
127 Parisius34. péris
129 Pateram. poculare uas: ken-
nih
133 Conicere. radisson
134
Calceis. scoon
136
Incude35.
anabolz
140 Secretarium30. sigindri
Pesculum87. grindil 142 Toga, sei echo 146 Tolose: _tu] 156 tugurium: hutta 158 Discrimen. detrimentum: un-
gifuri
172 Carica38: figon 84»1
174 Byrrum. kottus: kotzo 183 Fiscalis reda. dominicalis equi-
tatus. biira 189 Ritûdula39: si te lo sa: serua
sine ritu
201 Peffuli. grindila: scubila 207 Esox40: salmo 216 Eulogio41: ofelene42: bene- 84»2
dictione
43 Absis. caps
|
g ) p ) p 24) Ed. parinosi. — M) Ed. fisci — 20) Ed. conflictum. — ") Ed. capsas. — Vgl. A Gì. 11. 759 f. und die edition des Vita Martini in Corpus scriptonun esiasticorum latinorum I, Vindoboiur, 1SG6, s. 107 ff. — M) Ed. detrimento. — 32 L is 33) Ed iill |
|
2S) cccle |
J) Ed. terebrantur. — 2) Ed.
pullorum. — 3) Ed. feriari. — 4) L. diHgon.
— B) Ed. citerions. — •) Ed. cremento. — 7)
Ed. sugillavi. — 8) Ed. lances. —
•)
Ed.
thermartun. — 10) Darnach das unverständliche agç binigv- — n)
D. h.
(Leii)txii. — n) Ed. arterias. — 13)
Ed. nummulariis. — ") Ed. colobio. — ") Ed.
sandalia. — 18) Ed. amentis. — I7) Ed. lunaticam.
— I8) Ed. trnchlcas. — ") Ed.
fuligine. — 20) Nach A. Gì. statt hystrix der ed. s. 683. — 31) G. uni: bisauct.
;
über
dem t
steht ein abkürzungsstrich. — ") Ed. phantafiam. —
") Ed. profectionem.
s M Ed isi 20) Ed fli ") Ed s
, , ff
|
) Ed. penicillo, |
Ed. Pannoniarmii. — 31)
Ed. uertiginem. — 32) L. uuintes.
3Ä Ed d 3
127
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
81
S4'
85*
De sancto Sebastiano.1 268 primus fcrinius2: camerari 278 Suèrent3, siuuidin Vncus4. ungula: nagal
De sancto Dionisio5 224*1 Questus6 sum. klageta 228U'- Catasta7, genus pçnç
|
3 Queritur. arguit. k 1 a g o t 4 Mola asinaria. mola aiinç: |
simile in r ;imou 229** Sequana8. sigana ? Campana9, glogga De Pastorali10.
|
mu- |
lt 1 a g o t ala aiinç linsten 5 Cellas. cameras, luhhir ? Pertinax: einstridih
11 Gybbus. houaradi
Lippus. bpdjan_br_auuJLu
Impetigo12, zitdruas
Ponderosus. ho li ter
Hebetes. inutiles, dumbg13
12
Pupille.: as fui
Palpebra14,
slegibraua
Grossescunt. grozzent
15 annum, bua g
Bis tincto cocco, zuiro gidun-cot
16 Coccus, uermiculus: uuormo
18 Mala punica, affricana: ephili15
19 Boui trituranti, riderendemo
20 In libiismoralibus. sidelichen
31 Laterem: ziegelon
32 Frixura: roftunga
39 obtrectatio16: bisprachida
Derogant. bisprehhent 5
41 Fascinauit.
bizouberata
43 Ostentare, ru am an
45 serio17: skirno 85
47 Duplicitas18: ziuusgili19
ericius: i gii jo
52 Pila, stok
Pilus10.
stamfiri
Tipsana21: hirsispriu21
Stagnum*3: ein
plumbum: bj_i 15
58 Digestum24 uinum: fideuuit25 61 repo2e: slichu 65 Venalis": kouflik 68 Sacculum: seckil: ])ertusum:
bistozzan 20
Desipisco18. intuuizo
71 terit pede: zispizit
72 Dissensio.
ungizunt29
Galaad.
aceruustestimonii. h
u sf o
73 Debrico30:
ordjreiiXo 25
76 Tignus31: sparro
81 Ilesarcio32. uidarsiuui
85 Conglutinata est: zisamene-
giran
Dilinio33: gii in di zu 30
') Vgl. A. Gì. II. 763. Die
kursivierten Ziffern beziehen sich auf die edition von Ada Sebastiani in Ada
sanctorum jan. torn. li. 265 ff. — 2) Ed. Primiscrinii.
— 3) Ed. figèrent, var. suereut. — *) Ed. gompho,
var. vueo. — S) Vgl. A. Gì. IL
744. Die kursivierten Ziffern beziehen sich auf Passio Diomjsii in Mombritii
Sanctuarium
toni. I. — G. führt von j). 84?% an : "Bitalas siinorc. talall'if
(more)"
als
wäre more eine deutsche glosse. In der tat ist more aus in ore entstellt (die
ed.
hat, p. 221**-, Bitalifi in ore). — e) Ed. Quel'tusq;. — 7) Ed. î catastif. — 8)
Ed.
Segone. — e) In der ed. der Passio Dionysii ist dieses
wort nicht wiederzufinden,
ebenso
wenig teie das in der hds. folgende ivort Surculi. In A. Gì. wird Campana
für
eine variante von capsula, ed. 220hl, gehalten. — I0) Vgl. A. Gl. II. 241; die
kursivierten
Ziffern beziehen sich auf die ed. der Cura pastoralis in Gregarii Opera,
torn. II, Parisiis 1705. — ") L. brehanbrauui (A.
Gl.) ; vgl. indessen s. 82.to unten.
— ") Ed. impetiginem. — 1S)
G. unr. dumbe. — ") Ed. palpebra. — ") G. unr.
epheli. — 10)
Ed. obtreetationis. — ") Entstellt aus strio, nebenform von histrio
(vgl. A. Gl); Ed. liistrioiwm. — 18) Ed. duplicitatis.
— 19) L. zuuisgili. — 20) Ed.
pilo. — tl) Ed. ptisanas. — ") G. unr. hirsi.
sprhi (kein punkt zwischen den
Wörtern
in der hds.) — ") Ed. stannum, rar. stagnum. — 2*) Ed. digesto. — 2S) L.
firdeuuit
(A. Gl). — M) Ed. repes. — ") Ed. venalem.
— 28) Ed. defipiseunt. —
M) L. ungizunft (A. Gl). —
30) Ed. debriat. — 31) Ed. tignoriim. —
") Ed. resar-
ciant. — 3î) Ed. dclinivit.
128
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
'82
SO Volutabruin1: vualzunga 02 Culix2: mugga Menta3: m m za Anelimi: dilli r> 00 Propino4: stcnkor> 07 Palestra'1. Inctor. ringo 100 Animaduersio7: drauua De régula s. Benedicts. 5M 11 Temperini': gizitor io 23 Contumax: f razor er 40 A])oJ'tatare: narrizan 31 Kdax. dcuorator: fraz 55 cuculia9, offen a
Podulcs: fu a/duoeha 15 Oi Obstinatus: absturniger Zelotipus: bi zi li ti g er suspiciosus: s i r i u u i z g e r n e r 05 Abl'urdum. contrariimi: ab-
scelli
20 De Dialogo10.
157 Calicula11: l'oc 70S Capiftrum12: halefdra ISO Plehim1:ì: stani]) s ? Cam ila11, bemithi 2") 213 Merolair>. amasia 210 Tortitudo: krumbi 217 Siliqua!', eicheion. buliza 233 Curiali!': spragni an
Sago. filz, lach an 30 237 Spatarius. armiger, l'uer-
drago
201 Tripedica10 stual. ubi uasa ])onuntur
272 Conicerc: radisson
202 Dispareo17. euaneo: uar-
suindu 304 In posterum18. hindirin
Yuanga10: bouuua 320 Osci to20, geskon 357 Clauus*1: nag al
Clauis: l'iuzzil 401 Mauron22 id est nigrum. inde
maurus: m o r
412 Arnientarius: suoigeri
413 Vulgar23, popularis. bulgari
433 Latercula**. l'cindela
Tegula. latta 452 dalfari. ne gag an25 404 Sâbana. fab an 104 Eunuchizare20. fur en
Versvs seqventes2'''.a7"°-Craticula. rol't Lippitudo. boduubrauuc Himula: run cil o Armilla. armboug Pul'io. zeizo Vagiens. un eindi
Capitula Legist Jìibuarìe?.2* 15 Ilamo. rise: aste"
17 Dilatura30. <[iiod longe est: nel
totidem:
(juod non perl'oluitur:
lai scat31
18 Sonestis32. stuatrura. sua-
nu
|
ber |
Scrofa31. £u. cum uerre. 30 Festuca, halm
851'
') TJii. volutaliro. — 2) Ed. niliccin. — 3) Ed. incntliani. — *) Ed. propi-nahir. -- Ä) //. IVomIvo (Holder, Genn. :?.?:w) — fl) Ed. paln^strannn. — '•) Ed. aiiiinadvcilioiic. — ") \'>/l. A. Gl. II. ïï. Die kursivierten Ziffern bezichen sich nus die nuìinncrn drr capita; s. die ed. in Mirine, Patrol, lat. LXVI s. 21~> Jl\ — '■') Ed. cuciillaiii — inj Vyl. A. Gl. II. 260; die kursivierten Ziffern bezichen sich uns die eiì. m Gretjorii (ìjicra toni. II, Parisiin llOsi. - ■ ") Ed. caligulam. — '*) Ed. capil'tio. -- i:t) E/i. piwlo. — u) Wohl tjloxse ?» linea p. JS!) (A. Gl.). — '") Ed. menila. — 10) F.d. tripedicam. — ") Ed. dilparuit. — 18) Ed. inipoi'toreni. — 19) Ed. vancas. — -°) Ed. oscitavit. — ìl) Ed. davi. — ") Ed. Mauri. — ->3j Ed. Hulgar. — -'*) Ed. latcrculis. — ") L. nchaj^anVV — 20) Ed. eunuclii/ari.
_ 27J tf0 Vlli „uijuskelu in der lids.; die quelle mir unbekannt. — ï8) Vgl. A. Gì. li.
:)">:). Die kursivierten Ziffern beziehen sich auf die viimmern der titilli in Lcoes Franrorvm Sui irne et Ripvaniornn, cd. J. G. Eccardus, Francs, et Lipsiac 17:10, j, ■>,,- /)\ __ 2«) a. Gì. u. G. uni: aste. — 30) Ed. delaturanì. — 31) L. laistat? (A_ (',]) _ ;'2| ]<],{. Innesti. — ™) G. bessert l'iianns mi l'iianur. — M) Ed. fern vas. l7a) 82.18 /. Versvs seqvcntiœ (vgl. die A. Gl. IV.uo angeführte edition).
129
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
83
32 Mannire1: menan: ban nan
[.ad]2 Strudem.
distructionem : ci
gistertanne 36Spata.
cum scogilo. mahal
32 Fideiussori 1)uri go
33 (p. 231) Beneficium4: lehan
(p. 216) Intcrciauit: anaTan-
geda
3C Conmorium: gib ci z dan 37 Inconuulsum: uncruuendit
42 Truitis5: dru li in"
43
Ketorta7: uuid
Cappulauerit
: fi ih o unni d
Cambortus8:
ctar
Trauen s9: fti g il la
47 Scrutinium: hussuacha
58 Vicarius10.
uiccdomnus.
ucl
no g at
Comica11. (ìuencla
59 Idonea: gmuaroda
Multa12:
glet13
60 Arte, roth14
Butina15,
lach
Mutilifactç10.
maresteina
62 Litus17. laz
65 Kmunitas. liants este
70 Balista18, slengira
71 Lacina: uuegeuuahda
76 Lacata19: standente
Fissa, gispaltan
72 Decorticatum*0. biscindit
77 Inclida". biscilbit
86 Excorticauerit. biscindit 49 Affatimire. zi gifadimanne
Ars Donati**. 395 Vadatur. erborgeda
400 Catacresis. secundum
iudicium. 871
id
est andari
401 Torrere bach an
Testudo23.
Je c r d i se d e
r a
373 Ncpos. netto 88"
Aries, animal quadrupedum. et
signum in cçlo et
petherari
374 Palpo, greisari 88"
375 Porrum: p.o r r o
Cephas dicitur caput, inde capo, io
furio.
Forum, in a r e a t
376 Sinapi: sin.if 88''
Pomilio nanul*. gjduerg
382 Sorbillo: sus so 88"
Sugillo: fugo
Vacillo, uagor: uuanco: membri 1"
388 Tunica*4
dicitur a tuendo: 89"
i'eirmcnto25 20
389 KxprciTo815: errar,to
I'm dent ins.21 Hymn. a. cibimi (Ckith. III).
26 Kderas, ebachi 891'
53 Pampinus88: bint 25
Palmes29, thona 63 Siliqua, se sa 66 Mulctra. melcubilin 94 caueam: keuion Hymn, ad weens, lue. (Oath. V). ?,o 73 percitata30: erhaucnorit
Hymn, ante somn. (Cath. VI).
27 Feriatum: gifirat 81)'
Hymn, iciun. (Cath. VII).
63 Seta31, bur ft a ' 3r,
Lanugo32: ascornnga
') Davor führt G'■. auf: Tannano, ducatuin (vomitatimi), als wäre'Tannano eine deutsche glosse zu ducatuin. lieber mit. tanganuiu vgl. Du ('ange, Gloss. -2) ad der cd. entnommen. — 3) Ed. tidciullbrcs. — 4) Ed. beneficio. — r%) Ed. triutis.
h
— ') Hds. druin. — 7) Ed.
retortas. — 8) Ed. cambortas. — ") Ed. tiaugiim.
—
10) Ed. Vicario. — n) Ed. conucula. —
") Ed. multam. — 13) L. Reit (A. Gl.). —
") L. roeb? — IÄ)
Ed.
butina;. — 1B) Ed. mutuli faefü«. — u)
Ed. litum. —
I8) Ed. balil'tain.
— 19) Ed. locata. — 20) Ed. decorticato. — *') Ed. in elida. —
")
Diese
Überschrift steht erst sp. S7*>i ; vgl. Grammatici latini, cd. Keil, torn. IV
und
A. Gl. II. 158. — ") Ed. testndinc. — ") Ed.
tnnicatiis. — '*) Hds. scirmto.
— 2S) Ed. ex])relle.
— ") Vgl. A. Gl. II. 404 f. und die ed. der Carmina Fru-
dentii von Drcssel, Lipsia: ISGO. Die kursivierten Ziffern
bezeichnen die vers-
iiuumiern. Die Überschriften der gesänge
sind diejenigen der cd. — 2H) Eil. pi
— M) Ed. palmite. — 30) Ed. peretta. — 3I) Ed. setis. — 32) Ed. lanugine.
130
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
84
73 notas: hizihti1 79 Metalluni2, /imbar 119 Molares:
kinnizeni 158 Inpcxa: uug.istrajijt, 5 157 Lena3, pallium, indumentum:
la li e li an4
165 Papilla5: brust Hymn, post icinn. (Cath. Vili). 42 Lappa": kl e ci do io 43 Sudes7: stekk on 44 Oarduus: distil 59 (Jratern: hurt
Hymn. own. horrr (Cath. IX). 65 Obstacula: ingegenstanunga 9Oal 74 Obice: grinclil 102 Glutinum8. lim
Jßpitögiis.
15 Scyplius:
urcil
18 Parapsis: izinari
20 Dittochacon.
3 Tinxit: zeli e ta
4 peri/ornata0:
questa
134 Lanx10. uuaga
Apoth. prrrf. II.
25 9 Diuortium11: thanakerunga 18 Pruriat. iukke 24 plectiles12. giflolitan 26 Versipelli [astutiae]: uuan-
dalhuti: ucrsutiç: glauui 30 54 Recrementum : spriu 56 Lolium13. radan
Apotheosis. 90"2 145 Thiara": h unit15
162 Obses16. gisal 35 199 Mola17: qui ni 343 Surculus: zuig18
164 Cui ter19: mezzore s
484 Frustrato rì0 : * b i d r u g i t
523 L'or nix": suibogo
592 Pul'io nondum nominatili' insani" dicitur. pu sii in
686 scatebras: nuellon 90M
719 Ilcludat: i'uizta Crudus: rauuer
725 Under22: aruzz
812 Linia18: li un a
822 Oblita: biklenan
841 Flabrum*4: uuinda: inde Habrali frigore
913 Ingenita macula25, naturalis: anagiboran
1035 Quorsum: uuarasun
1041 Destituit: zi
sa zza16
1083 Infictos27 casus, anafeh-tende28
Prcrf. Hamart.
16 Sarculum29: gè ti fan. uel celo. Hamartigenia.
82 Coniectare: radisson 90M
97 Examina: su arm a
138 Neruos: seneuuon
140 Plagi!', m a s go n30
144 Ansractibus. curuis circuitioni-bus: zibrochidon
207 Suppellex : g i z a u u a
216 Culta: g il enti
228 Brucili': keuera
233 Cicuta31: seeming
404 Inccrat: uualisit
267 Iacintbis3*: iachenton gi-rigeto«33: sutilibus
271 Concharu31 [calculus albens].
!) Niclit In/ihti
tvic A. Gì. oder inzihti wie G.; l. lù/.ihti. — *)
Ed.
metalli, li
— 3) E<1. lacnam. — *) Hih. lachan. — 5)
Ed papillae. — *) Ed. lappis. —
7) Ed. sudilms. — H) Ed. ^lutino.
— 9) Glosse zu tegmina (A. Gì.). — 10)
Ed.
lance — ll) Ed. divortia. — 12)
lids, plcctil'. — ") Glosse zu zizaiiiorum (A.
Gì.).
— 14) Ed tiaras. — ••'•) L. luma oder huat (A.
Gì)? — ") Ed. obside. —
17) Ed. molam. — 18) Nachher führt G. Gote (hds. fiete)
(Gothi) auf;
Gothi ist
doch
keine as. form. — VJ) Ed. cultro. — 20)
Ed. frustratili-. — 2I) Ed. fornice.
— ") Ed. rudere. — ") Ed. linea. — 2i) Ed. Habrali. — 2S)
Ed. ingenitas . .
maculas.
— 2») L. zisazta (A. Gl). — 27) Ed.
iuHictos. — î8) In der hds. so:
anafeli* — M) Ed. sarciilo. — 30) Hds. magon. — S1) Ed. cicutàs. — Sî) Ed. hyacinthis. — M) Hds. ginget (G. ungenügend : giriget). — 34) Ed. concharum.
131
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
85
91al
91a2
qui iïimitur a conchis: mui'cu-lon in mari.
293 Plectitur1: gikemmit
294 Versicolor2: mifsiuaro
295Indumentaplumea: giplumet 296 Peregrino puluere: hisemo3 298 Vegetamina: four on g a 303 Fotibus. nutrimentis: boun-
gan
305 Dotes: precìia eigana 308 Pupula. pupilla: se h a 322 Ganeo4: sunto: gïïïtto: fraz 368 Proscenia, a scena: uestibulum.
furikelli
397 Obtrectatio : bi sprach id a 410 Casside: helme 433 Limes5:
434 Manica6:
m e niellilo
444 Limat: filot
4G5 Limo: ziegelon
477 Botria7: drubo: uel botius
480 Lutius8: ludihorn
4S9 Aries9, petcrari
492 Propugnacula: uuihhus
502 Charon: serio
034 Vcndat: fircoufe
636 Fornix10. luibogo
667 Argumentum: urthanca
748 Menta: kinni
760 Forum, mercatum: uel angar
761 Propolas: hutten
810 Tortç setç. sunna, masga 848 compcs: tliruth11 869 Speeculiim18: se h a
Concreta: girunnjula: coangula
oculorum 872 palpebralibus: sleibrauuon
8 73 setis. h ai-ou
874 Pupula. seha
942 Luxus13, id est luxuria: ge-tiiosi
950 Specubus: holon 91l
957 Castrata: erfurit14 Psychomach. prtef.
31 Buculas: cuauui
Psychomachia.
66 Matrona: idis io
79 Gluten15. Ihn
126 Torax16: briistroch 9ìh
137 Capuìum: liei/a
140 Caffi!': helm
148 Pudendi decori!', l'coni 15
167 Cicatrix": animali18: ulcela19
186 carbasea: se gel ah ti
191 Lujiatiim20. kammindil
216 Jlidiculum: gamanlih
231 Friuola: b o sa 20
249 Stipula21: h al m
255 Vmbo22: rand
311 Prodiga: se rii e sa
316 Marcida: uuelku
323 Alex23, annido: /ein 25
321 Neruum21: si ne una
325 Amentum25: lazo
336 Axis26: nab a
337 lladiorum: spei che
no
^Electruin27:
quecsilbar: obri- 30
zum. ubarguidi
343 Gencarum28: scortorum: deli oratricum: hazisso: uel guidi29
355 Vernante!': gruanente 35
358 Mitra: huat
369 Cyatus30: stouf
') Ed. pectitur. — %) luì. versicoloiuni. — 3) L. bilcmo (Holder, Germ. 22ao\). — 4) Ed. ganeoiiia. — 5) Ed. limite. — 6) Ed. manici?. — 7) Ed. botryonis.
— 8) Ed. iituis. — 9) Ed. arietat. —
10) Ed. fornire. — ") A. Gì. und G. um:
truth; l. timidi (A. Gl). — 12J Ed. speculum.
— i3) Ed. luxii. — '*) Darnach
hat G.: exhalent (an heb e ut); anhebent ist mir aus anhclcnt entstellt (A. Gl.).
— l5) Ed. glutinat. — 1S) Ed.
thoraca. — ") Ed. cicatricum. — 18) L. auamali?
(G.) — 19) L. ulcera? G. hält ulccla für em as.
icort. — 20) Ed. lu[»atis.
—
Jl) Ed. stipularum. — ") Ed. umbonis. — 23j
Ed. ales. — 24) Ed. nervo. —
M) Ed. amento. — M) Ed. axem.
— ") Ed. clcctri. — î8) Ed. gaiicaruin.
—
n) "Dies ist wol nur ans anlass des vorhergehenden ubarguldi hichcr
geraten"
(A. Gl.).
M) Ed. cyathis.
132
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
86
377 Crapula: uh
arazzi 426 Olia1: bizzo 435 Sistrum2:
hi di li uni 410 Peplum3: orai 5 448 Cnnalis: spin cl a: acus 440 Fibula: mise a
Strofium. reueri'io: imi udii a 2at 450 cruminis: sekilon
460 Fiscos: l'ekki io 463 Vngues: krouuila 526 Moneta4: muniza 532 Parapsis5: sulzkar 540 Anathema, alienatio. perditio:
firmi a z an 15 567 Manici!': h an dru hin
582 Loüiiluf6: ekkil7
583
Focnore: erlehiiunga
504
Palpitât: zabelota
620 Venalibus: firco fling en 20 645 VictriccT aquila!', signa: gunt-
fanon
653 Calx8: cale 658 Plectrum9: zidarpin 665 Castreni'is: hcrelierclil10: 25 portç
728 Stationes11: heriberga
744 Vela12, carhala: segela
745 Sterten!': ruzzenti
2"2 826 Harundo. pertica: L0^^
30 835 Dolata13: erholot
2hl 872 Concha14, label
Contra Symmachwn I. 16 Tabentif: eittergiu: uulneris
21'2 63 Olor15: elbiz
35 65 Pessulus: grin di 1 66 cuneus10: uucggi 07 Incantare.: bigouggolan
115 [ramo] pçnis: gimath 126 Proluit, profudit: bigoz 130 Celindros17. uirgulas de pal-
mite: uuinton
257 Functis. defunctis: ginuzzidcn 204 unguento: smalzze 250 Vitricus: stiffader 260 Priuignus18: stiefsun 260 Venustas19: kusgi 310 Sol20 est unum lidus .vii. pla-
netarum quç in aera pendent.
uel natant: suebont 340 Trabea21: gigaruuui
Sella curulis22: sprahhus 421 Hebetat: bitunkulat 426 nimbosa: bitunkulat: ele-
menta
433 nu gas: bo sa 438 Lanini!' çnis. aeneis lamminis:
blekkot 430 Lima: fila 440 Scabra, erugo: la liliali ti23
rost
467 Tranimiffis alpibus. elboli24 480 Su spiri a : su ftun g a 514 Foiïis: grab on 574 nugis: boson 630 Mimica sollemnia: see ni un g. a
De Scdidio25 Dcâicat. p. 530. Irrecitui'20: bi-
n a z t e r Prol. v. 3 Supercilium. superbia:
uuintbra auia27 1.22 Niliacis bihlis. nilus fluuius
çgipti. ipse e It. et geon in quo
nascitur pas fur
45 Labrulca18: haneberi
![]()
') Ed. ofl'as. — 2)
J-aI. sistro. — 3)
Ed.
peplo. — *) Ed. monetae. — 5)
Ed. paiabside. — ") Ed. loculos. — 7) 7/.
Ickkil, wie
die parallel/ids, (s. A. Gl. II. 499.su) lint; das s- war
ivoid in der vorläge auf den oberen teil des Ij von Loculus geschrieben und
dadurch undeutlich geworden. — 8) Ed. raids. — 9) Ed. plcctn».
— I0) Ij. hcichcrclih (Holder, Germania 22,**■>). — u) Ed. statiouo. — ia) Ed. volis.
— ") Ed. forata dolat.ii. -- '*) Ed. concliac. — ir>) Ed. oloris. — I6) Ed. cimeis.
— 17) Ed. cliclydros. — 1K) Ed. privigli. — 19) Ed. veimstatis. — 20) Ed. Solcm.
— 21) Ed. trabeas. —
") Ed. sellainquc cunilciu. — 23) G. ändert dies
stillschweigend
in
lahhauti.
— -%) Hie paruUclhds, hat cll.on (*. Â. Gl. II. r>Oj.a). — ») Vgl.
Sedulii
Carmen paschalc in Mignc, Patrol, ht. XIX. '>■'!■>.ft',
und
A. Gl. II. 019.
— 2r>) Ed. in-ptitiis. -- ") !.. iiiiintlu-niiuia? - 2<) Ed. Laltruscain.
133
Glossen Karlsruhe, Badische Landesbibliothek Sankt Peter perg. 87
87
94"
Isa Obrita1: una g un lei fa2 270 Paliurus: distil 285 Tholus8: rouhhus 11.127 Lanio: me/elari
152 arista4: ejnr
210 pinna5: uuintberga III.47 Cimba6: fiat scip us Scapula7: seul tira
153 mancus8.
manube9: lamer
235 uitreos: glesinç
277 Lichnus: carz IV.17!) Turgida, tumida: zique-
bit10 V.24 Linteolum11: saban
41 Paetus. mercatus: u'uini-
scaf fender
43 Nomisma12: muniza
03 Sudes13: stekko
138 apostata: ab d runig er
150 Faix: segesna: Falcicula:
sicliila
105 Coccus14: kr ila go15
215 Setiger, setas gerens: b r it -
stun
371 Abustusic: gibratan Scduliits de Greca17.
Scaturire: <iuellan
Sponda: boetibret18
Oerea: be in ber g a
Vdonef: sock a: pcdela19 Braga: broah patella: p_anna
Frtistelluui: stukkilin
Lucanice. lupini: si g bo nun
Analogium. ambonem: pulpitum.
1 e e t o r
Norma: rigilstap
Creta: eri da
Lardum: spek
Taberna: taue ma20
Sacrarium: sigi tari
Liquamen: smarz
Gobio: crosso
Anguilla: al Trucia: sordina
Caulos. Brattea: koli Nucleus: kerno cuba: budin: et doleuni Forpex: scara Poples: kni redn libran s: ufu uà ni zen ti21 cambota: krucka cunis. cuuabulis: u u a g a Scotica: gei si a Licia: sizza
Glosae de diuersis
aitctorilits2'.
Curia, (pick li us. inde curulcs dicuntur: sai di stola s ( 'u ri o sita s: ii uni z k e r n ■/-'■'-' ' satissacicns: k^uugtfnie-v-'1 liqueor: olVnn bm'-! nauseo: mir uui\\o\r'-s sereno: radii so n'-:l
io
Ü5a
![]()
*) Ed. orbita. — 2)
Die glossai zu JV; 2?s, :Jì!> Violaria: uhi uiolc luiit. licrbi. lara und ('ardii(w.s) : cardo
scheinen
nicht <(citsch (A. ss/.). - - S) FA. tliolis.
— *) Ed. aristis. — 5)
Ed. pinnre. — w) Ed. cmiiIkp.
— 7) Ed scapulis. — s) Ed.
mancuin. — ") = ?. — I0) 1> aus li corr. —
n) Ed. lintcolo. ■•- '-'i Ed. numismata.
— 1:l) Ed. smlibns. — M) Ed. corri.
— 15) h. krnns», wie dir pandi clini*, ss, A.
Gì. 11. OJH.ii) hat. — 18) Ed. olmsti.
— I7) Die iitirrsrìirift sa, mit ìimjitskc/ìi ;
sonst
unbeh-anntv. Schrift: vr/l. A. 01. lì. 023. — Is) /-. t.cttiluof. - '"| X(uh
(ì.
ist
jiodcla deutsch. — 20) ti aus b con: - - 2I) Dir
/landlrllids. hat ìiliinarnzo.iiti
(s.
A. (U.). — 22) G. vermutet auf ijrund einer ninrfff/osse s. .'j;^, wo l.ootiiis
crwtïhnt
wird,
ditss die tjlosscn zu diesem vcrfnxsrr i/rhören. 7><r erste
teil, /t<tu/it-
sächlich
nur lateinische glossai enthaltend, bezicht sich in der tut mis Unrt/ui Con
solât, philosophise; von den hier ohen angeführten Worten f/chnrl nur
(uria hierher
(das
worl findet sich s. ."><).w in der cd. von l'eiper wieder). -- 21< Die l.nrsirierten
/nichstaben
sind in der hds. mit dem auf einen jeden im alj'nhct stdgaidrn I/kc/i-
slabcn beicichnet, also i mit k, c mit f, u mit x
etc. H)
L. liruui/.korni ((!.).
— 2"') L. keuagonte (vgl. St., Anz.s. d. alt. 22,27■'>); G. statt kliiliirpnil nur.
134
Glossen Kassel, Murhardsche und Landesbibliothek 2° Ms.theol.60
Kasseler Matthäusglossen
Überlieferung: Kassel, Murhardsche und Landesbibliothek 2° Ms. theol. 60.
Die Handschrift umfaßt 159 Blätter. Sie enthalten die vier Evangelien. Die Handschrift gehörte nach einem Eintrag (1773) auf der Innenseite des Vorderdeckels früher dem Benediktinerkloster Abdinghof vor Paderborn, das 1015 unter Bischof Meinwerk gestiftet wurde. Sie stammt aus dem 10./11. Jahrhundert.
Inhalt: Auf Blatt 3a enthält die Handschrift 7 volkssprachige Interlinearglossen zu biblischen Namen aus dem Matthäusevangelium 1,1-3. Sie sind altsächsisch. Sie dürften aus dem 11./12. Jahrhundert stammen.
Ausgabe: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1 1879, Neudruck 1969, 722, 4-8; 722, 11-15, Nr. 375. Literatur: Steinmeyer, E. -Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 411, Nr. 78; Mittelalterliche Schatzverzeichnisse, Bd. 1 hg. vom Zentralinstitut für Kunstgeschichte in Zusammenarbeit mit Bischoff, B., 1967, 69 ff.; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 43, Nr. 333.
135
Glossen Kassel, Murhardsche und Landesbibliothek 2° Ms.theol.60
Kasseler Matthaeusglossen*
CCCLXXV I /722
Codex Cassellanus tlieol. fol. 60 f. 3*.
4 Liber3 generalionis ' ihesu Christi filii confessio, bigenince. Phores diuisio, n
5 dauid. filii abraham. Abraham pater delinge. Zara oriens, uprépince. Esrom 2
6 multarum gentium, fader 'micelere sagiltam
uidens, bollen sende —notiz n
1 thede.4
Isaac
gaudium, froinesse. Iacob mit glossierung der Matth. 1, 1—3 14
g supplantator, undergrauere. Iudas vorkommenden namen i:,
3 Liber] L nicht
eingetragen * die deutschen gli. übergeschrieben
Steinmeyer,E.-Sievers,E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1, 722, 4-8, 11-15
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
136
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
Prudentiusglossen aus Köln
Überlieferung: Köln, Dombibliothek LXXXI.
Die Handschrift im Quartformat umfaßt 112 Blätter, wobei je ein Blatt hinter Blatt 93 und Blatt 110 ausgeschnitten ist und die Lage 33 bis 40 fälschlich vor statt hinter 41 bis 48 gebunden ist. Sie enthält die Schriften des Prudentius. Blatt la und 112b sind bis auf Federproben leer. Auf Blatt 62b folgt dem Schluß der Hamartigenie ein Abschnitt vom glossator Xpc lector suit, dann Städtenamen mit volkssprachiger Übersetzung, Blatt 63, 64 ein Abschnitt aus Hrabanus De institutione clericorum über Messe und priesterliche Kleidung. Auf Blatt 65a steht de octo principalibus vitiis und auf Blatt 65b beginnt die Psychoma-chie. Auf den Blättern 94b bis 96a finden sich Notizen aus Walahfrid Strabo De rebus eccl. usw. Die Handschrift stammt aus dem 10./11. Jahrhundert. Sie gehörte wohl seit jeher zum Bestand der Kölner Dombibliothek.
Inhalt: Die Handschrift enthält zahlreiche volkssprachige Interlinear-und Marginalglossen zu Prudentius von drei (?) Händen (Steinmeyer-Sievers Nr. 808), Städtenamen (Steinmeyer-Sievers Nr. 1072) und eine Interlinearglosse zu De octo principalibus vitiis auf Blatt 65a (Steinmeyer-Sievers Nr. 759).
Die Prudentiusglossen sind mit den Prudentiusglossen der Handschriften Brüssel, Bibliothèque Royale 9968-72 (11. Jh., aus Sankt Maximin in Trier) und Brüssel, Bibliothèque Royale 9987-91 (Brüsseler Prudentiusglossen) eng verwandt. Von der Masse der Glossen heben sich etwa 60 durch eine etwas dunklere und etwa 15 durch eine etwas blassere Tintenfarbe ab.
Vermutlich befand sich zur Entstehungszeit der Handschrift in Köln eine Prudentiushandschrift, welche der Handschrift Zürich, Zentralbibliothek Ms. Car. C 164 eng verwandt war. Aus ihr scheinen die Glossen in blasser Tinte und einige weitere nur in ihr vorhandene Glossen zu stammen, welche den alemannischen Lautstand der Vorlage nahezu unverändert übernehmen. Die mit dunklerer Tinte geschriebenen Glossen der zweiten Hand haben großenteils Entsprechungen in den Brüsseler Prudentiusglossen und enthalten einige altsächsische Elemente (4bzw. 11 Glossen) .Vielleicht wurde hier ein ursprünglich altalemannischer Glossenbestand ins Altsächsische übersetzt und vom Kölner Glossator dann bis auf wenige altsächsische Relikte ins Altmittelfränkische umgesetzt, während die Brüsseler Prudentiusglossen ihn altsächsisch beließen.
Ausgaben: Steinmeyer, E., Glossen zu Prudentius, Z.f.d.A. 16 (1873), 2; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, Neudruck 1969. 557, 8-32; 557, 39-571, 7o, Nr. 808. Literatur: Steinmeyer, E., Glossen zu Prudentius, Z.f.d.A. 16 (1873), 2; Schröder, W., Kritisches zu neuen Verfasserschaften Walahfrid Strabos und zur althochdeutschen Schriftsprache, Z.f.d.A. 87 (1956/ 7), 196; Wolf, G., Der Sprachstand der althochdeutschen Glossen des Codex 81 der Kölner Erzdiözesanbibliothek, 1970; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 45. Nr. 348; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977, 208 ff.; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach-und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 69 ff.
137
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
Kölner Prudentiusglossen'
11,557
a = Codex Bruxellensis 99G8. 6 = Codex Coloniensis i.xxxi.
S Lasciua Getclosa a ld geidelosa 6 2* — 9 Praef. 10 [dcclxxxvi. dccxc. dccxcix.
10 DCCCIV. DCCCXj
11 Pruteruitas lia 4 a ld ferzartheit4
12 6 2* — ib. [vgl. dccxcix. dcccx]
13 Pctiilans ungestuoma a ld
b 2' — 11
M
[dccovi]
15 Maie pertinax einslridigo b 2* eio stri-
16 digo a 2* — 14 [dccxc. dccxcix. dccciv.
IT DCCCVIl]
is Studium uuillo5 a 2' 6 2* — 15
19 Ütrepuut
cradement a 2C () chrathement
2n
6 2C — //. a. galli cantum 13
21 Culmine firste 6 2° — 14 [dcccvii. dcccix.
22 dcccx]
23 [lenehrarum] Situ tliichi 6 2d — 43
24 Uersuta hin tert scénchiga a 3C () Hin-
25 ter: screnchiga 6 3' — //. maCut. 21
20 [dccxc. dcccix]
27 Nugalor posare a 3d bpsfri6 6 3e —
28 32 [dccxc. dcccx. dcccxi]
20 Scuorum gedigeno a 3d () grauiter. ge-
30 ihigeno 6 3C — 33 [dccciv. dcccx.
31 ucccxiu]
32 Ludicrum zuo zckengb 7 a 3d — 34
Classicum heriboucheu a 3d heribouchan 3'J
6 3d — //. matut. 42 40
Luctalor geringo a 4* 6 4' — 74 41
Seria gedigeni a 4d gethigeni 6 4C () gslhi- 42
gcuhskili. 8 Serius. seria, um, gelili- 43
gfnfr.9 a sero l0 dictum. Serium .i. ipsa 14
rés, g:th.g:nh:kt u b 4C — //. a. 45
eibum 18 [dccxc. dccxcvi. dccxcvu. ^6
dcccix] 47
Ludicra spii a 4d 6 4e — i6. [dcccix] 48
Ucrba iechose a 4d gecosi b 4C — ib. 49
Iocos lahler 6 4C Iaht a 4d — ib. [dcccix] 50
Pedicis fuozdroh a 5* fuoz troliin 6 4d 51
— 42 [vgl. neeev] 52
(Giuntine) Glutteu. glullinis, .i. lim b 4d 53
— 43 [dccxc. dcccvii. dcccxi. vgl. 54
DCCLXXXIv] 55
(Holeris coma) zeuuolega 12 a 5b — G3 56
Coit gerinnit a 5b 6 5* — G9 [dcccvii. 57
dcccix. dcccx] 58
Caladio chasechar a 5b casicar 6 5* — 59
70 [DCCLXXXIV. DCCLXXXVI. DCCXC. DCCXCII. 00
DCCXCV. DCCXCVI. DCCXCIX. DCCC. DCCCV. 01
DCCCVI. DCCCX] 62
Fauus uuaba l3 a 5b — 72 03
4 /. frazarheit 5 uuillo] o fast erloschen b 6 dh. boseri ' dh. zuo zekenga. die
pi. von zweiter hand a » dh. gethigenheidi 9 dh. getliifrener I0 scro] am n corr.
und 7-adirrt
b u dh. gethigenheit u
die gl. undeutlich von zweiter
hand a l3 von
zweiter
hand a
*Steinmeyer,E.,-Sievers,E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2t S. 557, 8-32, 39-571, 70
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
138
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,558
Zs. 10,95. 9G — Wattenbach Codd. Col. 113. 114
1 ![]()
Liqiict ' fluizit2
a
5b— H. a. cibum 74 [dcclxxxiv. dccxc. »ccxcvi. dccxcmi.
2 Thymo pinesuga a 5b binisuga 6 5* — dcccx. dcccxi]
3 ib. [dcci.xxxiii. dcclxxxiv. Dccr.xxxvn. Lintcolo kerzstblls" b 7b — //. a. ine.
4 ltcr.xc. dccxcii. liccxciii. hccxcvm. dccciv. Inc. 18
5 Dcccvi. dcccvii. Dcccx. dcccxi. d.cccxhi] Stuppa cbariz a 7d b 7b — 20 [dcc\ci\]
C Cumulos liuson 3 a 5b — 80
Ilospita gast a 8b b 7d — 59 [dcccxi.
|
7 Flalibus pal gen a 5b () balgen b 5' — V9J- »ccxcv] |
|
27 Illapsis ebomenen a 7* b Gc — 39 25 Expolita fiole ten a 7' fieloten 6 6e — Nugas gebos a 11' gcliosc b 10b — 9S 29 41 [dccxcu. dccxcvii. dcccvii] [uccxciii] 30 (Saporum)saporus.ra.rum,gl5xbb baflfr9 Subslilit gestiti ta a 11' () geslulta b 10b 31 b V — 94 32 Insolens ungestuoma aVbV — 97 33 lngruit aneualjit a 7d an.a_uallit b 7b — 34 7/. «. inc. Inc. 3 [dcccx | 35 Scirpea pinez a 7d biniz 10 b 7b — 15 |
8 82 [dcccix]
9 Fidibus settori4 a 5b sci don b b' —
10 ib. [dccxciii. dccxcv. dccxcvi. dccxcvii.
11 KCCCV. DCCCX]
12 Madido subtemo a 5e lût temo b 5b — 97
13 Illicit besuccb a 5d ( ) besueib b 5b — 112
14 Uedecus bouida a 5d bonilba b 5e — 120
15 [dcccix]
10 Suspiciat5 uui der sebe a 5d () uui: 17 tbersebe b 5e — 130
16 Domai thoubot a 6' b 5d — 152
19 Inexplicitis0 uner slralilcn a 6' uner-
20 strabici) b 5d — 153
21 Iecur lsu: rii " 6 G1 — ISO
22 Sarcofago lib ebar a 6e () lib cl'ar * b Gb
23 — 203 [dccxcvi. bcr.LXiii]
24 I'erdoniitor doubare a Gd limonare b Gb
25 — //. p. cibum 12 [dcccvii]
26 Uaporc tlioume a 6d b Gc — 22 [dcccvii]
Precipite l2 turbine gac uerle a 8e pa
erouerdi 6 7d — 73 Desiatala uzfloz zi-nla a 8d uzfloz zen d.i
6 8b — 118 Modulis leih a 9* leibchin b Sb — 123
[dccxcvi. dccxcvii. dcccxi] Temo Ibibsila a 9' tbibsla 6 8e — 147
[dccxcii. dccxcviii. dccxcix] Preslrigintnr scrato a 10* b 9b — //. a.
soinnum 140 Liqucscc fsr s. x. ni n b 9b smilz l4 a 10*
— 14G [vgl. dccxcvii] Disciplinam lera lfj a 10b — //. ieiun. 15 Stertat ruzol r->a 10b— 20liiccxc.dccxcii.
dccxciii. dccxcix] Hirlis ruen a 10d b 9d — G2 ' Seti* puista a 10d bnrston b 10' — G3
[dccxcmii]
|
100 OfTain balla aì\b b 10e— 11 9|dcci.xxxvi. DCCXC. DCCCXIIl] l'innices seima10 /; 10e— 129 [dccxcix] Fumum xibc1" a 11e — 138 |
Insolenti ungesluomeree a 11* () uiige-stuomero 6 10' — 8G [vgl. dccxc]
1 liquat Ed. s. air van: J Du« zwriler haiiil n 3 von zwritrr hand «
4 tid-r sei ton 6 susc jiVal a siivpicit Ed. c . cxp.icitis b e\pi'cilis() 'ina ''mit
anderer tinte It, dh. ltiifra • c'*ur mit dunklerer Unir b s eim-
nmlcrung in gfsn>l>tihastsr,
dli
grsmalitiaftcr scheint nicht unbrdingl geboten l0 t'iniz] iz auf ra.uir b " dh. keri-
sia||(. a prapri[.ili Ed. n fsr s.x.nt]
drr jnincl mich s scheint resi von x, dh. ser-
Minitit " von zweiter hand a IS von zweiter hand a 'e gehört zu dem vnrher-
lirhendvn spuma i: rnlir] r last erloschen a
139
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,559
Zs. 16,96. 97 = Watlenbach C'odrf. Col. 114
1 Flagcllis,
surculis uuipbilen a IIe — //.
2 ieiun. 139 [dccxcvii. dccxcix]
3 Solas raginna all"1 * 10d — 152
4 Impexa uiigostralit a lld ungestralil biOA
6 — 153 [nccxciii. dccxcvi.
dccxcviii.
ü dcccvii]
1 Suliles tbxigbprbdun ' b lOd — 158 fe Cuniile, cunabule. uuaga a lld () uua-y gun b lOd — 164 [dccxcviii. dccxcix. lü dcccvii]
11 Papille, uberis tut tili a lld — 165
12 [dcclxxx. dcclxxxi. dcci.xxxv. dccxc.
)3 DCCXCIX. DCCCXI. Vgl. DCCXCVII. bCCCIV.
14 dcccvii]
15 [greges] Armeutalium Suein a Ud () bic
Uli
IC et bec armentalis. sueik et boc ar-
17 mentale 6 10d — 166
IS Aprico aber a I2d sunne b lld —
19 //. p. le«««. 39 [dccxcj
20 Lappi* cleillion b 1ld— 42 [dccxc. dccxc.vi.
'21 DCCXCVII. DCCXCMII. DCCXCIX. DCCCIV.
22 DCCCVI. IH'.CCUI. DCCCXlJ
23 {CrHtcii|3) Iiîcc craie?, .i. luirl b 11" —
24 59 [dccxcviii. dcccmi]
DCCXCVII. DCCXCIX. DCCCVII. DCCCXlll] 36
(Nenias) .i. funeliria carmina, .i. skfsxn5
37
614e —
//. VIII Kal. Jan. 31 38
(Rasum) gfscbxbn. gfslkslllic
b löb — 39
//.
epiph.
199 [dccxcj 40
(Dolatum) clolalura .i. bbr do. ' inde uer- 41
bum.
dolo, dolas. .i. Icclix s b lGb — 42
ib.
[dcccvii] 43
(Desugas) liic et hœc
defiiga. g;c, six...9 44
b
lGd — P. Calagnrr. 42 45
Bipenncm barliin a I8'barilb>°6 lC—55 46
[jiCCCMlj 4"
Inuidentur erbun/ien umtun a IS' erbun- 4&
neu b 17' — 74 [ncccui] 49
Ungule crbmppn " b 17d — /'. Vine. 61 50
Kollibiis balgin a 19" bslgkn '^ b 17d 51
— 70 [dcccvii. dcccxi. vgl. dccxcix. 52
DCCCXVl) 53
Lacertorum toros musc b IS" — 124 51
[dccxcix. dcccviiJ 55
Callum, duriliam 13 sui! a 19e b l&b — 50
177 [ llCCI.XXXMII. DCCXC. DCCXCVII. 57
iiccxcix. J'Cccm. dcccvii. iicc.cxi. ogl. 5S
DCCI.XVXU] 59
25 lnsuesce.ret gemienili a 14'1 geuuenidi Bitumen cllis14 b lSb — 199 GO
20 b 13* — Jl.o.horae 95 [dccxc.dccxcviii. Regula rs in l>
b 1SC — 217 |dcl\cix. 01
27
necevj.
dcccviiiJ dccciv. ncccxi] G2
2S Carpel4 zuebot a 15b () zuctiot b 14' Hogum saccare a 19'1 sacclirri b ! Sc — C3
|
29 — //. a. exeq. des. 102 [dcccvii. vgl. 30 dccxcix] 31 Luet ingiltil a 15b ingildit b 14' — 10S 32 [dccxcvii. dccxcix. dcccvi. hcccxi. vgl. 33 DCCOIl] 34 Cariosa uuur mazzig a 15e utir mazzic 35 b \Ah — 141 Idcci.xxxiii. dcclxxxiv. |
221 [nct.cvii] 04
l'unclis platera a 19° () blaterati |)J b 1SC
65
—
227 6G
Cimateseli) lauil bolz (poU b) uazta a 19d G7 b lbc () bic (limiter, us., .i. bpllp 1T GS
b 1 Sc — 230 |dc(.lxxxiii. dcci.xxxiv. g9
IKf./.WXW. DCCLXXXMI. DCCXC. DCLXCIII. 70
1 dit. thuratioradun 2 sunne J unne aus vanir b 3 Ci at?] c ans k radirrt b
( s
4 carpii a, s. die van: 5 mit dunklerer Unie //, dit. siesun? oder l. sks.xn, dh sisiin?
6 /. gfslkstlkli, dh.
grslisllih. diese und die folgende gl. von and. hand
I? 7 tilt. Dardo
•
/. Ikchx, dh. lì ili o * wol fluUiger l0 dh.
barJa " crbmppn] r aus 1 corr. b,
dh. crampon u dh, belgin u duritia. I " mit dunklerer tinte b, dh. elf if l5 dh.
crin " lilalerSn] die con: und n mit dunklerer tinte b " bpllp mil dunklerer tinte;
der untere sc/m/ï des ersten p bedeutend kurzer als der des zweiten b, dh. bollo
140
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,560
Zs. 10,97. 9S = Wattenbach Coda. Col. 114. 115
1 Dccxcvi. dccxcvii.dccxcix.dccciv.dcccvi. Nudare geunnen a 22* geannan b 2UC____________________________________________________________________________________ 2 dcccvii. dcccxi] P. Laur. 84 [dcccvh. dcccix] 3 Oitiaricatis ze scranc ten a 19d () ze- Publiais Irono a 22* b 20c — 89 [dccxc. |
4 scialiteli b 18e — P. ]'wc. 252 [dcccvii.
5 vgl. DCCLXXXVI. DCCXC. DCCXCIIl]
ti lnipulilis augii lis xn_geeiìi]>leu_ eindkn ' 7 6 18d — 258
b Stipilis stodies a 20* sto dies b 18d — 9 271 [dcccvi. dcccvii. dcccxi]
10 Coudant: cli.enieiiata a 2()b kriiiiuadu b
11 19* () lioc conclaue .i. gkxxelui- b
12 19' --- 316 [dCCLXXXVI. DCCXC. DCCXCIIl]
13 Dedecus honitlia a 2(Jb — 328 [dcccvii.
14 dcccxi]
15 Sparteus suer lelliu a 21' suertelliu b
19e
10 — 457 [dcccvh]
17 Culleus cliorp a 21* b 19e — 458[dcccvii] 15 Funale seillih a 21" scilin b 19d —- 469
19 [dccxc. dcccvh]
20 Aumm cliuoli a2lbb 19Ü— Ö19[occcni]
21 Serrani segun a 2ih b 20' — 53 1 [dcccvh]
22 Ungulas craphen a 21b crâson b 20* —
23 551 [dcccvh]
24 Stipiteli), cippuni i. stoc a 21b cyppuni.
25 stoh b 20a — 552 [dcclxxxiii. dcci.xxxiv.
2G DCCLXXXVIII. DCCXCIX. DCCCV. KOCCVll]
27 (Cossi) Cossus, afîrorum lingua, rugosus,
28 a ruga. .i.
jàcrxntisjpj dicitur b 20b
2'j — P. Lanr. 14
30 Massis gegozzôn a 21d l ) gegozzan b 20e 3! — 55 [dcccix]
32 Monete muuizza a 21'1 .i. nmniza 6 2()c
33 — 56 [DCCXCIX. DCCCV. DCCCVI. DCCCVH.
34 DCCCIX. DCCCXl]
35 Predia egea4 a 2ld
eigant b 20e — 77
3G
[dccxc. dcccvii. dcccix]
DCCCVH. DCCCIX] [DCCCXl]
Miuis5 p'unduu a 22* — 122 [ncccwi. Huilera arizze a 22e ariz:6 6 21* —
190 [liCCXC. DCCXCVII. DCCXCIX. DCCCI. DCCCV. DCCCVH. DCCCIX. DCCCXl]
Leprâ niisalsxb ' b 21b — 230 Claudicai liinchit a 22d () heuchit *» b
21b — 231 [dcccvh] Prurit chililot a 22d chuzilol 6 21b — 254
[dcclxxxviii. dccxc. dccxcih. dccxcix.
dccci. dcccvh. dcccxl] Scalpit scebit a 22d skebit b 21b — 255
[dcCLXXX. DCCLXXXI. DCCLXXXIV. DCCXC. DCCXCIIl. DCCXCVII. DCCXCIX. DCCCI. DCCCV. DCCCVH. DCCCXl]
Strumas cbelca a 22d 6 21b — 2ÒS
[DCCLXXXIII. DCCLXXXIV. DCCLXXXVI. DCCLXXXVII. DCCXC. DCCXCIIl. DCCXCIX. DCCCI. DCCCVI. DCCCVH. DCCCXl. DCCCXIIl]
Morbo —regio Kelesulit a 22d kelesut () gvlpnbsxh » b 21b — 264 [dcclxxxiv.
DCCXC. DCCXCIX. DCCCVI. DCCCXl]
Mucculenlis rozzegen a mucca a 23' () ruzzegeu. a muca deriuatur b 21e —
282 [DCCLXXXVII. DCCXC. DCCXCIIl. DCCXC1V. DCCCI. DCCCV. DCCCVH. DCCCIX. DCCCXl. DCCCXII. DCCCXVl]
Naribus nasun lu a 23' — ib. Menlum chinili 6 21e — 283 [dccxciX.
DCCCVII. DCCCIX. DCCCXl]
(Furciler) J'iiorscbltl'rk " i 21e — 317 Acroma sppl1- b 21d — 324 [dccxcih. dccxcix. dcccixI
1 (ih. unsjccshoten eindiii 2
dh. giuuelui. darnach steht noch in der hs. und wird
von
H'allenbach angeführt etlio: dies ist aber nicht deutsch, sondern lat. echo 3 scrxutislp]
p verblasst
und zweifelhaß, dh. scruntislo 4 egen] das erste e erloschen a s nuiiiims
Ed., s. die 'inrr. 9 ariz'l rasur von e. das überprschr. i vielleicht
mit dunklerer tinte h
7 dh. iiiisalsuli = niisalsnht 8 Iiencliit] e aus i corr. mit dunklerer tinte b ' 8vl"
pnlisxh] v unsicher,
kann eher x, sicher aber nicht o sein: dh. gulonasuli?
l0 von zweiter
hand a u sehr undeutlich, dh. fuorscalteri? " mit
dunklere}- tinte b, dh. spül
141
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,561
Zs. 16,98. 99 = Wattenbach Coda. Col. 115. 116
1 Quandoque
npc uubnne l b 22" — P. Ferculum ll
suora a 29* 6 26d — P. Cae- 31
2 Laur. 474 [dcccxi] saraug. 42 [dccxcvii] 32
3 Uideor mihûn kit2 622d — 557 [dccxcix. Cristas chaba a 31e () cambi) »2 6 29' 33
4 dcccxi. vgl. Dccxc] —P. Agii. 117 [dccxc.uccxcix. dcccvii] 34
|
Ore sera, sobria, sueri 13 a 31d
— P. 35 Milia mkl.'xn '4 b 29d — 62 [dcclxxxvi. 37 |
5 Ungula crafo 3 b 23b — P. Hippol. 57
6 Unco crai' 3 6 23b — 63 [dcccix]
7 Instigant stoupton a 25e stouptuo 6 23d
|
38 [dcccix] 39 — P. 40 41 |
|
DCCXC. DCCXCVII. DCCXCIX] gfbpsf'* b 29d — |
8 — 107 [dcccix]
9 (P."maria) poraarium .i. domus pomorum.
10 pomerium..i.bpxngbr4 6 24b- 153 Terpeminos lhfiscXQ 16 b
11 tDCCCIXl Fruct. 33
|
Gladiator keim pp11 b 31e Uindicabat g_kfg_nojb_'s 6 32b — 132 43 Quolibet m't einuuederemo a 35e
mit 44 (Pugillares) pugnus. pugillus. pngil. pu- 47 gna. pugillar. ris .i. bbnt taflb20 b 4S 41b — P. Cass. 15 [dccxciii. dcccix] 49 |
12 Subterranea erd hus a 26* b 24b — 167
13 [dcclxxxiv. dcccvii]
15 DCCCVI. DCCCIX. DCCCXl]
16 Tribuoal lector 6 24d — 225 [dcccix]
17 Calce cbalcke a 27d cale6 b 25d — P.
18 Cypr. 11 [dccxc. dcccvii. dcccxi]
19 Pa: lus strxph7 b 26' — P. Pétri et
20 Pauli 1
21 (Canens) caneo. nés. canui xxkzpn. Curua lumens21 ceuuerjVute22 6 41e— 50
22 grbxxpn8 b 26b — 32 [dcccix] 50 [vgl. dcccix] 51
23 Fluctuet sueuo9 6 26" — 36 Secatur gkrïzih 23 6 41e — 55 [dcccix] 52
24 Musei mies a 28e b 26b — 40 [dccxc. (Assertor) monomocus. kfimphp 24 b 42b 53
|
— P. Rom. 1 |
|
54 |
25 DCCXCHI. DCCXCV. DCCCVl]
26 Lacunar himili ciu a 28e () himilici: b Perduelles, milites, gehlcni^ s ) diiellum, 55
27 26b — 42 [dccxc. dcccvii. dcccix. vgl. s knxxigk26 b 42d
— 515 [dcccix. vgl. 56
26
Dccxcv] dccxchi]
57
29 Pontis brucca a 2SC brxccx 10 b 26e — Conspirât gf eineta skh2" b 42d — 50 58
30 61 [dcccvii. dcccxi] [ticcxcix. vgl. neexe] 59
1 von
anderer hand b, dh. nocuuanne * mihûn kit von anderer hand b?
links ohm
am h ein starker fleck. I. mi(li)
thunkit 3 mit dunklerer tinte b * mil dunklerer
tinte b, dh. boungar «= boumgard s mit
dunklerer
tinte b, dh. spiegai 6 mit dunklerer
tinte b 7 mit dunklerer tinte b, dh. struoh = strunlli 8 mit dunklerer tinti b, dh.
uuizon. grauuon 9 mit dunklerer tinte b 10 l>rxrr\.] das zweite x und di-r pu net mit
dunklerer tinte b, dh. bruccu " das sodann von H'altmbach zu v. 157 aus bl.2"' beige-
brachte Euuoti. proprium nonicn. ()heuuanti ist lateinisch, s. die varr. >' dh. ramba
13 /. suueri? oder == suâri? u mit
dunklerer
tinte b, rf/i. militili n mil dunklerer tinte b,
dh. gebose " 7711s dunklerer tinte b, dh. thriscun " mit dunklerer tints b, dh keimpo
»• mit dunklerer tinte b, dh. giegnoda '* /. iegiuusthfremo, dh. iegiuuelheremo. die
zweite glossierung mit dunklerer tinte b ï0 mit dunklerer
tinte b, dh. haiitt*fla "nula
et
humens Ed., s. die varr. "
ceuue^sèiUe] die corr. mit dunklerer tinte b X1
mit
dunklerer tinte b, dh. girizih = girizith 2* mit dunklerer tinte b, dh. keimphn 25 mil dunklerer tinte b. l. gethieni ie mit dunklerer tinte b, dh. einuuigi 27 mit dunklerer tinte b, dh. geeineta sih
142
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,562
Zs. 16,99 = Wattenbach Codd. Col. 116. 117
![]()
1 Obstinate,
dure, einstrkdfgp ' b 42d —
2 P. Rom. 64 [nccxc]
[dcclxxxvi. dccxc. üccxcix. dcccv. dcccix. 30
ncccxi] 37
|
3 Uentilator uuisgelare a 3S' zeuuisgelari Ueruece uuidere a 39" uuilhare b 43d 38 |
|
4 b 43* — 78 [dcccvii] 5 Procella irrari2 6 43' — 79 [ncccix] 6 Signifer zeichfneri3 b 43* — 90 7 Apparitores inknetita a 3S° iiikuôhta 6 |
— P. Rom. 187 [dccxc. dcccvii. 39
dcccxvi] 40
Lydius,10 noinen toni musici. leih u 6 4i 44* — 222 [dccxciii. dccxcvii. dccxcix] 42 43b — 111 [dcclxxxiii. dcclxxxiv. Scenica spilictlll b 44b — 228 [dccxcix] 43 DccLxxxvii. Dccxc. dccxcv. dccxcvii. Fusos spinnila a 39d spinnilxn 13 b 44b—44
|
10 DCCXCIX. DCCCI. DCCCVII. DCCCXl] 11 Suggerunt under zalton a 3SC (} under 12 zaltun b 43b — ib. [dcclxxxih. dccxcv. |
239 [dcclxxxiii. dcclxxxiv. dcclxxxvi. 45 dccxc. dccxcvii. dccxcix. dcccv. dcccvii. 46
DCCCXl] 47
13 dccxcvii. dccxcix. dccci. dcccvii. dcccxi] (Cur si Neaere) Duin Herculem in qua-48
|
14 (Extuberel) tuber .i. masbr4 b 43b — 15 117 [dcclxxxiii. dccxc. dccxcv. dccxcvii. 16 dccci. dcccix. dcccxl] 17 Gradu liertuomf5 6 43b — 120 |
dam
texlrina .i. dun..14 6 44b — 240 49
[dccxcix. dcccix] 50
(Algis)
alga .i. semih 15 b 44b — 245 51
[dccxcix. dcccix] 52
|
18 (Textu stemmatis) .i. clixnnkzalx0 6 43b — Cepe sxirrpn 16 b 44° — 260 [dcclxxxvh. 53 |
19 127 [dcclxxxiv. dcclxxxvi. dcci.xxxviii.
20 dccxc. dccxcv. dccxcixj
21 (Prétexte) gebrprtptf " b 43C — 143
22 (Togae) trembila b 43C — ib. [dccxcix]
dccxc. dccci] 54
Sarculatis gegetenen a 40* gegedenen 55
b 44C — 264 [dcclxxxiv. dcccvii. 56
DCCCIX. DCCCXl] 57
23 Lapis nigellus agabt a 35'1 b 43C — 156 Onìcinisantuiierchiinrt40'().i.sm{hthpn17 5S
|
b 44C — 267 [dcclxxxvi. dcclxxxvih. 59 DCCXC. DCCCVI. DCCCVIl] 60 |
24 [dccxc. dccxciii. dcccvi. dcccvii. dcccix.
25 ucccxi]
26 Essedo sâboc a 38d uebiculum ga'licum Forceps tbngb '» 644° — 269 [dcclxxxvih. 61
|
[dcclxxx. dcclxxxi.
dcclxxxiv. dcclxxxvi. 65 284 69 6 44d 69 70 |
27 .i. sambuc b 43C — ih. [dcclxxx. dccxc. dccxciii. dcccix. dcccxi] 62
28 dcclxxxiii. dcclxxxiv. DccLXXXv. dccxc. (Esficax) srxmerkn l9 b 44C — 271 63
29 dccxcvii. dccxcix. dccci. Dcccv. dcccvii. Tyrso20 stange a 40' 6 44d — 280 64
30 dcccix]
31 Suppinus caflenter a 39' 6 43d — 172
32 [dcclxxxiii. dcccvii. dcccix]
33 Rigens parrent a 39* baren der8 b 43d Ciispo [liquore] slrxufra21 6 44d
34 — ib. [dcclxxxvi. dccxc]
Caminis smithun a 40" smithon
35 Amasionum frxthklp ° b 43d — 182 — 294 [dcccvii. dcccix]
1 dh. einstridego 7
vielleicht
mit dunklerer Unte b J mit dunklerer tinte b, dh.
zeichencri 4 mit dunklerer tinte b, dh. masar * dh. hertuome
• mit dunklerer tinte b,
dh. chunnizalu 7 diese und die folg. gl. mit dunklerer tinte b. dh. gebrortote • barén
der] b mit
dunklerer tinte auf rasur b » mit dunklerer tinte b, dh. fruthilo l0
Ludius
Ed.
i. die varr. " leih mit dunklerer tinte untergeschr. b " mit dunklerer tinte b
13 dh. spinnilun, x auf
rasur b M /. dunch li mit dunklerer tinte b. I. semith
18 mit dunklerer tinte b, dh. sitinoli
IT mit dunklerer Unie b, dh. sniilitlion für smiththon
>« mit dunklerer tinte b, dh. Unga '» dh. sriimprin J0
Tyrso] n vom glossator a
11 mit dunklerer tinte b, dh. slruuera " smitlion] s und on mit dunklerer tinte b
143
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,563
Zs. 16,99. 100 = Wattenbach Codd. Col. 117
1 Pago, paganis:mo. heithfnisse >
() pa-
2 gus .i. gpkxxi.2 pagum .i. lieithknkssk3
3 b 44cd — P. Rom. 296 [dcccix]
4 Trulla cliella a 40b chel la. trxflb« 644d
5 — 299 [dcclxxxvi. dcci.xxxvh. dccxc.
6 dccxcih.
dccxcv1i. dccxcix. dccci. do :civ.
"7 dcccv. dcccvii. dcccxl]
8 Circulator, sculptor rizzare a 40b rizzasi.
9 sculpto' 6 44d — 303 [dcclxxxih.
10 DccLxxxviu. »ccxc. Dccxcrx. dcccvii]
11 Edentularum, anularum âcendero a 40b
12 — 305
13 Hesperos b ubili sterrpn 5 b 45* — 329
14 (O(lellis) braton b 45C — 383 [dcclxxxih.
15 DCCLXXXIV. DCCXC. DCCXCVII. DCCXCIX.
16 DCCCVII. DCCCIX]
17 (Bubulis) bos. inde adiectiuum bubulus.
18 p sinfr. 6 bubalus .i. xxksxnt7 b 45C
19 — ib. [dccxc]
20 (Urnas) lkhcbr s b 45e — 385
21 (Pupilla 9) puppa, skp 10 b 46'" — 436
22 [dcccix. dcccxi]
23 (Catasta) hb'r phb > ' b 46"— 467 [dcclxxxhi.
24 DCCLXXXIV. DCCXCVII. DCCXCIX. DCCCIX.
25 DCCCXl]
26 Pleuresis stechedo laterum dolor a 42b
27 ( ) stf chf thp 12 6 46C — 485 [dcccvu.
28 dcccix]
29 Coquit blâtrkt'3 b 46e — 488
30 Papulas, uesicas. blateruu a 42b () bla-
31 drûn b 46C — 489 [dcccvii. dcccxiJ
32 Excitât fr liexkh »* b 46C — ib.
33 Cauteribus bolzon a 42b b 46e — 490
34 [DCCLXXXIH. DCCLXXXIV. DCCLXXXVIU.
DCCXC. DCCXCIII.DCCXCVH.DCCXCIX. DCCCVII. 35
DCCCXl] 36
Podagra fuoz sulit a 42" luotsub
() pò- 37
dagra.
et pod.igria. .i. sx pt sxli is 38
b
46C — P. Rom. 495 [dccxc.
dcccvii. 39
dcccix] 40
Arthesis16 cramfo. articulorum dolora42b 41 () articulorum dolor, .i. crampbo b 46° 42
— ib. [dcccix. dcccxi] 43
Scalpella,
scalprum. scrot isan a 42b 44
()
Scalprum
.i. sciôhisar b 4bc — 500 45
[dcclxxxih. dcclxxxiv. dcccix] 46
Caraxat cbraz zot a 42d rizza n b 47* — 47 557 [dcclxxxih. dcclxxxiv. dcclxxxvii. 48 dccxc. dccxcv. dccxcvii. dcccvh. dcccxl] 49
Indulgentiae znrtunga a44c (jz.irdungx 18 50 b 48° — 715 [dccxcix. vgl. dcccvii] 51
Torua erbolgena a 44C () erbolgena b 48° 52
|
56 57 |
— 719 [dcclxxxiv] 53
Papillarum
tut ti a 44d
— 738 54
Uagitibus
xxeiuin " b 4Sd — 745 [dcccix]
55
Saepe
ôfdi
a 44d — 746
Alluderes zuo zechotisl a 44d — ib.
Garruloruin — uerboruin chionelinero 58 uuorto a 44d () chronelinero uuordo 59 b 48d — 747 [vgl. dcclxxxiv. dccxc] 60
Testa gelici a 45' b 33' () gk uklJa20 61 b 33"— 762 [dcclxxxiv. dccxc. dccxcix. 62
DCCCVII. DCCCXl] 63
Actum" gebpli" 6 33b — 793 64
Rccrudescentihus berâtinten a 45" bera- 65
(inten b 33" — 798 [vgl. dccxc. 66
DCCXClIl) 67
|
68 |
Ignauos zagun a 45b b 33" — 800
> mit dunklerer tinte b, dh. heithenisse ' mit dunklerer tinte !>, dit. poiuui
3 mit dunklerer tinte b, dh. heilhinissi
4 Irxflb mit dunkirrer tinte b, dh. trufla s
mit
dunklerer tinte b, dit. auanlsterron 8 mit dunklerer tinte b, dh. osiner
7 d/t. umsunt
• mit dunklerer tinte b, dh. liticar » die corr. mit dunklerer Unte b "> mit dunk-
lerer tinte b, dh. sio " mit dunklerer tinte b, dh. harpha 13 mit dunklerer -tinte b,
dh. stechetho " mit dunklerer tinte b, dh. blàtrit " mit dunklerer tinte b, dh. er-
heuih = erheuilh » die randgl. mit dunklerer tinte b " arthrisis Ed., s. die varr.
" mit dunklerer tinte b. l. rizta 18 dh. zardungu " mit dunklerer tinte b, dh.
uueinin 10 dh. giuilla ai Hic tuni Ed., s. die varr. « mit dunklerer tinte b, dh. ge-hoh = geboth
144
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,564
Zs. 16, 100. 101 = Waltenbach Codd. Col. 117. 118
1 Concitat
behiez *• a 45e 6 33" — P. Rom.
2 812 [dccxcix]
3 Appello iliferdingo a 45e ilifVrihiiigo 633b
4 ---- 818 [vgl. DCCLXXXIV. DCCXC]
6 Sarmenta spacliuri a 45d spachon b 33e
6 — 848 [dccxc]
7 Foeni2 stro a 45d stroes 3 6 33e — ib.
8 Maniplis uuichelinen a 46* b 33d — 864
9 [dccxc. dccxcix]
10 Nodis geleichen a 46b b 33d — 890
11 Sarciens zelgeuti a 46b zelgenle. gesek-
12 neitti4 6 33d — ib.
13 Artis geclauctea a 46b geclâ:teu5 6 34*
14 — 905
15 Abdomina ambon 1 uuent'st a 46e ïihana.
16 Ì uuanestbs> b 34* — 918 [dcci.xxx.
17 DCCLXXXI. DCCLXXXIIl. DCCLXXXIV.
18 DCCLXXXVI. DCCXC. DCCXCIII. DCCXCVII.
19 DCCXCIX. KCCCI. DCCCIV. DCCCV. DCCCVI.
20 DCCCXl]
21 (Tona [testudiiie]) gfxxj^r _uklhb2_& 34b
22 — 932
23 Calumniam leiduu a 47' leilhûn 6 34e
24 — 981
25 Plectro citherepinue* a 47b — 988
26 Porca su o 47" — 993 [dccxc]
27 Grunnilum gra noth a 47b granolh b 34d
28 — ï6. [dccxcix]
29 Tabulis bit thilin a 47e thilon b 34d —
30 1016
31 Aream i. déni a 47e — 1018
32 Setas zaion a 47e Qzaten b 35' — 1025
33 Ueuabula9 spiezi a 47e — 1027 [dccxc]
34 Pontis prucca a 47e brucevn 10 6 35* —
P. Rom. 1029 35
(Fragitidas) tlnuose. aï glandule ì imi- 36 stiones eorum quibus se stigmauerant 37 a 48* sragitida. prechpt. u in manu 38 b 35b — 1076 [vgl. dccxc. dccxcix. 39
DCCCV. DCCCXl] 40
(Sligmarit) stigma, animale a 48* stigma. 41 "ammalii12 6 35b — 1080 [occcvii. 42
DCCCIX. vgl. DCCLXXXVIH. DCCXC. DCCXCIX] 43
(Stranguiatrix) strauguiiïum .i. xxrist- 44
fklli
i3 635c _ 110:i 45
Garruli kronenten a 48b krön nen den 46
b 35e — 1104 47
Fictilis thb knb ^ 6 36* — Epil. 17 48
(Eructât)
er.xxfgitI5 6 37b — Ditt. 130 49
Pateris
seb lpn »e 6 38* — 193 50
Lacessunt irrent a 52* 6 38b — Âpoth. 51
Praes. II, 19 52
Sopliystica xxksli chxn n 6 38b — 30 53 Auenas luid a 52b durthb 18 b 38e — 54
46 [dcci.xxxvi. dccxc. dccxcix. dcccxi] 55 (Recrc.menlum, .i. paleas. Ì loliuinj xngf 56
uiibs19 spriu b 3SC — 54 [dccxciii. 57
DCCXCVIU. DCCXCIX. DCCCI. DCCCIV. DCCCXl] 58
Gestamen suora a 52b b 38e — Âpoth. 4 59 Amicitie huldi a 52e hul di 6 38a — 33 60 Itelisis scelleuten a 53b ()scellenten 6 39b 61
— 95 62
Sambucas holanf « 53d holanter b 39" 63
— 148 [dcccix. dcccxi] 64
Argumenta
kliìni20
a 54" 6 40* — 209 65
[vgl. dccxcix] 66
(Cane; hpue xxbrts2' 6 40b — 216 67
[dccxcix. dccc. dcccxi] 68
1 behiez] i verblasst a S f'.'eni a 3
stroes] das
letzte s mit dunklerer tinte b
4 gescknenli mit dunklerer tinte untergeschrieben b, dh. gescinenti
s geclâ:ten) rasur von
? n ; der strich über a, c und der untere teil des 1 von dunklerer Unte b * äbana.] a mit
dunklerer
tinte b. uuanestb] a ans e mit dunklerer Unte corr. b, dh. uuanesta ' mit
dunklerer tinte b, dh. geuuaruitlia • citherepinne auf rasur a • venabulo Ed., s. die
varr. l0 brueevn] vn mit dunklerer tinte, v aus a radiert b u dh. preehot, mit
dunk
lerer Unte b ll hantmali] li, I, li mit dunklerer tinte b, t über rasur li
dh. uurislfilli,
mit
dunklerer tinte b '* mit dunklerer Unte b, dh. thaina »» dh. eruuegit '• mit
dunklerer tinte b, dh. scalon 17 mit dunklerer tinte b, dh. uuislichun " dh. durtha " dh. ungeuuas =- ungeuuahs J0 dh. kleini J1 dh. lioueuuarte
145
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,565
Zi. 16, 101. 102 = Wattenbach Codd. Col. 118. 119
1 Cippo stoclie a 55b sto
che b 40d —
2 Apolh. 293 [dcclxxxvi. dccxcix. dccciv.
3 DCCCVI. DCCCIX]
4 Inserto anegimbitotem,o b 49* — 340
5 [dcclxxxvih]
6 Surculus zuic a 55d zûic 6 49" — 343
7 [dCCLXXX. DCCLXXXl. DCCLXXXVI. DCCXCVIIJ.
8 DCCXCIX. DCCCI. DCCCVl]
9 lactat geilit. nee niruomit o 55d 0 geile
10 b 49b — ib.
11 Unguine, errore ì salba ì suco a 55d
12 b 49b — 344 [dcccvi. dcccix]
13 Similaginis simula l &49b—
353 [nccxcix.
14 DCCCI. DCCCV]
15 Plaga harx .. seb .. 2 b 49b — 360
16 Chelys harfa a 56b harfb b 49e — 388
17 [dcclxxxvii. dccxcv. dccxcjx. dccci.
18 DCCCV]
19 Spiras geuuel a 56" b 49e — 407
20 Solue en uuint3 b 49e — ib.
21 Miscet scenchit b 49d — 431 [dccxciu.
22 dcccvi]
23 (Anime, .i. uitae) xxeres4 b 50* — 467
24 [dccxcix]
25 Uerbena isenina 6 50*—473 [dcclxxxvih.
26 DCCXCIII. DCCXCIX. DCCCV. DCCCVJ. DCCCIX.
27 DCCCXl]
28 Domini hêrren a 57" 6 50" — 501 [dcccxi]
29 Cementum mprtbri56 50c— 515[dccxciii]
30 Cancrum crfukz6 b 51b — 619
31 Uillis strâdpn1 b 51b — 621
32 Fercula scuzilun a 59e Qscuzilxn b 52*
33 — 718 [ßccxcrii. dccxcix. dcccvi]
34 Rudere, mina dicitur. arize b 52* () mina
35 dicilur arize a 59e — 725 [dcclxxx.
36 DCCLXXXl. DCCLXXXII. DCCLXXXIV.
DCCLXXXVI. DCCXC. DCCXCIU. DCCXfìVII. 37
DCCXCMII. DCCXCIX. DCCCI. DCCCVI. DCCCIX. 38
DCCCXlJ 39
(Chao) chaos l chao, linistirnissilha8 40
b 52b — Apoth. 750 [dccxcix] 41
(Gleba) terra, scorso 6 52b — 765 [ncccix] 42
Tabenlibus muluenté a 60e inol^ucnlcn 43
b 52d — 817 [occlxxx. dcclxxxi. 44
DCCLXXXII. DCCLXXXVI. DCCXC. DCCXCIX. 45
DCCCI. DCCCVI. vgl. DCCCXl] 46
Oblita hiclenan « b 52d — 822 [dcclxxx. 47
DCCLXXXl.DCCLXXXIf. DCCLXXXVI. DCCXCVIII. 48
dccxcix. Deca. vgl. dccxc] 49
Uena Ida 6 53e — 917 [dcccix] 50
Concreta geuuahsaniu a 61e gsxxbssbnkx 9 51
b 53e — 923 [dccxcix. dcccvi] 52
Atomi gebosk •<> 6 53d — 953 53
Uenam idun a 62b b 54* — 984 [dcccix] 54 (Sursum) u pp port11 6 54b — 1002 55 Certaute, festino, iligimo 12 6 54d — 50
Ham. Praes. 6 [dcclxxxiii. dccxcix. dccci. 57
dcccvi] 58
(Diuorlia) diuortium. xxfylsc:. t <3 b 55b 59
- Ham. 4 60
Coniicit râtiscôt 6 55e — 13 [dcccvi] 61
Inducere
mdchon l4 b 5f>d — 50 (dccxcix. 62
dccc] 63
Medicans, fundens. hip houli " 6 5Gb 64
-- 1 14 [DCCLXXX. DCCLXXXII. DCCXCIU. 65
DCCXCIX. DCCCI. DCCCVl] 66
Attoniti undlïcopfnss 15 a 65' — 125 67
Pedicas fuoz thru 1(i a 65b
— 138 68
Plagis ll mascoD a 6f>b .i. mâscon b 56b 69
-- 140 [DCCLXXX. DCCLXXXl. DCCLXXXII. 70
DCCLXXXIV.
DCCXC. DCCXCVII. DCCXCVIII. 71
DCCXCIX. DCCCI. DCCCVI. DCCCXl] 72
1 von hier an bit bl. 64 ist die hauptmasse der gli. in b mit dunkirrer tinte ge
schrieben,
neben welcher eine spätere blassere zu unterscheiden ' /. harxmscbrb, dh. liarum-
scara 3 unter
uuint kleine rasur 4 /. xeres, dh. uerlies? 5 dh.
mortari 9 dh.
ert-uiz 7 dh. strâdon • mit blasserer tinte b s dh. geuuassaniu l0 dh. tçcbosi
11 mit blasserer tinte b? '2 iligimo mit blässerer tinte b " mit blässerer tinte b, dh. uuegeseeit u mit blässerer tinte b Xl dh. undercopenesT " von anderer hand a
17 plagàs b
146
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,566
Zs. 16, 102 = Wattetibach Codd. Col. 119. 120
1
Micat
sprungêzta 6 56" — Harn. 201
2 Loiium r.ido 6 57'—216 [dccxcix. ncccv.
3 dcccvi]
4 Glebis scorso a 66* scor son b 57* — 217
5 Cicutas skercliiig a 66b scerelinjj b 57'
6 — 233 [dcclxxx. dcclxxxi. dcclxxxiu.
7 DCCLXXXVI1. DCCXC. DCCXCVII. DCCXCVIII.
8 DCCXCIX. DCCCVI. DCCCXl]
9 Repagula sloz ' a 66b — 242 [dccxc.
10 DCCCI. DCCCIX]
11 Scalebras crioz a 66e grioz b 57b — 259
12 [dcclxxxvii]
13 Res sacliun2 a 66e — 267
14 Concharum sc;ilono b 57b — 27 1 [dccxcix.
15 vgl. DCCI.XXXIV. DCCLXXXVl]
16 Scutulis, scutulatis.3
uariatis. skibahten
n
() snitulatis uestibus sciualten 4 b 57e
— 289 (dcclxxx. dcclxxxii. dcclxxxvii. dccxc. dccxcih. dccxcvii. dccxcviii. dccxcix. dccci. dcccvi. dcccix. vgl.
DCCLXXXIV. DCCLXXXVl]
22 Staminé varfe a 66d xxbriï* b 57e —
23 291 [DCCLXXXVl. DCCXC. DCCCVIl]
24 Telis vuebisaa a 66d uuébiu b 57e —
25 295 [dcccvii]
26 (Peregrino puluere) muscus. bisamo 6 57e
27 — 296 [dcclxxxii. dcclxxxiii. dccxcvii.
28 nccxcvm. dccxcix. dcccv. dcccvi. dcccix.
29 dcccxi]
30 Folibus vuYminon a 66d xxermiiion °
31 s, 57c — 303 [dcccvii]
32 Neruorum scinteli 7 b ;>7d — 317 [dccxc.
33 dcccvii]
34 Ganeonis urnzes a 67* b 57d — 322
35 [dccxcviu. dccxcix. dccci. dcccv. dcccvi
36 bcccvii]
Attenuante Certentenio a 67* () certen- 37 temo b 57" — Ham. 329 [dcccvii] 3g
Persuril uuodit a 67e — 364 [dcccvii] 39
Suspiria sustunga a 67e
6 58" — 379 40
[dcccvii] 4i
Commendat keliubit a 67d geliubit 6 58b 42
— 386 [dccxc.
dcccvii] 43
(Obtrectatio)
bksprbhnk s s ft 58b — 397 44
[vgl. dccxcviu] 45
Personat challôt a 67d callôt b 58b — 46
400 [dcccvi] 47
Clauam, .i. fastis herculis kolbon9 0 48
67d — 402 [dccxc. dccxchi. dccxcvjii. 49
dccxcix] 50
(Idololalrix) abgodlicho a 67d — 404 51
Viris
thegenon a 68' — 424 52
(Nebulonum) nebulo. nis. scrbtp 10 b 58e 53
— 430 51
Finitimis gfmfrklikhfn >> a 68b — 433 55
Limâtfiglot
658d—444 [dccxcvii.dccxcvhi. 56
dccxcix] 57
Fragor12 ebradem a 68d chrathû 6 59*58
— 488 59
Arietis >2 beilhx «3 b 59' — ib. 60
Propugnacula
brust uueri a 68" brus 61
uueri 6 59* — 492 [dcclxxxvi. dcccvi] 62
Irri"mina gremi sala a 69* — 523 G3
Medicata geliippiu a 69b gflxppkl'x u b 64
59e— 539 [dcclxxx. dcclxxxi. dcclxxxii. 65
dccxcvii. dccxcix. dccci. dcccvi. vgl. 66
DCCLXXXVl] 6"
Concreta grutialisana a 69b () geuuab-68
saure b 59e — 555 69
Nitenlibus spsrdsrfudf'n 15 a 69d — 601 7fl
(Puerperiis) hoc punrperium. .i. tnetge- "l
bor »6 6 60' — 618 72
1 in b ramr über repagula (das erste a aus corr.); auch sonst sind stellenweise in dieser hs. deutsche gli. fsclil^t oder zu tilgen versucht 2 von zweiter hand a s scutu-latis] scutu mit blasserer tinte unter dem worte nachgetragen h * die randgl. von blasserer tinte b * dh. uuarfe 6 xxerininnn] c aus i corr. 1/, dh. niierminon 7 /. Seiten • dh. bispralini. dies wort hat irrtümlich ll'nttenbach auch zu v. 364 aufgeführt * von zweiter hand a 10 dh. scrato " dh. gomerkliklicn •* aerato machina rostro Ed., s. die varr. " dh. heithu M dh. geluppitiu ls dh. sperderenden Ie /. cnetgebor
147
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,567
Zt. 16, 102. 103 = Wattenbach Codi. Col 120. 121
1 Damna ferstopfo b 60b
— Ham. 650
2 [nccxcix]
3 Taceam fersuige 6 60b — L"58
4 ([post] Damna «) xxeninen 2 6 60b — 662
5 ([inter] Utramque [viam]) ethuuelheremo
6 b 60c — 689
7 Consistit gesteit a 71* — 72t
8 Liquitur zefluizit a 71b — 749
9 Damna uueni b 61' — 753
10 Propolas scafreiiion a71b dranchus 6 61*
11 — 76 t [dCCLXXXIV. DCCLXXXVIII.DCCXCVII.
12 DCCXCIX. DCCCI. DCCCVI. DCCCXVl]
13 (Popinas) P: opinas.3 loca iuxta balncas
14 sita, dicta quasi propine a propinan-
15 libus. propino, nas .i. scfkncx4 b 61*
16 — 762
17 Alterutram [viam] einxxfthfrfu s 6 61"
18 — 772
19 Renutat uuankalot a 71e — 774
20 (Pilibus) rilllichen 6 6 61b — 796
21 [dcclxxx. dcclxxxi. dcclxxxiii. dcclxxxvi.
22 Dccxcix. Dccci.Dcccv. Dcccvi. Dcccxi. vgl.
23 dccxc]
24 (Ac si olim) thanne dir sumenes a 71d
25 — 804
26 Uisco, bitumine, mistil b 61e — 807
27 Säete seilen 6 61e — 810 [dccci]
28 Teneris ma"mindenc 66ld — 853 [dccxcix]
29 Oblectot liblochot 6 61d — ib. [vgl.
30 DCCLXXXIII. DCCXC]
31 Palla tuhil b 62' — 868
32 Setis burslxn " b 62' — 873
33 Cilio slegebraxxb 8 b 62* — ib.
34 (Tacitis) fersuigeteu b 62b — 910
35 Quandoque mere noch uuanne minera
36 a 73d — 940
37 Castrata er surren tiu b 62e — 957
[vgl. dccxcvih] 39
Coniugalem sinliilili a 74b b 66' — Psych. 39
Praef. 11 40
Sinistris — nuntiis mit unfrou'en bode- 41
skefin a 75' — 19 42
Greges equarum stuote a 75b stuoli 6 43
67'— 31 [nccLxxx. dcclxxxi. dccxc. 44
DCCXCIX.
DCCCI. DCCCII. DCCCVII. DCCCIX. 45
DCCCXI.
DCCCXIV] 46
(Biicculas9) genus uasorum. Ì rantbogen 47 (rantböga i cu e 6) a 75b 6 67* — i6. 48
[DCCXCVIH. DCCC. DCCCII. DCCCIXJ 49
Bacis 10 rachin zun a 75b () ra chin 50 zuu. hals thru uukn u 6 67* () Baga 51 enim ferrum dicitur quo12 capliiia sepe 52 maneipia strictis collis et manibus agun- 53 tur. Baccas 13 dieimus uincula 14 [.i. 54 uuiJsilxn15 b] et bace16 dieunlur gemme 55 nee non et olei fruetus et lauri bac- 56 cas n uocamus. [vuiffila iiitium. vuini- 57 rebon a) a 75b b 67' — 33 [dcclxxxiii. 59
DCCLXXXIV.
DCCXCV. DCCXCVI». DCCXCIX. 59
DCCCI. DCCCII. DCCCIX. DCCCXl) 00
(MappaliaIS) magalia louba \ Iniita (lixita 6) 61 a 77* b 67b — 46 [dcclxxx. dcclxxxi. 62
DCCXC. DCCXCIX. DCCCII. DCCCVl] f)3
Poenitens scamente a 77* () Scameuti 64
b 67b — 49 65
Milite kempben a 77b b 68b
— Psych. 5 66
[dccxc. dccci. ncccii] 67
Meliore manu kesterohenti a 77b () ke- 69
suntora hen ti b 68b — 11 [dcclxxx. 69
pcexc. dccci. ncccii] 70
Labefactat bisleifia a 78b bislista I!) h 69' 71 — 31 [dcclxxx. dccc. dccci. iteeexiv] 72
Sussundere 20 fumo rrdemsen a 79b () er 73 thfm fhn21 6 69b — 45 [dcclxxx. 74
1 Damna] n aus m radiert b * d.h. uueninen 3
P:opinas]
rasur
von : b * dh.
seeineu 5 dh.
einuuelheren • mit blässerer tinte b n
dh. burstun
8 dh. 9lege-
brauua • darüber rasur b 10 bagis b
" dh. halsthruuuin n quac * " [JaCas
(>
if uineulas b ls dh. uuinfilun " ba.cct;
b " bac:cas b " mai'palia b, p row
glossator übergeschrieben '» bislista] das zweite i aus ei radiert b I0 sussu.°dere b 51 dh. erthemfan
148
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,568
Zt. 16, 103. 104 = Wattenbach Codd. Col. 121
![]()
![]()
1 dccc. necci. dcccii. dcccih. dcccv. vgl. (Petulai)ter) instabilités, .i. gstklpso 6 41 |
2 DCCLXXXVIII. DCCXC. DCCCXl]
3 Matrona .i. llis b 70b — Psych. 66
4 [dccxcvih]
5 Conto stanga a 82b slbn gb b 72'.— 116
6 [dcclxxx. dcclxxxi. dcclxxxiv. dccxc.
7
dccxcviii. dccci. dcccii. dcccv.
dcccvl]
9 ([per] Intortos) gl'xxntinlii ' 6 72b — 127
fl
Capulum liilzk2 6 73'— 137 [dcclxxxiv.
10 DCCXC. DCCXCVIII. DCCCV. DCCCVl. DCCCVII.
11 DCCCXl]
12 (Missile) a mittendo dicilur. spirilin a 84*
13 6 73* — 151 [dcclxxx. dccxc. dccci.
14 dcccii. dcccv]
15 Coibat, sequebatur. nabzo teta b 74b
16 — 186
17 Nodtim chops 6 74b copf a 86b — 187
18 [dcclxxx. dccci. dcccv]
19 Linibus sou (soum 6) ì finis a 86b b 74b
20 — 188 [dcclxxx. dccxc. dccxcv. dccc.
21 dcccv]
22 Madidis — lupatis chamis a 87* b 74b
23 () Ixbten3 mindilon 6 74b — 191
24 [DCCLXXX. DCCLXXXVIII. DCCXC. DCCXCVIII.
25 DCCC. DCCCI. DCCCII. DCCCVl]
2C (Ridiciilum)buoblicbaz6 75b—216li)cccu]
27 Calidos chetila 6 75b — 217
28 Tepcsacta ersleuuediu a 88* ersleuuetiu
29 b 75b — 237
30 Temeraria srabiliu a 8Sb frbublkx 4 6 76'
3j —254 [DCCLXXX. DCCLXXXIII. DCCC. DCCCH.
32 dcccv]
33 Umbonis rantbogcn a 88b rbntbpgen5
34 f, 76« — 255 [dcclxxxiv. dcclxxxviii.
35 DCCXC. DCCXCVIII. DCCC. DCCCI. DCCCH.
36 DCCCVl. DCCCXV]
37 Orantis cronundmi a 90b — 2S2
38 (Languida) .i. zartontiu b 78b — 312
39 [dcclxxx. dcclxxxiii. dcclxxxiv. dcccii.
40 DCCCIIl]
678b— Psych.ZU [dcclxxx.dcclxxxiii. 42
DCCCH. DCCCV. DCCCXIV] 43
Amoenas uunnisamen a92* vuxnnfsbmfn7 44 b 78b — ib. [dcclxxx. dcclxxxiii. 45
DCCLXXXIV. DCCXC. DCCXCIII. DCCC] 46
(Lituos) beretrumbuu a92b herilrxnbxn» 47 b 79* — 318 [dcclxxx. dcccii. vgl. 48
DCCCVl] 49
(Arundo) strala a 93' strblb b
79* — 323 50
{dcclxxxviii] 5i
Neruo seneuua. l arcu a 93* () senua. 52 Î arcu 6 79' — 324 [dcclxxx. dcclxxxiii. 53
DCCLXXXIV. DCCLXXXVIII. DCCXC. DCCXCVIII. 54
DCCC. DCCCVl] 55
Stridula ruzonde a 93* ruzonle b 79' 56
— ib. [dcclxxx. dcclxxxiii. dccc. dcccv. 57
DCCCVl] 58
Amento 9 laze a 93* leze b 79* — 59
325 [UCCLXXX. DCCLXXXI. DCCLXXXIII. 60
DCCLXXXIV. DCCLXXXVIII. DCCXC. DCCXCVIII. (it
DCCCII. DCCCIIl. DCCCV. DCCCVl]. 62
Lasciua »curiosili a 93* getelosju b 79' 63
— 326 64
Radiorum speichpnp10
6 79b — 337 65
[dcclxxxiv. dcclxxxviii. dccxc. dccxchi. 66 dccxcviii. dcccv. dcccvl. dcccxl. dcccxiv. 67
DCCCXVIl] 68
Flexura felga a 94* () .i. felga b 79b — 69 339 [dcclxxx. dcclxxxi. dcclxxxiii. 70 dcclxxxiv. dccxc. dccc. dcccii. dcccv. 71
DCCCXl. DCCCXIV] 72
Mitra huot a 94b () hxpt b 80' — 358 73
[DCCXCIII. DCCXCVIII. DCCCVl] 74
Religamine, alligatone gibendi a 94b
75
()
alligatane
.i. gkbfntk11 6 80' — 76
359
[dcclxxx. dcclxxxi. dcclxxxiii. 77
dcclxxxiv. dcccii. dcccxivj 78
Caulbanis l2 scala a 94b — 367 [dcclxxx. 79
DCCLXXXIII. DCCLXXXVIII. DCCCII. DCCCV] 80
1 dh. geuuntincn J dh. hilzi i dh. Cùhten 4 dh. sraualiu 5 rbntbpgeu zum
teil ausradiert b 8 dh. gpliloso 7 dh. vuunnesamen • dh. heritrunbun 9 amento b
10 mit blasserer tinte b?, dh. spekhono ll dh. gibenti " darüber rasur von ?scâla b
149
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,569
Zs. 16, 104. 105 = Wattenbach Codd. Col. 121. 122
1 ![]()
![]()
Damna vuani i b
80* — Psych. 368
2 (Toreumata) toregmata scafreita a 94"
3 .... Toregmata . i. ScbfTrsilbn 2 b 80*
4 — 370 [dcclxxx. dcclxxxiii. dccxc.
5 pccxcv. dccciii. dcccv]
6 (Secures) partun a 95b
.i. pbrtxn 6 80"
-7
— 402
8 Feruentibus charroDten a 95b carronten
9 b 81* — 407
10 Uertigo uelga a 96* fflgb 3 6 81* — 414
11 [dcclxxx. dcclxxxiii. dcclxxxiv. dccxc.
12 DCCCV. DCCCXl]
13 Insigne urmari a 96' b 81b — 420
14 Offas, particulas .i. balJun (bal lun b)
15 o 96b 68lb— 426 [dcclxxx. dcclxxxiii.
16 DCCCVl]
17 Haustus* .i. supfa a 96b () sus fa b 81b
18 — 431
19 Sistro suegelon a 97* suegelxn 5 6 82*
20 — 435 [dcclxxx. dcclxxxi. dcclxxxiii.
21 dcclxxxiv. dccxc. dcccv]
22 Peplo, pallio tuhil a 97b () pallio .i.
23 tuhil 6 82* — 440 [dccciii]
24 Uoluptatem zart a 98* .i. zart 6 82* —
25 444 [dcclxxx. dcclxxxiii. dcclxxxiv.
26 DCCXCIII. DCCCVl]
27 Crinalis acus .i. risii. ì spintila b 82b
28 ruil Ì sipinila a 98* — 448 [dcclxxx.
29 DCCLXXXIII. DCCLXXXIV. DCCLXXXVIII.
30 DCCXCIII. DCCXCV. DCCXCVIII. DCCCIII. DCCCV.
31 DCCCVl]
32 Redimicula rena 6 Ì nestilo a 98* .i. ne-
33 stilxn76 82b—ib. [dcclxxx. dcclxxxiii.
34 DCCLXXXIV. DCCXC. DCCXCIIl]
35 Fibula nòsca a 98* nxscb8 b 82b —
36 449 [DCCLXXX. DCCLXXXIII. DCCXC. DCCXCIII.
37 DCCxcv. dccxcviii. dcccv. DCCCXVH. vgl.
38 DCCCVl]
Strophium tuhil a 98* .i. tuhil b 82b 39
— Psych. 449 40
Monile gestene o 98* gesteini 6 82b — 41
ib. [dcclxxx. dcclxxxi. dcclxxxviii. 42
dccxc. dccxcv. neeev. dcccvi] 43
Couibenle9 niuuentemo a 98*
niuen-44
temo
b 82b — 453 45
Ungues nagala a 99* nbgb:l: i° 6 83* 46
— 463 [dcccxiv] 47
Commilito herigfsfkllp »» 6 83* — 471 48
(Socio)
sbmfntsfndsndsmp 12 a 99* — 472 49
Bullis
chaston a 99* () gemmis. castpn 13 50
6 83* — 475 [dccxcviii] 51
Ciogula, balteum balta a 99* () balteum. 52
bblz:" 6 83' — 476 53
Classica herebouchen a 100b heri bo 54
uchan b 84* — 500 55
(Laedit) riz ta b 84* — 507 56
Monetae, .i. percussura nummorum .i. mu- 57
niza 6 84b — 526 [dcclxxxviii. dccxcviii. 59
dcccv] 59
Docta giler neten b 84b () gelirnetem 60
a 101" — 529 61
Parapside sülz care b 84b () sulzchare 62
a 101* — 532 [dcclxxxviii. dccxcviii] 63
Iactet
ruomta 15 6 85b — 563 64
Manicis alsdruen a 103b hals tru en b 65
85b— 567 [dcclxxxiv. dccxcv. dccxcviii] 66
PalpitatzabulotalOü* zauelot6 8Gb—
594 67
[ncci.xxx.
dcclxxxiii. dccxc. dccxcviii. 68
dcccv] 69
ExsibiU.it, discingit .1. ingurta b 87b 70 () äiscingit .i. Ingurta a 106b — 633 71 [dcclxxx. dcclxxxiii. dccxc. dcccv] 72
Aera .i. heriboiuhen a 107*
heribouchan 73
6
88' — 636 74
(Acuto) .-ilio hôg a 110' hôg 6 91* — 731 75
1 vuani] a au* e corr. b * dh. Scafereitan * dh. selga 4 haustu Ed., s. die
varr. 5 dh. suegelun 8 /. tena — taenia 7 dh. nestilun ' dh. nusca • Coni-
uente b, u
aus b radiert l0 nbgb:l:] zwischeìi
b und
I ratur von g *, dh. nagala
11 dh. herigeseillr, s aus 1 corr. b lì dh. sament
sendendrmo (= sindendemo) " dh.
cabton u dh. balza " ruomta mit dunklerer tinte, m auf rasur b
150
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,570
Zs. 16, 105. 106 = Wattenbach Codd. Col. 122. 123
» (Slructile) gk segpt.
gk hp uiibn » b 93b
2 — Psych. 834
3 Algidi froslega a 116" b 96b — Contra
4 Symm. I Praef. 15 [necci]
5 Acumina chlâmina b 96e — 39 [dccxcix]
6 Impetus sueift a 116e ( ) sueift b 96e — 43
7 Impetus sueift a 117b () sueift 6 97b — 88
8 Turbare2 gei rrea a 117b geir rbn3
9 b 97b
— Contra Symm. I, 5 [dccxc]
10
Incuruum
[ebalybem] rebe sahs a 117d
lt rebesahs b 97d — 49
12 Adhinniuit zuo er uue gota a 118* zuo-
13 eruuegota b 97d — 58 [vgl. dccxc]
14 Pessulus plocliili a 118* () plochil b 97d
15 — 65 (dcclxxx. dcci-xxxi. dcclxxxvi.
16 dccxc. dccxcix. dccci. dcccvl]
1" Cuneis uuecon4 a 118* uufccpn 5 fc97d
18 — 66 [dccxc. dccxcviu]
19 Imbriciljiis skintelon a 118* () skintelon
20 6 97d — 67 [dccxc]
21 Catamilum kislâfen a 118' ()gislafen°
22 b 97d — 70 [dcclxxxvii. dccxc. dccxcix.
23 DCCCI. DCCCVl. DCCCXl]
24 Sororc kellun7 a 118* s) kellun 6 97"
25 — 71
26 (Ramo) .i. pudor est illum uide:: | ro
27 pendente ramo zgrcg8 6 98b — 115
28 [dccxc]
29 Transtris sezzon a 118e b 98" — 117
30 (Celeps) uuidillo a 118e b 98" — 119
31 Proluit pegoz a 118e () pfgpz b 98b —
32 126 [dccxcviu. dcccxi]
33 LudibriazuozecungaaH9* zuozechunga
34 6 98d — 159
35 (Picus) Picus.... in aueni sui nomìnis
mutatus est .i. speht a 119d .i. spfh | 36
b 99b — Contra Symm. I, 234 [dccxc] 37 (Epotum) uz kitruchnaz9 6 99b — 235 38
[dccxcix] 39
Saliente^sprungezenteroa 120* ()sprun- 40
gezentero b 99e — 257 41
(Vitricus)stiufateral20* stklïbtfr » » 6 99e 42 —r 259 [dcclxxx. dcclxxxvi. dcclxxxvii. 43
DCCXC. DCCXCVIH. DCCXCIX. DCCCl] 44
Priuigni stiufchindes a 120* () St.xf 45
ch. ndss b 99e — 260 46
Claras marra a 120* iribrs12 699d — 269 47
[dccxc] 48
Delicias trût a 120b trût b 99d — 272 49 Commenti erdahton a 121* 6 100b — 345 50
[vgl. dccxc] 51
Succinctaufgescorzotiu a 12lb () xfgescor 52
zptiu b 100e — 366 53
(Brattea) pedela b 101b— 436 [dcclxxxvi. 54
DCCXC. DCCXCIX] 55
Indignatio »3 leid a 122b 6 101e — 476 56 Concreto fer uual clienemo a 122e b 10ld 57
— 490 [vgl. dccxcix] 58
Adsuescitgeuuenita
a 123* () geuuenita 14 59
b 102' — 540 60
Laruas scraten a 123" () scraten 6 103* 61
— 631 [dccxc. dccxcix] 62
Rastris
egitlia a 124* egk thpn>* 6 103' 63
— 638 64
Ligonibus section a 124' segxn 16 6
103* 65
— 640 66
Ne, s. lhaz b 103' — 643 [dccxcix]
67
Petita est ksbnsx brtpt1' a 124'() ksbn:f- 68
xbrtptn b 103" — 653 69
1 scheint mit anderer tinte b, dh. gisegot. gihouuan. die gl. dürfte aber zu forata dolatu des folgenden v. gehören * torbare a ' dh. geirran 4 uuecon] c undeutlich a
5 uufccpn] p scheint aus ansati eines anderen
buchstaben b, dh. uueecon e gislafen]
e
aus o corr. oder
umgekehrt b ' gehört zu dem
vorhergehenden pelice • /. zgrsg,
dh. lerse » von
blässerer tinte b l0 saliaente b
" dh. stiiïater " dh. märe
11 das dann von sfati, zu uitiricia —arma 493 angeführte tostisë mola ist lateinisch: testis
est
moluius l4 geuuenita] das
zweite u aus c corr. b 1J
dh. egithon l§ dh. segun
11 kfbn:fxbrlpt] rasur von e b, dh. keaueuarlot
151
Glossen Köln, Dombibliothek LXXXI
11,571
Zs. 16, 106. 107 = Wattenbach Codd. Col. 123. 124
|
32 Limbum soum a 130e spxni b 108b — 33 577 [dccxc. dccxcix. dccci. dcccvi] dcccv-j] 34 Uadimonia uuottk 126 10Sd — 614 [dccxc. Litia neslilun a 35 nccxcix. necci] — 1106 1 mit blässerer tinte b * prahtit] i aus a corr. a 3 dh aus Si/inrnachus brie/'en nach v. G 5 mit blässerer tinte b e 7 dh. hointrunbuii 9 /. scafton * mit blässerer tinte b blässerer tinte b ll dh. uuetti " dasselbe wort stand vol auch in b 109" am rande, wo
noch spuren von buchslaben sichtbar sind " Dalia Ed., s. die vari:
'» denel àas cod'.'illus b " diese und die folgende gl. in der prosa nach v. 'J10 ;o ebjrspoto rer- mulel Schmeller i1, 2ß3 2I dh. thornahe 22 /. hamestro " xx 1:] nnch xx etwas erloschen. I. xx A :, dh. uuila |
1 (Smuainiiic) miai) che l b 103b — Contra
2 Symm. I, 654 [dccxcix. ncccxi]
3 Intonai |»rabtit2 a 124e brbhtit3 6 103e
4 — Contra Symm. II Praef. 57
5 Tumet «,'filisôt a 124e ge'lisot b 103e
6 — 58
7 Resellam ferslalio a
124e () ferslaho b
S 103e — Contra Symm. II, 4
9 In posterum,4 in Futurum, hinnen uure
10 uuertes 5 b 103e [dccxcix]
11 Calentcs6 eruuahseiite a 124d eruuas-
12 sente ò 103d — 9
13 Classica horntrumbun a 124d hprnlrxn-
14 bxn ' b 103d — 10 [dcclxxxvh. dccxc.
15 nccxcix. dcccvi]
16 Hastis scaflo..s b 103d — 30
17 Strophio tuhile 0 125* txhilf 6 104' —
18 37 [dccxcix]
19 Recincta zizusoliu9 6104*— 16. [dccxcix]
20 Papillas tutten a 125' txttin b 104' —38
21 Rastri hacho a 127e h.'iclio b 106'— 283
22 Strictura 10 smi da a 127e smtda 6 106'
23 — 286
24 (Clauum) sloz '• b 107* — 419 [dccxcix]
25 Turbauit geirta a 129' 6 107' — 428
26 Fusis spinnilun a I29b spinul 6 107b
27 — 455
28 Tigillis sparron a 129b () spbr rpn b
29 107b — 456 [dcclxxxiii. dccxcix. dccci.
30 dcccvi] [dccxc]
31 Fraxinus asc a 129b bsc b 107b — 457
(Ligno— cauato) r i scema I3 a 131b
— 36
Contra Symm. II, 647 [dccxcix.
dccci] 37
(Mastrugis)
ludiron 6 109e — 699 [dccxc] 38
Dana
h dejiej5 a 133' b 110"
— 808 39
[dcclxxxiii. dccxcix] 40
Uuandalus uuiuid a 133' b 110b
— i"6. 41
[dcclxxxiii. dccxc. dccxcix. dcccvi] 42
litmus
hun a 133* b H0b — ib.[dcclxxxiii. 43
dccxcix. dcccvi] 44
Thyrsigeri, qui10 tyrsum .i.
dorson. ge- 45
rit
dicitura a
133= b 110d — 858 46
[dccxc. vgl. dcccvi] 47
Serapen chenela a 133d b 110d
— 868 48
Crocodrillus !* nichus a 133d b II 0d—
870 49
Rubigo 1S* nuintprant a 134b [dccxcix] 50
Auena
turd. Ì churspoto 20 a 134b 51
[dcclxxxiii. dccxcix. dcccvi] 52
Corna cburnelbere a 134d
— 947 [dccxcix. 53
vgl. dccxc] 54
Rubigo vuint brant a 135* — 976 [nccxcix] 55
Iiiproba
ungemahc a I35b Ungemach b 56
111* — 1002 [dcclxxxiii. dccxcix. 57
dcccvi] 53
Fasciolis nestilon a 135b b
111* — 1008 59
[dcclxxxiii. dccxcix. dcccvi] go
(Sentix) tliornahfî» b IIIe — 1043 61
[dcclxxxiii. dccxcix] 62
Gurgulio . . mestro 22 a 135d
— 1054 63
[dccxcix. dcccvi] 64
Uelamine xx I:23 6 IIIe — 1056 65
Pilento, carruca. sabuch b IIId () sam- 66 bubc a 136' — 1U89 [dccxcix. dccci. 67
69
|
bralitit " in ihr prosa tenantes Ed., s. die vurr. l0 slictura b " mit |
136b nestiion b 112' 69 70
152
Glossen Köln, Dombibliothek CCXI
Kölner Glossen
Überlieferung: Köln, Dombibliothek CCXI f. 2a-4a, 19b.
Die Handschrift im Oktavformat umfaßt 84 Blätter. Sie enthält unter anderem lateinische Bibelglossen, danach Gennadius, De ecclesiasticis dogmatibus. Der Schrift nach kann sie nicht in Köln entstanden sein, doch ist die Herkunft unbekannt. Sie stammt aus dem 9. Jahrhundert. Inhalt: Die Handschrift enthält 12 volkssprachige Interlinearglossen und eine Kontextglosse zum Alten Testament. Den Sprachstand hält Bergmann für altmittelfränkisch, Holthausen, Klein und andere sehen ihn als altsächsisch an. Die Kontextglosse entstammt der altmittel-fränkischen Vorlage. Die altsächsischen Glossen dürften kaum im westlichen Westfalen (Werden/Essen) entstanden sein.
Ausgaben: Jaffé, P., Wattenbach, G., Ecclesiae metropolitanae Colo-niensis codices manuscripti, 1874, 157 ff.; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1 1879, Neudruck 1969, 319, 20-27, 47-54,Nr. 19; 445,2o-25; 445,45-5o.Nr. 41.
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 417, Nr. 94; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 46, Nr. 354; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen. 2. A. 1977, 277 ff.; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 183 ff.
153
Glossen Köln, Dombibliothek CCXI
Kölner Glossen*
Genesis
|
1,319 |
Codex Coloniensis ccxr.
|
Mandràgora 13 dicta, quod habeat mala 47 Styrax. u arbor
arabiae similis maio cido- 50 Pulpa li uero e9t caro sine pinguedine. 52 dicta quod palpitet. resilit enim saepe. 53 hanc plerique uiscum misti! uocant 4* 54 |
Bdellium ....... ipsius
naturae quae gum-
mi gier12.... cuius et liber numero-
rum
(16, 31) meminit dicens. erat map
fjuasi semen coriandri cullunder. co
lons
bdellii 2' — 2, 12
Levugaiis. bitumine linitis. bitumen est seruentissimum et uioleutissimum gluten Um 2' — 6, 14 [via. xtii]
11 vgl. agt. giare tuccinum 15 vgl, hierüber nr xxn
" mandragora Fulg. " storaci* Vuìg.
Regum III
l, 445
Codex Coloniensis cx.xi f. 19b.
|
-1'» Axis6 asse — 7, 30 [cxxxv. cxxxix. cxlii] Canti uelgan — 7, 33 [cxxix. txxx. cxxxi. 45 |
Humoruli lunes ' — 7, 30 [cxxxi zu 7,34.
-3 Radii spacan — 7, 33 [in. cxxix. cxxxi-îi cxxxii. cxxxiii. cxxxv. cxxxvii. exxxix.
î'> CXL. CXLIl]
CXXXII. CXXXIII. CXXXV. CXXXVII. CXXXIX. 46
CXL] 47
Modioli ISauan idem et tympana duineles s 4S
— 7, 33 [cxxix. cxxx. cxxxi. cxxxii. 49
CXXXUl. CXXXV. CXXXVII. CXXXIX. CXL. CXLIl] 50
6 axes f'ulg. i vgl. agt. lynis * fi« ags. <Rmels kenne ich nicht
*Steinmeyer, E., -Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1. S. 319, 20-27, 47-54; 445, 20-25, 45-50
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
154
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
Leidener Glossen
Überlieferung: Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E. Die Handschrift umfasst 180 Blätter und ein ungezähltes Vorsatzblatt. Sie enthält die Briefe des Ivo, auf Blatt 61 bis 112 Alberts von Siegburg Glosarius in vêtus et novum testamentum und andere Stücke, auf den Blättern 113 bis 128 grammatische Exzerpte, auf den Blättern 129 bis 140a Computus magistri Reinheri decani patherbrunnensis, auf den Blättern 141 bis 178 astronomische Stücke.
Sie stammt aus dem 1155 eingeweihten Zisterzienserkloster Hardehausen bei Warburg in Westfalen. Dort befand sie sich noch zu Anfang des 18. Jahrhunderts.
Inhalt: Sie enthält rund 200 volkssprachige Glossen vorwiegend zu den lateinischen Bibelglossen. Sie dürften meist mittelniederdeutsch (z.T. altsächsisch?) und mittelhochdeutsch sein.
Ausgaben: Steinmeyer, E.-Sievers, E.,(Bd. 3 1895, Neudruck 1969,
604,21-22;
46-605,6; 605,12-17 (MLVIII, Pflanzennamen);)
Bd. 4 1898,
Neudruck 1969,
251,1-8, 22-28 (Villa Genesis); 253,
13-28, 40-54
(XXVIIIa
Exodus); 257,4-14, 26-35 (XLIIIa Leviticus); 258, 17-20,
34-37;
259,1-5, 21-24 (LVIa Numeri); 260,
16-21, 40-44 (LXIXa Deutero
nomium);
262,3-4,30 (LXXIXa
Josua); 263, 18-20, 38-40; 264, 1,20
(LXXXVIIIa
Judicum); 264,19,37 (XCIVa Ruth); 266,19-25,
43-49; 267,
1-10,
22-30 (CHIa
Regum I); 267 21; 267, 41- 268,4; 268,26-28 (CXIVb
Regum I); 268,25,48 (CXIXa Regum II); 270,7-19,
34-36, 271,1-14
(CXLVIIIa
Regum IV); 272,8-9, 18-19 (CLXXXVIa Tobias); 274,4 (CCXIIa
Job); 275,24-26,
51-52 (CCXXIa Psalmi); 276,11-14, 31-34 (CCXXIXa
Parabolae);
277,8,20 (CCXLIXa Canticum
Canticorum); 277,13,24
(CCLXIa
Sapientia); 278, 15-21, 36-41 (CCLXIXa Ecclesiasticus) ; 279,
27-31, 57-62; 280,1-10, 23-32 (CCLXXIXa Esaias); 280,22, 44; 281,1-2,
17-18 (CCXCIa Jeremias); 281,16,30; 282,1,16 (CCCIa Ezechiel); 282,
11-13,
25-27 (CCCXIa
Daniel); 283, 6-7, 13-14 (CCCXVIIa Oseas);
283,10 (CCCXXIIa Johel); 284,7 (CCCXXVIa Arnos); 285,1,8 (CCCXXXIXa Micheas); 285,5,10 (CCCLIa Zacharias); 294,11-15; 32-35 (CCCLXXa Matthaeus); 304,14,32 (CCCLXXXIXa Johannes); 305,17- 20, 38-40 (CCCXCIIa Acta apostolorum) ; 309,4,21 (CCCCXCIa Apocalypsis) ; 314,20-21,43 (DLIIb Beda, de Orthographia).
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 475, Nr. 249, Bd. 5 1922, Neudruck 1969, 108 ff.; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 47, Nr. 362; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 198, 244.
155
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
Leidener Glossen*
GENESIS.
TOI- IV, 251
o = Codex Lugdunensis 191e. b = Codex Lipsiensix 107. c = Codex Lip siensis 106. rf = Codex Oxoniensi^ Laud. lat. 14.
1 Obelus. * ueru spiz2 a 61» — Prologiis X. 6 b 8bl — 38, 17 [vili, xvn] 22
2 Hieronymi Pistor phistcr bcckcre1 a 63» phis»' 23
bechere7 6 8bl fisteR c 10»2 — 40, 1 24
|
[vm. vgl. xvii] 25 teut -t. Eniergebant uzswmnien a 63» uzummnicn 2ö Ò
8b2 uzuuimmen c 10bl — 41, 3 27 |
3 Exemplaria3 bilethbuoch a 61h bileth-
4 buoch b 7»* bylech buoch d la — ib.
5 [viii. ix]
teutontcum
6 Corrigia* caligo eeuorieme a 62b seuo-
.t.
7 reme b 8al — 14, 23
8 Arrabo.6 pignus wedde6 a 63» wedde
1 obelo Vulg. * übergeschr. a * darüber teuf 6 * corrigiam bonem Vulg. ' übergeschr. ab ' beckere, bechere übergeschr. ab
" arrha-
EXODUS. XXVIII»
IV,253
a = Codex Lugdunensis 191e. ò = Codex Lipsiensis 107. c = Co</cz Z,y;-
siensis 106. ^ = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14.
tent .t. .t.
13 Sabuluni6 saut7 a G3» san t .t.7 b 8bî Sûbula 15 Sulu16 o G3b Sula b 9a2 sula 40
14 — 2, 12 [xxvm] c llbl aie d 3» — 21, 6 [xxvm. 41
teist .t. XXXVIl] 42
15 Vesica« biaderà a 63" bladere b 9»1
c Cortîne.i7 auléa
vmbehanci8 a e4. _ 43
lu 11»» - 9, 9 [ii. xxvm] 2ß) ! [xxiv
xxynI xxx xxxvnj 44
17 Supcrliniiiiare» vuenTvre a 03- ^?ordure Vncinus» chrapho a 64» b 9"1 chrapho 45
|
Capitium houezloc20 a 64b — 28, 32 |
18 6 !W yuMhure c 11* ftvb'cvre d 2b c ^ craPhe d ^ ~ 28' 13 l"- 4(}
19 - 12,7 [xxvm] xxiv. xxvm. xxxiv] 47
te ut
|
[n. xxvm. xxxvnj |
20 Fasciculum gobundelcn a G3b gcbûdclcn
49
• sabulo Vulg. ' Übergeschr. ab ' Vesica o vesicae Vulg. ' superliminaribus Vulg.
14 Subula bed, am ersten u radiert b " darauf ist in a uber (Jrabrones (2.3, 23) etwas ausgewischt; doch rührte das vielleicht von jüngerer hand her " cortina» Vulg. 11 übergeschr. a «• unciDos Vulg. " übergeschr. a
*Steinmeyer,E.-Sievers,E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4, S. 251 ff.
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
156
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
(253)
21 b 0»1 gc-builell d 2" — 12, 22 [ii. trilt- .,.
22
xxvm. xxx | Osa som a G4b soni
b IO»1 — ib. 50
Zi Cotuinix.10 greco, dicitur ortigomctra. u [xxvm. xxx. vgl. Il xu 2C, 10] 51
LM
similis
auibiis quas uulgus
quaquilas Pnpilio21 est tslbernaculum ex
similitu- 52
2'j WiUhtilu12 (wachtele12 h)
uocat a G31' ^>»c
papilioui» viueltre" ausculti a 53
i><;
b 9al — 10, 13 [xxiv. xxvmj G5» 33, 8 [xxiv]
54
27 lmpensa.u suniptus spisa14 a G3b —
28 21, 19
10 darüber von jïinyerer hand sneppe a " ortigómet a " übergeschr. ab
11 impeusas K«ty. •« iibtrgtschr. a « papilion« Vul^. » übergeschr. a
LEVITICUS.
XLIII« IV, 2 57
a = CWex Luydunensis 191e. ()= CoJpx Lipsknsis 107. c = C 10G. f/ = GWfJ Oxoniensìs Laud. lat. 14.
tent
4 Reticulum icooris5 ìioycoBiiiere a G5» 48 [n. xu. xuir. xliv. xlv] 20
•'• teut
5 nescesinere ò 101'1 iiesoesmere d 4« Subténien10
Weuel a G51' wevel (i 4b 27
G
— 3, 4 [xmii. xlv] _ ib. [xu. xLiii. xliv] 28
trut
7 Pennulnc flozza r/ 05» flozzn /> IO1'1 Matcrtern11 moina a Cj'^ munie /> 1 lml 20
8 flozza d 4n
— 11, 9 [xmii. xlv] _ 20, 19 |n. xu.
xi.m. xlv| 30
it
Strutio7 struz8 a 05» — 11, IG [xli. Uni;
10 xi.m ccccxeiv*] Anika12 wasa a Go1' wasa /> llal - - iT/. 31
teutuÄ .t. [il x"u. XLin] 32
11 Reealuaster1"' vcale a G51' vcale b II»1 tpii-_ u.u-
i. Pultes nielcinos. 1 bri a G">b mclcmovs. 33
12 vcale c 14b2 vocale d 4b - 13, 41 ^ ^. fc n
13 [il XLiii. xlv] 23j 14 [xl ]
tout
14 Stamen9 wars a G5b waqib d 41' — 13,
1 it-coris a ' pinnulas Vitlg. ' struthioncni Vulij. * iìbergeschr. a 'starnine Vulg. dies Kort um* Uns nächste fehlen b 10 Subt.Kcnifi d subtegmine Yidq. " matertcrac Vulg. " Amita a atuitRc Yulg.
157
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
NUMERI.
LVI» IV, 258
n = Coder. Lvydunensis 19li; /*. r>s,\ b = Coder. Lipsiensis 107. c = Codex Lipsiensis 100. d = Codex Oxoniensi* Lumi. lai. 14.
tfcUl
17 Mortarioluin7 tnorsnre a morsar /; I1a2 c I"»*1 estricli b 11*2 — 5, 17 [li, 34
18 .i. morsero d 4b - - 4, 7 (mit. lvi. J-vi. LVirj 3ri
-10 I.VIl") teilt .t.
t^tl-£ t Cucuineres9 Curbize a curbizo h l lnï e 15a2 3G
20 Pauinicntuiu8 ostrie a estric d 4b estik-b Curbeze </fi» -- 11, 5 fun. lvi. lvii] 37 1 inortariola Fi</<7. ' pavimento Vuìg. * Cuctìm'es a
u« ... IV, 259
1 Popoiics1 petheme a p^odcnie e 15a2 Rinoceron2 enhorne3 a —23,22 [mil 21
2 phiulen 6 lla2 pedine d 5* — io. LVi] 22
3 [LUI. LVI. LVII. LXIl] teut
teili t Stagnimi tin a ein b llbl — 31, 22 23
4 Operculum litb a lith e 15*2 lith ò 11*2 [lvi] 24
5 dT)* — 19,15 [liv. lvii. vgl. un. lvi]
1 Pcp/uies a pepodes d » rhinocerotis Vuìg. 3 iìhergeschr. a
DEUTERONOMIUM.
LXIX* IV, 2 60
a = Codex Lugdunensis 191 e f. GGb. i = CWex Lipnienaia 107 /". llb2. e = Coc/ex Lipsiensis 100 /". IG*1, rf = Cb<iex Oxoniensis Laud. lut. 14 /". 5a.
16 Bûbali9 sunt quos uesontes wL-ent10 di- — 18, 3 [lxix] 40
17 cimus a — 14, fi [il lxv. lxviii. ">""' '■
t Manubriuni" heluo a helue e heffte b 41
18 LXIX. LXXIIIj
— 19, 5 [il lxvhl lxix]. 42
teut t. l J
19 Viaticum11 "Wegenist a wegenest e we- t.-nt t.
. ^ , . , , Humilinsti hontest a lionstes e hotest a 43
20 genest bd — 15, 14 [n. lxviii. lxix]
teut-' bonen b — 21, 14 (lxixJ 44
21 Arnmslt bScb a bSch e boch b boch d
• bubalum Vulg. I0 übergeschr. a » Viàtici! a » armum Vulg. " manubrio Vulg.'
JOSUA.
LXXIX« IV, 2 62
a = Codex Lvgduncnsis 191e f. G7a. b = Codrr Lipxicnsis 107 f. Ì2nl. e = Codex Lipsiensis 100 /. lGbl. d = Codex Oxoniensis Laud. hit. 14 f. 5b.
tout o lenì t-
3 Solarium solare a .i. solare d soler i Liniiin ' fins a flax b vlaiclr e — ib. 31
t.
4 Sulrc e — 2, G [lxxix]
1 lini Vulg.
158
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
JUDICUM.
LXXXVIII» IV, 26 3
a — Codex Lits/ilinicnsis 101k s. 67\ b = Codex Lipsiensis 107 /'. 12*2. c = ('oder Upsinmis LOG. d ■=■ Codex Oxoniensi* Lami, la t. 14 /'. 5b.
Kilt tent ! t.
IS
Malleus17 hauler a hamer h - - -1,
131 Disceplatio strid a std d Strid r G71'2
38
1!)
[I.XXXYII.
xcn1') streith ò - 12,2 [lxxxviu] 30
tern -t. t.
'-'0 Ins soth18 a - (i, 10 Plexueris fleetest a fliehtest19 b flech- 40
17 malleum Vulg. " übergeschr. a " aw schiusa nach Bâchantes furètes (20, 25) /«(/te «me jüngere hand hinzu pobles .i. genu poblex knyschibe (7 6) b
IV,264
1 test c 07b2. U8al sluchtestd —16, 13 [lxxxviu. xc. vgl. ii] 20
RUTH. IV, 2 64
XCIV«
a = Codex Lwjduncnsis 191k/'. G7". I = Coder Lip.sirusis 10G f. lGbl. c = Codex Oxoniciisis Laud. lat. 14 /'. s>b.
tcut t.
l'J Priuilcgium 12 suiitrigi a suntrigi h huh- trigi c — 4, G [xciv. vgl. iij 37
11 in der parallclhs. Codex Lipsiensis 107 /. 12*2 {st hinter Puilegiü eine lücke gelassen, welche von jüngerer hand mit den uorten q. puls leg* ausgefüllt wurde
REGUM I.
WH" IV,260
n —_ Cndrx. Ijtif/ihninisi.s Ì'.ÌÌK. h —.-. Codex, Lipsimsis 107. c = Codex Lip-sirii.sia 1 o(i. d z= ('oder Oxnuirnsi.s Land. lat. 14.
teilt tfliî
l'i Supplitati«)7
zàlH // (»7* /.alii '/
.">h 'i ala Caldana10 kczcl n G7b
kcsscl h 12bI 43
l'i)
r OS»1 - l'rologus |nu. <vn| — '2, 14 [cm] 44
•_>1 Fuschuila' Cromvel n G71' Cn.invol ,/«• Stimulus» gart molici» «67" gartincnel-45
t. t.
L'J crów.-l r IG1'2 ■• 2, i:-{ |ifi. xcvm. f' «" P»'l r 1 <"» ■- 13, 21 |cm] 4U
7 Su,hpuUco ò, »Ve co/T. ron jüngerer hand, dann urspr. lücke gelassen, welche ron jüngerer ltnnd nunmehr mit einer tat. erklärung ausgefüllt ist; von derselben hand am rande suppiita'e vnd'tzelnn • darnach lücke, welche von jüngerer hand durch krcwcl ausgefüllt wurde b. fuscinulam Vulg. " caldariam Vitlg. " darnach biche, in welche von jüngerer hand über einander eingetragen nindftkhcl prikei gRrtmene 1 b 12b*; der letzten zeilc dieser spalte hat die jüngere hand zugefügt Tyoia kny schcibc. Coxa ej tlyech. Crus wade, stimulum Vulg. •* mcnel übergeschr, « " sodann steht in b ton jüngerer hand über Liciatorid a lieijs dr: we we I garn bom (17,7) und über dem dazu gehvritjen Licia enï sût: liciti garn drot ede vitztze
159
IV,266
■j:t cru. evil. ex. cxn. >■<//. cix| "■'" '
C.'1-sis helm n GHa liolni r 17hl .i. 47 ipui
24 Triden-0
r.icpr // G71' jL'pr il 'i;i //». Ii.-Iiii </ fi* licliii1-1 li 13*1
— 17, "> is
•_'.-)
|
>•;//. cix ;;< 1:3, L'I |
|n. c. cix| 4!j
• tridentom 1'«/^.
IV,267
1 Phalangen1 .«cam2 a G8" .i. scare d G* Pulox " fla7 « (IS» fio /; 13r2 — 21, lf> 22
2 — 17, 8 [cm] [cm] L'.j
trut ton!
?, Fot molla3 casicar a
GSa .i. kcsi' naph Ligatiir;).-" kipinitila a G8a
kintuldel '_M
4
c/
Gb — 17, 18 [cm] (/ G'1
- 25, IS [cm] L>r>
'''""' t.-i.T t
j Montimi kinnc a GR" kinne b 13"1 — [mi„,-uis(i '■' pitnìgii n C,Hb jiitrupi c IS1'2 _**;
(; 17> 35 pi^'u '/ o1' — 28, 12 [cm] 27
tcut
7 Pera4 skeipe a G8" scori)o d Uh — ,.- . "'" . '.""' ..o. '■
1 ' Mmauit incuria. \ trciph a f)Sh niciieta. 2S
8 17, 40 ,
til tp'iith i' IS1"' monotr t tiph '/ G1' -J'.i
'.) Funda5 slingrra a Ü8* .fingerà r 1 7b2 tivij.li i I.'!"1 — 3u, 2u [cur. cvuj ;;u 10 Clingcra d Gb — 17, 49 \njl. cm]
1 Phalange» a phalangas Vtdg. ' iibergeschr. a ' darnach liicAr, wohinein von jüngerer hand kesenap geschrieben ist b. forniellas Vulij. 4 darnach lucke, welche von jüngerer hand mit brot«k ausgefüllt wurde b. perarn Vulg. * darnach lückc, darin von jüngerer hand eye slcvd' b. sodann b 13»* zwischen Laicos und ppfarcs (21, 4) ein Verweisungszeichen auf den rand, wo von jüngerer hand paês .i. pacs gcmoyiie brot ' pulicem Vulg. ' iibergeschr. a ' darnach lacke b. neben dem folgenden GOnic-
ta'ius q sebit anales (zwischen 25, 21) und 31) am rande von jüngerer hauti ey messt' der fuvslcgüge b • ohne gl. und liickc b. Inposuisti eil
REGUM II.
CXIX- IV, 268
a = Codex Luißunensis 191E f. G9». b = Codex Lipsicnsis 107.
25 Aratura14 bra ta a brotlieii h \owi — G, 19 [n. exix. cxxiv. cxxvi] 48
14 assaturam Vulq.
IV,269
1 Tnpetia loppeth ' a . . . U-phet 6 14»2 — 1 T, 28 \vijL cxix| 2
1 übenjeschr. a
REGUM IV. IV, 2 70
cxLvni«
a = Codex Lngdnnensis 191k/". 70b. h = Codex Lij.simsis 107/". l"jtt2. c = I.ijisiensis IDG. r/ = Coi/fx Oxoniensi* Laud. hit. 14/". 8b.
160
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
tt-ut _ t.
17 Benedictio14 oblei a oblui d obelei e pori«16 dicitur niirgel (mergele mer-34
18 22»1 •■- H, 15 ['cxLVin] gol h niugel d) abc 22al d — 5,3s»
19 Electo15 terrò tempore.16 Tempor tem- 10 3ü
14 darnach lüde gelassen b. benedictionem Vulg. u Eiecto c " tepóre, tepóri« und die ganze </l. am rnndc a Tempor. pis (/
IV,271
1 Calunnii i kcbal ac 22«2 keba2 d— 9, 35 [cxlvii. cxlviii. clii. clv] H
1 darnach lucke b, welche von jüngerer hand mit einer lat. erklärung ausgefüllt ist. calvariam Vulg. * darnach von and. hand ein strich d
TOBIAS.
CLXXXVI« IV, 272
a = Codex LuyduiiPHsis 191e/". 8.r)a. b = Codex Lipsivisis 107/". 17al. c = i'udrx Lipsicnsis 100. d = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14/". 19*2.
teut teut t.
H Secundo7
eras
vbermórgene
a vb'inor- Meinbmiiuin8 uel a vel e 4Gb2
vel b — 18
fi
gene d — 8, 4 [clxxxviJ 11, 14 [ci.xxxvi. clxxxviii] Hi
• membrana Vulg. 1 Sedo eras, p* eras b. secuDduin Vulg.
JOB.
CCXII« IV, 27 4
Codex Lugdunensis 191e/". 7G*. 4 Cartilàgo cnoster2 — 40, 13 * übergeschr. vgl. DWB 5,1497
PSALMI.
CCXXI» IV, 2 75
a = Codex Lugdunensis 191e. h = Codex Lipsiemis 107. e = Codex Lipsiensis 10G. d = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14.
24 Capt'O ual'la a 77* urall(V d l3a2 Uillle F''toS'! fcsil'ß10 a 79b feselich c 3?âl 51
25 c 32bl valle b 19»1 — 34,8 [ccxxivj — 143, 13 [ccxxivj 52
26 Singularis euer9 o 78» — 79, 14 [ccxxi]
» übergeschr. o " in b 21»* ist aus tintm undeutlichtn worte prcgaans corr.
161
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
PARABOLAE.
CCXXIX» IV, 2 76
a = Codex Lugdunensis 191e/". 80b. b = Codex Lipsiensis 107 f. 22«1. c = Codex Lipsiensis 10G. d = Codex O-xoniensis Laud. lat. 14 f. IG*1.
teut
11 Carta bref a brief d briffò briep e 38b2 ccxxx] 31
^ro'" Absinthium wermot b () wermode a 32
teut t.
13 Coacuerint7 irsurent a irsurtêt d — ib. w'motc d w'mute e 39*1 — 5, 4 33
14 [ccxxvi. ccxxvn. ccxxvni. ccxxix. [ccxxix. ccxxxvi] 34
1 darnach lucke b
CANTICUM CANTICORUM
0CXL1X. VI'277
Codex Lugdunensis 191 e f. 81b.
8
(Bofrus)
thrufle — 1, 13 [vgl. ccxlix. ccuii] 20
SAPIENTIA.
CCLX1» IV, 277
a = Codex Lugdunensis 191 e f. 82b. b = Codex Lipsiensis 106 f. 42b2. e = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14 f, 17bl.
t«ut
13 Inuolumentum7 vvintela a wintela c windele b — 7, 4 [cclxi] 24
7 involumentis Vulg. die parallclhs. Codex Lipsiensis 107/. 2'ivt hatte hinter Inuolumtü urspr. freien räum, dann ist nachträglich mit anderer dinte wintela eingesetzt
ECCLESIASTICUS. TTT nno
J-VfZ / O
CCLXIX»
o = Codex Lugdunensis 191e. b = Codex Lipsiensis 107. c = Codex Lipsiensis 10G. d = Codex Oxonicnsis Laud. lat. 14.
tcut t tr"' ''■
15 Redditio lôn a 82b Ion 6 24»1 e 43»1 Asscrcs7 rabon a 83» rabon b 24»2 3«
16 lont d 17b2 — 1, 29 [cclxix] rabon d 18»1 — 29, 27 37
teut t teu' •'■
17 Ineruditio6 untzuht a 83» vnthzucht b Tortura wize a 83» wize b 24»* c 43b2 36
t. wuze» d 18»1 — 31, 23 3'J
18 24»1 mithzucht c 43»1 vnzvth d 17bî tcui t
!9 _ 4, 30 [cclxix] Carmin9 enarro a 83» carro b 24»1 c 10
tcut .t. 43bî — 33, 5 [cclxix] 41
20 Datio gaue a 83» gabc b 24»1 c 43»2
21 gäbe d 17b2 — 11, 17
• ineruditionis Vulg. T asserum Vulg. * oder wiize d • carri Vulg.
162
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
ESAIAS.
CCLXXIX» IV,219
a = Codex Lugdunmsis 191 e. b = Codex Lipsiriisis 107. e = Codex Lipsiensis 106. d = Codex Oxoniensi* Laud. Int. 14.
tl'Ut llMlt t.
27 Vmbraculum huüa. ï lôuba a 71a luicta b 25al zange c 23al — 6, 6 57
28 ut lauba d 8» hutte ul louba b 24bl [CCL*XIXJ .58
t. t. Ticio14 brant15 a 71a b 25»1 — 7, 4 59
29 hutte. 1 loubc r; 22bl — 1, 8 [cclxxvi. ccLxxvrn. cclxxix. 60
30 [cclxxix. cclxxxii] cclxxxi. cclxxxii. cclxxxiv] 61
tll«t t. teut .t. t.
31 Forceps n
Tanga a 71a tstiigad 9s czange Serra saga a 71b
saga b 25*1 Saga c 62
11 forcipe u ticionum Vulg.
" ubergçschr. a jy 0 8O
1 23aì saga d 9* — 10, 15 [cclxxix. 44,13 [cclxxvi. cclxxviii. cclxxix. 23
2 cclxxxii] cclxxxii] 24
3 Scopa besma a 71b besnia 6 25l2 — Circiuua4 cirkel2 a 72* cirkil b 25b2 25
4 14 23 [cclxxix] cirkil c 24bl — ib. [cclxxvi. cclxxxi] 26
•*• „ „ Tornauit threide5 a 72» dreyde .t.s 6 27
5 Pila1 bal2 a 71b bal b 25»2 — 22, 18 orh2 . y
25b2 — ib. [cclxxix. vgl. cclxxxvi] 28
6 [cclxxix]
L J_ teut .t
wot t. Aurifex6 go.'tsmit a 72» goltsmit 6 25b*29
7 Milium hirse a 71b hirse d 9b horse 6 R rf 9b _ 4 ß ^
g 25bl — 28, 25 [cclxxix. cclxxxi. .
L teut t.
9 cclxxxii] Vellentibus7 tuengendcn a 72» zwengendê 31
teut t. c 24bl — 50, 6 [cclxxix] 32
10 Runcina3 nuoil a 72» nuoil c 24bl —
1 pilam Vulg. * iibergeschr. a ' nach Runcina luche b 25bî. Rûncina a * Cir-cin' a circino Vulg. * iibergeschr. ab ' aurificcm Vulg. ' nach Vellcntibus urspr. lacke, in welche dann, wie es scheint von derselben hand, eingesetzt wurde velie' wsezcysen wsreufen 6
JEREMIAS.
CCXCI» IV, 280
a = Codex Lugdumnsis 191e. b = Codex Lipsiensis 107. c= Codex Lipsiensis IOC d = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14.
teut t. .t.
22 Sufflatorium15 ésa a 72b esa c 25»1 esze b 26al esca d 10» — 6, 29[ccxci] 44
18 tw d steht Sufflatoriü esca dulcis paia de Bimila i oleo ul adipe 7 mellit'. es ist also Placenta ausgelassen
IV,281
Uut
1 Placenta1 flado2 a 72b — 7, 18 Atramentum* at'ment a 73» — 36, 18 17
2 [eexci. ccxciii] [ccxci] 18
1 placentas Vulg. ' übergeschr. a
163
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
EZECHIEL.
CCCI» IV, 281
a = Codex Lugdunensis 191e. b = Codex Lipsiensis 107. c = Codex Lipsiensis 106. d = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14.
1(3 Ceruical8 cussin7 a 73b cussin d 101' — 13, 18 [vgl. ceci] 30
• C'uical d cervicalia Vulg. 7 überqeschr. a
IV/282
1 Talus1 enchil a74» enkil 627bl c 27»2 enkel d 11» — 47, 3 IG
1 talos Vulg.
DANIEL.
CCCXI» IV, 2 82
a =■ Codex Lugdunensis 191e. b = Codex Lipsiensis 106.6
teut '*«»
11 Statua manlich o 74« — 2, 31 [cccxi. Misce schenke a 74b — 14, 10 [cecxi] 25
12 cccxii. cccexeiv»] . , te;" „jK '• oo ,
J Cribrauit7 rath a 74b rath 6 28»1 — 2'i
13 Tibie schinchun a 74» — 2,33 [ccexi] 14, 13 27
' in der parallelhs. Codex Lipsiensis 107 /. 27b'. 28*1 sind hinter allen vier worten ttrspr. liieken gelassen, welche nachträglich mit blässerer dinte durch eye zcule, knyBchwcibe, mischen und rat 1 reden ausgefüllt wurden t çrfo ram-t ct
OSEAS.
CCCXVII» IV, 2 83
a = Codex Lugdunensis 191 e f. 74b. b = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14 f. llb.
teut
6 Dolaui bartota8 a — 6, 5 Lappa cime a elette b — ib. [cccxv. ìli
t*ur cccxvii. cccxix] 14
7 Vrtìca3 nitila a — 9, 6 freeTvii]
1 iibergeschr.a » in der parallelhs. Codex Lipsiensis 107/. 28»1 steht sowol hinter Vrtica wie hinter Lappa pz
JOHEL.
CCCXXII» IV, 2 82
a = Codex Lugdunensis 191e/". 74b. b = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14 f. llh.
teat
10 Ligones5 s<5ara a faauwë b — 3, 10 • Limóne« a. in der parallelhs. Codex Lipsiensis 107 /. 28»1 ist hinter Ligoncs eine lücke
164
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit B.P.L. 191 E.
AMOS.
CCCXXVI» IV, 284
a = Codex Lugduncnsis 19 1e f. 74b. b = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14/". llb.
teut
7 Cribranti3 sip a sips b — 9, 9 [cccxxvi]
' cribro Vulg. in der parallelhs. Codex Lipsiensis 107 /. 28«» war dahinter urspr. eine lückc, in welche viit anderer dinte ey zyb eingesetzt ist
MICHEAS
CUUXXXlx» IV, 285
a = Codex Lugdunensis 191e f. 74b. b = Codex Oxoniensis Laud. lat. 14 f. llb.
teut
1 Excoriauerunt1 pivilten a pvtultë 6 — 3, 3 [ccexxxix. vgl. cccxxxviii] 8
|
ne |
1 Extoriauert b. in der parallelhs. Codex Lipsiensis 107 /. 28bl war dahinter ei luche gelassen, in welche mit blässerer dinte schïden eingesetzt ist
ZACHARIAS.
CCCLI* IV, 2 85
a= Codex Lugdunensis 191e f. 75*. ò = Codex Oxoniensis Laud. iat. 14 f. 12«.
teut
5 Appreciates2 gewérdeter a gew'tdeter b — 11, 13 10
1 in der parallelhs. Codex Lipsiensis 107 /. 29»i dahinter lückc
BEDA DE ORTHOGRAPHIA. Jy
[Opp., Coloniac 1G88, torn, i]
DLII"
Codex Lugdxmcnsis 191e.
20(98») Auenç éuine7 — ;;. 55 (103») Malus mast7 — G4 43
21 (98b) Clunes hubben7 — .r>G
' die gli. übergeschr.
165
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit Periz.fol. 17
GlLV=Leidener Vegetiusglossen
Überlieferung: Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit Periz.fol. 17. Die Handschrift im Folioformat besteht aus drei Teilen. Der erste Teil enthält auf Blatt 1 bis 65 die Bücher der Makkabäer. Der zweite Teil stammt aus dem zehnten oder elften Jahrhundert und enthält auf seinen Blättern 1 bis 84 Vegetius De re militari. Der dritte Teil umfaßt 62 Blätter, wurde im 15. Jahrhundert geschaffen und beinhaltet Registrum sive tabula libri Vegetii De re militari, Vocabularius libri Vegetii De re militari, Sexti Frontii Stratagemata. Entstanden ist die Handschrift in St. Gallen und Reichenau, von wo aus sie im 10./11. Jahrhundert wohl nach Werden gelangte.
Inhalt: Der zweite Teil enthält auf Bl. 4b, 5b, 9a und 26a sechs volkssprachige Glossen zu Vegetius. Sie stammen aus dem elften Jahrhundert. Sie sind altsächsisch und dürften in Werden verfaßt worden sein.
Daneben weist die Handschrift in anderen Teilen auch jüngere volkssprachige Glossen auf.
Ausgaben: Lang, C, Flavii Vegetii Renati Epitoma rei militaris, 1869, XXVII f.; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, Neudruck 1969, 625, 3-5, 15-17 (Nr. 858); Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 68, Nr. 15. Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 477; Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 145; Bergmann, R. , Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 47, Nr. 365; Klein, T., Zur Geschichte des Codex Periz. F. 17 und zur Herkunft der Leidener Vegetiusglossen, ABäG 8 (1975); Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 296.
166
Glossen Leiden, Bibliotheek der Rijksuniversiteit Periz.fol. 17
68
XV.
Leideuer Yegetiusglosscii.
4b 5b
9.2 * Causetur lastro
11.4 Fabros tymbron
Ferrano s smidos
Carpentarios vvanngeros2
15.12
Clauas
su
in g a3 9"
44.15 Sagmarii Sagmarii somari4 26"
* Wadstein.E.,
Kleinere
altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 68, Nr. 15.
') Vgl. die edition von Lang, Lipsiar.
1HS"t (2. aufl.). — *) Hds. wann,eros. — 3) Vie dann von hang zu 25,21
angeführte gl. Qualos corlios (f. IG*) rührt aus dem. 14. jh. her und
ist lateinisch (A. GL). — *) Sagittarii somari am rande.
167
Glossen Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.I. 4
Leipziger Glossen
Überlieferung: Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.I. 4. Die Handschrift umfaßt 184 Blätter. Sie enthält auf den Blättern la bis 45b Sallust, 46a bis 103b Horaz, 140a bis 163a Lucan und 163b bis 184b Martianus Capella. Sie stammt aus dem Kloster Sankt Johann in Magdeburg und wurde im 11. Jahrhundert geschrieben. Inhalt: Sie enthält 10 volkssprachige Glossen. Sie sind nach Mayer althochdeutsch, nach Klein teilweise altsächsisch mit ahd. Elementen. Geschrieben sind sie von einer Hand aus der Entstehungszeit der Handschrift.
Ausgabe: Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/ Buffalo o.J. (1975), 46.
Literatur: Stach, W., Mitteilungen zur mittelalterlichen Glossographie, in: Liber Floridus hg. v. Bischoff, B.-Brechter, S., 1950, 11 ff.; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 49, Nr. 373; Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/Buffalo o.J. (1975), 46; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 485.
168
Glossen Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.I. 4
Leipziger Glossen1
1 f.8va sentinam, puzian - Sallust, Catilina XXXVII,5 46,10
2 f.l5ra coraxneatus, .i.stipendia heritiuhc - LVIII,9 46,11
3 f.l5va propter aquilam, .i. uixta uonan - LIX,3 46,12
4 aduersis, togivuendun - LXI,3 46,13
5 s.25vb uades, gislas - Sallust, Iugurtha XXXV,9 46,14
6 s.31rb tormentis, selsscotun - XVII,6 46,15
7 s.41rb tormentis, selsscotun - XGIV,3 46,16
8 f.41va seria, ernost - XCVI,3 46,17
9 s.l45va mittileneum, .i.lesboum - Lucanua, De bello 46,18
10 civile Vili,109 46,19
11 obside, .i.gisle - VIII,131 46,20
Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/Busfalo(1915) S. 46 Althochdeutsche Bestandteile sind unterringelt
169
Glossen Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.II. 6
Hildesheimer Canonesglossen
Überlieferung: Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.II. 6. Die Handschrift im Folioformat umfaßt 196 Blätter. Sie enthält die Canones conciliorum und Decreta pontificum der Dionysio-Hadriana. Sie wurde dem Kolophon ihres Schreibers Adalhartus auf Blatt 196b zufolge für Bischof Reginbert von Hildesheim (+ um 835) geschrieben. Sie muß bald danach nach Paderborn gelangt sein, da sie nach einem Vermerk auf Blatt 165b von Bischof Biso von Paderborn (884-907) an Bischof Sigimund von Halberstadt (884-923) gegeben wurde. Inhalt: Die Handschrift enthält von zwei Händen volkssprachige Interlinear- und Marginalglossen zu ihrem Hauptinhalt (Steinmeyer-Sievers Nr. 597) sowie wenige volkssprachige Glossen auf dem ursprünglich leeren Blatt la (Steinmeyer-Sievers Nr. 366b, 1236). Die Glossen sind altostfränkisch (erste Hand) und altmittelfränkisch (zweite Hand) mit wenigen altsächsischen (?) Einsprengseln. Die Vorlage der Glossen der zweiten Hand könnte aus Reims gekommen sein. Die altsächsischen Elemente könnten von dem Schreiber stammen.
Ausgaben: Arndt, to'., Zs. 23 (1879), 95-99; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, Neudruck 1969, 140, 23-26; 140, 45-144, 6; 144, 33-38, Nr. 597.
Literatur: Steinmeyer, E. -Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 484, Nr. 261; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 49, Nr. 384; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977, 286 ff.; Frank, I., Die althochdeutschen Glossen der Handschrift Leipzig Rep. II. 6, 1974; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach-und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 169 ff., 323.
170
Glossen Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.II. 6
Hildesheimer Canonesglossen*
II,140
Codex Lipsieiisis civ. Rep. ii. A. (3.
23 (Et conlecta) inclikeblantaniub 3b — (Suspicionem) pan 8 4'— Can. apost. 1X45
24 Can. apost. Ili (Saltimi dliohc* 4* — XI 46
25 (Adsumat7) neme 3b — VII (Commendaticias litteras0) biuelehan10" 47
26 (Vernale) lenzinliche 3b — VIII buohc 41 — XIII 4S
e
ohneverweUungsseichen 7 adsumant Ed. 8
ohne
vcrwi-isungszeichen 9 litteras
vom glossator
übergeschrieben
Steinmeyer, E., -Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2, 14O, 23-26, 45-144, 6, 33-38
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
171
Glossen Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.II. 6
11,141
Zs. 23, 96. 97
Constilerit cundistl
4b — Can. apost.
XVI [nxci]
(Concuhinam) chebis 4b — XVII (Puplicis spcctaculis) uunïsilitiii 4b —
XV111
(Fidciussionibus) p'ellin 4b — XX (Affectant) doont2 10' — Conc. Nie. I (Non neofit:um) niperuodit3 10b — II (Processu) l'räkenkiu 4 10b — ib. Iluiiiaiiiorem maneliedlililiorou 11* — V Pariiis5 inos::'' kclih sidu 11* — VI
[lil.XXXIIl]
Cüiilenlionus baga llb — ib. Examine soklia 12* — IX Existimt slandaut 13' — XVI (Luctamen) strii 16b — Conc. Ancyr. XXI Inlusionem scren " IG1' — ib. Allectantes dohondie 16b — ib. (Adimeie *>) dnnciiiman 16b — XXII Pacncs ipsos mit im selben0 16b — ib. Eo usque unzendnre 16b — XXIII Uiolenter noodliho 16" — ib. Funeslis relibi»° I6b — 16. Non uetari niverien M 16b. 17' — ib.
[dxo. kxci]
(Prouelii) framkiluoran 17* — ib. (Diseubitos) sedai 17' — XXIV [dxci.
uxcix]
(Ante oniuia) sundriken 12 17' — ib. Inpcrciatur vcrdekekelnjn ' l 17* — ib. (In remotis) insilasen 17* — XXVI (Actüs) pere 17" — ib. Prominentes velli13 19' — XXXVIII
Sponsioncm vetti13 19* — Conc. Ancyr. 34
XXXVIII 35
Censeantur verdengezelid 13 19* — ib. 36
(Necanl)
slalient 19* — XL 37
Uiuiiiali°nes, et sortilegos indiliezan ()pi- 38
zekon 14 19" — XL1II [vgl. »xc.viii] 39 (Arte malefica) ubiluurebentemo liste 19b 40
7- ib. 41
(Expiandi causa) zikireinonne 19b — ib. 42 Expositç 15 barrekid «6 20* — Conc. Neo- 43
caes. Praes. 44
Promiscrit kehecit 20' — XLV1 45
Delecerit zikenkit 20' — 16. 46
(Ad cirectum ") ziperche 20" — XLVII1 47 (Egeal) bidarp »» 20b — U [vgl. nxci. 48
uxcviiij 49
Privatis kesuasen 22' — Conc. Gangr. 50
Praes. (Migne LXXX1V, 111) 51
Dissorente >» zideilandemo 23' — Titulus 52
LXXVI 53
Amictu svefi20 24' — LXX 54
Byrris eozko21 24' — ib. [dxci. bxcviii] 55 Contumaciam svelandi strid20 24b—LXXVI 56 (Salutifera) heilbrinkantero 1 tragantero 57
25" — Conc. Antioch. LXX1X 58
(lndisciplinalione) ungilerti 26' — XXCI 59
(Didicerint«)
lernen23
26" — XXCII 60
(Fuisse)
varun24 26b — ib. 61
(Sequestrami) kisunderot 2G1' — XXCIII 62
(Exteras)
uzecron25 26b — ib. 63
Destinabunt sendent 27* — XXCV1 [dxci. 64
nxcii] 65
Melropolim moderburg 27' — XXCVII 66
1 von zweiter hand * von zweiler hand
' /. nipes eruodit? oder nuper?
4 diese und die
folgenden gli. bis 141,25 von zwei 1er hand
* Pariiis] das ente i aus
a corr.
* mos::] s aus r radiert 7
/. screnki • Adimere] i aus e corr. * selben]
b aus
ansatz von ?p corr. l0 relilii] r auf rusur und
undeutlich " rune ven. 141,30
und 29 von zweiter hand " ohne Verweisungsteichen l3 rune ven; diese 3 gli.
von zweiter hand u mit Verweisung auf l)iuinati°iies ls Exposite] ç vom glossator
uns i corr. lü diese und die beiden nächsten gli. von zweiter hand " vorher am
runde ohne Verweisung han •• diese und die folgenden gli. bis 141,56 von zioeiter hand
11 lorlu-r zu Tit. lxvi am runde ohne
Verweisung hello *° rune ven S1 /. tozco
•'- Didicerint] das eiste i aus e con: vom glossator " diese und die /olgende gl. von zweiter hand " rune von ls diese und die 3 nüchstrn gli. von zweiter hand
172
Glossen Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.H. 6
Zs. 23, 97. 98
11.142
1 Preceller«
forestandan 27* — Conc. An-
2 tioch. XXCVJI
3 (Contenti) kifagoDUOc ' 27" — XXCVIII
4 [dxc]
5 (Tarn) sodrato 2S* — XCI
6 (Irrita) kibisineroliu 28' — ib. .
7" (Dissidere 2) missizimit zeinan 3 28* —
8 XC1I [oxcvin]
9 Decreti urdeili * 28'
— XCIU
to
Protulerint brinkent 28* — »6.
11 (Controuersiam) bagostrid 29' — XCV1II
12 (Irrita) hunreettiu 29b — C
13 Inlerstitium inder5 sezcidiu31*— Conc.
14 Laod. Titulus CXX
15 (Continuare6) keemmicigan 33* — CXX
16 [dlxxxix]
17 (Commodo) kifuore 38b — Conc. Chalc.
18 II [dxcviii]
19 (iNefandis) unsprehlienten 39* — ib.
20 (Paruipendentes) p'ikenti 39' — III
21 (Patrimoniorum '•) saiherb | 39* — ib.
22 (Libramine) paku 41b — XV
23 (Altercatio) baga 41b — XVII
24 (Exteris) p'ralt 42' — XVIII
25 (Derogano) bispraclia 43b — XXVI [dxci.
26 dxcviii]
2" (Temerariös) kiturslliclio s 44b — Conc.
28 Sard. II
29 (Refricentur) keriban hrohchaTi 45' —
30 111 [dlxxxiii. di.xxxix]
31 (Intercessionem) ]iekoanes 46* — VIII
32 (PersuncUis) bruclienler 47b — XIII
33 (Interpellet) kruozc 48b — XVII
(Insiicata
n) unkremizonto 49* — Conc. 34
Sard. XV1I 35
(Contenti) kiuagon 49* — XX 36
(Perpessus
est)
tholenti > 49b — XXI 37
(Dcunlus) liolilliiT
401' — i'6. 38
(Flagitata)
betau 51' — Coìte. Carlh. Praes. 39
(Commonitorium
l0) manunga 51b— ib. 40
(Sub
stipulatane ll) halmu"rf »2 52b — ib. 41
(Contentio)
strii
53* — ib. 42
(Prompsimus
l3) kiuftonies 53' — ib. 43
Orare
li bitte 53' — ib. 44
(Relicere) suiken 53* — ib. 45
(Re : ferre 1R) sagen 54* — ib. 46
(Reticendum) suuikenne 54' — ib. 47
(In commonitorio 1G)
ì brieue 54b — «6. 48
(Promulgata)
kiufit 55* — Fides Nicena 4'J
(Promotorum) pilita 55' — Conc. Carth. II 50
(Deferenda
n) altinonne 5G* — V 5t
(Emcrserit) ûlYj.mit 5G* — VI 52
(Sicuti) soso 57* — XU1 53
(Assuendum) zocisiuuonc 18 62' — Conc. 54
Afric. XXXIV 55
(Tempora
riecernautur) verdenzide 20 63* 56
— XLIII 57
(Absidiim v>) porliz 03* — ib. 55
(Legi) esenvesen2" C3b — XLVI 5<j
Dilati suinus aldinantivarumll 63b
—60
XLVIl 6,
(Pretennittere) sorlazan 63b — »6. 62
(Distulisti22) altinoles 65' — LI1 63
(Scalpentes23) Iuckentc 65b — LUI [dxc. 64
DXCI. nXCIII. DXCIV] 65
(Flagilia) ubil scado 2* Ü5b — ib. 66
1 /. kisagon 2 Dissidere corr. aux Desedcre
3 zeman von ztvi-ilcr hand 4 diese
mid die 4 nächsten gli. von zweiler hand s /. under
6 Continuare] a aus e corr.
7 am untern rande sodann tiere dhohi mit rasar darüber * diese
und die folgende gl.
von zweiter hand ° Insucata] c mit rasur aus g corr. "> Commonitorium] das zweite
o aus u corr. von) glossator " adstipulatione Ed. '* die gl. von zweiter hand
13 depromsimus Ed, l4 ore Ed. ls Ue: ferre] rasur von ( xt coninionitorio] das
zweite 0 aus u vom glossatur l7 serenda Ed. " diese und die folgenden gli. his
142, (il von zweiter hand " absidem Ed. 'iü rune ven. I. lesen vesen Jl aldi-
nanti] t gestürzt varum) rune ven " distulistis Ed. 'J3 Scalpentes] 1 am- h radiert 34 ubil am linken, scado am rechten randp, beides, vbenso wie die 3 nächsten gli., von zweiter hand
173
Glossen Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.II. 6
Zs. 23, 98. 99
11,143
1
Priuetl
eginigo 66' — Conc. Afric. LIV
2 (Ferme) nah 66b — ib.
3 (Indevotiis) hunholder 67' — LV
4 (Exempta) |nominivus2 671' — LVI
5 (Preleclo) kelcserr1 6S' — ib.
0 (Dirigunlur) sendid 6S1 — ib. (überschr.
1 p. 154)
S (Indagare) spurieii 6Sb — »6.
9 (Factiosorum) |ntiosorum3 pagari 79b —
10 XCIIl
11 (Desiciscnnt4) |ant stalgebant5 79b — ib.
12 Inprouissimeu ungecorenlihcl'ost 80b —
13 ib.
14 (Undecumque) sovilioso " ST — XCV
15 (Obrepentibus)
füllenden«
81b — XCVH
IG (Lala9)
brunhcniil io 82* — C
17 (Scinda ") bogfode| '2 82' — ib.
IS Numidiarum gestat deda drog 821 — ib.
19 (Prerogcnlur)
soreuurdii i gan 13 82' —■ ib.
2ü Ferri brinken
82" — ib.
21 Concessit forgap 82b — ib.
22 Petiuerit14 bitid 83" — CIV
23 (Adlcgetj
keosic 83* — CVI
2-1
(Indite)
danai| 84' — CVIJI
25 Uilaueriinus 15 vison lü 84b — CXIl
20 Clanculo dakno 17 98a — Uecr. Siricii VI
27 AbolellS niminil Qölet slinchit 106b —
28 Decr. hui. XIII
29 Finctionibus10 lihidun 20 10S1 — XVIII
30 (In supremis suis) in sinemu uzrislen
|
31 32 |
110*
— Decr. hm. XXII
(Anhelitus) adii 114' — XXXV
(Repeti
me2») mihsoclian« 120' — L 33
(Relatio)
saga
120' — ib. 34
Asliitia23 harcusl24 128' — Decr. Bo- 35
nisacii III 36
Cauillatio strid 128* — ib. 37
Uersutias25 uicusliedi 128" — ib. 38
(Accede) 11er 129b — IV 39
Pcrtinaciter stridliho2C 130' — Decr. 40
Cad. I
lncessere hanegegun 2" 130h — ib. Conpetat kelippid_ 130b — ib. Inprobis ubilen 131' — 11 Excesserint ubergngant 131' — III Conpendioso keuoorastemc 13 lb — ib. Pendere liagan 2S 131b — ib. Inslinctu stugidii2o 1321> — Vili Agunlur sintdriben. I32b — ib. Reiliuiuu arqinke 134' — XI Fincloriam 30 liliison 134' — ib. Sentilur forstamten 134* — ib. (Prosecto3') k| 135* — XIII In ablicitis32 unarlobenliban 135'— ib. 54 ([non| Crevernn!) niloopdm|33 135' —55
XIV 56
Remotioribus snasercn 1351' — ib. (nxci] 57 (Inponendum — oculis) veinonni34 135b 58
— ib. 59
Adimil danenimit 136' — XV 60
1 pra'ripiat Ed. 2 nomini] dux leite i mis o curr. vtisl rime vert. l. kinomin uuas?
3 diese und die folgende gl. von zweiter hand. I. contentiosorum ' désistant Ed. '- I ant stalgebant] das erste und letzte t gestürzt * improbissime Ed. 7 rune ven ; diese und die folgende gl. von zweiter kund 9 /. sclihenden 9 leda Ed. l0 /. brunhcniu
11 Schida] i in e corr. n diese und dir
folgenden gli. his 143,23 com zweiter hand.
I. bogfoder " /. fore uurdin brungan " petierit Ed.
li cognouerimus Ed. '« rune
reu.
diese und die folgende gì. von zweiter hand " /. damo? " aliolelnr Ed.
1J funetionibus Ed.
50 diese und die folgende gl. von zweiter hand îl me fehlt Ed.
'-' soclian) der zweite
strich des n abgeschnitten 33 astuta Ed. " diese und die beiden
nächsten gli. von zweiter hand 25 vcrsulis Ed. ™ diese und die 4 folgenden gli. von
zweiter hand 27 /. hanegegan J* /. liagan. diese und die folgenden 5 gli. von zweiter hand i0 /. stiigidu 30 perfunetorie Ed. 31 profectu Ed. 3J ab inlicilis Ed. 33 /. ni loopdun; der glossator verstand crediderutit 34 rune ven; diese und die folgenden gli. bis 144, 5 von zweiler hand
174
Glossen Leipzig, Universitätsbibliothek Rep.II. 6
11,144
Zs. 23, 99. — Can. '4. {Massmann 83. 84)
l'Relatione sagane 136b
— Decr. Cael. XVI
2 Fuscetur saluuuid 137" — XIX
3 (Adylibus) zogengl1 139' — Decr. Uo-
4 vis II
5 Zizania drepso 13"9b — ib.
0 Sequaces uolgendi2 140' — VI
(Conpulimus) node|3 140* — Decr. Leo- 33
iris
VI 34
I'ertinuisse kekanka 4 144' — XII 35
(Preuius) for|5 144* — ib. 36
Ütcumque veso ° J45* — XIV 37
(Suspectis) soor| 145' — ib. 3S
1 /. zogengin 2 uolgendi] u aus ansatz der rune l'en? 3
I. nodedum 4 /. ke-
ksnkâ,
die gl. von zweiter hand 5 etwa foragango c rune
ven; die gl. von zweiter
lianu
175
Glossen Lindau, Privatbesitz des Freiherrn Max Lochner von Hüttenbach, verschollen
GlE=Eltener Evangelienglossen
Überlieferung: Lindau, Privatbesitz des Freiherrn Max Lochner von Hüttenbach, verschollen.
Die unsignierte Handschrift im Quartformat umfaßt 266 (früher 267) ungezeichnete Blätter. Sie stammt aus dem 967 gegründeten Kloster Elten bei Emmerich, wo sie sich nach einem Eintrag auf dem ursprünglich leeren Blatt lb bereits im 12. Jahrhundert befand. Daß sie dort auch geschrieben wurde, ist allerdings nicht wahrscheinlich. Aus der Eltener Klosterbibliothek, in der sie einen Brand des Jahres 1585 überstanden haben muß, erwarb sie nach der 1811 erfolgten Säkularisation indirekt der Baron Renne. Von ihm gelangte sie später an Max Lochner von Hüttenbach in Lindau am Bodensee. Die Handschrift stammt aus dem 10. Jahrhundert. Auf Seite 15b beginnt ein Brief des Hieronymus an Papst Damasus, der eine Vorrede zu den Evangelien gibt. Er reicht bis Seite 18a. Auf den Seiten 26a bis 88b findet sich das Evangelium des Matthäus. Dem folgen die anderen Evangelien.
Inhalt: Der Brief des Hieronymus und die ersten sechs Kapitel des Matthäusevangeliums enthalten lateinische und etwa 35 volkssprachige Interlinear- und Marginalglossen. Sie sind vermutlich von einer Hand geschrieben. Sie stammen aus dem 10. Jahrhundert. Die volkssprachigen Glossen sind altsächsisch, enthalten aber einige althochdeutsche Formen. Die Glossen zum Brief des Hieronymus finden sich alle in althochdeutscher Form in einer aus Mainz stammenden Handschrift (Mainz, Stadtbibliothek Hs. II 3 (früher unsigniert), Druck: Steinmeyer-Sievers 1, 708, Nr. 368,a) und viele in einer zweiten aus Mainz stammenden Handschrift (Mainz, Stadtbibliothek Hs. 371 (früher C 131), Druck: Steinmeyer-Sievers 1, 708, b). Die Glossen zu Matthäus kehren fast alle in den Essener Evangeliarglossen (Essen, Münsterschatz, Druck: Steinmeyer-Sievers 4, 286 ff.) wieder, mit denen sie auf eine gemeinsame Quelle zurückzugehen scheinen.
Ausgaben: Gallêe, J.H., Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 90-104 (Faksimile Tafel 2f); Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1 1879, Neudruck 1969, 708, 2-16, 18-33; 709-718; 719, 1-20, 31-51 (Nr. 363); Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 46-47, Nr. 10.
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 486; Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 138; Bergmann, J., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 49 (Nr. 385); Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977, 174.
176
Glossen Lindau, Privatbesitz des Freiherrn Max Lochner von Hüttenbach, verschollen
46
X.
Eltener Evangelienglossen
( Klteiicr glosseil zu
16a Prœf.1
et a saliua quam.. imbibit:
farsland
5 falsarium: irrari, lûgenari: me clamans
maledicorum: scéldario: testimonio
16b a librariisdormitantibus: incurio-10 sis. ungiuuaron: autadditasunt
aut mutata
17a codicum grecorum emendata col-latione: tesamnaCbrahti si quis de curious: firiuuizi-15 /^°41: uoluerit nosse 18a recurrens ad principia:uuithar-
iliandi 26'' (l.ia)2fl usque ad ioseph numera-
bitur: tellian seal 20 quia ille earn curiosius: niûtli-
kor: aliis seruauit
27a 20 coniugem tuam: thin a gi-mehlidun
(25) Nec ante nee postea . . earn 25 cognoscebat ita ut cum ea esset, ni uuâs mit îro ne ualctimo sia
28a (2.ig)3 et ita timore depulso: ar-3*
|
min |
natus est benia- fed quia ivdç et benia-
min tribus coniunctre erant: te-samne emerkta: dedendum est . . persecutionem etiam in tribum iudç i)erueni(se: biku-man
3.2 Poenitentiam agite: h reu od gin a sun di a
(2) Congruus habitatori solitu- 2i)a dinis: ensedlion: est cibus . ut non delicias: ne gè rodi: cibo-rvm fed tantum necessitatem liumaniv carni!' exj)leret. gi-1 a u o d i
(IO)3 securis de manubrio : li e 1 fi a : consistât et ferro
(li)3 fed baptizauit ut: an thiu 29 b uuord: crederent
(4.13)3 galilea deserta est: uuarth 30b iuuostid
(21) residentes: colligentes. te- 31 a l'amna lesandia (22)3 Regimili cçlorum nulli pecunie, potest comparari: gi-uuerthirid uuerthan: tarnen tanti ualet. quantum liabes. it m;ig tho giuunnan uuerthan. so mid minnaron so mid meron so man h au id
(5.2)3 Apertifoj5 oris. longitudinem
') In der lids, die Überschrift: Epistula
Ilicronimi ptesbitcri beato pap.T Damaso. — *) Kapitel- und
vers-ziffern des evangehums. Wenn dieselben zwischen klammern stehen, gehurt die d. glosse nicht direkt zu dem evangel'imnstexte, sondern zu einem worte oder passus, der in einer lat. glosse zu diesem texte
vorkommt. — 3) Randglosse. — *) G. arlazenaru. — 8) Besserung von
mir; hds. Aperti.
*Wadstein,E. .Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 46-47, Nr. lo.
Althochdeutsche Bestandteile sind unterringelt.
177
Glossen Lindau, Privatbesitz des Freiherrn Max Lochner von Hüttenbach, verschollen
47
sermonis fiue manifestationcm: that he im so baro tofyrak1: doctrinïc significat
32* 17 soluere: brekan
(17)2 (\\\iv ■ • sunt . . intellegenda. id eft fa mo m an a 18 apex: strikko (19) si uel minimum preceptum in lege destruerent. id eft far bra-kin
.'52b 5.20 reddas: id eft luas. angcl-das
33a 33 reddes autem domino iura-
menta tua: thu se alt bi goda su e ri an
38 bculum pro oculo : scilicet
eice.
utstik:
et dentem pro dente:
scilicet excute, utsla 5
(3D)2 ut nec illud rependas. ne uurekas
6.16 Exterminant: id est demo- 34' liuntur. uuoliad
(16) Sparsis capillis ambulant et io inlotç. id est sia g an g ad bc-ropta. endi gebariad so hriuliko2
') (!. to sprak. — 2)
JRnìKÌgìnssn.
178
Glossen Marburg, Universitätsbibliothek Mscr. 39
Überlieferung: Marburg, Universitätsbibliothek Mscr. 39. Die Handschrift im Quartformat mit der älteren Signatur D2 umfaßt 159 unbezeichnete Blätter, davor und danach ein Blatt aus einer Handschrift des 11. Jahrhunderts. Sie besteht aus drei Teilen. Der erste Teil umfaßt die Blätter 1 bis 147, stammt aus dem 13. Jahrhundert und enthält die Evangelien des Johannes und des Markus mit glosse. Der zweite Teil reicht von Blatt 148 bis 151, stammt aus dem 12. Jahrhundert und gibt Ostertafeln, ein lateinisch-volkssprachiges Vokabular und ein Bruchstück aus Augustin wieder. Der dritte Teil enthält zweispaltig ein lateinisches Gedicht in Distichen (Hildebert, De nummo). Hier findet sich über migalis das volkssprachige Wort harrn.
Auf Blatt la unten steht der Vermerk Liber see. Marie Vs. de Aules-burg (ähnlich Blatt lb, 13. Jh.). Demnach war sie im 13. Jahrhundert im Zisterzienserkloster Aulesberg.
Inhalt: Das lateinisch-volkssprachige Glossar enthält 15 Glossen zu Stand und Verwandtschaft und 47 Glossen zu den Körperteilen. Die Glossen sind eng verwandt mit den Glossen der Handschrift Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek Oktav 8 (Steinmeyer-Sievers Bd. 4 Nr. 129, Bergmann Nr. 141). Sie sind nach Gallëe niederdeutsch, nach brieflicher Mitteilung Thomas Kleins altenglisch-altfränkisch mit altsächsischem Einschlag.
Ausgaben: Hermann, K.F., Marburger Universitätsprogramm, 1838, 13; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 3 1895, Neudruck 1969, 423,1-30, Nr. 946; 430,8-20; 430,27-431,24; 431,28-53, Nr. 956.
Literatur: Hermann, K.F., Marburger Universitätsprogramm, 1838,13; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 499, Nr. 285; Gallée, J.H., Vorstudien zu einem altniederdeutschen Wörterbuch, Leiden 1903, XVII; Michiels, M., Über englische Bestandteile altdeutscher Glossenhandschriften, 1912, 48 ff.; Bergmann, R., Die althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 54, Nr. 429.
179
Glossen Marburg, Universitätsbibliothek Mscr. 39
B. Einzelglossare. I. Der Mensch DCCCCXLVI 423
Marburger programm 1841 p. 23. Zs. 2, 204. 205
B. EINZELGLOSSARE.
I. DER MENSCH.
A. STAND UND VERWANDTSCHAFT.
[vgl. 1, 7—11. 2, 65#". 5, 2 ff. 6, 8—14. 20—35.12, 15—20. 19, 50 ff. 65,
Uff 132, 24—146, 38. 176, 1 ff 179, 3—180, 54. 182,20 ff. 354, 27-46.
356, 63—357, 28. 363, 59—364, 43. 378, 5 ff. 384, 19 ff. 390, 7 ff. 393, 8 ff.
395, 26 ff. 421, 16 ff und unten Mischungen]
DCCCCXLVI o = Codex Amplonianus 0 8/". 125». b = Codex Marburycnsis D 2.
1 Coloni1 locatum agrum colunt [.i. o] Agnati. . . .i. fadermaga a .i. uader 16
2 anderes lant sezan ab [Isidor ix, mage /) [ix, 6, 1] 17
3 4, 36] Cognati . . . .i. mftder maga a .i. mvdc-r^l8
4 Inquilini«8 inbvirthich a iniendig è [37] mage ò [2] 19
5 Indigena Inlendig a [39] Proximus magh a maihc 7 h [8] 20
6 Vrbanus bürgere ab [42] Fratres de patre nati, nliqimndo gè- 21
7 Oppidanu83 burgsezo4 o burchsezan i landan (gelanden 7 fc). quos latini 22
8 [ib.] paternitates appellant (inkr|>retiuitiir 23
[) Libertus uriglazin5 a frigelazan, b [47] 6) aft t5J 24
nan Fratrueles . . . hoc est lnuidirsvna8 a 25
10 Libertini« urigclazinsaun a frigelaten noc mSdrenamL b [15] 26
11 b [ib.] Pronuba, et paranimpha huuelspccpersa 27
12 Manumissus geuriethat a gefrie'that ò a huuel sopse 9 b [ix, 7, 8] 28
13 [48] Matrona heimuroiuia o heimfrouua10 b 29
14 Dediticius * ein hantgengo a inhantge- [13] 30
15 gan b [49]
1 nach der Überschrift De noïb; cognationvm a * Inquil'inus b ' Opidanus 6
* burgsezo] r aus ansatz von
go § uriglazin] über u rasur
a * dedicicius 6 ' im
context b. vgl. Wright -Wülker 410, M ff Fratres . . . aliquando
gelondan quas Latini
paternitates interpretantur ' muidiiBvna
über unterpunctiertem ex duab; sororib; a
• Dietrichs deut un g Zs. 3, 119/ geht irre: wahrscheinlich liegt nur entstellung von
ags. hadswape {geschrieben haadswape) vor. darauf nach Obstetrix freier räum a 10 im context b
Steinmeyer,E.-Sievers,E., Die althochdeutschen
Glossen Bd. 3 1895,Neu
druck
1969, 423,1-30, Nr. 946; 43o, 8-2o; 43o,27-431,24- 431 28-53*
Nr
956 ....
Altsächsische Bestandteile sind unterstrichen. Bestandteile,welche un-unterscheidbar als entweder altsächsisch oder althochdeutsch angesehen werden, sind unterstrichen und unterringelt.
180
Glossen Marburg, Universitätsbibliothek Mscr. 39
430 Sachlich Geordnete Glossare, fi. Einzelglobsare
F. {Zs. 15, 360. 361). — Em. 31.— Marburger programm 1841 p. 24. 25. Zs.
2, 205. 206
B. KÖRPERTEILE.
[vgl. 3, 50 ss. 9, 1 ff. 18, 2 ff. 52, 12 ff. 69, 12 ss. 177, 9 ss. 353, 30 ss. 362, 1 ss. 391, 8 ss und unten Mischungen]
DCCCCLVI
a = Codex Amplonianus 0 8. b = Cbrfer Marburgensis D 2.
8 Capilli * . . . houethar Ì Vas a 125* Conas11 ovgan a 125» ougan b 27
9 jiqiuedhar b [Isidor xi, 1, 28] Maxille kinnebein 12 a 125» kinneben b 28
10 Pili a pelle .i. lichhar a 125» [ib.] [45] 2f)
11 Cesaries ein schorenlath 5 a 125» [29] Pinnula orlappa a 125* b [46] 30
12 Coma .. . hoc est lane a 125* fc [30] Canini 13 thesmannesgethunc* e a 125» 31
13 Cirri .i. lebdaeloccas * a 125a .i. lebde- themannesgethunge u b [52] 32
14 loccas 6 6 [ib,] Arterie vuin^atren a 125b uintathren 1S 33
15 Crines wifphas 7 a 125» wiffi^7 b [31] è [56] 34
16 Timpora thuinnebein a 125» thenebe'n Rumen 16 uuasend 6 [59] 35
17 6 [32] Lingua17 z*"unga a 125b thungan ò 3(i
18 Vultus8 gedéna a 125» gedana 9 b [ib.] 37
19 [34] Cubitus 18 elenbogo. ì elen a 125b eilen- 38
20 TautonibuB ouer 10 a 125» b bogo ì elen b [64] 3!>
1 anguueiza] z aM« h * zu^uht] beide z a«s h * am rande, die deutschen gli. ausser der ersten übergeschr. * neue zeile mit rotem anfangsbuchstaben a * scho-renlath] t in c corr. a ? lath wol entstellt aus loCh • unsichere Vermutungen Dietrichs Zs. 3, 120 7 = wlffaha • Uuultus b • im context b; vgl. Dietrich Zs. 3, 121
10 im context b, darnach lücke a,
also wol zu ouerbrauua zu ergänzen, über tautonea
(bei
Isidor fehlend) s. Ducange 6, 518 " wahrscheinlich aus
Coronas (Wright-
Wälker 157, 1) entstellt " übergeschr. a '* Canni aft " diese und die weiteren gli. im. context b. gethunc" e (dh. getunthe) collectiv zu tunbus, zant ? oder the mannesge tunthe (vgl. Wright- Wülker 157, 31)? " Wright- Wülker 157, 40. vgl. quod per eas aer fertur Isidor " darnach leerer räum a, ebenso nach dem folgenden Sublinguiü. Wright-Wülkrr 157, 45 " liganä b " Concubitus b
181
Glossen Marburg, Universitätsbibliothek Mscr. 39
I. Der Mensch DCCCCLIV — DCCCCLVII 431
Marburger programm 1841 p. 25. 26. Zs. 2, 206. 207. — Tg. 1.
1 Vlnus"
secundum quondam fathem. se-
2 cundum quosdam eleii a 125b b [ib.]
3 Talias1 lenden o 125b h
4 Ale* osclen a 125b ôslen 6 [65]
5 Vngulas nagala b nagala * a 125b [72]
6 Tornx grecum nomen [ ~ ■ a] hoc [est a]
7 brüst lappa (burstlappa b) a 12 5b i [ 7 3 ]
8 Pectiis
brustbein a 125b b.n.4beinò [74]
fl
Papille
vuarza a 125b warza b [75]
10 Aruiiia * spunna. 7 liquando nece a
11 125b spune et liquamen nezethe et
12 aliquando nece5 b [81|
13 Pulpu8 orspinna et est illuil durum in
14 aure. Lira7 o 125b b \ib.\
15 Artus lithe
(lidera 6) et aliquando li-
1G
mus8 a I25b b [84]
17 Vertibula9 vuerfbein a 125b uuirfbein A
18 [87]
19 Scapula scoldra a 125b gescolderaifOS]
20 Pale ßcoldrin a 125b scolderen 6 [94]
21 Spondilia r&kebein b rugboin a 125b [95]
ru
22 Spina gclenda a 125b rukelende 6 [ib.\
23 Sacra spina lendenbein b lendeinhein a
24 125b [90]
Renés lenden a 125b b [97] 28
Lumbi hufbcin a 125b b [98] 29
Ilium lanca b lanco a 125b [100] 30
Clunes gofen a 125b 6 [101] 31
Vertebra vuprsbanloa 125b uuerfbran b 32
[107] 33
Suffragines hâinen a 12f)b hâm b [ib.\ 34
Tibh Bcinkan a 12-r)b b [110] 35
Crura schina a 125b Bcina b [ib.] 36
Bathmn11 thioch b thioth a 125b 37
Talus" enkel a 125b b [111] 38
Viscora beuillet flesc.13 dictum u propter 39
uiscuni quod o«t rinblood (rind blood 40
a), sine gilli.str 15 (billistr a) o 1 25b b 41
[11G| 42
Uiscera int<>Miina sunt .i. thanua ■ 125b 43
b [ib.] 44
Uiscera uitaliii hoc : hart|rnethero16 45
(hart Inothiv b) a 12s)1' b [ib.] 46
UÎHcera ciipitn ncruomm ex sanguine 47
et ncniis copulata quod est scood 48
Uran a 125b b [117] 49
Tori .i. (idë n) lacerti .i. senu lyran 50
(senuliran b) a 125b b [ib.] 51
Fibre leuerinlnppan a 125b leuorin lapa 52
b [12si| 53
182
Glossen Merseburg, Domstiftsbibliothek Ms. Nr. 42
GlM=Merseburger Glossen
Merseburger Glossen (G1M)
Überlieferung: Merseburg, Domstiftsbibliothek Ms. Nr. 42. Die im Eingang unvollständige Handschrift umfaßt 123 Blätter im Format Kleinfolio. Sie ist in verhältnismäßig schlechtem Zustand. Sie stammt wahrscheinlich aus dem 10. Jahrhundert. Sie enthält entgegen ihrer Aufschrift Isidorus de vita clericorum eine Sammlung von Kirchenväterauszügen (Isidor, Hieronymus, Augustinus, Prosper, Gregor) und Konzilsbeschlüssen betreffend Leben und Pflichten der Kleriker. Zu einigen der insgesamt 144 Kapitel finden sich neben lateinischen Federübungen volkssprachige Glossen, welche teilweise nicht mehr gelesen werden können. Sie betreffen hauptsächlich die Kapitel, welche über gewisse Rechte der Kirche oder der Mönche handeln.
Inhalt: Die rund 50 altsächsischen Glossen und Namen stammen von mehreren Schreibern des frühen 11. Jahrhunderts. Die Sprachform stimmt mit den übrigen Merseburger Quellen überein. Die meisten der in der Handschrift eingekritzelten Namen finden sich im Merseburger Totenbuch wieder. Der Dialekt dürfte ostfälisch sein, wobei einige Formen altenglischen Einfluß aufweisen könnten. Nach Wadstein sind die Glossen in Merseburg selbst geschrieben worden.
Ausgaben: Leyser, H., Z.f.d.A. 3, 280 ff.; Heyne, M., Kleinere altniederdeutsche Denkmäler, 1867, 92 ff., 2. A. 1877, Neudruck Amsterdam 1970, 95 ff.; Bezzenberger, H.E., Z.f.d.Ph. 6 (1875), 291; Gallée, J.H., Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 235 ff. (Faksimile Tafel 10a, 10b); Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 69-72, Nr. 16.
Literatur: Hartmann, H., Grammatik der ältesten Mundart Merseburgs, 1890; Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 145; Rooth, E., Die Sprachform der Merseburger Quellen, Niederdeutsche Studien 1932, 24; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 55, Nr. 437; Cordes, G., Altniederdeutsches Elementarbuch, 1973, 16, 20; Sanders, W., Verfasserlexikon, 2. A. Bd. 6 1986, 410.
183
Glossen Merseburg, Domstiftsbibliothek Ms. Nr. 42
69
XVI.
Mérseburger Isidorglossen
( Mersebiirger flössen. )
De exorcistis1
4bl 433 quaecumque fuiiTent uexata geuuegicl2 in aedificatione templi
redigit apud se totiuspofleflionis instrumenta originalia erist-lica3 41'2 donum quod illi est ab spiritu
sancto concessum f(o)rgefen4 15" a dal g er di'aconwf5 lî)a Herim6
ERPGEIID7
Liutharcï8 geronimus \)reshitcY liudgerd9
E((l)edirara(ua)nllorotfel<l10 CXV. Quod canonica institutio evangelica et apostolica anctori-tate s ulta cet cri s supcrcmineat
inslitucionibus.11 in cauendif uitiis: . . . .ardiali (un)la
67l
70'
10
103'
') Diese Überschrift in
der hds. mit majnskcln. Die kursivierten Ziffern beziehen sich auf Isidori opera, Iiomae 1707—1803, torn. VI. — 2) Früher nur von G.
bemerkt. In der hds. ist gid unter geuue geschrieben; iinch geuiic
ist ein loch im pergament und darunter steht mit schwächerer sehnst gi : der Schreiber
hat offenbar
zuerst die fortsetzung von geuue- hier schreiben wollen, wegen des loches aber vorgezogen, -gid direkt unter geuue-
zu setzen. — 3j G., der diese glosse zuerst bemerkt hat, giebt
dieselbe wir. als erstlica an. — *) Die glosse zuerst von G. gelesen; sie steht
zicischen den spalten, sen tinter forge geschrieben. — 5) Fedcr-probe zwischen den
spalten ; früher nur bei G. — 6) Federprobe zwischen den spalten, von früheren
herausgebern nicht erwähnt; wohl der ansang eines immens, cliva Herim«». — Zu s. 21* giebt G. die glosse aniscini. Das hier
stehende sieht zunächst wie anisun aus. Ueber das rechts davon
stehende latein s. G. Links steht [fed eius animimi uoluntate] luxoriae.
sine ullu rcpiigfnationif stimulo delcctatur]. Ob hier eine glosse ivirklicli gemeint ist, ufiss ich nicitt
sicher; vielleicht sind die buchstaben nur federproben
: vgl. die wie es scheint von derselben hand herrührende feder-probe ams f 5. 05*. —
Unten auf derselben scite spuren einer glosse, von einem reagens-jlcck bedeckt; vgl. G.
— 7) Zruischen den
spalten; ERP steht über GERD. Von früheren herausqebcrn
nicht erwähnt. — 8) Zwischen den spalten; nicht bei 11. u. liezz. — Unter Liutharlf steht &,
HA|GR(ö)|& (X). — 5. 7JM liest G. eine glosse; ich sah da nur einen
reagensfleck. Statt manna, wie G. für s. 7.S'a angiebt, schien mir nur uiomi(n) zu stehen,
der ansang von in nomine domini, cine federprohe, die sich an einer menge
stellen in der hds. findet; unten sieht auch eine federprobe. — •) vim linken rande ; früher nur von G.
vermerkt. — I0) Verwischt; d. h. Ediram nan Rotfcld; von
früheren herausgebern nicht verzeichnet. — Zu s. 09hl giebt G. die glosse loncstsap. Das 1- ist unsicher; es kann hier auch h oder n stehen; toahrschcinlich hat man es hier nur mit einer federprobe zu tun. — ") Dir ühersrhr. in der hds. mit
mnjuskcln. — l2) JjCi/ser . . ciui uardiamin, 11. ... liciiuuardianuii, liezz. c/mr/ftt'dianuu "unzweifelhaft
ist nur ardianiin, davor wahrscheinlich nu", (f. luuuaidiauun. liez:, vermutungsweise "in eavendis = cn
wurdiamhiit".
![]()
Wadstein.E. .Kleinere altsächsische
Sprachdenkmäler, 1899,69 -,72. Nr. 16
184
Glossen Merseburg. Domstiftsbibliothek Ms. Nr. 42
70
distare uromston1
tlistractis forfait!un2 atquç re-
nuntiatis ende3 for|sekenunS
patrimoniis
Jumptibus: b ottin: dominicis
sustcntentur. : a (s)4 : quatinus:
thet se ti then thiiigun5: ad
ea quç contempl'erunt. minimo
redire . . conpellantur
|
1031'2 |
niamfcstumcstilloscopiosioribus:
manigeru(n)6: ecclesie sump-
tibus: bot(u»): quam canonicos
qui suis et ecclesie licite utun-
tur: nietath: rebus indigerc:
bithu(rfan)7
15
CXV1. Qvod sint res
ecclesie8.
104!il pro temporum oportunitatc: 20 hiburilicuru9
Ergo res aecclelïe.. pauperibus lO4a- ctmilitibiis..stipendiarif*uuis(t-l)icrc10: debent intellcgi pauperes foueant: uu listi en11
Inefl abili ter: un t e Ili c a 104kl
CXVJI. Quod diligenter munienda sint claustra
canonico) itm.s
ne lupus inuisibilii' aditum inueniat. quo ouile domini Info so gd1* -gredi. et aliquam ouium subripere ualeat inl'tantissime: onstondanlica13 luve quç pranissa14 sunt: ile- 104bl tene subpetit: iuul(e/Y*t)15
ÜX VIII. (Qu)i in congreyan-dis canonicis modus actionis sit
tencndus.1*
Caucndum summopere: alierà m e st: . . est
nee ceteris ecelesiç necessitatibus 105'1 . . ualcant adminiculari iuul-l(i)stian17
nec animac nec corporis cur|ant solatia exhibere | mil lust18 Gulç: kieliritbi19: . . dediti 105ri
') Hds. uromst, zwischen
den
spalten neben distare ; //., lìezz. u. G. uram-statt urojn-. — 2)
Zwischen
den spalten neben distr.ic-, (-tis am ansang der folgenden zeile). —
3) Hds. end. — *) Nach a(s) acht bis zehn
unleserliche buchstaben, durch reagentien verdorben ; G. (iht) buotet uuerdin "beinah
unlcsbar" ; mir wie Jiczz. schien ganz sicher zuerst cm a zu stehen und dann wahrscheinlich
s. — 8)
G. stellt die glosse unr. nach sustcntentur. — *) Von -n nur noch der
erste strich zu sehen. — 7) G. hithurfen. — 8) Die
überschr. mit majuskcln. — °) Ueber uigilunter und [pcrpcnjdcnda s.
1()4*1 reagcnsjlcckc mit spuren vonglosscn. — 10) Hds.
uuis[icre (t ist — wegen des engen raumes — auf dem oberen teile von 1 nachgetragen
tvorden) ;
i
das kleine t von früheren herausgebern nicht bemerkt. — n) Hds. uulsticn. — 12) Zwischen den spalten ; so auch 11. u. Ticzz. ; G. unr. so sagd "das a ist sichtbar, wenn man das pergament vor das licht hält" (ich konnte auch in diesem falle nur o hier lese») und nach G. sollte der durch das <! gehende strich einem buchstaben gehören, der über einem d gestanden habe (die spur eines solchen buchstabens konnte ich nicht erblicken). Wie g(î aufzulösen sei, weiss ich nicht. In dem in der nebenstehenden zeile befindlichen worte ouilc ist eine correctur vorgenommen worden und
o
vielleicht bezieht sich die glosse auf diese. — 13) Hds. onstandanlica (das o über a ist ebenso gross wie dieses; -a- der früheren herausgebet' also ungenau und irreführend). — ") Hds. piuiila aus Pmilsa (= penniflaj corr. — 15) Ergänzung von lìezz., nach iuul ein reagensfleck ; G. iuulestit. — ie) Die überschr. in der hds. mit majuskeln. — ") H. u. Bczz. iuullistian, G. iuullcftian "e oder i nicht sicher". — 18) Am inneren rande neben dieser zeile. — IU) Hds. kiel iritlii, Bezz. u. G. kic-liirithi (das zweite "i nicht deutlich" G.) ; ich bemerkte zwischen kiel und iritlii einen kurzen etwas schrägen strich, der aber bei näherem zusehen nur ein durch das pergament gehender stich ist. 9a) 70.22 l. militibus christi stipendiant
185
Glossen Merseburg, Domstiftsbibliothek Ms. Nr. 42
71
CXVIIII. De his qui in con-
gregatione sibi commissa solum-
modo ex familia ecclcsiac clericos
aggrcgant.1
105bl ali quid incommodum: unimetes nihil quçrimoniç: chige: contra se obiccre: duuan scuerilTimii' uerberibus affician-tur: iuuegde uucr|than aut humane seruituti denuo: son: crudeliter addicantur: idomde | uuerden prsusertim : ti t hur si e ((!) ti2: cum apud deum non sit personarum: seise dia: accef>tio: fed potius ut propter quam Intulimusocca-sionem: sc (o)t3: nullus prela-torum seclusis: utbislotenun: nobilibus uileJJtantum in sua
105b2 congregatione adj|mittat personas G XX. Qui clerici in congregatione canonica consultai ecclesiastica accipcre debeantstipendia.x nee res eccleliaruin inofliciose
u n f o r t h i a|n a d 1 (u) c a4, accipere debere non ab re putaiiiraus: ni a tel a at|tcdun5: nonnulla capitula libri prosperi ad medium exempli causa deducere 5 ea quibus opus: thçrua6: non 10C' habent
exigunt: ai
sebi ad
operosa
dcuotio: uucrklic içr-
nihedG io
uitare: mi than7 CXXI. Ut in congregatione canonica equaliser cibus et potus
accipiatur.
falce iustitiç rcsecctur: sa 8 1078 CXXII. De mcnsura cibi et
potus
baud rad9 10Da
CXXIII. Quod a prçlntis gemina past io sit subditis in- 20
pendendo1
intremendi
examinis: an themu 1101'
degç6
(t)10 fvrlituuerthan
gsc(u)......... n:
die
') Die Überschrift in der hds. mit mojuskcln. — 2) Oder ti tliursletti viit eiìicm zwischen den beiden t stellenden zum zeichen des Wegfalls durchgestrichenen langschaft? G. "tithursledti oder -slethi nicht sicher"; ein -h- vor dem -i zu lesen ist nicht möglich, weil der nach dem langstrich stellende kurze strich einen hakrn nach rechts hat, was bei dem h der hds. nicht der fall ist. — 3) Vor lo oh paar undeutliche buchstaben und nach t vielleicht die spur eines buchstabens. II.1 .. l'c.it, H.% u. Bezz. . . stat, G. gascopun (-pun ist entschieden falsch ; G. hat zum teil striche, die von der anderen sette des biattes durchscheinen, mit fjclcxni). — *) Am rande; Bezz. unforthianadliica, "zweifelhaft könnte man sein, ob iiadluca
oder iiadluca". — 5) H. ni............ tediili "vielleicht ni idei ahtedun", Siccrrs las hier
(nach gütiger mitteilung) 1872 niateli attediili, Bezz. nateli attediili (1111- ini nicht gut möglich); G. niatela attediili. — - •) G. um: c statt ç. — 7j Zwischen den spalten. — *) G. sau...,.usan schwer ìesbar"; fa ist ganz deutlich, die fortsetzung von einem reagensßcck bedeckt; nach fa glaubte ich ga wahrzunehmen. Dieser reut einer glosse von den anderen Herausgebern nicht erwähnt. — <S'. 107*2 atn rande liest G. thesma neben pulmeNtum ih folgendem zusammenhange: paiiom et pul-meNtum et elimofinarum partes equalitcr canonici accipiant. Mir schien vielmehr (th)e sp(i) (d. h. the spisa?) da zu stehen. — 9) So zwischen den spalten von den früheren herausgebern gelesen, Sievers las (nach gütiger wiltcilung) 1S72 darüber sic baca; Bezz. darüber s. . n .. und G. ssic. Ich konnte von hardrad nur ein (unsicheres) b wahrnehmen (die stelle ist von einem dunklen rcagcnsßrck bedeckt). H. stellt das wort zu dem nebenstehenden neccfl'aria pulmenta und erklärt es als "was für den herd dient, kochspeisc, gemüse". Bezz. sagt: "zu welchem wortc die glosse gehöre, lässt sich nicht unbedingt angeben". Vielleicht hat man es hier, wie oben s. <>9.3,i,t etc. nur mit einem mit dem text in keinem zusammenhange stehenden ciugckritzclten navi en zu tun. — 10) Lcyser und II. lesen das hier siehende zeichen zunächst als t. Bezz. sagt, es sei "einer kritischen klammer ähnlich" und vermutet,
186
Glossen Merseburg, Domstiftsbibliothek Ms. Nr. 42
72
Qualis cdlerarius sit
const ituendus1
121b2 Debet procurare praelatus ut
fratribus ccllerarium non uino-
5 lentuin Non superbum Non tar-
dum Non prodigum fed moribus honestum ac deum timentein constituât qui et stipendia — bise ss e2 — fratrum fideliter ser-uet et diligenti cura administret
![]()
dass der glossalo)1
damit
habe andeuten wollen, dass die durch d (con intreniciidi) getrennten degç und fvrtliuuerthan zusammengehören.
Wenn es ein t ist, steht es wohl als ablcürzuitg des artikcls eines dem lut. cxaininis entsprechenden
Substantivs. — u) Nach gsc(u), wo jetzt nur ein dunkler reagensjlcck zu sehen
ist, las liezz. -lü diiuan und über diuran ein us..; (ì. liest gsculädi und Sievers
las (nach gütiger Mitteilung) (1872) „gsculü dì urV" — G. fültrt s. 242 nute 3 eine glosse nccglc »», fügt indessen hinzu,
"ob neglcgcntia zu lesen". In der tat gehören diese bucli-stahm zu der rechts
stehenden textzeile, an deren ende ein Verweisungszeichen derselben art wie vor necglc (nccglc-V) steht; da ist nämlich
eine zerfetzte stelle, wo gerade negle- gestanden hat: am ende der zeile
sieht man noch dus -e und am ansang der folgenden zeile folgt -gentcr; der
Zusammenhang ist: ant alio quolibet modo HCglcgciitcr uiuendo.
') Die Überschrift in der hds. mit majuskcln. — 2) Steht zicischen den spalten iiml über dem ansang ron c.oiiïtituat ; die mit constituât beginnende zeile endet mit stipendia.
187
Glosse München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6283
Überlieferung: München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6283. Die Handschrift umfaßt 45 Blätter. Sie enthält Augustinus, Enchiridion de fide, spe et caritate. Sie wurde im zweiten Viertel des 9. Jahrhunderts in Fulda oder Mainz geschrieben. Über Freising kam sie nach München.
Inhalt: Die Handschrift enthält auf Blatt 8b eine volkssprachige Interlinearglosse. Sie stammt von einer Hand der zweiten Hälfte des 9. Jahrhunderts. Nach Mayer ist sie althochdeutsch, nach brieflicher Mitteilung Thomas Kleins altsächsisch oder altmittelfrankisch. Ausgabe: Mayer, H-. Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/ Buffalo o.J. (1975), 73 Z. 20.
Literatur: Stach, W., Mitteilungen zur mittelalterlichen Glossographie, in: Liber Floridus, FS Lehmann, P., 1950, 14; Bischoff, B., Die südostdeutschen Schreibschulen und Bibliotheken in der Karolingerzeit, Bd. 1, 2. A. 1960, 140; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 63, Nr. 520; Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/Buffalo o.J. (1975), 73.
188
Glossen München, Bayerische Staatsbibliothek Clm 6283
f.8v quatinus, that - 239
*Mayer.H., Althochdeutsche Glossen 2o.
AHsächsische Bestandteile unterstrichen. Althochdeutsche Bestandteile sind unterringelt,
189
Glossen Oxford, Bodleian Library Auct.F.1.16
GlVO=Vergilglossen aus Oxford
Überlieferung: Oxford, Bodleian Library Auct.F.1.16
Die Handschrift im Folioformat umfaßt 416 zweispaltig geschriebene Blätter. Sie enthält Blatt la Vergils Georgica von 2,120 an, die Argumenta zur Aeneis und ein sechszeiliges Gedicht. Blatt 17a beginnen Servius1 Scholien zur Bucolica und Georgica, 83a ein Kommentar eines Anonymus mit Exzerpten aus Isidor und anderen Verfassern zu Bucolica, Georgica und Aeneis, darauf varia glosemata, 105a Vergils Aeneis und ein Gedicht, 199a Servius' Kommentar zur Aeneis sowie ein Gedicht. Blatt 416a ' steht der Vermerk: Qui me scribebat tibericus (tiberius?) nomen habebat.
Die Handschrift ist eine von drei Vergilhandschriften, die der Münsterische Leibarzt Bernhard Rottendorph Nikolaus Heinsius für dessen Vergilausgabe lieh. 1697 kam sie mit anderen Heinsiusschen Handschriften durch Verkauf an die Oxforder Bibliothek. Die ältere Geschichte der Handschrift ist unbekannt.
Inhalt: In der ganzen Handschrift finden sich etwa 250 volkssprachige Glossen. Sie scheinen von zwei Händen herzurühren. Im Kommentar des Anonymus und den Varia glosemata sind die Glossen im Kontext, in den übrigen Büchern interlinear oder marginal.
Die Glossen sind altsächsisch. Sie wurden wohl im 11. Jahrhundert geschrieben. Die auf den Blättern 83b bis 104b stehenden Glossen sind Abschrift. Einzelne Elemente sind althochdeutsch.
Ausgaben: Suhm, P.F., Symbolae ad Literaturam Teutonicam anti-quiorem, Havniae 1787; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, Neudruck 1969, 716, 4-28; 716,32-719,14; 719,32-44 (Nr. 865, Vergil); 724,22-24; 724,44-725,10; 725,24-33 (Nr. 878, Servius in Vergilium); 725,14-33; 725,38-727,9; 727,31-38 (Nr. 881, Commentarius Anonymi in Vergilium); 4,245,1-246,6; 246,24-27 (Nr. 1232 Adespota); Gallée, J.H., Altsächsische Sprachdenkmäler, 1894, 153 (Faksimile Tafel 4); Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 109-114, Nr. 22, Ergänzungen S. 152, Nachträge: Steinmeyer, E., Besprechung von Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, A.f.d.A. 26 (1900), 203 f.
Literatur: Priebsch, R., Deutsche Handschriften in England, Bd. 1 1896, 182, Nr. 179; Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 588, Nr. 491; Wadstein, E., Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, 151; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 214 ff., 250 ff.
190
109
Oxford, Bodleian Library Auct.F.1.16
XXII.
Vergilglossen aus Oxford
( Vergilglossen in einer Ox for der Handschrift. )
|
lob |
3» 5a
5" G1-
Georgica1. 3.257 picee: arbores uiuhtan2
taxi: icbas3
365 acie: uuihta4 4a 3.24 scena ut uersis: uidere thea
the5 5a
25 aulaea urabihang6
72 delectus7: luue dilectus
173 temo: thisle
Isidorus, Etymol.8 XII.
De equis. I Aureus. uuahsbl(anc)
Gilbus. badius. falu
Spadix. dun
Glaucus. glasa
Cadius.9 bias
Petilus. fitilu10 1oa
Scutulatus. appui g re
Guttatus. sprutodi
Mannus. fiarscutig
Mirteus. do fan uel uuirebrun
Maurus. alsuart Iumenta. m ergeh ? Tottonarii.11 thrauûndi lla Tottolarii.12 Telderias
Georg.
3.308 ubere, udere13 310 mammis: gederun14 14a 3S5 Lappae: cline 4.38 tenuia: thunni 41 uisco: mistile 141 tiliae: lindian ICS fucos: drenan 213 Stellio: mol
244 fucus: brana15)15a
245 crabro: hornut
395 phocas: mirikoi10
Serviti* in Verg}'1 Ed. 6.78 upupam : u u i d u h o p p e hirundinem: su al an
8.73 stamen: uuarp Licium18: h e nil d
7b 8"
12b
14a
33'> 37»
') Vgl. A. Gl. IT. 716.
— 2) Madan uuilnan, Kluge Z. f. d, alt. 28,
260 (Kl.) "kann
sehr wol uiuhtan
gelesen werden''. — 3) Kl.
"vielleicht iclias". — *) G. uiuhta. — 5) So G. ; Madan s. 102
unier "Dubious". — °) Am rande von erster
e
hand. — 7) lids, dilectus. — S. 5b steht dann am abgeschnittenen rande von erster hand neben v. 82 hach | imi (in unsicher) | iwa j (uuahshlanc. zu albis?) (A. Gl.) ; statt inu liest G. iuus. — 8) Die folgenden glóssen his z. 6 r. stehen am rande neben den versen 180—192; nach Madan sind sie vielleicht, nach G. bestimmt ?'o» erster hand. — •) L. candidus (A. Gl.) — 10) Nach u reste von buchstaben; Madan "forsitan . . fitiluoz", A. Gl. "l. fitiluot", G. fitiluot. — ") Oder Tortoiiarii ; die erste form die richtige, vgl. Du Gange, Gloss. 6,622b = trepidarli (A. Gl.). — 'V Oder Toctolarii; G. (nur) Tottolarii. — 13) So Kl. u. G, von Madan nicht vermerkt. — M) So Kluge u. G., Madan goclerun (? geelerun, geelcrun) das A. Gl. in cederua gebessert 7vurde. — I5) L. drana (A Gl). — 16) Von erster hand. Das hann von Madan angeführte cymba cuba v. 506 ist alles lat. (A. Gl.). — ") A. Gl. IT. 724-; vgl die cd. von Lyon, Gnttingnr. 1826. — '") /v/. lirin und lini*.
4a)Napier las
uiuhta; Wadstein 152;Steinmeyer ,A.f .d.A. 26( 19oo), 2o3: uiuhtan.
5a) Steinmeyer, A.f.d.A. 26 ( 19oo), 2o3:nicht volkssprachig, verderbtes theatrum ?
loa)Vgl. Wadstein 152.
lob) Steinmeyer, A.f.d.A. 26 (19oo), 21o uuirtbrOn.
Ha) thrauandi in thrauondi korrigiert.
14a)Wadstein XIV 366 Stiria: cakeli (k aus corr.?) 8a
15a)Handschrift drana;so auch Steinmeyer,A.f .d.A. 26119oo) ,2o3.
*Wadstein,E. .Kleinere altsächsische Sprachdenkmäler, 1899, Io9-114, Nr. 22. Althochdeutsche Bestandteile sind unterringelt.
191
|
Glossen Oxford, Bodleian Library Auct.F.1.16 45a Ge.
1.7', lupini:
sic baue |
|
111) |
|
48" 03» GÌ)" |
|
15 84" 85" 86» 80" 87" 30 85 40 |
Ge. 1.172 lîinç auies. que. ri e st r a
|
glarea: id est arena. |
dicimus
|
2.212 grat1 |
1.173 Tilia. linda10 1.264 Vallos. sunt quos dicimus
|
2.389 fiirtillc : gaslio2 nel surkc. gasliç3 nel fmk e3 3.82 album quod pallori constat esse mainimi: uuasblano1 Comment, anonymi in Vcrg.y<5& Eri 1.54 Hibleis. herba est quam nos dicimus aduch 1.57 l'alumbes. columbç Amt. quas dicimus menistuba 2.36 Cicuta, nerbaest quam nos dicimus scheming 2.50 Calta, eie 3.20 Carecta multitudo her-baruni. In ])alustribus. quas dicimus semi thai r>.39 Cardimi", thistil carda „ „ Paliurus. hag a n 7.32 Coturno, calciamento ue-natricio quod alii dicunt perisce-lidas. aut ho fon 7.50 Fuliginem. quod nos dicimus ruot 8.74 Licia. id est quod dicimus harluf Ge. 1.75 Viciç V^u^ccjnui „ 94 Kastrum.6 reçho „ 95 Crates. „ 139 ViscO. „ 144 Cuneus.8 vuecke „ 153 Lappo.. clToTne „ 162 graue robur. id grendil 1.164 Tribula. sic gii „ „ Trahe.9 ^ida „ 165 [VJirgea preterea. id elt garj 9a 1.166 Crates, hur th. aut |
pii ali
|
4a |
*~~2~7ÌS9 Filix11 sani „ 374 Vri. id est animai quod
dictum est urrint 2.389 Oscilla scoega 3.H7 Asilo, bremo „ 338 Achalantida id est unis.
nathagala
3.366 stiria id est i hill a „ 543 Pliocç id est animal
niarinum. quod nos dicimus
elah12 4.63 Melisphilla. herba quam
dicimus biniuurt 4.131 Papauer. herba quam
dicimus maho. 2.413 ruscus. ramnujf 4.271 Amello. herba. golth-
b 1 o ni o
4.307 Tigna.14 latta Ac. 1.123 Ilimis. n uo e. in qui-
bus tabule, in unum coniun-
guntur 1-169 Vnco niorsu. (]uem nos
dicimus chrampho 14a
/V^-*N—>*v.r****"^-^
1.323 Lincis. id est los apud nos animal quod dicimus
1.435 Fucos. drenon quos nos dicimus
|
est |
1.698 Sponda, lectum siue boddipret
2.135 In ulna, hoc est15 in palustribus locis ubi crescit iun-cus ac papyrus, et quod nos dicimus suucrdollon
3.428 Delfinum. mirisuuin
3.453 Dispendia. ungi fu ori
') L. griat (Uh.). — 2) G. u. Madan in Journal gallic. — 3) Die zweite niederschrift der glosse steht am rande; alles von erster hand. — *) G. itiiahs blanc.
— 5) A. Gl. II. 725 s. -- ") Verg. rustris. — ') Oder liulif. — 8) Verg. cnueis.
— *) Verg. traheac. — 10) Dann G. stiita (wannbrintn aratri) als as. glosse!
— ») Verg. filicem. — »)
L. ielali (A. Gl.). — ») So Kl. u. G., Suhm sp. 38$
nhrr ramniISt also gewiss lat. — M) Verg. tignis.
— l3) clt am rande ixnehgeiragnx.
![]()
4a)Wadstein
152:Lesung in Anmerkung 4 unrichtig.
5a)Wadstein XIV 383 renones : cursine. 73b-383.
|
^^________________ 9a)Wadstein XIV 166 Mistica (ed. mustica). quasi mundantur palea . a frumento cum uuanna 87b. Steinmeyer A.f.d.A. 26{ 19oo), 2o3: oder lat. vanno? 14a)Steinmeyer,A.f.d.A. 26( 1900), 2o3: crâpho. |
7a)Wadstein XV 26 Handschrift c:hulis;so auch Steinmeyer. A. s .d. A. 26
89»
90»
91'
92a 92" 93» 93h
95*
Glossen Oxford, Bodleian Library Auct.F.1.16
111
95" Ac. 4.131 Lato ucnabula serro, id est i'taph. in se habentem latam hastam quam nos dicimus euur-
spioz_
|
1)0 |
|
96 |
|
!)7a 9S" 99» |
5.177 (.'lamini, quod nos dicimus. helta. in summitatc eft 5.208 Trudes. lurk a 6.13 Triuia dicitur diana co quod in tribus locis ubi très uiç in nimm comieniunt. quç nos dicimus giuuicge 6.205 Viscum. id est bu lis „ 200 Brattea, blech 7.48 Picus. auis. speth „ 378 Turbo, in modum factus globi rotundus. quem dicimus doch1
7.300 Thirsus2. stil herbe „ 417 Rugis, hoc dicimus nos 2a
8.278 Sciphus. pania statina
9.170 Pontis. scalis. aut~quo<T rustici dicunt elida
9.476 Radii, rauua
11.64 Crates, elida
„ 862 Papilla summitasmammç id est uuarte
12.120 Verbena, lierba quam dicimus hami£
12.413 Caulem comantem id eft stipitem cum foliis. quam dicimus stil
12.470 A temone, hoc est in anteriori parte plaustri ubi boues ligantur. apud nos the ssali a
Varia gloscmata* Callum caro et cutis indurata quod nos dicimus. suuil Flocci sunt quoi' nos in uestimen-tis thiudisce uuuloo dicimus4
Culcites. bedd 1«4"
Culcitum id eft plumatium.
beddiuuidi
Cauteriola. canteri
Torcgma. scirp^ercuTe r>
Tornarius thrcslsar>
Maialis. barii g
Murica sue gii
Mu seul*, grimo
Migale. hanno io
Allee ahtïrencia0
(iobio. grimpo
Esox. Iah s
Lucius, h act h
Capito, al und 15
Timallus. a fco
Tructa. furiiiç7
Sardinia, h e ring
Axedones id est humeruli. luni-
sas 20
Scorellus. amer
Terebra et teretruni. nauugcr
|
104" |
Crabro. h or nut
Aucipula. fugulei0110
|
8a h e r (1 |
Andela. branderoda8
|
9a |
Amia, fiurpannç9 uel
Apiastrum. biniuurt
/Esculus. boke. uel e e
Aestuaria. fi od. uel bitalaiïum.
|
30 |
ubi duo maria conueniunt
Acinum. hind bili
At lamenta riunì. Marii orn
Atiamentum. blac
Fasciola, uhm in g
Verriculum. besnio 35
Villosa, ruge
Villa, li ni 11 h ru g e
Vadimonium. borg
Bacinia. beri
Botholicula. stoppo 4(>
Bracium. malt10
') L. doji (Uh.).
— *) Verg. thyrsos. — 3) (Jueïle unbekannt. — *) Dami
G. dnssios (demones), was nicht deutsch ist;
s. Du Canye, Gloss, diisii. —
5) 8 über e geschrieben. — ') ? ; G. alœrcnria. —
7) So G. u. KL; von Madan nicht vermerkt. — 8) Oder branderede wie G. — •) G. fiurpannc. — l0) Vgl s. 112 note 1. 2a)Steinmeyer,A.f.cl.A. Z6( 19on). 2c3: rüphusli.
8a)Wadstein 152:Le.sinig in Aniiicrkiiiig 8 uiiridii i;;. 9a)Wadstein 152:Lesung in Anmerkung 0 unri.tii i^.
193
Glossen Oxford, Bodleian Library Auct.F.1.16 112
|
3.15 socii: i sue se 3.217 Proluuics sordis effusio id g esse od est12'11«-282 euasisse ouerrunnen hab- bien 286 clipeum: buculanl3'1ia 549 antennarum se g el g erd12 561 rudentem: vel rudente, cir- culo gubernaculi. id eft stier- uuith12 640 corna: curnilbom 671 [fluctusj acquare: igrun- dian 688 ostia: introitum im ut hi12 4i8 pertaesum: odiosum athro- tan 88 opera interrupta: undarnu- raana14 104 dotales, uuithumlica15 7.37. ucnabula: lanceç euurspiat 73.0 fìbula: spenule 755 caprae Cai>rea. re ho. nam crapra get dicitur12 167 Signum terrç signum. id eft ertlibigunga1-'10 230 talaria: scridscos17 245 tranat: vulotad18 250 mento: ^cji^nm^ 400 ciet:19 utihaT(a)d20 534 procos: a])petitores druh- |
Bracinarium. brouhus1 Bouelliuin. faled Bradigabo. feldhoppo Balista, st assi e n g rie 5 Brancia. kian Burdo. uurenio Cincindila. uuocco Cratus.2 bollo Cerasius. kirsiebom io Cerasium. biri
Clauatum. giburdid Arnoglofsa. uu(i)gbrede3 Plebeios psalmos id est seculares psalmos id est uuinilieth 15 Jleditus. hembrung Petulans. uu re ni se Pastellus. hunegapl Pustula4 angseta Aeneis.6
|
10!)* ni" |
|
112b 113a |
|
114" 11«« |
1.323 lyncis: losses0 337 suras: una than'''7 435 fucos: uaspe6 777 Pallam: hroc 724 crateras: bicerial'8'8a 2.16 abiete: d.'cnniun 55 foedare: gihonen 112 acernis: m a p u 1 d r e u m : . mapulder: acernis9 147 amicis: friundlicun 229 merentem: uuirthigen10 441 testudine: id est densitate
armorum id est schilduueri 5.72.9 mergis:
dukiras22'
1 402 ariete: murbraca11«110- 205 murice:
duuansten22'Wa
i) das erste u oben zwischen o m hfï h gc-
V
schrieben; statt Bracium. malt Braciuariuiii. brouhus hat G. n u r Bracium. brohuf.
— *) C aus G con:; Gratili' von erster hand geschrieben. — 3) Klugr, Z. f. d.
alt.
28,260 "wahrscheinlich uuegbredc"; Madan u. G. uuiglircde.
— 4J G.
l'ustulus.
— Ä) A. Gl II : 716*i ff. — n) Von erster hand. — ') Das von Madan zu
i:
427
angeführte
portus
cathoma ist nicht deutsch, vgl. Servais (A. GL). — 8l So
Kl.;
G. bikerias,
Madan nichts. — °) Die beiden letzten wortc am rande. — 10) Jsds.
uuirtbiganen;
-an- aber unterstrichen (Kl.) — ") So Kl. u. G., Madan mnrliaca
(? murltaca). — 12)
Randglosse. — |3) So Kl.; davor scheint c getilgt:
Madan u.
G. hueulau. — ") numaua am rande; nach nudar steht intermilla — '*; So
Kl.
u
G., von Madan nicht vermerkt. — I8i L. erthbiuunga (Hh.). —
") So Kl. u. G.;
Madan
scridfoos,
das in A. Gl. in scridscos gebessert lourde. — 18) Am rande von
erster hand; l. ulotad oder iulotad (A. Gl.) —
•") 7'/'</. mnvet, s. die Varianten. —
20) Madan u. G. utibalad,
Kl. "vielleicht utihalod." — ") So Madan in
Journal
u.
G.; A. Gl. drulittingas. — ") Von erster hand.
H?1-119b
120»
u i
122b
124a
125* 125b
126"
128b 129»
132»
3a)Wadstein 152: Es ist uuegbrede
zu lesen. 8b)Steinmeyer.A.f.d.A. 26( 19oo) ,2o3:proluit
big(a)t lllb-739.
12a)Wadstein 217:Statt sordis steht über gess-(in gescod) forths.d.h. forthscod. 119b über e in gescod steht ein kleines i; Steinmeyer A.f.d. A. 26(19oo).2o4: forths : ist verderbtes lat. sordis.
22a)Wadstein XIV 2o8:contos st(an)ge (Randglosse-davor etwas verwischt '. 132
8a)Steinmeyer,A.f.d.A. 26( 19oo).2o3:Es ist bikerias zu lesen. MalWadstein XIV.Bol: lucifer : dagsterra (zwischen g und s
stand vielleicht ein Buchstabe?) 117a-8ol. 13a)Wadstein XIV 444 notas . mandat (Randglosse) scribit notu
121b-444.
21a)Wadstein 152:Es ist druhttingas zu lesae. 21b)Wadstein XIV 5.I06 Famaque finitimos et clari nomen aceste
itnarida (am Rande) exierat. 131b-v I06. jg4
Oxford, Bodleian Library Auct.F.1.16
33* 5.230 pacisci: (ir)thingiaii1»5* 33" 269 taeniis: tona, ne stila
306 leuato: gifuriuidemo1
332 titubata [vestigia]: calcata
uuankonda
337 munere: fan fullistia3/3a
546 impubis: unbardhaht4
566 [vestigia] primi [alba pedis]:
uüas fitiluot
578 Lustrauere [in equis]: uni-
biridun
630 hospes: uu(e)rd
|
37 |
710 fortuna: missiburi
714 pertaesum: odiosum sit
athrotan
719 incensus: giscund
732 auerna uuunni5
735 Elysium: sunnanueld
745 acerra: cerra. uas turis. ar-
cula turaria. id est rocfat1'1"
758 forum: mahal
|
138» |
811 periurae: f orsù or e nero I39a 852 adfixus: tohlinandi0 140" 0.180 piceae fiuchtie
|
141» 143» 144» 145» 148" 150" 152-153* 153" |
181 Fraxineae: eschinç
205 uiscum: m ist il
214 robore: rinda
420 offam: muhful8
offam cleuuin9
555 palla lakene10
682 recensebat: tal de 7.109 adorea liba: bradinc diski
319 pronuba: maker in
506 torre: brande
r,90 alga: rietgras"
626 tergunt11 uegadun12
627 Aruina: mid g arni
628 Signa: g ut san un
600 pero: streorling13 13a
796 pioti: pic tu s uehe12 S.17S acerno: mapuldi-in
276 populus: halebirie12'12a 0.87 picea picea uurie14
134 iactant: h r orni at
222 statione: uuardii
471 mouebant id est uidebant.
scud dun I4a
505 testudine: testudo sceld-
uuara"
537 tabulas: scindulnn
G08 rastris: egitbon
616 manicas ermberg12
629 petat: (s) ti eh it
701 pulmone: lungandian
705 falarica : s t e p h s t r e n -
giere12-15
723 fortuna: missiburi
724 conuerso:
togidunemo
10.23 quin. ncuan10
öS Dum: ia tint 337 thoraca: brun g ci
381 uellit17: a terra losd.t
382 costi s: rib bun
yjo gemini: ituifan
444 cesserunt: rum dun
53S uitta:
Muwnding18
542 gradine, quasi gradatili! id est stillo14
64'.) pactos: g im ah li da 6S1 dedecus: turpitudinis honi-t b i a
682 exigat: rtji^cjkj^ cnsom 711 inbovruit: erexit ftruuide: arm os
154*
155* 157* 158« 163» 1G3" 164-lC6b io 167»
168'
15
169-
20 170*
170" 173* 173"
174» 175«
30
17(1* 17Ü"
35
') Jìandglossc — *) Kluge a. a. o. "irthiiigian ist ntüylich", Mndan rihinginn ("davor ein biichstabe erloschen"), das in A. Gì. in irthitigian fjcliesscrt
wurde
; G. . . rthingiair, "/.
ucrthingian." — 3) Ueber Kuryaliis ffeschriehcn. —
4) d aws li corr. (vielleicht von zweiter hand); vor dem letzten h ein unterstrichenes r. — 8) Am rande; l. uniiunni (A. Gl.). —
*) Von erster hand. — ') So G.; M ad an "t fortasse
dnbium est." — 8) L. muthful (A. Gl). —
*) Am rande von erster hand; deuuin, oder cleuuin, deuinn? (Madan);
G. cleuuin. — 10) So Kl. n. G., von Madan nicht vermerkt. — n) Ed. tergent — ") Am rande von erster hand. — 13) Oder striorling (Madan);
G. nur streorling. — ") Randglosse. — IS) L. ste])hslcii{,'iere
(A.
Gl.)? —
'") Madan netian (s. 102 unter "Dubious."). — l7) Von zweiler hand aus uclit corr. —
") Hd*. xxxnding; l. xxknding d. h. uuin(Wn% (G.)?
3a)Wadstein XIV 379 cestus coluan (Randglosse) 134b.
12a)Wadstein XIV 4o9 colo (am Rande:) colus: u u a k k a. 159a. 412 penso (am Rande) d i s (e) n e 159a.
13a)Wadstein 152:ünklar. ob streorling oder striorling zu lesen ist. 14a)Wadstein XIV 489 tela (Randglosse) spin 167a.
195
Glossen Oxford, Bodleian Library Auct.F.1.16
Ì14
177"
178" 10
179* 180a 181b
184a
20
184"
25
185»
30
186*
186" 187»
35
188*
10.735 Contulit: angenbrahtc 730 abiectum: ni th ergimi or-penen
744 Viderit: gif ehe 795 Cedebat: rctrahebat tha-nan for
sis neuerat: brordade S91 Bellatoris equi : u u i h li e r se s
802 calcibus: ho min
803 effusum:
nithergiuuor-
p
e
n
e
n
901 nefas: h on it hi a 11.73 laeta: uuillich
149 reposto: nithergisettemo
320 plaga: uuald
500 Desiluit: umbette
524 quo: thar
502 somiere: hull un
570 fundain: slengiran
589 ornine: h el e
599 frémit: thrasida
007 ardescit: gerode
010 tormento, torqueo. slin-
girun1
063 lunatis agmina peltis: in modumlunçfactis. sinuuuellun
071 Suffuso: nitheriualle-jiemu
68S Verba: hrom
711 pura [parma]: ungimela-demu2
777 Pictus acu: gibrordade
874 laxos: unspannane
890 Arietat: stiet 12.7 toros. toros. crocon1
91 candentem: gloiandcn
12.103 radii: gcrdiun 188V
171 admouit:
adiunxit. todeda
174 notant: stepp od un 189»
215 lancibus: uasis. baccuue-gun3 3a
234 deuouet4: bifal 189b
274 fibula: hringa
300
Occupât: slog 190»
305 prima
[acie]:in furi stemo
357 extorquet: utauuende 190h
364 sternacis: id est
sternentis
spurnandies
404 Sollicitât: uuegida 191*
412 Dictamnum: uuiteuurt
413 caulem: stok5
419 panaceam: herbam reni-
uano6
|
191b 192' 192b 193' 193b 194' 194b 195' |
470 temone: thisle
520 conducta: ingimedo-
d er a
590 Discurrunt: tiuarad
040 miserum: unothi
090 spatiumque dedere: rum-
dun1
727 uergat: nitheruuaga
775 |telo] sequi: skietan
857 parthus: un gar
Servius in Verg.1
Ae. 2.229 Expendisse: id est solu- 242' isfe. ungeldan8
2.554 clunis: isben uel ars- 247b belli
4.548 Vrbanus: alter liber 279"
(licit urbane,
fronisco
5.269 taenis: nestilun 287*
G.704 Virgnlta: sumerladan 313'
![]()
J) Itandglosse.
— ») Steht über interrita. — 3) Aus baxuueguo corr.;
l. bacuucgun. — *) Von zweiter hand aus deuocet corr. —
*) Von erster hand. — 8) Undeutlich, kann
auch ratiuano gelesen werden (Madan). — 7) A. Gl. II: 725.U ff. — 8) Kl.
so, "oder ungoldan"; G. ungeldan, "1 aus h conigiert;" Madan ungclidan. 3a)Wadstein 152« bacxuueoun?
196
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685 Glossen Pb
Überlieferung: Paris, Bibliothèque Nationale 2685.
Die am Schluß unvollständige Handschrift im Quartformat umfaßt 70 zweispaltige Blätter. Sie enthält auf den Blättern la bis 46b Interpretationes Haebreorum nominum und auf den Blättern 47a bis zum Schluß eine Glossensammlung. Sie befand sich im 16. Jahrhundert in den Händen von Jacques-Auguste de Thou (1553-1617), von dem sie Colbert erwarb. Ihre weitere Herkunft ist unbekannt. Ihre Entstehungszeit wird teilweise um 800/810, teilweise im 9. oder 10. Jahrhundert eingesetzt.
Inhalt: Die Glossensammlung- im zweiten Teil besteht aus drei Glossaren. Pb 1 steht auf den Blättern 47a bis 58a und enthält Glossen zu den Canones, zur Benediktinerregel und zum Alten Testament, Pb 2 (Blätter 58a-62b) gibt ein alphabetisches Bibelglossar von F bis T wieder, Pb 3 (Blatt 62b-70b) Worterklärungen und Glossen zu verschiedenen Texten. Pb 1 enthält 63 volkssprachige Glossen und dürfte auf eine altenglische, aus Canterbury stammende Vorlage zurückgehen, welche auf der Reichenau bzw. in Sankt Gallen bearbeitet und dann in das Altmittelfränkische umgesetzt wurde. Pb 2 überliefert 139 volkssprachige Glossen, welche eine altmittelfränkische, im Wortschatz sehr eigenständige Bibelglossierung mit altsächsischen Einsprengseln darstellen, der bereits eine nichtalphabetische altfränkische Bibelglossatur vorangegangen sein dürfte. Pb 3 beinhaltet 14 volkssprachige Glossen, welche auf eine altsächsische Vorlage zurückgehen und vielleicht auch geringe altsächsische Spuren aufweisen. Ausgaben: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1 1879, Neudruck 1969, 296-298, Nr. 3; (320,1,Nr. 20; 334,10- 14; 334,24-28; 335,1-4; 335,30-33, Nr. 33; 340,1-10; 340,17-24, Nr. 39; 366,11; 366,20, Nr. 66; 408,23, Nr. 111; 414,1-3; 414,16-19, Nr. 115; 496,1-36; 497,1-6; 497,"l5-20, Nr. 209; 554,1. Nr. 255; 589, 1-591,3; 591,23-24, Nr. 276; 625,1-7; 625,17-22. Nr. 290; 640, 1-8; 640,15-20, Nr. 298; 725,1, Nr. 379; 429,1-8; 429,16-24, Nr. 129; 449,2-4; 449,11-14, Nr. 145; 481,1-5; 481,12-16, Nr. 19l); Ergänzungen: Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 594,19-43; Schreiber, H., Die Glossen des Codex Parisinus 2685, Diss.phil. Jena 1961.
Literatur: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 4 1898, Neudruck 1969, 593, Nr. 506, Bd. 5 1922, Neudruck 1969, 108 ff.; Schreiber, H., Die Glossen des Codex Parisinus 2685, Diss.phil. Jena 1961; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 87, Nr. 741; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977, 280 ff.; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach- und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 189 ff.
197
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685
Codex Parisinus 2685.
Pb 2
1 (58') Frondosa1 astalathiaa— 37%. 14,23
2 Federatus gitre uuodi — 3 Reg. 20, 34
3 Fictiles thama2 — 4 Reg. 3, 25 [cr.v]
4 Fundibula sol ingaralia 3 — 1 Macc. 6, 51
5 Fastidiosis uuilliodion -* — Hieronymi
6 Praes. in Esdram
7 Fumraidolosis 5 glodion 8— 13/acc.3,56
8 Fausta ginadic — 1 Macc. 5, 64
9 Fibula spasa7 — 1 Macc. 14, 44
10 Ferialis giledicnodien 9 — 2 Macc. 5, 25
11 Facinorosissismus 9 sastigosto10 — 2 Macc.
12 8, 34
13 Furtim stalingü — Judith 7, 7
14 Femor th'oth ll — Judith 9, 2
15 Fugibundus 12 grencendi. Ì uothdien 13 —
16 3 Reg. 20, 43 [vgl. cxui]
17 Fuscinula
grauul — 1 Reg. 2, 14 [xcviii.
19 cm.
cvii. ex. cxu. vgl. cixj
19 Grabbatis dragab&hin — Act. 5, 15
20 Grossitudo tliicki — 3 Reg. 7, 26 [ri.
21 cxxxv. cxliiJ
22 Humeruli scarnala — 3 Reg. 7, 30
23 (5Sb) Inpinguerent14 scürgit dunt15 —
24 Act. 27, 41
25 In suo conducti16 insinemugime de-
26 domu 17 — Act. 28, 30
Industria listi — 1 Reg. 9, 24 27
In
presidio
festidu —
1 Reg. 22, 4 28
Increuerunt
girie dun — 1 Reg. 25, 10 29
In singultumsnos
litionis— l Reg. 25,31 30
Incitât
giuorit —
1 Reg. 26, 19 3t
Ilia lendibradon — 2 Reg. 20, 8 32
(59'j In statione inuahtu—2 Reg. 23, 11 33 Interrasile gigrauan — 3 Reg. 7, 28 34 Industrium mariam ly — 3 Reg. 11, 28 35 Incessus anauarht20 — 4 Reg. 9, 20 36 Inpegerunt [eam] scyrgi dunsi — 4 Reg. 37
11,16 " 39
In
tritura
infamiulimus -l
— 4 Reg. 13,7 39
Indixit"
giboth — 4 Reg. 15, 20 40
Inpegi farstez23 — Hieron. Praes. in 41
Danielem 42
Iugulante sc'aandemo — Hieron. Praef. 43
m Danielem 44
Inffictum gilooht24 — Dan. 4, 30 45
hspolito ungis lihtidemo 25 — 1 Esdr. 5,8 46 I.Ncensam '" Inzalu — 2 Esdr. 7, 64 47 iNstigasset gispuon — 2 Macc. 4, 1 45 Iustitiae [dei] egotrhücemortole27 — 49
2 Macc. 8, 13 50
I« gestatorio Indraga>de 2S — 2 A/ace.9,8 öl In consistono Ingisuasheidi — Esth. 5, 1 52
* frondosara
Vulg. J /. thaina s l. sclingarun?
4 /. uuilliondion * formi-
dolosis
/-'«//f. • /. blodion 7 /.
spasal Holtzmann » ic über rasur von ?c /. gilei-
condien? oder zu ledic? wegen des c vgl. iacada 297,18 ' facinorosissimi« l'ulg.
10 /. heistigosto? vgl. Grein 4,24. Graff 4, 1063." " /. thiocli " furibundus fulg.
11 l. gremicendi. 1 uothendi l4 impegerunt Fulg. » /. scurgidun '• condueto
Vnlg. IT dh. in sinemu gimededomu (= gimietotemu); aber die folgenden worte rem.
schaboht. int. inglorisus sind mir rätselhaft " /. snotlition I9 /. marian. daraus folgt Iosinura currus (3 Reg. 22, 25) Fnlocum ubi sedebat ineurmuro: eine deutsche gl. ist das nicht, ich zweifle nur, ob in camuro oder in curru nrspr. stand *° = anauarth = ansvart
11 /. in farmulinussi? M Idix hs.
" Inpifar stez /vt. " dh. gilohot V.rafs 2,
146 " ungiä
lihtidemo]
h aus corr. *• in censu f'ulg.
2T ce gotlihumu urteile? 2! in dragab&de?
*Steinmeyer, E., -Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 1, 1879, S. 296, 1-298, 52; Bd. 4,594
Altsächsische Bestandteile unterstrichen.
198
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685
111 Pb. 2. (Germ. 8, 3S9—392;
1,297
1 Lictores budila — Ad. 16, 35
2 Lumbi lcndihradon — Art. 2, 30
3 Largiter
breidlicbo — 1 Reg. 1, 10
■1 Ligou l
liana — 1 lis g. 13, 20
r> Liciatorium niilhil — 1 lieg. 17, 7 [h.
G ci. cm. nix. ex. cmi]
7 Fisi nias canal — 2 Heg. 5, 8
S Lntoinonim haiiandiero — ;-i Reg. 5, 15
9 Latera manabirga — 3 Reg. G, 5 10 Laqucaribu? - biinilors — 3 Reg. G, 9 H (591) Limen tliiscului3 — 3 Reg. 1-1,17
12 Liinccolas ' slralun — 3 Reg. IS, 2S
13 Lairenas ■> I'ellgaiU'1 — 1 Reg. 10, 27
14 ICXI.VII. CXMlll]
\'o .Mutuata : uuilhiv — Act. 1, 7
10 Ma^lratus palazgrauiun '■' — Act. 4, 1
!" Mina* lliramiua — Act. 4. 29
15 Miiiaiiit iacada 10
— 1 Reg.
30, 20
]!• Mina
ilril" — 4 Reg. 4, 24
2>'i Mutuo acciperam n inleh — 1 Beg. G, 5
21 (GO1) Non inqiiiclari ungilistian •- —
22 Act. 15, 19
23 Non aliimi niuarsagiida — 'A Reg. 20, 7
24 .Niimmisnialis
iminiza — 1 Macr. 15, G
2'>
Nilenlibus glizondieu — Esth. 15, S
20 Ocreas bpin birga 1! — 1 Reg.
17, 6
27 [u. \cviu. cm. cvni. cix. ex.
cixcxci\aJ
25 Oraculuin
gisprabnili — 2 Heg. 21, 1
2'.» Osliola11 gidiiinga — Dan. 14, 20
30 Obducta Giliinion'tli lü — 2 Esdr. 4, 7
Obiurgaui Kesligoda — 2 Esdr. 13, 17 31
Obslruere Bilua '" — Ì.Macc. 15. 39 32
Piante solun — Act. 3, 7 33
Probare Gu:uuar sestien 1S— Act. 24, 13 34
Pubpi stiorstas19 — Ad. 27, 29 35
Prora plelta — Ad. 27, 30 36
Prolis cunru20 — Ad. 19, 35 37
(GO'j Prouolabat-1 gremida— 1 Reg. 1,7 33
Pre22senoreiniarniungor23 — 1 Reg.2,20 39
Peiiitudine riua — 1 Reg. 15, 29 [cui] 40
Pedissequa24 alter -'j fulgendi— 1 Reg. 41
25, 42 42
Pagru storpliu di2(i — 1 Reg. 27, 8 43
Pascuale2' fcrzil2* — 1 Reg. 25, 24 44
Piaculum aruaskunga — 2 Reg. 21, 3 45
Polilorum gislittidcro — 3 Reg. G, 3G 40
Proccps srasscurgit — 4 Reg. 9, 20 4"
Per criptani tliumcb 2!l. crultü — Hieron. 48
Praef. in Dmrìelem 49
Pellcctileni™ in aliisi— 1 Paralipp.2G,21 50
Paxillus nagul — 1 Esdr. 9, 8 51
Perfungar ambatbiu — 2 Macc. G, 2S 52
Precipuum b&zisla — Esth. 1,7 53
Percussorcs^1 budila — 1 Reg. 8, 11 54
Preconi?3'- sinibodan — Hieran. Praef. 55
in Judith 56
Prcdarior miniera33 — Judith 16,25 57
Pestilente? biHiendi:" — 1 Macc. 10, GÌ 58
(Gl'i Quattuor iniciis fìerediiin35 —59
Act. 10, 11 60
1 li<roncm J'ulg. • dann foìgi Lvcosi (v
aus o corr.)
kackiasiueruburn : mir scheint
darin
zu slcckrn Lucos (3 li'p. 14. 15) i. sacra siue rubnm 3 /. tliriscuuili Holtzmann
4 laneeolis Vulg. '- latrina^ J ulg. c /. feltganc. das
danti folgende Liberi, deusinus
ist Liiitri. deus nini 2 Macc. C, 7 ' 1. Momenta * =- huila * I. palanzgraukin
10 = iagoda " aeeeperam l'ulg. l2 /. piunstillian Holtzmann. dann folgt Maioth.
uuilla: /. Naiotli
(1 lieg. 19,15). uilla 13 /. l.cinbirga " /. pispralilii 15
diese und
die folgenden gli. stehen
fhlgendermafsen in der lis.: Idoluni
{gehört noch zu Oraculum).
olio
j Lfgi
uiun^a. uliducta ' Gitunion'lli. obiurgaui
] Kcr-tizoda (d aus corr.). obstruere | Bilua.
actus
apdslultirum (Idcr also vine ipirllenangalit erhallen) 1C /. pitunihoth; denn
das i
über li soll rirllricht nur ein h daraus machen '" /. Uiduo? lb <jii:uuar] rasur von u oder a. /. (.Militarmi, sistien 10 /. Eliuistas 2u /. cuiini '1S provoca bat J ulg. '12 pro l'ulg.
i:' rlwu ui:aiitlurii."on (du/. ///) zur i/hcrseltung von pro? :4 pedis«equae l'ulg.
''- I. after 2sl /. l'abili torpliudi Jluitzmann. ]i»'j,\ l'ulg. "' pastualeni I ulg. :* /.
feizit. tin ähnlicher jehlev oben s. 17, lü " lliunirli! i/ber t noch ein /deiner strich
3(1 |:k1| sit|ip<-lif«.tilem /ulg. '■" pratTiirsiire? l'ulg. 3- pratroni b I"ulg. 31 /. niaiit-ia Jfdltzmtinn öl dh. bim iliendi 3:' /. lit-i ciidiun Jluitzmann
199
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685
I #298 A. Alphabetische Bibelglossare III Pb. 2. (Germ. 8, 392. 393)
1 Questum uuochar — Act. 16, 16
2 Quin polius. quin immo. neuo auaere
3 — 1 Reg. 24, 12
4 Quas uestigium hominis. quasi imago
5 quomademit hiuuig sustibist •
6 Refocia labuth2 arcuman — 1 Reg. 16,23
7 Repedebat"» suor — 2 Macc. 3, 35
8 Rœptans4 scliandi5 — 1 Reg. 14, 13
9 Retunsuni uuidar bluä — Eccles. 10, 10
to [ccxLiij
11 Rennuit uuidaroda — 1 Reg. 2S, 23
12 Repandi uzghangendi — 3 Reg. 7, 20
13 Radii speicon — 3 Reg. 7, 33 [cxxix.
14 cxxxi. cxxxn. cxxxiii. cxxxv. cxxxvn.
15 CXXXIX. CXL. CXLI. CXLJlJ
16 Rad'us [suro] ahthoda — Eccles. 2, 10
17 Stationen! uuahta — 1 Reg. 13, 3
18 Sarculum geda — 1 Reg. 13, 20
19 Scopoli selisa — 1 Reg. 14, 4
20 Saltum« uuald — 1 Reg. 14, 25 [n]
21 (61") Scrauit7 segoda — 2 Reg. 12,31
22 [ii. vgl. cxix. cxxiv]
23 SoIIicitabat bieschdas — 2 Reg. 15, 6
24 Stratoriiim9 b&digistrouui — 2 Reg.
25 17, 23
26 Sarta tecta cislizan lut'1« 10— 4 Reg. 12,5
Simius
ll abannali 12 — 2 Paralipp. 9,21 27
Specimen
13 blidi. nemli 23
Scitas liudi — 2 Macc. 4, 47 29
Scaturirent cridu" — 2 Macc. 9, 9 30
Spronsoreml5atheizcrilCi—2 Macc. 10,28 3t
Scortanlium buorendero — 2 Macc. 6, 4 32
Sartagenis
'" panml — 2 Mute. 7, 3 33
Scelentissimetssundigosto—
2 Macc. 7, 9 34
(62*)
Saltim
toeb — Act. f», 15 35
Sedauerunt gistildun lsl — Act. 14, 17 36
Sedilionom
strid — 2 Macc. i, 30 37
Suditio-" atbunga-1 — Act. 24, 5 38
Satis motfaga fuisses2- 39
Siiperstitiores-'obarhaldara— Act. 17,22 40
Sudaria
sueiz
sano — Act. 19, 12 41
Sine offendiculo bisprunnis24 — Act. 42
24, 16 43
Tribunal hostol — Act. 18, 12 44
Tiranni buchazeri2- — .ics. 19, 9 45
(62b) Tridentum baua — 1 Reg. 13,21 45
[nm] 47
Torrentem flot — 1 Reg. 30, 9 4s
Tumuli leufi — 2 Reg. 2, 25 49
Titillimi bans — 2 Reg. IS, IS 50
Tali mei minouersna — 2 Rug. 22, 37 51
Torrcri
bestrich -" — 2 Mure 7, 5 52
1 die erste gì. {I. Quasi) enclisi
mit
Imncro (It Reg. 18,41). dann folci meiner mrinuji^
nach
eine neue, welch? ich zu Irsrn vorschlage: qiiomodo [occidi^srl] mit tinniti snrliinti
3 Reg. 19, 1 • refocillabatur l'ulp. 3 repedabat /""//,'• * reptans
J'hIç. '■ dì..
srlihaiidi
6 das darauf folgende Si licit, uuilla (ßl*)•/*/ = Sireleç. villa 1 Heg. 27.0
7 smavit l'ulg.
s Grafs 1,496 seht das ivorl ~u eiseön 9 stratoria / tilg,
durons folgt
Sculras.
olla«,
i. ian«as;
die* ist nur ein f'rhler I'm- aiisos. vgl. die lai. not-' iiher Soiua« (in:-...
S, 393
lu l. fislizaniu tali " simias l'ulg.
12 corrnptel von aflinna " Spvinnn
7»/c/i£ in der f'ii/g. die einfachste nnderung wäre di*-von nendi in mendi; aber
dann Hisst
sich mit dem lotein gar.nichts ansangen; eher dah'er ist blikizendi zu
lesen und Sperimen
könnte
eine entstellung etwa von Speciosam Art. 3, 10 sein " vgl. dazu scaturii criid
Wright 2, 120' " sponsorem fïtlj. u l. antheizeri Grafs ir sartagines l'ulg.
11 scelestissime Fulg, 19 gislildun] d aus t corr. *° seditiones l'ulg. *' = ahtunga M hierin kann wol, da ein satissecisset m der l'ulg. nicht begegnet, kaum etwas anderes stecken als satisfaction Act. 17, 9. das subst. muotfaga ist freilich bisher unbelcgt " supt-r-stitiosiores l'ulg. " /. bisprunnissi •= bispurnissi? " /• liulliazeri mit Grafs 4, 1071 58 /. lierstien. die vorher und nachher von Holtsmann ausgeführten gli. zu Tyaris und Tentoria (Dan. 3,21 und 4 Reg. 7, 7) sind lateinisch
200
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 2685
Steinmeyer,E.-Sievers, E. ,Bd.4,S.594 (Pb 3) 2) bi. 47»
bis zum schluss glossensammhing mit deutschen worten im context. 47» In dl nomine patica (/. pauca) de canonibus concilii incipiunt. Canon grece, latine régula dicitur usw. 47b De canone apostolorum. Confecta, idë defecta & pacta usw. 5 De Niceno concilie 48* De régula sci Benedicti. 48b De Genesi (XX). 49» gli. zur Exodus (XXXIII). 50» Incipiunt close, de leuitico (XXXIX). 51» Incipiunt de. Numero (LV). Incipiunt. de Deuteronomii (LXVI). 52» Incipit de Iesu Naue (LXXV). Incipit. Iudicum (LXXXV). Incipit de Ruth. De libro regum (CXI. CXV. CXXIX. CXLV). 54» De paralipemenon. De Salamone.
10 De ecclesiaste. 54b De Cantica. Canticorö. De Salamonis sapientia (CCLV). bis hierher abgedruckt in Hieronymi opera ed. JMartianay 2 (Parisiis 1699), 373—78. De Esaia propheta (CCLXXVI). De Hiere.mia propheta (CCXC). 55» De Hie-zechi : hei (rasur von e) propheta (CCXCVIII). De. Iohel proph&e. 55b De libro iob(CCIX). De libro iudit (CXCI). De libro Hesdra. 56» Uerba obscurata tracta
15 Hieronimi (DCXCIII). De Murco euuangelista. darunter eine deutsche gl. zu Lucas (CCCLXXIX). Incipiunt. pauca de exodo. 56b Incipiunt pauca de leui-tica usw., aber ohne deutsche gli. unter der Überschrift de paralippemenon pauca bl. 58* beginnt ein alphabetisches lat.-dcutscltes bibelglossar im bucìistaben F (III), sodann G2b worterkldrungen, darunter: Calicem orientales uocant. uas
20 quod nos uocamus fiolä. Caccabum greci uocant uas. quod nos uoeamus caldariä (1 auf rasur) siue ferriolum. Crustulam. orientales uocant genus panis quot nos uocamus neodes (zu nebula, backiverk?). 63» Palliurum uidimus. & est spina quam uocamus spicariä & in teudisco hruuis ipse sit (ivol zu ags. hry spina). Rubus quam greci uocant uatum (= batum). & latini ueprem. si uerum ciam : : (rasur von
25 us, also = siue runciam). C3b Chados fitula (/. situla) uel ut uulgo dicitur sila (altfrz. seille). Urna quam rustici uocant biral (Grafs?,, 156) capit quatum (= quar-tum?) adpensantur .cxx. libre conlus (/. congius) minor biral capiens .lx. libras. anfora quam rustici uocant tinam t zuiuar capiens duas urnas. Aureus solidus est salaciniscus (saraciniscus = ^aracenus, saracenatus, goldmünze der Saracenen?)
30 maneusus ualens .xxxn. dnr. aliquando plus qui numerus denariorum apud ali-quos pro solido aeeipitur. Cartalluin est. uîis. quod nos uocamus. paner (s. éd. 1, 334 anm. 17). Catinuni est uas. quod nos dichnus latro (/. lutro, wasclibccken?). Fuligo. idé suia (CGL3, 590, 47 uö. sugia, frz. suie; bei Graff G, G4 zu streichen). 64» Abra. ascopâ uini (Judith 10, si), uarritu (fur uarrica = span, barrica, frz.
35 barrique, tonne?). Carpasini. purio strato lapide (/. pario, aus Esther I, 6). darauf wider ein stück alphabetischen glossars : Alca, ludus tabule, acodäma (dann scheint etwas ausradiert; CGL 4, 205, 49 Alea ludum tabulae a quodain mago). 64b Domesticus maior est. qui sub se habet unam militiain quam scolam (alts, skola, ags. scolu hau se, scìiar) uocant. Saraceni (i scheint tiachgetragen) inischinü (frz.
40 mesquin aus arab. meskin s. Diez). mendicü uocant. es folgen gricch.-lat. gli, 65» die Überschrift De diaconissis et presbiterissis, 65b Conicolum. fossado. Abdu-men. lappara (von Grafs 2, 80 als deutsch aufgeführt), dann GG* ff gli aus Ful-gentius, 69b De carpasino (gli. zur Hist, eccl.?), 70b De catheris. de pauliani-stis.
201
Glosse Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7537
Überlieferung: Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7537 f. Ib. Die Handschrift umfaßt 22 Pergamentblätter (21 x 16 cm), einspaltig von wechselnden Händen geschrieben. Sie enthält die Grammatik des Donat. Sie stammt vielleicht aus dem nordöstlichen Frankreich und gelangte später an Baluzius. Sie dürfte im 4. Viertel des 9. Jahrhunderts geschrieben worden sein.
Inhalt: Die Handschrift enthält eine volkssprachige Interlinearglosse zu einer lateinischen Glosse am oberen Rand von Blatt Ib. Sie steht in keinem Zusammenhang mit dem Text. Lemma und Glosse stammen von einer Hand des 10. Jahrhunderts. Die Glosse ist altsächsisch. Ausgaben: Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/ Buffalo o.J. (1975), 109 Z. 22; Blech, U., Germanistische Glossenstudien zu Handschriften aus französischen Bibliotheken, 1977, 366. Literatur: Stach, W., Mitteilungen zur mittelalterlichen Glossographie, in: Liber Floridus, hg. v. Bischoff, B.-Brechter, S., 1950, 16; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 87, Nr. 746; Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/Buffalo o.J. (1975), 109; Blech, U., Germanistische Glossenstudien zu Handschriften aus französischen Bibliotheken, 1977, 367.
202
Glosse Paris, Bibliothèque Nationale lat. 7537
f.lv calamancus, dornhod
Mayer,H., 'Althochdeutsche Glosse: Nachträge, Toronto/Buffalo O.J.U975), Io9 Z. 22.
Statt calamancus ist eher calamaucus zu lesen.
203
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 8670
Überlieferung: Paris, Bibliothèque Nationale lat. 8670 f. 122b. Die Handschrift umfaßt 122 Blätter. Sie stammt aus dem 9. Jahrhundert. Sie enthält Martianus Capella sowie auf den letzten textfreien Seiten ein kleines Glossar von einer Hand des späten 9. Jahrhunderts. Inhalt: Das Glossar enthält volkssprachige Glossen. Diese sind altsächsisch.
Ausgabe: Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/ Buffalo o.J. (1975), 110.
Literatur: Leonardi, C, I codici di Marziano Capella, Aevum 34 (1960), 437; Stach, W., Mitteilungen zur mittelalterlichen Glossogra-phie, in: Liber Floridus, hg.v. Bischoff, B.-Brechter, S., 1950, 16 f.; Glauche, G., Schullektüre im Mittelalter, 1970, 45; Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 88, Nr. 751; Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/Buffalo o.J. (1975), 110; Wegstein, W. , Besprechung von Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Nachträge, Toronto/Buffalo o.J. (1975), A.f.d.A. 90 (1979), 123.
204
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 8670
Corbier-Martianus-Capella-Glossen*
1 texo uuiuu 110,20
2 scaia lederi 21
3 spola trama 22
4 ...est appel 111,1
5 raaiolura risle 2
6 Iiciatoria mitcil 3
7 quid tune uuatte ine 4
8 delsiu meri3uuin uel iaerikals 5
9 nedredes thune uuet 6
IO thorni
spine 7
* Mayer, H., Althochdeutsche Glossen: Uachträge Toronto/Buffalo U975Ì S. 110.
205
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344 Pariser Glossen
Überlieferung: Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344. Die Handschrift (früher Suppl. lat. 683) im größten Folioformat umfaßt 197 Blätter. Sie stammt aus dem 11. Jahrhundert und enthält die Werke des Vergil und auf Blatt 191b ff. einen Abschnitt von Priscian über die Aeneis. Auf Blatt 42a sind einige kleinere Stücke (Tierbezeichnungen, Vogelbezeichnungen, Baumbezeichnungen, Kräuterbezeichnungen, Grabschrift für Erzbischof Adalbero von Reims (+ 989)) nachgetragen. Sie kommt aus Echternach.
Inhalt: Die Handschrift enthält etwa 930 volkssprachige Vergilglossen mit etwa 1030 Wörtern (Steinmeyer-Sievers Nr. 864), 24 Glossen zu Tierbezeichnungen (Nr. 969), 50 Glossen zu Vogelbezeichnungen (Nr. 996), 27 Glossen zu Baumbezeichnungen (Nr. 1025a) und 49 Glossen zu Kräuterbezeichnungen (Nr. 1024), insgesamt also fast 1200 volkssprachige Wörter. Für die große Mehrzahl der Glossen ist ein der Echternacher Herkunft entsprechender altmittelfränkischer Lautstand erwiesen.
Das Vogelnamenglossar (ab Blatt 42b 2 Mitte) enthält verschiedene altsächsische Elemente, welche sich von einem altsächsischen Archetyp herleiten.
Das ihm folgende Kräuternamenglossar (bis Blatt 42b 3 oben) weist ebenfalls eine altsächsische Grundlage auf, welche in das östliche Altwestfälische deutet. Hiervon scheinen vier voneinander unabhängige altmittelfränkische Bearbeitungen entstanden zu sein (Berlin, Staatsbibliothek, Preußischer Kulturbesitz Ms.lat. 8° 73, Trier, Bibliothek des Priesterseminars Hs. 61 (früher R.III.13), Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod.Guelf. 10.3.Augusteus 4° und Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344).
Ausgaben: Steinmeyer, E.-Sievers, E., Die althochdeutschen Glossen, Bd. 2 1882, Neudruck 1969, 698,1-716,3; 716,29-31, Nr. 864, Vergil; 3,446,18-29; 446,46-447,8; 447,28-35, Nr. 969; 457,1-459,6; 459,31-36, Nr. 996; 466,1-467,51, Nr. 1005a; 570,10-11; 570,21-572,7; 572,21-27, Nr. 1024; Bruch, R., Glossarium Epternacense, 1964, 53 (Nachtrag zu Steinmeyer-Sievers 2, 700, 50-56).
Literatur: Bergmann, R., Verzeichnis der althochdeutschen und altsächsischen Glossenhandschriften, 1973, 88, Nr. 752; Neuß, E., Studien zu den althochdeutschen Tierbezeichnungen der Handschriften Paris lat. 9344, Berlin lat. 8° 73, Trier R.III. 13 und Wolfenbüttel 10.3.Aug. 4°, 1973; Bergmann, R., Mittelfränkische Glossen, 2. A. 1977, 107 ff.; Klein, T., Studien zur Wechselbeziehung zwischen altsächsischem und althochdeutschem Schreibwesen und ihrer Sprach-und kulturgeschichtlichen Bedeutung, 1977, 219 ff.
206
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
Pariser Glossen*
11,693 DCCCLXIV VEncruos
Zs. 15, 34. 35
DCCCLXIV
|
Codex Parisinus 9344. Ruspo biilis — 2?. VII, 42
[dccclix. dccclxi. 30 (Alga) Merigrase — ib. [dccclxi] 32 (4'J Solslitium likzzi20 — 47 33 (Torrida)
lorreo. tossi, b. s. ng : : n 21 — 48 34 Fuliginc ru"ze22 — 50 [dccclix.dccclxvii. 36 |
1 (1«) (Ilastas) rfusstfccpn ' — E. V, 31
2 Tulerunl auenamon 2 — 34
3 Mandanimus [hordea sulcisj
gfsbkdxn3
4—36
5 Ciirduus thistal — 39 [dcoclix. dccclx.
6 DcccLXi. iicccLXin. vgl. dccclxxxi]
7 (Spinis) clelbun 4 — ib.
8 (lb) Tliimo binesugon — 77 [dccclxi]
9 Pedum krxccb 5 — 88
10 (2*) Prima sxrksta « — VI, 1
11 Altrila sernpzsiisrb 7 — 17
12 Cantharus cl>nnh 8 — ib.
13 Moris mulberin — 22 [vgl. dccclix.
14 dccclxi]
15 (2b) Ah9 leider10 — 47
16 Fulttis xndfrsfxrit n — 53
17 Ilice slblteilik yi — 54
18 Stabula ad cortinia sxnnpnstallon 13
19 — 60
20 (31) Apio eppe u — 68
21 Deducere geneian Ir> — 71
22 (Ornos) linbouma — ib. [dccclxi]
23 (Inguina) lankon — 75 [dccclxi]
24 Pulse hellandfi« — 84
25 [milii] Deerrauerat inginc mir17 — VII, 7
26 (3b) Resonant examina ruzent suariiia —
27 13 [dccclxi]
29 (Coturno) Gsscxf18 — 32 [uccclxi] 29 Sinum lactis cesckar19 — 33
dccclxxxiJ 37
Iuniperi uac'aldra — 53 [dccclxi] 38
Cnstaneae kestenebouma 22 — ib. 39
Abies danna 22 — 66 [dccclxi] 40
(5a) Alnus cria22 — Vili, 53 41
Eiectra gssinflzi " — 54 42
Ulule liiimiilloii 24 — 55 [dccclxii] 43
Specula
uiiardu25 — 59 44
() Ucc egloga,
farmaceutria idfbscknbtprka 45
dicitur. id zpsrxngb26 — 62 46
(L'ilta) Uasuualco — 64 47
L'erlu'nas isena — 65 48
Carmina galdar — 68 49
(5b) I/icia bbrlpf21 () Dene utitur liciis. 50
•pie ila siamen uuarp implicant — 74 51
[dccclxi. ncccLXxxi] 52
Bitumine barze — 82 53
Fer tlrlili ss () drbh " — 101 54
Carmina parsane29 () garsanc2sl — 104 55
(fi'j llil.is brakko™ — 107 56
Cliuo xnhbMk»» — IX, 8 57
Age drkp" — 24 [dccclm] 58
1 dli. reucsteccon, das r hier wie sonnt
zvwrilrn kork prelirnd * von zweiter hand,
die
mit dunklerer tinte steifer schrieb 3 dh. sjrs.iidiiii i
diese und die folgende pl. von
zweiler
hand ' » dh. krucca 6 dh. Turista 7 sernpzsiisrb] das
letzte f nachgetragen,
dh. sernozenera * dh.
canna • a Ed. 10 von zweiter hand " dh. underslurit
11 /. slbteihk, dh. slateihi
vpl. 702,17. 714,17 13 dh. sunnonstallon.
Servius: ad Cortynia,
ubi
fuerant
aliquando Soüs armenta M von zweiter hand 1! /. geneigan la
dh. hellende
17 von zweiter hand
" dh. Gescue " von zweiter hand 30 dh. hizzi
" dh.
U:s>n<rnn " von
zweiter hand 23 dh. grsniclzi i( von ziueiler hand 25 uuardu
tu« zweiter hand, d vielleicht aus rorr. 2C dh. f;iscinaloria und zofrunga. diese bemer-
kurig bei Servius zu v. 1 " dh. harlof ?1 dh. &x\\\ 29 l. gartsanc 30 brakko
vielleicht von zweiter hand 3l dh. uohaldi 3- dh. drip
*Steinmeyer,E.-Sievers,E.,Die
althochdeutschen Glossen Bd 2 698 1-
716, ;716,29-31. '
'
Altsächsische Bestandteile unterstrichen. Altniederfränkische Bestandteile sind unterpunktet.
207
Glossen Paris. Bibliothèque Nationale lat. 9344
DCCCLXIV Vehrimus
11,699
Zs. 15, 35. 36
1
Fi-rii sticliit i — E. IX, 25
2 (G-) Strepere ^gbgkzpn 2 — 36 [dccclxi]
3 (Olores) Eluix — ib. [dccclxi]
4 limili net anahaldct — 42
5 Numeros uuisa — 45
•' Apiicis sxmsrlkcou3 — 49
7 ('ausando rctlienomlk 4 — 50
8 Caixideruiil
[aurac] gsuuk chxm 5 — 58
'■> (T) Allondenl Lizeu « — X, 7
10 Subitici sueina6 — 19 [dccclxvh. vgl.
11 ncccLxi]
12 (7'')(Ebuli)
ebnli euob adocliez ' — 27
li [ncccLrx. dccclxi.
dccclxh. dccclxxv]
il Haicis huren 8 — ib. [dccclxii]
15 (Uarcinia) uaccinia lorbkii — 39
16 Torquere seizan s — 59 [dccclxi]
17 (S*; Liber scorza s — 67
IS FiscJlain curbelin 8 () Piscina eprs9 — »!» 71 [i»ccclxi]
20 (Expcrientia) experientia bkxxntnkssi t0
21 — G. I, 4
22 (9") Ebur alpant beiu u — 57 \vgl. dccclix]
23 Caslorea bibircie i ' ( ) castor ... inde uer-
24 bum castro, as biuo 12.... et 'geriint
25 partiim uz uuerpeut — 59 [dccclx.
20 KCCCLXIl]
2" A^'o uuolnu l3 — 63
28 (Clelias) scolle »3 — 65
2'i Tousas [uovalis] gerodedc l! — 71
:u) (9l) Siliqua hult'se 13 — 74
:tl () Uitie uuicli uuiccuD u — 75 [dccclix.
Ti2 HCCCLX1I. DCCCLXV1I. DCCCl.XX. DCCCLXXXl]
Lupini luiïenon ** — G. I, 75 [dccclix] 33
Cinerem mist15 — 81 34
Exsudat iizsuizzet15 — 88 35
Spiramenta locher 15 — 90 36
(Uoreç) nortuunt»« — 93 37
Craies lumie cgidun n — 95 [nccclx. 38
»CCCI.X.I. DCCCLXXXl] 39
Fana korna n — 101 40
(IO*) Ciiltmis halm" — lit 41
Depascit ezzct1? — 112 [vgl dccci.xi] 42
(Inliba) uuga! cruh ()lntiba osenbrilla 19 43
— 120 44
llcpressil geslilda — 132 45
Excudcrot iizbluuue — 135 [dccclxi] 46
Uisco mistel () lkfmf20— 139 [dccclx. 47
DIXCLXI. PCCCLX1I. DCCCLXXVUl] 48
(IH'1) Serrai; segun21 — 143 49
Cuncis uurkke^n2' — 144 [dccclxi. 50
DCCr.LXXXl] 51
Fissile ppcldich21 — »6. [vgl. dccclxi] 52
Arbula brust21 — 148 53
() Rubigo <lï uintbranl Rubigo ... quod 54
ulcns uocatur .i. angp 23 — 151 55
() Cardutis*« thistil — 152 56
() Lappa cletha — 153 [dccclix. dccclxi. 57
ncccLXXxr} 58
() Trihuliis hiosaldrun — «6. [dccclxi. 59
Vfjl. UCCCLXIl] 60
Lolitnn rado21 () Lolium25 radan— 154 61
[iHXf.i.xi] 62
0 Itastris 21 gedun — 155 63
Sonitu cleseltin 2" — 156 64
0 Falce"28 snidemacese — 157 65
1 von zweiter hand 2 dh. gagizon 3 dh. sumrrlicnn * dh. rethenondi
5 /. gfuukclixn, Ah. geuiiichun * von zweiter hand 7 adochez von zweiter hand am
riit<cr<(engesrlslen rande 8 von zweiter hand ' (ih. corf l0 dh. biuuntnissi
11 von zweiter hand
" /. biuor 13
von zircilrr hand M uuiceun von zweiter
hand
imli-rgeschr. l5 von
zwiler hand IB /. nortiiuiiil,
n! Hgirrt " von zweiter hand
'• vielleicht von zweiter hand 19 /. uugalcnith.
Fntilia oscnbritla quer am rande, dus
hit. wort hier wie in den m>:ixl,-ii weiteren
füllen capiteli 20 dh. leime *' von
zweiter
hand 21 Rubigo uintbranl quer ani runde ™ dh. anso " diese und die beiden
sol-
c;ni<lrn gli. quer am rande loppae, triboli AV. î3 quer am ronde SB quer am runde
vor 6(J9, 54 J1 von zweiter hand 2" diese und die folgenden gli bis 700, 9 quer am
runde
208
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
11,700
DCCCLXIV Vebciliüs
Zs. 15, 36. 37
35 OPalea casi» — 192 1 /. azzusi J dh. giziugi
3 von zweiler hand 4 quer am rande ohne lat. wort nung 700, 35. 33. 36. 30.
"27. 25. 22. 20. 1* 7 C'ylindro] ' von and.
hand * von zweiter rande; amygdali Servius zu v. 192 " fon zweiter hand n dh. erigi u (Ih. lesa- mene Is die gl. quer am rande obtunsi Ed. ln von zineitor hand; das daraus früher angeführte Furcas gabulas (Ï hand) ist lateinisch n so« zweiter hand " quer am rande, dh harloui ls von zweiter hand, dann steht aeni caldani (lat.) v. 290 in der hs. 20 von zweiter hand |
1 0 Arma azzusi.l Arma gezuch — G. I, 160
2 [dccclxi]
3 0 Uomis scar — 162
4 () Robur [aratri] pluges liouit — ib.
5 0 Tribula flegila— 164[dccclix. dccclxi.
"> DCCCLXII. DCCCLXXXl]
7 () Trahec slidon — ib. [dccclix. dccclxi.
8 dccclxvii]
9 () Suppellex gkziugi2 — 165
10 Aibutee [crates] zunede3 — 166
11 Uannus uiian 3 — ib. [dccclix. dccclxi.
12 »CCCLXII. DCCCLXXV]
13 (Burini) pluges liouuet3 — 170 [dccclx.
14 dccclxi]
15 (Deutilia)
riestra 4 — 172 [vgl. dccclxxxi]
16(11*) Tilia
linda* () Tilia linda« —
17 173 [dccclix. dccclx. dccclxi. dccclxvii.
18 dccclxxxi]
19 Fagus bucha 5 — ib. [dccclix. dccclx]
20 Stiua reclio5 () Stiua relio « — 174
21 Area demie5 — 178
22 (C'ylindro7) dutiostein () Chelindro uuel-
23 lesteine0 — ib. (dccclxii]
24 Mus spicemus8 () spizmus — 181
25 Talpae muluuerf8 () Talpa muluerf6 —
26 183 [dccclxvii]
27 Bufo creda6 () Bufo creda« — 184
28 [dccclix. dccclxi]
29 (Muusira) liamiistro 8 — 185
30 () Gurgulio angor6 — 186 [dccclix.
31 dccclx]
32 Formica ameiza 8 — ìb.
33 (Tritura) thresginga8 () Tritura geThruse8
34 — 190 [dccclxii]
() Amigdaliis basai u 36
Medicare reinon >2 — G. 1, 193 37
(INilro) salzsteine12 — 194 38
Amiirca ule'tbrusana i2 — ib. [dccclix. 39
dccclxi] 40
Siliqiiis liulesoii12 — 195 41
(11")
(Fauces)
fauces engk
13 — 207 42
Fabis
bonon 12 — 215 [dccclxvii] 43
Uanis — auenis uuildenhaueronl2 — 44
226 [dccclix] 45
Uiciani imiccon t2 — 227 [dccclxvii] 46
Zone
strimelon »2 — 233 47
(Concrete)_tjsamene 14 gerunnan — 236 48
[dccclix] 49
(121) () Obtunsus15 farnozeenes —50
262 51
Exacminl spizzent16 — 264 [dccclxii] 52 Fiscin;i cüruelin n — 266 [dccclx. 53
ucrci.xii] 54
Tonde liakkct IT — 267 55
Frangile [saxo] malet17 — ib. 56
(12b)
0 Invela
harlouk ls — 285 [dccclix] 57
Tack1
uueppes l1 — t'6. [dcccmx] 58
(Pectine) ramm19 — 294 (dccclx. 59
DCCCLXHI. DCCCLXVII] 60
Arca denne 20 _ 298 61
(\{V) Oleam olebere 20 — 306 62
(Myrla) mirici eppele 20 — ib. 63
IVdicas sirikke 20 — 307 64
Uerbera [fumine] snuori — 309 65
(13b) (Falcem) salx messoria, sichila. faix 66
lenona segesna 20 — 348 . 67
Maluris risen 2U — ib. 68
(Mcnslrna luna) Menstrua, id manuth 69
imeiìili"ga — 353 70
209
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
|
DCCCLXIV Vergilius Zs. 15, 37 |
|
11,701 |
|
l Murmur tlioz ' — CI, 359 |
|
36 37 38 39 |
|
(Snuda) miiila» — G. II, 13 |
|
2 Mcrgi duellerà1 () Mergus ijucliari2 — ()Castanee)s Ktstinun — 15 |
|
(»/Esciilns16 uirlieih — 16 Ccrasis kirsboumun n — 18 (17*) (Una) Uua. acinus, uuinberi — 60 40 |
|
3 361 [dccclx. dccclxi. dccclxvii] 4 (Fillies ualkon» — 363 5 () Palus4 struol — ib. |
|
6 Anli'a regero. heigero3 () Ardea heigro 5 (Arbuliis) birka — 69 |
|
palndis Ed. » quer am rande * quer am rande Boreae Ed. ' /. nordostaiiuuint " quer am rande, Euru9 nach Zephirus euri, zrphyri Lrf. ' von zweiter hand 10 vm zweiter hand. I. ceisendc "
vgl. zain = Sonnenstrahl
Svhtneller 4, 264 " von runde '» quer am rande; darauf noch, aber ohne deutsche iihcrtctxung: Quercus. Hex. l-'agns. Orinis. Populus. Alnus. F'raxinus. Malus. AUics. Corilus. luniptrus 17 kirsboumon] on von zweiter hand " von zweiter hand " quer am rande nach 701, 64 î0 quer am runde piceae Ed. u von zweiter hand " quer am rande |
7 — 3<)4 [dccclxi. dccciavii]
8 Traclus striimiu 3 () Traclvs stratnulua 5
9 — 367 [vgl. DcccLx. dccclxii]
10 Paleam spriu s -_ 368
lt () Bmea6 iiorostanuuint1 — 370 l2(jEurus8 ostansuntuuiol — 371
13 () Zephirus8 uuestanuuint — ib.
14 (M*) Hirundo sualauua9 — 377 [dccclxi.
15 uccclxvii]
16 Haut; IrossH'J — 378
17 (Oua) euer» — 379
18 (Spacialur) uuilgangel9 — 389
19 Carpcnles ceinsende 10 — 390 [dccclix.
20 hccclxi]
21 Aci«s zeiuua>i — 395
11 Maniplos garuon lî — 400
n
ISncliia iiaigala « — 403
24 (I4b) Nisns spareuuere12 — 404
25 | dccclxvii]
2ti Scylla leuuerka 12 — 405 [dccclxvii] 27 (15') Ciepilaus salit scelliude springil12 2^ — 449
l2»(15b) Proluit uergoz12 — 481 [vgl. :io nci.cLix. dccclxii]
31 (M)') Uindeniia uuindema — II, 6
32 (Commis) Gescuin (16b) ()Coturnis13 ge-
33 scuin — 8
:n ()r,tMicsle >3 Urimun — 12 35 Popiilus belizltoum 12 — 13
1 von zweiter hand * quer am rande
41
Platani ahorna — 70 [dccclix.
dccclx- 42
occci.xii. dccclxvii] 43
Ornns limboum — 71 [dccclix. dccclxii. 44
dccclxvii] 45
(17b) (Surculus) snidelinc»8 — 87 46
[dcccmx] 47
Cruslumiis [piris] bralbiron 18 — 88 48
(Uni lis) cuibezberon 18 — ib. 49
Precig fru tVuson IS — 95 50
Ollis kdkHron. kellerou 18 — 96 51
Durare uueran l8 —
100 52
(Orni) lïMboUM—l II [dccci.xii.dccclxvii] 53
(18') (Taxi) inua — 113 [dccclxvii. vgl. 54
dccclxii] 55
Uerba «alilar — 129 56
(19") Calculus kisel — 180 57
Filicrin unni1S — 189 [dccclix. dccclxii. 58
dccclxxxi] 59
(19b) Tophus duch stein18 — 214 60
[dccclix. dccci.x. dccclxii. dccclxxi] 61
(2(>*) () Cola •'•» siba — 242 62
() Picea-0 Fora — 257 [dccclixI 63
Taxi iuuon21 () Taxus22 iuui — té. 64
[dccclix. ncccLXv] 65
(Fossor) Grouil — 264 66
(20b) (Ronijenii) Nidor nidoris. id soetor. 67
c' putredo siuli — 282 68
(21*) (Pampinus) uuin reuen blat — 333 69
5 von zwfiler hand * quer am rande
210
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
11,702
DCCCLX1V Vergilius
Zs. 15, 37. 38
![]()
![]()
![]()
1 von zweiter hand s von zweiter hand, vgl. 010, 45 3 dh. louun * dh. uuegesceidlia 5 von zweiter hand 6 liùlisboiini] bouni von zwrilef hand T von zweiler hand • dh. houuun * quer am rande, kann sich nur ans v. 2'lt beziehen l0 quer am rande 11 dh. uugaluueidun 12 von zweiter hand
n dh. suilingen '* quer am rande 51 quer am rande trapetis Ed.
" plkbfktdkn] t scheint ausradiert, dh. olibeidin "^
quer 5> ponti Ed. 2T dh. brucca
3* dh. gopon 29 dh. rcJiu. t
bruniu 30 dh. Valouariu 26* quer am runde 37 dh. ist manac fugai 39 dh. brenio 30 dh. canauoi) = cam- pun
40 l. rkrigxn, dh. ringun 41 die gli. des bl. 27" quer am rande in der folge 703,3.4. halftra |
1 (21b) Has«; besceledç ' — G. II, 358
2 Tabulala cameraüiu ' () spreitlii — 361
3 [dccclxvii. vgl. dccclix]
4 Cicatrix hilouuiia2 — 379
5 Proscenia lpxxu.1 spillestedei -.— 381
6 [dccclxvii]
7 Competa xxfgfscfkdhb 4 — 382
8 (221) Utres budericha s — 384
9 Oscilla docchun — 389 [dccclix]
10 (Liba) Dadun5 — 394
11 Ueribus spizzen 5 — 396 [dccclix]
12 Colurnis hasselin 5 — ib.
13 Putando besnithendo5 — 407
14 Rusci hùlisboum6— 413[dccclix.dccclx]
15 (Antes) endi " — 417
16 (22b) (Rastros) bpxxxn » — 421
17 () /Esculus 9 slaheic
18 QAuiaria«0 xxgbl xxfkdxn ' ' — 430
19 (Carinas) bodema. pars pro loto12— 445
20 [dccclix]
2t (231) (Testudine) testudine sxkbpgfu 13 —
22 463 [dccclix. dccclxvii]
23 () Lustra u xxfknthvn 15 — 471
24 (23b) Coniurato giïkd/mp'6 — 497
25 (Forum) forum dingstal — 502 [dccclix]
26 (Rostris)
ibincsteden l7 — 508 [dccclix]
2" 0 Prouentus 18 Irbmxxpchlir I9 Prouen-
28 tus20 frbmuuocliar l9 — 518
29 ()Trapetnm2i plkbtktdkn 22 — 519
30 (24*) Cerlamina gicil — 530
() Classica « heritrunbuni — G. II, 539 31 (24b) () Anlca " umbehanga — 111, 25 32
[occclxv] 33
(25') I) Assensi)23 inquedungun — 45 34 (25b) () Pnlearia 24 chelorpn " — 53 35
[nccci.ix] 36
() Delpclus cliust — 72 [dccclix] 37
QPons™ hrxccb" — 78 38
() Terga £pp_p_n 28 — 80 39
() Tlioris rinnun — 81 40
0 Sp.ulices rodkx. } brxnkx2!) — 82 41
[ncccf.ix. ncccLXii] 42
0 Glauci Valoiibrkx 30 — ib. 43
OGiltio diisinemo
— 83 [dccclix. dccclxii] 44
() Frrmens 3I llirasindi — 85 45
() Iuba Manauua — 86 46
() Spina niccliibrin — 87 47
(2G1) (Carcpn?) pfrrkrbs32 — 104 48
() Proni33
sibmhaldi34 — 107 [dccclix] 49
()
Hiimiles
nkflsrf35 — 108 50
() ÜisteiidtMo zcGemestanne — 124 51 (2Gh) () Est plurimus uolitans 36 kst mb 52
nbc sugbl37 — 146. 147 53
OAsilobrfmp38—
147 [dccclix. dccclxxxj] 54
0 Circlos cbnbxpn39
— lüG 55
() Torqiiibus rkingxn 40 — 168 56
(27*) Qlnstrepat4» carro — 173 57
() L'pscas
azkclixn42 — 175 [dccclix]
58
OUlua
43 RiotGHAS — i6. 59
Q Cnpislrnm u basirà45 — 188 [dccclix] 60
211
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
|
DCCCLXIV Vergilius Zs. 15, 38. 39 |
1 () [gradibus] Sonare gangan — G. Ill, 191
2 0 Spumas agct uziïkmpt ' — 203
3 () Essedum 2 sbmbxch 3 — 204 [dccclix]
4 0 Farrago * gfrtb '•> — 205
5 (27b) ()Urgentur6 gfstpzanxxsrlhsnt7 —
6 222
7 s) Cubili Ifglïs» —230
8 () Obnixus rkngbnder9 — 233
9 () Estuati0 xzfrxxfllkn" — 240
10 (2S*) () Fricat '2 rkbkt. herd ft » 3 — 256
11 [dccclix. dccclxii]
12 (2Sb) () Podagras14 fuozsuth — 299
13 () Iligressus
framgeruckit — 300
M
() Arbuta
briist — 301
15 (29') () Fenili* 15 hpuukscxrxn 1(; — 321
10 () Acalanlida thislil uinco — 338
17 (29") () Crusiç n hissun — 360
IS () Orbes rbt «8 — 361
l«j ()Codunt hpxxfut19 — 361
20 () Sliria kichillb 20 — 366 [dccclxxxf]
2t 0 Comminus gimacho — 374
22 0 Undo21 rfrpn22 — ib.
23 0 Specubus fr hxspn 2:t — 376
24 (30J) OSorbç24 sperebiro» — 380
25 () Kappe clfthxn 25 — 385
2C () Tributi bief fuldrun — ib. [dccclxxii]
27 0 Scrum26 xxszkchb27 — 406
28 (30h) () Loquacibus28 crpndfn29 — 431
11,703
() Exiiuiis sclxun 30 — G. III, 437 [vgl 29
ncccux] 30
() Ad uiuum qucclichi — 442 31
(311) 0 Unguine31 sblxxn 32 — 450 32
() Ellcborvs33 marsithila. l sittiruurz — 33
151 34
() Omina 14 bfkP* — 456 [dccclix] 35
OGrntrni fbsbl3« — 473 36
(31b) OTussis hanela37 che le suht — 37
497 [dccclix) 38
() Cnidcscere zestarcfcon — 504 39
() Singuliiis 3» sich'azuGu 39 — 507 [vgl. 40
dccclix] 41
(32') () Stupor40 stirnilpd41 — 523 42
(321) () Papule angesezon — 564 [vgl. 43
dccclix] 44
(33') OFoiicnH2 brôodeot — IV, 46 45
() Cincros creuiza — 48 46
() MclLsphylla hiniuurz — 63 [dcccux. 47
necci.xxxi | 48
(34*) () Spinila 4:! angon — 74 [dccclix] 49
() [ad] Pretoria sprachuson — 75 50
() Prodigus splider44 — 89 [dccclix] 51
(34"') Ucibenas isiuuti () Uerbenas45 isi- 52
nun — 131 53
(35") () Spinus l6 prûboum — 145 54
() Plalanus17 hahorn — 146 55
1 dh. uzseimot J esseda Ed. 3 dh. sainhurli * farragine Ed. s /. gsrstb, dh. gerst^ • die gtt. von bl. IV quer am rande. 7 dh. gestozan uuertlient • dh. legere
* dh. ringauder l0 exaestuat Ed. " /. xzsrxxfllkl, dh. uzerwellit? " quer am
rande ll dh. ribil. herdet "
die
gli. des bl. 2S' quer am rande, 703, 12 nach 14
15 dirse und die nächste
gl. qurr am rande in ivngckrhrlcr folge ie dh. houuiscurun
" die gli. von bl. 2D* quer am rande " d'i. rai " dh. huuuent J0 dh.
kichilla
11 rudtntis Ed.
M dh. reroii " /. srdhxspn, dh. erdlnisnn 14 die gli. det bl. 30"
quer am rande in der folge 703, 27. 25. 20. 21 sorliis Ed. » dh. clethun M seco Ed.
î7 dh. uueziclia 2I dirse und
die beiden folgenden gli. quer am rande " dh. cron-
den
30 dh. schiusi = sclmiun sl die gli. den hl. SV qnrr am rande in dieser reihe :
703,30. 33. 35. 32 3l dh. saluun 31 elleboros Ld. 34
oniiiia Ed., *. die varr. " dh.
heil u
dh. siisal 37
diese und die beidrn folgendm gli. quer am rande anhela Ed.
38 singultii Ed. *9 das übergeschriebene i
ist nicht sicher, gemeint dürfte min snich-
ziHijju *° diese und die nächste gl. quer am rande " dh. siirnilod
41 die gli. des
bl. 33W quer am rande, 70:j, 45 nach 46 fovens Ed " die gli. des bl. 34' in umgekehrter folge quer am rande 44 /. spildor " quer am rande ** die gli. des bl. 35 quer am rande in umgekehrter reihenfolge spinös iam pruna serentis Ed. 47 platanum Ed.
212
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
11,704
DCCCLXIV
Zs. 15, 39
1 ![]()
()S|icm gculis
fbsflfs» — si. IV, 162
2 () Fucos drenon — 168 [dccclix. dccclxv]
3 (35b) () Tilia * linda — 183
4 () Mussai
tliiezent — 188 [dccclix]
.
5 OQuirites
Rfktmbn3 — 201
6(36') () Arccsscre4 geuuinnan — 224
7 [dccclixJ
8 ()Stellio mol — 243 [dccclxv. dccclxvi.
9 vgl. dccclix]
10 () Blaltis fledrpmusin 5 — ib. [dccclix]
11 (36bJ () Scraliro 6 liornoz — 245 [dccclix.
12 DCCCLXV. DCCCLXVI]
13 () Tinea 7 milua — 246
14 () Aranea spinna — 247 [dccclix]
15 () Casses uueppi — »6.
16 ()Sarcitus8 ut sarcila tecta geriuilot —
17 249
18 (37') Odorato risero — 279
19 () Imbrex9 woluo — 296
20 (38b) Orando fleonti — 399
21 (40*) Interfusa umbeuareniu — 480
22 [dccclxxiii'']
23 Cerberus hpllkbxntl0 — 483
24 (44') Age gfdrkpsf i' — A. I, 70
25 (44b) (Aquilone) Aquilo norduuint — 102
26 Çslus cfssb I2 — 107 [dccclxiiiJ
27 ISothus uuestanuuint — 108
28 (Eurus) ostanuuint13 — 110
29 Breuia dxnnk u — 111 [pccclxiii]
30 QUoluitur
in caput15 sturzta. ubarhoubit
3t
— 116 [dccclxiii]
32 Uortex uuerbo — 117 [dccclxiii.
33 DCCCLXVlIl]
() Solulislfi zeergebenen — A. I, 122 34
[ncccLXiu] 35
() Emissam uzserlazaN — 125 [dccclxiii] 36 (45') 0 Non illi»7 erzagedemo — 138 37 () Tridenti gère, darde — 145 [vgl. 38
uccellili] 39
() Seditio gcstridi — 149 [vgl. dccclxiii] 40 (45b) () Uitio saxo 1S selpmia srm-mo 41
stuine — 167 [dccclxiii. dccclxxiv] 42
QSilicis«9 slinses
— 174 [dccclxiii] 43
() Niitrimenta cinselunga — 176 44
0 Fomite zuntra — ib. [dccclxiiiJ 45
() Arma azzesi — 177 [dccclxiii] 46
(46') () Ferine20 uuildes tleiscses — 215 47
[pccclxiii] 48
() Fata niisseburi — 222 49
(40b) () Hcpendens21 uukdfr abtende 22 50
— 239 51
() Fortuna missiburi — 240 52
() Pataui bazzoua — 247 53
0 Subridens smierondi — 254 [dccclix. 51
dccclxiii] 55
(17b) () Maculosç febes — 323 [dccclxiii] 5ö () Liiicis lulises — ib. [dccclxiii. dcoclxv. 57
DCCCLXXXl] 58
(4Sb) () Suspirans sus ton di — 371 59
(49*) QSulco™ grauen — 425 60
OTheatiï" tbinchuses — 427 61
() Ediicunt suerement25 — 432 62
() ÎN'cctai c seime — 433 63
() Ccilas bicar — ib. 64
(49h) ()Fucos'2Cdremon27—435[dccclxiii. 65
DCCCLXXXf] 66
1 dh. saseles * die gli. des bl. 35' quvr uni rande tiliam Ed. 3 dh. Reitman
4 die gli. des bl. 36" quer am runde, 704, 6 nach 10 i dh. fledromusin s die gli.
des bl. 36' quer am rande ' tiniae Ed. ' sorcircAV/. " quer am rande imbrice Ed.
10 dh. hellihunt " dh. gedrip se ll dh. ressa '3 ostanuuinl] nt l/giert u dh.
dunni 1} diese gl., 704, 34 und H6 quer am randa " gl. zu Iaxis " diese und die
beiden nächsten gli quer am rande in umgekehrter folge " die gli. des bl. 45' quer
am rande li silici Ed., vgl. die van: ï0 dicsr vnd rfi> nächste gl. ijuer am runde in
umgekehrter folge -1 die gli. der bll. 46*. 47'. JS* ,/urr am rande " dh. uuiderahtende
13 die g/l. des bl. 49" quer am rande in umgekehrter folge " thratris Ed., v. die
van: Ji suerementj nl ligiert " die gli. des bl. 4SI' 7««- am rande '" l. drenon
213
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
|
DCCCLXIV VF.nr.11.10s Zs. 15, 39. 10 |
« 0 Cardo ango — A. I, 445) [dccclxhi]
2 () Sridebatx carroda — ib. [dccclxiii.
3 vgl. dccclix]
•l () Ausus erbaldeda — 452 5 ()Pergama hogecimbri — 466 u (53") () Amaracus - lauandula — 693 " () Spouda bettibrede — 698 [dccclxxxi] 8 () Adülere sleiucan — 704 [dccclxiii] 3 (53h) ()Hoc funale3 carz — 727 lOQPoscit4 ciscpt5 — 728 [hccclix]
11 ()Proluil bsgpz« — 739 [ncccLxm]
12 () Criüitus lancsasso — 740 [dccclxiii.
13 vgl. dccclix]
14 (5ih) 0 Suspecta7 ungelriuuuo — Hr 36
15 () Suspicor 8 misstruuuen
16 (55*) () Incertum n ungentagaz — 39
IT () Foedo. das10 eruuerdu — 55 [dccclxiii]
18 (55b) () Prodo. dis. prodidi " incldun — 8:5
19 (56*) (Acernis) Acer. ris genus arbori?
20 innszeldra () Acer aceris t2 niazaldra —
21 112 [dccclix. vgl. dccclxiii. dccclxv]
22 () Uecusat xxkdrpdb «3 — 12li
23 () Ulua merigras — 135
24 (56b)()Sacrata 14[iura] tluMiU'idon 15 —157
25 (57*) ()
Omen 16 lieihl 17 — 190
20
() Orbibus ringin
— 201
27 (58b) (Asto) zuostun ()Astols zuostant19
28 — 303
2!) (60") (Fida satis) Ostendit syinbolum zei-
11,705
cliaii — A. II, 377 30
(6(V) 0'Insaldine 20
scilluucri — 441 31
[dccclxiii. dccclxv] 32
(61*) O'Pririio limine21 fornantigenu 22 33
—
469 [ncccux. dccclxiii] 34
() Corusc.us lozonli — 470 35
() Exmiiis ursli 23 — 473 [DCCCux] 36
() Micat le2* — 475 37
() Bipenni biale — 479 38
(61'') s) Penetralia 25 inliMsi — 484 39 () Primo limine26 sornanlig(!iio27 — 485 40
[dccclxiii] 41
() Ariele lieia — 492 [dccclxiii] 42
() Priiiios eriston — 494 43
() Sul) (lino25 uzze — 512 44
(ß-2-1) () Précipites2» gfxxlkids™ — 516 45 () Uuibone ranfie — 546 [dccclix. vgl. 46
dccclxiii] 47
(C)3") ()
Hebetal "* ' gelragit— 605 [dccclxiii]
48
QOrnus32
limboü — 626 49
0 Usque nolitalmne — 628 50
f65b) QStcternnt33 [comae] gruidiin—774 51 (1)6') () Uiigulta sumciiadun — 111, 23 52
[ncccLxm] 53
(661') 0 Stipes. tis3< selsboum35 — 43 54
[dccclxiii] 55
(07*) () Siitureia :lß iiHlcolona 5p,
()Seipuluin heiincolona 57
1 stridebat Ed. - die gli des bl. 53' qwr am ronde, 705,8 vor f> 3 funalia
Ed. die gli. des bl. 53* quer am rande * poposeit Kd. » dh. eiscot • dh. brgoz
7 diese und die nächste pl. in umgekehrter folge qmr am rande * durch Suspecta
veranlasst * diese und die nächste gl. in umgekehrter folge quer am rande l0 Cordare
Ed. •• quer am rande prmlitione Ed. "
dirse und die beiden nächsten gli. quer am
rande in umgekehrter folge 13 dh. miidroila " quer am rande IS dh. then lcidoa
seil, ral *• diese und die nächste gl. in umgrl;e!irt»r folge quer am rande " /. brii
11 quer am rande l3 znoslant] a aus u con: 50 quer am rande *' die gli. des
bl. Cl" in umgekehrter
folge quer am rande " /. soriiantigriiiu " unvollständig, zu
urslouf gehörig *4 lc] die schleife des e verlängert, l. lorliczla " die
gli. des bl. fil'
quer am
rande " limine primo Ed. 21 l. fornantigimo
*• SUbß h*, nudoque sub
aelberis
axe Ed., s. Servius 29 diese und die
nächste çl. in umgekehrter folge quer am
rande *> dh. geuulkide 3I die gli. von bl. 63' in umgekehrter folge quer am rande
" ornum Ed. 3J diese und die beiden nächsten gli. quer am rande stelerunt Ed.
31 stipile Ed. Si l. selslmum 3« diese und die
beiden folgenden gli. quer am rande
Thymbraee Ed. v. 85, bei Servius thymbra und satureia
214
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
11,706
DCCCLXIV Vergiuus
Zs. 15,40. 41
1 ![]()
() Timbra
ueltconola
2 (68b) 0 Compio me e stratis ' ufscricco
3 — A. Ili, 176 [dccclxiii]
4 () Inliorruit [tcnebris] irsuarzeda— 195
5 [dccclxiii]
6 (69') () Clangoribus ruzzungen — 226
7 [dccclxiii]
8 t69lb) () Furiarum 2 hagazvssun 3 — 252
9 (69b) () Malis kinnibaccum — 257
10 () Diriguit ersteuoda — 260 [dccclxiii]
11 QRudentes segalseil — 267 [dccclxiii]
12 (70*) 0 Lhrib° 4 bucula — 2S6 [dccclxv]
13 () Hoc transtrum5 sluol. thueri — 289
14 [vgl. pccclix)
15 (70b) () Sortitusß
lozunga — 323
10 [dccclxiiiI
17 (71a) () Prodigami uoraceiebau — 306
18 (71b)
() Atisonii tuscanisclien — 385
19()Fotus7 uuuochar — 391
20 (721) () Conuulsa 8 anageslagan9 — 414
21 [nccr.Lxm]
22 () Medio ui pontus saina'asta t0 — 417
23 [dccclix. dccclxiii]
24 () Aucrna boler — 412
25 (721') () Situs id positioiies ll gelegida —
26 451 [dccclix]
27 () Dispendio ungeiufri — 453 [dccclix.
2S DCCCI.XXXl]
29 () Moneri genianoluiiesan — 401
30 (73") ()Subtemen. nis12 uuebal — 483
31 [itCCCLXIIl]
() Slamen 13 uuarp 32
(75*j() Lustra sunt ferarvm cubilia14 dier- 33
legcron
— A. Ili, 647 34
(751) QNaccas lorberi — (M9[vgl.dccclxii] 35 () Fhiclus equare gegrundan — 671 36
[Ds.CCLXV. Vgl. DCCCLXIII. DCCCLXVl] 37
(77') () Tacile «5 kine — IV, 18 38
() Flamine gilusti — 23 [dccclix] 39
() Èrebi 1C belligruouun — 26 40
() Pudor reini — 27 [dccclxiii] 41
()
Eslo
miolnnu — 35 [dccclix. dccclxihJ 42
(77b)
Ol'acem17 frithu — 56 43
() Bienues 1S zuigarie 44
() Miniatimi zueigar 45
() Capulns i0 Inizi 46
() L'agalli r20 uuarsolodœ — 68 47
0 Pastor iagari — 71 48
(7Sh) ()Oceanus2) uuindil meri— 129 49
()
Odoi
issecus 22 spuribunt 50
() Odorissi'fjun leideszoa 51
() Picto limlio gebrordemo soume — 137 52
|inx.s.r.xiii| 53
() Finnde loube — 148 54
() Lustra leger — 151 [dccclix. vgl. 55
nr.cci ami] 56
(79") (.iGlornerant23 fjulgdun — 155 57
()
Spiimautein
uzfimondan 24 — 158 58
()
Fulumn
rodan — 159 [dccclxiii] 59
()
Celerem
snella — 180 60
() Slriilens nizondi — 185 . 61
(791) 0 Funere 2r' bruitoli — 193 62
1 die gli. der HI. 6S\ 09". 09' quer am rande cofripin e
stratis corpus Ed. 2 diese
gì. zweimal, sowol Oft" als 09' 3 hagazvssun] a h-idemal zweifelhaft, kann auch o oder
e sein * diese und die nächste pl. quer am rund'- in umgekehrter folge clipcuin Ed.
1 transtlis Ed. 6 die
gli. der Hl. 70'. 71". 71' quer um rande 7 sclus Ed. '
die
"ll.
des hl. 72' quer am rande in umgekehrter folge. ° anageslagan] das zweite a aus
enrr. l0 gehört zu protinus v. 410 " die gli. cm hl. 11' quer am rande n
diese
und
die nächste gli. quer am rande in umgekehrter sol» e siilitrgmine Ed. " Servius zu
r. 4^3 14 diese und die Leiden folgenden gli. qurr am rande [inter] lustra Ed. 10
die
pli. von bl. 77" quer am rande in umpckehrler folge ""' Errho Ed., s. die van:
" die
pH.
des hl. 77' quer am runde " diese und die
folgrndu pl. bei Servius zu v. 57
«■•» caputimi erst hei Servius zu r. 202 !0 hinter der folg.;„lrn gl. n die gli. des hl.
7S' quer am rande, 700, 49 nach 51 Ocranuni Ed. " Serrius zu v. 132 " die gli.
des hl. 79' in umgekehrter folge quer am rande 24 /. uzfeimondan " diese und die
folgende gl. quer am rande
215
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
DCCCLX1V Verriuus
11,707
Zs. 15, 41
1 ![]()
![]()
s) Sertis
girigin — À. IV, 202
2 (80') () Talus i enkil — 239
3 0 No. nas. nat2 suuimmu
4 () Ilumilis uidiriu — 255
5 fS()b) () Penates3 gesnasgoda
6 () Magalia buttun — 259 [dccclxiii]
7 0 Stellalus
gesteiuit — 261 [dccci.ix.
b dccclxiii]
<> ()Lena dreubil — 262 [dcccj.x. dccci.xhiI hi (j llec tela, le4 uueppi — 264 [dccci.ix.
11 dccclxiii]
12 ()Uiscreueralunderbrordeda—i"6.[dccclx.
13 dccclxiii]
14 () Uxorius quenernan — 266 [dccci.ix.
15 dccclx]
10 () Ameus erquemouer — 279
17 (81b) ()Sistere5 gestadau si
IS (82*) ()JNon spoute9 Ungeruo — 361
1!) () Caulis.7 lade cos. tis steiu — 366
2d [dccclxii]
21 (S2l) () Lenire [solando] troistanne— 393
22 () Natal floz —
398 [imx.clxiii]
2) () Feruet strettoi8 — 407
21 (S'A') OSlridor9 ruzzimga — 443
2.j () Frondes bieder10 — 414
20 (83h) () Bubo ùuo — 462 [dccclix.
27 hccclxiii]
28 () Furias uudunga — 474
29 () Papauer magoa — 486
30 0 Cnrminibus g.ddrou — 4S7
31 (Sl'JOOrnosi'limbouma—191
32 () Mouslrat zeiget — 198 [dccclxiiiI
0 Secta geecidol — A. IV, 505 33
(S5") () Zephiros suatiiuinda — 562 34
() Irarum zorno — 564 35
Q Concitai gnìzzit — ib. 36
0 Precipitare zegehurscan — 565 37
() Fernere slreuon — 567 38
() Ferii, hoc loco snl'kt12 — 580 39
(S51') f)Foros13bodbonio —OOSIdccclxiii] 40
() Pieces Huocha — 612 [dccclxiii] 41
(S71) () Croceis cruocuarcn — 700 42
0 Kostida douuuaga — ib. 43
0 Caillants ll einigest15 44
() Ductini aliloduu — V, 7 45
(SS") () Sirtibus'6 grizoii — 51 46
QCestus17 coluo — 69 [dccclxii. vgl. 47
IlCCCMX] 48
() Fauelc gegazet — 71 [dccclix] 49
(SS1) () Carcliesia 1S keiuiinga — 77 50
()Noli' stiiinolon — 87 [dccclx. dccclxiii] 51
(S91) () Apricis lu abreu — 128 52
() Metani gicil — 120 53
(jSUnlniiil)Us-° ruz zenden21 — 143 54
(S(.)!) (.) Carcere'^2 perri'lic — 145 55
() Auriga leilritton — 146 [vgl. dccci.ix] 56
() IJiid.mtia lora uueiuonde zugila23 — ib. 57
I) Fronlibus grausin — 158 58
OPalninla pletda. i lassa24 — 163 59
(003) () Emula " iligiu — 187 60
() Arida ci lrclieudun — 200 61
() Ora annida — ib. 62
() ProemTriitiluis l'rainscorrenten — 204 63
[vgl. i.irci.ix] 64
1 die gli. von hl. So" quer am rnndr, 707, 2 miri, 1 talaria Ed. 2 nare Servili*
xu v. 245 3 dir pii. von I/I. 60'. bV. *>2'. SI. ST. M q>i<r am rnndr. pénales nur v.2l
und 5US 4 telas Ed. 5 sislcre irsi
i\ .\<\) ° ?r<ladaii sowol über- als
uiitrrpesclir.
7 cautibus Ed. " slreuot] e aus <> con-. " hinln- drr folgenden gì. 10 bieder]
d„s zweite o aus i corr. " dir ,;-//. <Ar ////. St' und ^5' quer am rande in umgekehrter
sobr'p. n dh. snrit 13 dir gli. von hl. «.V und M" qm-r am rande ll wohin?
1!' /. hengest IS die pH. von hl. h^' qurr am i-vub- in uwg'-kehrter f'olgr » caeslu Ed.
" diese und die /olg-nd» gl. quer ,n<i rande '' ihe feil, von bl. W
quer am rande,
707, 54 vor 52 20 tricltntilius Ed., s. die
varr. -' nu zeuden] das erste e ans i corr.
" die gli. von bl. Sf)v quer am rande -3 zugilnl ^ nus ansatz von 1 corr. " lalTa]
1 corr. aus ansatz von |> » dir gli. des II. W qm-r am rande in dieser folge: 70S, 3.
4. 2. 1. 707, 03. (il. 62. 00
216
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
11,708
DCCCLXIV Vkimïiui's
Zs. 15,41. 42
1 ![]()
![]()
() Obnixi anageslagenon
— A. V, 20G
2 ()Trudes furcon — 208 [dccclxxxi]
3 () Hec cuspis. dis * smereberga — «6.
4 () Coutos scaltbouma — ib.
5 (90b) () Prona2 thunnun — 212
3 () Pumice tupsteinc3 — 214 [dcccux]
7 (j Breuibus thunnin — 221
8 () Urguet tbu'ng — 220 [dccclx]
9 () Cepissent beueingen — 232
10 (91*) () Precipuos4 furiston — 249
11 Olntextus aiiagebrorduder 5 — 252
12 () Custodes magezogun — 257
13 0 Conixi sperd'erende — 264
14 () Agebat iageda — 265
15 () Aspera gegrauene — 267
16 () Cymbia draucscif — ib.
17 () Teniis nestklon0 — 269 [dccclxv.
18 dccclxxvhi]
19 () Aggore lioi — 273
20 () Obliquimi inuu'eri ' — 274
21 ()Ardea. inde arduus lieigero — 278
22 (91bj Oüthers U(]ra — 2S5
23 () Mobiles ° sunt nominatiorcs quam de-
24 génères burcbklinga 10
25 () Leuato geuur.-temo11 — 306 [dccclix.
26 dccclxv]
27 () Lucida glicende — ib.
28 () Spicula darda — 307 [dccclx]
29 () Celatam geuolana l2 — ib.
30 0B"pe»»es13 bihil — ib. [dccci.x]
31 0 Haltens riemo — 313
32QTeri'ti
siniuueriuer14 — ib.
() Fibula lauileia " — A. V, 313 33
() Gemma ringa — ib. 34
(921) () Consessus »* gesitheli — 340 35
[nccci.ixj 36
(92'') 0 Willis lokin — 352 37
() Udo uiieicheino — 357 39
(j Ferebat ruoinida — 373 39
() lactat uuarpoloda — 376 40
(93J)
() Inrluclus«6 gcmitider " — 399 41
() Insnlo auagesiuuil — 405 42
0 Uersal uuarpla — 408 '\
(93') 0 Necdum canebat temporibus gè- 44
minis ls neuiieder'aluo — 416 45
() Amietuti) drembel — 421 46
Öln digitos
zpuuoii 19 —426 [dccclix] 47
() Crepitarli clafetun —
436 43
()
Mali;
inde maxilla kinnibein — ib. 49
()
Assullibus
sciikkin
— 442 50
() Uliro sines takkes — 446 51
() Radicitus iiurcilikbo — 449 52
(91*) () Fidi equates grexiiuardun 20 — 53
■10 S 54
(91'')
()Reponit21 Niderlegit — 484 55
0 Malus-2 Mast
— 487 [dccclix] 56
0 Kxit geuaz — 492 57
0 Modo d'uomithtluint — 493 58
0 Clarissime Marislo — 495 59
() Stridente ruzzendera — 502 60
() Adducto gi'spanninemo — 507 61
() Contenta |tela] gkzekntb23 _ 513 62
(95")
(îTendit24
sepz2- — 520 63
« cuspide Ed. J die gl/. von 1,1. 90' quer am ranfie 3 tupsteine) s aus t corr.
4 die gli. von bl. 91" quer am rande in umgrkehrtrr
folce, wir dass 705,21 nach 19
stillt '- anagebrorduder] das zweite d aus t corr. 6 dh. nestilon 7 /.
in tuueri
• die çll. dis bl. 91' ausm-r 70b, 23 qurr am rande iil"ir Ed. 9 im einer anm. neben v. 302; Servius bietet nobiles 10 burchklinga] a zweifelhaft, dh. burchilinga " /. geuurftemo
12 wird mit bil zusammenhängen 13 bipciinein Ed. " beide deutsche worte nicht
ganz sicher ls die gli. von bl. 92". 92' ijurr am runde ennspssum Ed. 16 die gli.
von bl. 9T in umgi-b-hrti-r folge quer am rande i: Rpniitider] t aus d enrr. " die
gli. von bl. 93". (J4". 94' quer
am rande necdum temporibus geminis canebat Ed. tênipo-
ribus fis. l0 zeuuon] 0 aus u
corr. 20 /. grrzinmdun J1
repono Ed., s. die varr.
" malum Ed. " dh. gizeinta 34 din gli. >-on bl. 95" 11 umgekehrter folge quer
am rande contorsi* Ed., contendit die varr. 25 dl,, scoz
217
Glossen Paris, Bibliothèque Nationale lat. 9344
DCCCLXIV VF.no.uus
11,709
Zs. 15, 42. 43
1
![]()
![]()
(J Son.iutem
scenlenden ] — A. V, 521
2 () Crinem, tracium incendii thuiist— 528
3 QM.'ilum mast — 544
4 () Custodem magczugo 2 — 546
5 l95h)
()Bicolor3 [eqiis] fixzelaz ' —
(i
560 [vgl.
dccclxv]
7 () üiscurrcre ceuuron — 5S0 5 () Orbibus uuesscenodon — 584
ö (%*) ()An|ipitem5 bcuauganan — 589 lü 0 Signa spor — 590
11 () Porro ferro — 600
12 () Fidem unlreua — 604 [dccclxih. vgl.
13 dccclix]
14 (96b) 0 Genus « edili — 621
15 () Itapli zucte — 632
io I).Ministrai anizit — 640 17 () Maxima [natu] aldastn — 644 IS (07J) QActe7 gesamte^ — 659 10 () lmmissis inlazenen — 662
20 () Abenis zugilon — ib.
21 (97bj () Ausiris9 uuederon — 696
22 ()
Fortuua missiburi — 710 [kccci.x.
2T
dccclxv]
21 (OS')O Auerna 10 unuunni—732[dccci.xv]
25 () Concilia gesamini — 735
20 () Complexus n zuouerdi — 742
27 f) Sopitos berccliene — 743
2S () Cane grauun — 74 1
2<j () Penetralia iuuuerdi — ib.
(j Farro corne — À. V, 745 30
0 Inertes 12 erzagede 31
() Ambesa samefrezzenna — 752 32
Ollurlenrfis segalseil — 753 33
(9S1) () Curia '3 thinebus 34
() Exedisse umbefrezzan — 785 35
(99") () Actis n gescunden — 793 36
(.) Foede honlicbo — 794 37
() Uiain runs — 807 38
OEflïidit «s inliez — 818 39
() Aliénas zugila — ib. 40
(99h) () Pedonile ruch — 830 41
() Antcmne'" segalgerdun 42
() Furare nini — 845 43
() Clauiim slicrnagal — 852 44
f !00'')0 Ainancs 18 . . . Inde ama nés quasi 45
non boni .i. impostores tbeodisce bosi- 40
chera )!l 47
0 Migrimi20 ables — VI, 21 4&
0 limassi lozuaz — 22 4«j
(10T) D I;»m tandem22 uiierist23 — 61 50
() lli'c leclica2' bebdikameia 51
() Ideo interdum teudisce lioubitbant. di- 52
ciliir pbilacterinm. modo phimbria 53
urstinuMitnnim profusa modo