pabēde, mhd., Sb.: nhd. „(?)“; Q.: RqvI (palēde), HvNst (um 1300) (FB pabēde); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

pābes, mhd., st. M.: Vw.: s. bābest

pābest, mhd., st. M.: Vw.: s. bābest

pæbestlich, mhd., Adj.: Vw.: s. bæbestlich

pābis, mhd., st. M.: Vw.: s. bābes

pac, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. packe; W.: nhd. DW-

pāce, mhd., st. N.: Vw.: s. pacem

pæce, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem

pācem, pāce, pæce, pēce, pētze, petze, betz, petz, mhd., st. N.: nhd. „Pacem“, Friede, Friedensgruß, Friedenskuss, Friedenskuss bei der Messe; Hw.: vgl. mnd. pāce; Q.: Märt (FB pācem), Berth, BrHoh, HvMelk (1150-1190), Rol, StrKarl, UvL; E.: s. s. lat. pācem (dare), V., Frieden geben; vgl. lat. pāx, F., Friede; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. (ält.) Pacem, N., Pacem, Friedenskuss, DW 13, 1395; L.: Lexer 157a (pācem), Hennig (pāce), Hennig (petze)

pach, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. bach

pachen, mhd., st. V.: Vw.: s. bachen

*packe?, mhd., F.: nhd. Pack, Packen (M.), Bündel; Hw.: vgl. mnd. packe; E.: aus mnl. pac, Sb., Pack, Bündel; weitere Herkunft ungeklärt, Kluge s. u. Pack; Son.: mnd. packe Cranc (1347-1359) (FB packe); W.: s. nhd. Pack, F., Pack, DW 13, 1398

packen, mhd., sw. V.: Vw.: s. backen

paclīne, mhd., F.: nhd. „Packleine“ (?); Q.: Cranc (1347-1359) (FB paclīne); E.: s. pac (?); W.: nhd. DW-

padawisch, mhd., Adj.: nhd. paduanisch; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. it. Padova, ON, Padua; lat. Patavia, ON, Padua; genaue Herkunft ungeklärt, vielleicht Zusammenhang mit FlN Po; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (padawisch)

paden, mhd., sw. V.: Vw.: s. baden

paderel, mhd., Sb.: nhd. Belagerungsmaschine; Q.: RqvII (FB paderel); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

paf..., mhd.: Vw.: s. pfaf...

pafese, mhd., sw. F.: Vw.: s. pavese

pagalette, mhd., sw. M.: nhd. „(?)“; Q.: Teichn (1350-1365) (FB pagalette); E.: ?; W.: nhd. DW-

pagament, pagement, pagiment, mhd., st. N., st. M.: nhd. „Pagament“, Geldwährung, Zahlungsart bis zum Eintritt einer beschlossenen Außerkurssetzung, ungemünztes Silber, Bruchsilber; Hw.: vgl. mnd. pāgimente, pāgimünte; Q.: RqvII (paymant) (FB pagament), Chr, Urk (1395); E.: s. it. pagamento, M., Geldwährung; it. pagare, V., zahlen; lat. pācāre, V., Frieden bringen, ruhig machen; lat. pāx, F., Friede; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. (ält.) Pagament, N., Pagament, DW 13, 1407; L.: Lexer 157a (pagament)

pagamentmeister, mhd., st. M.: nhd. Zahlmeister; Q.: RqvII (paymentzmeister) (FB pagamentmeister); E.: s. pagament, meister; W.: nhd. DW-

pagānisch, mhd., Adj.: nhd. heidnisch; Hw.: vgl. mnd. pagādisch; Q.: WvÖst (1314) (FB pagānisch); E.: s. lat. pāgānus (1), Adj., zum Gau gehörig, zum Dorf gehörig, ländlich, bürgerlich, bäuerisch, heidnisch, ungelehrt; vgl. lat. põgus, M., Dorffrieden, Dorf, Dorfgemeinde, Bezirk, Gau, Kanton; idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (pagānisch)

pagement, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. pagament

pagen, mhd., sw. V.: nhd. zahlen, bezahlen; Hw.: vgl. mnd. pāgen; Q.: HvNst (um 1300) (FB pagen); E.: s. it. pagare, V., zahlen; lat. pācāre, V., Frieden bringen, ruhig machen; lat. pāx, F., Friede; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (pagen)

pāgen, mhd., sw. V., red. V.: Vw.: s. bāgen

pagiment, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. pagament

paile, mhd., F.: nhd. „Hülle“; Q.: Suol (FB paile), Flore (1220), Krone; E.: über frz. pailes aus lat. pallium, N., Hülle, Bettdecke, Gewand, Verhüllung; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: nhd. DW-

pal, mhd., st. M.: Vw.: s. bal

palafrid, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

paland, mhd., Sb.: nhd. Sumpf; E.: s. lat. palūs, F., stehendes Wasser, Sumpf, Pfütze, Pfuhl; idg. *pel-, *peleu-, Sb., Sumpf, Pokorny 799; s. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (paland)

palas, palast, paleis, balast, mhd., st. N., st. M.: nhd. Palast, Festsaal, Saal, Empfangsgebäude, Wohngebäude einer Burg, repräsentatives herrschaftliches Gebäude einer Pfalz, Palas, Schloss, Art blasser oder auch weißer Rubine; ÜG.: lat. palas Gl; Vw.: s. gezelt-, himel-, rāt-, sunder-; Hw.: vgl. palast palast; vgl. mnl. palais, mnd. palās; Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, TrSilv, Apk, HistAE, Minneb, MinnerII, Tauler, Pilgerf, (st. M.) LAlex, RAlex, RWh, RWchr, StrAmis, Enik, HTrist, GTroj, HBir, SHort, HvBurg, Ot, (st. N.), Kchr (um 1150), LAlex, LBarl, ErzIII, LvReg, Enik, HBir, HvNst, Ot, BDan, EvB, MinnerI, WernhMl (FB palas), Albrecht, BdN, Elis, KvWEngelh, PassI/II, PassIII, Ren, Roth, Suchenw, Gl; E.: s. mfrz. palais, M., Palast; lat. palātium, N., Palast, Kaiserschloss; s. lat. Palātīnus, M.=ON, Palatin; weitere Herkunft unbekannt; vielleicht von lat. palātum, N., Gaumen, Gewölbe, EWAhd 6, 1283; W.: nhd. Palast, M., Palast, DW 13, 1409; L.: Lexer 157a (palas), Lexer 435c (palas), Hennig (palas), Glossenwörterbuch 457a (palas), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 199 (palas), EWAhd 6, 1283

palast, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. balast

palastor, mhd., st. N.: nhd. „Palastor“, Palasttor; Q.: Suol (FB palastor); E.: s. palas, tor; W.: vgl. nhd. Palasttor, N., Palasttor, DW 13, 1411 (Palastthor)

palastür*, palstür, mhd., st. F.: nhd. „Palastür“, Palasttür; Q.: Suol (FB palastür), Erlös (14. Jh.); E.: s. palast, tür; W.: vgl. nhd. Palasttür, F., Palasttür, DW 13, 1411 (Palastthür)

palaszins*, palszins, mhd., st. M.: nhd. „Palaszins“, Palastzins; Q.: RqvII (FB palaszins); E.: s. palast, zins; W.: nhd. DW-

palatīn, paletīn, mhd., st. M.: nhd. Palatinus, Held; Q.: HvNst (um 1300) (FB paletīn); I.: Lw. lat. Palātinus; E.: s. lat. Palātinus, M.=ON, Palatin; weitere Herkunft unbekannt; vielleicht von lat. palātum, N., Gaumen, Gewölbe, EWAhd 6, 1283; W.: nhd. (ält.) Palatin, M., Palatin, DW 13, 1411; L.: Lexer 157a (palatīn)

palbile?, mhd., st. F., sw. F.?: nhd. Schmetterling; ÜG.: lat. papilio Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lw. lat. pāpilio; E.: s. lat. pāpilio, M., Schmetterling, Falter; vgl. idg. *peled-, Sb., Adj., Feuchtigkeit, feucht, Pokorny 800; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-;

palc, mhd., st. M.: Vw.: s. balc

palde, mhd., Adv.: Vw.: s. balde

paldekīn, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. baldekīn

palēe, mhd., sw. F.: Vw.: s. pelege

paleis, mhd., st. M.: Vw.: s. balas

palenzgrēve, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfalenzgrēve

paletīn, mhd., st. M.: Vw.: s. palatīn

palieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. polieren

palinze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenze

paliure, mhd., F.: nhd. Blässe; Q.: Tannh (1240-1265); E.: s. lat. pallis; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 435c (paliure)

palje, mhd., st. F.: nhd. Kampf; E.: s. afrz. bataille, F., Kampf; vulgärlat. battuālia, battālia, N. Pl., Fechtübungen der Soldaten und Gladiatoren; vgl. lat. battuere, V., schlagen, klopfen, kämpfen; Lehnwort aus dem Gallischen; vgl. idg. *bʰāt-, *bʰət-, V., schlagen, stoßen, Pokorny 111; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (palje)

palle, mhd., F.: nhd. Altartuch, Opferkelch samt Bekleidung; Vw.: s. alter-; Hw.: vgl. mnd. palle (1); Q.: Elis (um 1300), NvJer; E.: s. mlat. palla, F., Altartuch; vgl. lat. palla, F., langes Obergewand der Frauen, Staatsmantel, Vorhang; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (palle)

pallen, mhd., sw. V.: nhd. ballen, formen; E.: s. ball?; W.: nhd. ballen, V., ballen, DW 1, 1092; L.: Hennig (pallen)

pallieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. ballieren

pallitrieren, mhd., sw. V.: nhd. „tänzeln“ (?); Q.: Suol (FB pallitrieren); E.: s. ballieren (?); W.: nhd. DW-

pallium, mhd., N.: nhd. Pallium; Q.: Lucid (1190-1195) (FB pallium); I.: Lw. lat. pallium; E.: s. lat. pallium, N., Hülle, Bettdecke, Gewand; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: nhd. DW-

palm..., mhd.: Vw.: s. balm...

palm 2, balm, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum, Palme, Palmzweig, Blütenkätzchen, Palmsonntag; ÜG.: lat. palma Gl; Hw.: s. palme; Q.: Gl (15. Jh.); E.: s. palme (1); W.: s. nhd. Palm, Palme, F., Palme, DW 13, 1413; L.: Lexer 157a (palm), Hennig (palm), Glossenwörterbuch 457a (palm)

palmābent, palmeābent, mhd., st. M.: nhd. „Palmabend“, Vorabend des Palmsonntags; Hw.: s. palmeābent; vgl. mnd. palmāvent; W.: nhd. (ält.) Palmabend, M., Palmabend, DW 13, 1412; L.: Lexer 435c (palmābent)

palmære 1, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum, Palme; ÜG.: lat. palma Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lw. lat. palmarius?; E.: s. palme (1); W.: vgl. nhd. Palm, Palme, F., Palme, DW 13, 1413; L.: Glossenwörterbuch 457a (palmære)

palmāt, balmāt, mhd., st. M., st. N., st. F.: nhd. Seidenart, Seidenstoff, weicher Seidenstoff, Seide; Hw.: vgl. mnd. palmāt; Q.: Suol, RqvI, HvNst (FB palmāt), Berth, JTit, Loheng, WolfdB, WvE (1. Viertel 13. Jh.); E.: s. mlat. palmacium, N., Seidenart; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (palmāt), Hennig (palmāt), EWAhd 6, 1289

palmātsīde, mhd., sw. F.: nhd. Seidenart, Seidenstoff, Seide; Q.: Suol, RqvI, SHort, HvNst (FB palmātsīde), KvWPart, KvWSchwanr, Stauf, Trist (um 1210), Virg, WolfdB; E.: s. palmāt, sīde; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157a (palmātsīde), Hennig (palmātsīde)

palmātsīdin, mhd., Adj.: nhd. aus Seide bestehend, Seiden...; Q.: Suol, HvNst (FB palmātsīdin), WolfdB (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. palmāt, side; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (palmātsīdin)

palmbluot, mhd., st. M., st. F.: nhd. Palmblüte; E.: s. palm, bluot; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 435c (palmbluot)

palmboum, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum; Hw.: s. palmeboum; vgl. mnl. palmboom, mnd. palmbōm; Q.: Will (1060-1065), RWchr (um 1254), Brun, SGPr, Vät, EvB, EvA, Cranc, WernhMl (FB palmboum), BdN, Martina, WvRh; E.: ahd. palmboum, palmeboum*, st. M. (a), Palme, Palmbaum; s. mhd. palm, boum; W.: nhd. Palmbaum, M., Palmbaum, DW 13, 1413; L.: Lexer 157a (palmboum)

palme (1), balme, mhd., sw. M., sw. F., st. F., st. N.: nhd. Palme, Palmbaum, Palmweide, Palmenzweig, Blütenkätzchen, Palmsonntag; ÜG.: lat. palma PsM; Hw.: s. palm, palme (2); vgl. mnl. palme, mnd. palme; Q.: (sw. M.) Heimesf, RWh, Märt, Apk, Seuse, Stagel, (st. F.) PsM, GTroj (FB balme), TürlWh, TvKulm (FB palme), Bit, Chr, Karlmeinet, KvWPant, MarGr, MarHimmelf, Martina, PassI/II, PassIII, Rol (um 1170), StrKarl, Trist, Tund, Vintl, WolfdB, WvRh, Urk; E.: ahd. palma 5, st. F. (ō), Palme, Palmenzweig; germ. *palma, F., Palme; s. lat. palma, F., flache Hand, Palme; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Palme, F., Palme, Palmbaum, Palmzweig, Palmweide, DW 13, 1413; L.: Lexer 157a (palme), WMU (palme 327 [1277] 14 Bel.)

palme (2), mhd., sw. M.: nhd. Seidenstoff; Hw.: s. palme (1); E.: s. palme (1)?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (palme)

palmeābent, balmeābent, palmeōbent, balmeōbent, mhd., st. M.: nhd. Abend vor Palmsonntag, Sonnabend vor Palmsonntag; Hw.: s. palmābent; vgl. mnd. palmeāvent; Q.: Vät, JvFrst, Tauler (FB palmeābent), Chr, Urk (1266); E.: s. palme (1), ābent; W.: nhd. (ält.) Palmabend, M., Palmadend, DW 13, 1412; L.: Lexer 435c (palmābent), Hennig (palmeābent), WMU (palmeābent N80 [1266] 4 Bel.)

palmebluot, mhd., st. F.: nhd. Palmblüte; Hw.: s. palmbluot; Q.: Märt (vor 1300) (FB palmebluot); E.: s. palme, bluot (1); W.: s. nhd. Palmenblüte, F., Palmenblüte, DW 13, 1415

palmeboum, palmpoum, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum; Hw.: s. palmboum; vgl. mnd. palmebōm; E.: ahd. palmboum 10, palmenboum*, st. M. (a), Palme, Palmbaum; s. palma, boum; W.: nhd. Palmenbaum, M., Palmbaum, DW 13, 1314; L.: Lexer 157a (palmboum), Hennig (palmeboum)

palmelinc, mhd., st. M.: nhd. Wein von Palma?; Q.: Urk (1272); E.: von einem ON; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 200 (palmelinc)

palmen..., mhd.: Vw.: s. palme...

palmenpoum, mhd., st. M.: nhd. Palmbaum; Hw.: s. palmeboum; W.: nhd. Palmenbaum, M., Palmbaum, DW 13, 1314; L.: Lexer 157a (palmboum), Hennig (palmeboum)

palmenrīs, mhd., st. N.: Vw.: s. palmrīs

palmenstengel, mhd., st. M.: nhd. Palmenstängel, Palmenstengel; Q.: MarHimmelf (1258/1269); E.: s. palme, stengel; W.: nhd. Palmenstängel, Palmenstengel, M., Palmenstängel, Palmenstengel, DW 13, 1416 (Palmenstengel); L.: LexerHW 2, 200 (palmenstengel)

palmentac, mhd., st. M.: nhd. „Palmtag“, Palmsonntag; Hw.: s. palmetac; vgl. mnd. palmedach; Q.: Chr, Eracl, Kudr (1230/1240), KvWAlex; E.: s. palme, tac; W.: s. nhd. Palmtag, M., Palmtag, DW 13, 1419; L.: Lexer 157b (palmtac), Hennig (palmetac)

palmeōbent, mhd., st. M.: Vw.: s. palmeābent

palmerīs, mhd., st. N.: Vw.: s. palmrīs

palmestat, mhd., st. F.: nhd. „Palmstatt“; Q.: RWchr (um 1254) (FB palmestat); E.: s. palme, stat; W.: nhd. DW-

palmetac, balmetac, mhd., st. M.: nhd. Palmsonntag; Hw.: s. palmentac; vgl. mnd. palmedach; Q.: Lucid (1190-1195), SGPr, Gund, Ot, KvHelmsd, EvB, JvFrst, Tauler (FB palmetac), Chr, Eracl, Kudr, KvWAlex, LS, Urk, VMos; E.: s. palme, tac; W.: nhd. Palmtag, M., Palmtag, DW 13, 1419; L.: WMU (palmetac 17 [1251] 76 Bel.), LexerHW 2, 200 (palmetac), Benecke/Müller/Zarncke III, 6b (palmetac), LexerN 3, 337 (palmetac)

palmewipfel, mhd., st. M.: nhd. Palmwipfel; Q.: Will (1060-1065); E.: s. palme, wipfel; W.: nhd. Palmwipfel, M., Palmwipfel, DW-; L.: LexerHW 2, 200 (palmewipfel)

palmezelge, balmenzelge, mhd., st. M., sw. M.: nhd. Palmzweig; E.: s. palme, zelge; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (palmezelge)

palmōstern, mhd., Sb. Pl.: nhd. „Palmostern“, Palmsonntag; Q.: Flore (1220); E.: s. palm, ōstern; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (palmōstern)

palmpoum, mhd., st. M.: Vw.: s. palmeboum

palmrīs, palmerīs, palmenrīs, mhd., st. N.: nhd. „Palmreis“ (N.), Palmzweig; Q.: Kreuzf (FB palmrīs), PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. palme, rīs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (palmrīs), Hennig (palmerīs)

palmtac, palmetac, mhd., st. M.: nhd. „Palmtag“, Palmsonntag; E.: s. palm, tac; W.: nhd. (ält.) Palmtag, M., Palmtag, DW 13, 1419; L.: Lexer 157b (palmtac), Hennig (palmetac)

palmunden, mhd., sw. V.: Vw.: s. balmunden

palmwīn, mhd., st. M.: nhd. „Palmwein“; E.: s. palme, wīn; W.: nhd. (ält.) Palmwein, M., Palmwein, DW 13, 1420; L.: Lexer 435c (palmwīn)

palmwoche, mhd., sw. F.: nhd. Palmwoche; Hw.: vgl. mnd. palmwēke; Q.: Köditz (1315/1323); E.: s. palme, woche; W.: nhd. Palmwoche, F., Palmwoche, Karwoche, DW 13, 1420; L.: LexerHW 2, 200 (palmwoche)

palmzwīc, mhd., st. M.: nhd. Palmzweig; Q.: Cranc (1347-1359) (FB palmzwīc); E.: s. palme, zwīc; W.: nhd. Palmzweig, M., Palmzweig, DW 13, 1420

palt, mhd., Adj.: Vw.: s. balt

palte, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Palte“, Wollrock, Pilgerkleid; Hw.: vgl. mnd. palte; Q.: GTroj (1270-1300) (FB palte); E.: s. mlat. paldo, M., Wollrock; W.: nhd. Palte, M., Palte, Wollrock, Pilgerkleid, DW 15, 1420; L.: Lexer 157b (palte)

paltekīn, mhd., st. M.: Vw.: s. baldekīn

paltenære, baltenære, balteniere, mhd., st. M.: nhd. Wallfahrer, Pilger, Bettler, Landstreicher, Krämer; Q.: Suol, RqvI (FB paltenære), Bit, Karlmeinet, Malag, PuS, Roseng, Trist (um 1210); E.: s. mlat. paltonarius, M., Bettler, Landstreicher; vgl. lat. pālitārī, V., umherschweifen; lat. pālārī, V., einzeln umherschweifen, sich zerstreuen; lat. pangere, V., befestigen, einschlagen, schriftlich verfassen; idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (paltenære), Hennig (baltenære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 462a (paltenære)

paltenærinne, paltenerinne, mhd., st. F.: nhd. Landstreicherin; Q.: Pilgerf (1390?) (FB paltenærinne); E.: s. paltenære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (paltenerinne)

paltenerīe, paltenærīe, mhd., st. F.: nhd. Flickerei; Q.: Pilgerf (1390?) (FB paltenærīe); E.: s. paltenære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (paltenerīe)

paltenerinne, mhd., st. F.: Vw.: s. paltenærinne

paltheit, mhd., st. F.: Vw.: s. baltheit

paltikīn, mhd., st. M.: Vw.: s. baldekīn

paltlīche, mhd., Adj., Adv.: Vw.: s. baltlīche

paltsprāche, mhd., Adj.: Vw.: s. baltsprāche

palūne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pavelūne

palzat, mhd., st. M., st. N.: nhd. Streitkolben; Q.: Ot (1301-1319) (FB palzat); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: FB 270a (palzat); Son.: mtschech.-mhd.

pām..., mhd.: Vw.: s. boum...

pampilion, pampilōn, mhd., Sb. (indekl.): nhd. Zelt, Schmetterling; Q.: Pal (FB pampilion); E.: s. lat. pāpilio, M., Schmetterling, Falter; vgl. idg. *peled-, Sb., Adj., Feuchtigkeit, feucht, Pokorny 800; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (pampilion)

pampilōn, mhd., (indekl.) Sb.: Vw.: s. pampilion

pan (1), mhd., st. M., sw. M.: Vw.: s. ban (1)

pan (2), mhd., st. M.: Vw.: s. ban (2)

pan (3), mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. ban (3)

panc, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. banc

paneken, mhd., sw. V.: Vw.: s. baneken

panel, banel, mhd., st. N.: nhd. Sattelkissen; Hw.: vgl. mnd. panēl; Q.: Pal, Suol, RqvII (FB panel), Er (um 1185), Flore, Krone, Myns; E.: s. afrz. panel, Sb., Lappen (M.), Kissen, Tafel; mlat. panellum, N., Täfelchen, Lappen?, Kissen?; vgl. lat. põnnus, M., Stückchen Tuch, Lappen (M.), Lumpen (M.), Fahne; vgl. idg. *pā̆n-, Sb., Gewebe, Pokorny 788; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (panel), Hennig (panel)

panen, mhd., sw. V.: Vw.: s. banen

paner, mhd., st. N.: Vw.: s. baniere

panforst*, mhd., st. M.: Vw.: s. banvorst

pang, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. bang*

pangen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bangen

panier (1), mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. baniere

panier (2), mhd., st. N.: Vw.: s. paner

paniere, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. baniere

pannen, mhd., red. V.: Vw.: s. bannen (1)

panner, mhd., st. N.: Vw.: s. paner

pansieren, mhd., sw. V.: nhd. denken, überlegen (V.), sinnieren; E.: s. frz. penser, V., denken, überlegen (V.); lat. pēnsāre, V., wägen, abwägen, beurteilen; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pansieren)

panst, penset*, mhd., sw. V. (Part. Prät.): Hw.: s. pensen; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (panst)

pant, mhd., st. N.: Vw.: s. pfant

pantel, panter, pantier, mhd., st. N.: nhd. Panther, große Raubkatze, Leopard; ÜG.: lat. panthera Gl, pardus Gl; Hw.: vgl. mnl. panter, panteer, mnd. pantēr; Q.: LAlex, RWchr, Enik, GTroj, HvNst, WvÖst, Ot, MinnerII, Seuse (FB pantel), Suol (FB panter), BdN, Hadam, JTit, Kudr, Martina, Nib, Parz, ReinFu, Renner, SalMor, Gl (12. Jh.); E.: s. lat. panthēr, M., Panther, Panthertier; gr. πάνθηρ (pánther), M., Panther; weitere Herkunft unklar; vielleicht aus einer iran. Sprache, s. pers. palang, Sb., Leopard; W.: s. nhd. Panther, M., Panther, DW 13, 1424; L.: Lexer 157b (pantel), Hennig (pantel), Glossenwörterbuch 457a (panter), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 203 (pantel), EWAhd 6, 1291

panteltier, pantertier, mhd., st. N.: nhd. „Panthertier“, Panther; ÜG.: lat. pantera Gl; Q.: WernhMl (FB panteltier), Gl (12. Jh.); E.: s. pantel, tier; W.: s. nhd. (ält.) Panthertier, N., Panthertier, DW 13, 1424 (Pantherthier); L.: Glossenwörterbuch 457a (pantertier)

panter, mhd., st. N.: Vw.: s. pantel

pantertier, mhd., st. N.: Vw.: s. panteltier

panther, panthers, mhd., st. M.: nhd. Edelstein; Q.: BdN, Parz (1200-1210); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (panther), Hennig (panter)

panthers, mhd., st. M.: Vw.: s. panther

pantier, mhd., st. N.: Vw.: s. pantel

pantiersmuot, panthersmuot*, mhd., st. M.: nhd. „Panthersmut“; Q.: WvÖst (1314) (FB pantiersmuot); E.: s. pantel, muot; W.: nhd. DW-

pantzer, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. panzier

panvorst, mhd., st. M.: Vw.: s. banvorst

panze, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Panse“, Pansen, Wanst, Magen; Hw.: vgl. mnd. panse; Q.: Suol (FB panze), Trist (um 1210); E.: s. mfrz. pance, M., Pansen, Wanst; lat. pantex, M., Wanst, Leib, Gedärme; vgl. idg. *pank-, *pang-, V., schwellen, Pokorny 789; W.: nhd. (ält.) Panze, M., Panze, Schmerbauch, DW 13, 1427; L.: Lexer 157b (panze), Hennig (panze)

panzer, mhd., st. N.: Vw.: s. panzier

panzerbletzære*, panzerbletzer, mhd., st. M.: nhd. Panzerflicker; Q.: Beh (1462-1465); E.: s. panzier, bletzen; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 202 (panzerbletzer)

panzerbletzer, mhd., st. M.: Vw.: s. panzerbletzære*

panzerrinc, mhd., st. M.: nhd. Panzerring; Q.: LuM (1437); E.: s. panzier, rinc (1); W.: nhd. Panzerring, M., Panzerring, DW 13, 1432; L.: LexerHW 2, 202 (panzerrinc)

panzier, panzer, pantzer, banzer, banzier, mhd., st. F., st. N.: nhd. Panzer, Rüstung, Harnisch, Brustharnisch, Brustpanzer; ÜG.: lat. (lorica) Gl, (thoraca) Gl; Hw.: vgl. mnl. panser, mnd. panser; Q.: (st. N.) Pal, Suol, RqvI, RqvII, Kreuzf, Teichn, Pilgerf, (st. F.) RWh, Tauler (FB panzier), Herb (1190-1200), NvJer, Gl, Urk; E.: s. mlat. pancerium, panceria; vgl. lat. pantex, M., Wanst, Leib, Gedärme; vgl. idg. *pank-, *pang-, V., schwellen, Pokorny 789; W.: nhd. Panzer, M., Panzer, DW 13, 1428; L.: Lexer 157b (panzier), Hennig (panzier), WMU (panzier 737 [1285] 1 Bel.), Glossenwörterbuch 457a (panzier), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 203 (panzier), EWAhd 6, 1294

panzierære*, panzierer, mhd., st. M.: nhd. Panzerträger; Q.: RqvII (FB panzierer), Urk (1344); E.: s. panzier; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (panzierer)

panzierer, mhd., st. M.: Vw.: s. panzierære

pape, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffe

papegān, papigān, babīan, papegei, mhd., st. M.: nhd. Papagei, ein Vogel; ÜG.: lat. psittacus Gl; Hw.: vgl. mnl. papegaey, mnd. papegōie; Q.: Suol, RqvII (FB papegān), KvWTroj, StrDan, Trist (um 1210); I.: Lw. afrz. papegai; E.: s. afrz. papegai, M., Papagei; span. papagyo, M., Papagei; arab. babaġâ, Sb., Papagei?; W.: vgl. nhd. Papagei, M., Papagei, DW 13, 1433; L.: Lexer 157b (papegān), Hennig (papegān), MWB 1, 397 (babiān), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 204 (papegei)

papegei, mhd., st. M.: Vw.: s. papegān

papel, mhd., sw. F.: Vw.: s. papele

papelbluome, bapelnbluome, mhd., sw. M., sw. F.: nhd. „Pappelblume“, Eibischblüte, Malvenblüte, Eibisch?, Syrischer Eibisch?; ÜG.: lat. flos syriacus Gl; Hw.: s. papelnbluome; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. papele, bluome; W.: nhd. (ält.) Pappelblume, F., Pappelblume, DW 13, 1444; L.: Glossenwörterbuch 457b (papelbluome), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 204 (papelbluome), EWAhd 6, 1302, LexerHW 2, 202 (papelbluome), Benecke/Müller/Zarncke I, 216b (bapelnbluome)

papelboum, papeleboum*, mhd., st. M.: nhd. Pappelbaum; Q.: Cranc (FB papelboum), BdN (1348/1350); E.: s. papele, boum; W.: s. nhd. Pappelbaum, M., Pappelbaum, DW 13, 1444

papele, papel, bapele, mhd., sw. F.: nhd. Pappel, Malve, Rosspappel, Eibisch; ÜG.: lat. althaea Gl, diadema Gl, malva Gl; Vw.: s. grōz-*, wilt-, wīz-*; Hw.: vgl. mnl. pappel, mnd. poppele (2); Q.: Albrecht, BdN, Gl (11. Jh.); E.: ahd. papela? 47, sw. F. (n), Pappel, Malve, Rosspappel; s. spätlat. papulus, F?., Pappel?; vgl. lat. pōpulus, F., Pappel; wohl von gr. πτελέᾶ (pteléa), F., Ulme, Rüster; idg. *ptelei̯ā, *pteli̯ā, F., ein Baum?, Pokorny 847; W.: nhd. Pappel, F., Pappel, Pappelbaum, DW 13, 1443; R.: wilde papele: nhd. Rosspappel; ÜG.: lat. malva agrestis Gl, molocha agria Gl; L.: Lexer 157b (papele), Hennig (papel), Glossenwörterbuch 457b (papele), XLVb (papele)

papelenblat*, papelnblat, mhd., st. N.: nhd. Pappelblatt?, Malvenblatt?; Q.: Myns (um 1440); E.: s. papele, blat (1); W.: s. nhd. Pappelblatt, N., Pappelblatt, Malvenblatt, DW 13, 1444; L.: LexerHW 2, 203 (papelnblat)

papelensouc*, papelnsouc, mhd., st. M.: nhd. Malvensaft; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. papele, souc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 203 (papelnsouc)

papelmuos*, babbelmuos, mhd., st. N.: nhd. „Pappelmus“, Malvenmus; Q.: Urk (1293); E.: s. papele, muos; W.: nhd. DW-; L.: WMU (bappelmuos 1729 [1293] 1 Bel.)

papelnblat, mhd., st. N.: Vw.: s. papelenblat

papelnbluome 1, mhd., sw. M., sw. F.: nhd. „Pappelblume“, Eibischblüte, Malvenblüte, Eibisch?, Syrischer Eibisch?; ÜG.: lat. flos syriacus Gl; Hw.: s. papelbluome; vgl. mnd. poppelenblōme; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. papele, bluome; W.: s. nhd. (ält.) Pappelblume, F., Pappelblume, DW 13, 1444; L.: Glossenwörterbuch 457b (papelbluome), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 204 (papelbluome(papelnbluome), EWAhd 1302

papelnsouc, mhd., st. M.: Vw.: s. papelensouc*

papelrōse, papelerōse*, mhd., sw. F.: nhd. „Pappelrose“, Stockrose, Malve; Q.: Minneb (um 1340) (FB papelrōse); E.: s. papele, rōse; W.: nhd. (ält.) Pappelrose, F., Pappelrose, DW 13, 1445; L.: Lexer 435c (papelrōse)

papelsalbe, mhd., st. F.: nhd. Pappelsalbe, Malvensalbe; ÜG.: lat. populeum Gl; Q.: Gl (1470); E.: s. papele, salbe; W.: nhd. Pappelsalbe, F., Pappelsalbe, Malvensalbe, DW 13, 1445; L.: LexerHW 2, 203 (papelsalbe)

papelsāme 1, mhd., sw. M.: nhd. „Pappelsame“, Samen vom Roseneibisch, Samen des Syrischen Eibischs, Samen des Garteneibischs, Malvensame; ÜG.: lat. (flos syriacus) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. papele, sāme; W.: nhd. (pfälz.) Pappelsamen, M., Pappelsame; L.: Glossenwörterbuch 457b (papelsāme), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 204 (papelsâme), EWAhd 6, 1302

papelwurzel, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Pappelwurzel, Malvenwurzel; Q.: Myns (um 1440); E.: s. papele, wurzel; W.: nhd. Pappelwurzel, F., Pappelwurzel, Malvenwurzel, DW-; L.: LexerHW 2, 203 (papelwurzel)

paperen, mhd., sw. V.: nhd. Lippen unverständlich bewegen; E.: s. mlat. babare, lautmalerisch; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (paperen)

papier, papyr, mhd., st. N.: nhd. Papier, Papyrus, Papyrusstaude; Hw.: s. papyr, vgl. mnl. papier, mnd. papīr; Q.: Seuse (1330-1360) (FB papier), Diocl; E.: ahd.? papir 1, st. N. (a), Papier; s. lat. papȳrus, M., Papyrus; s. gr. πάπυρος (pápyros), M., F., Papyrosstaude; s. ägypt. papyros, Sb., Papyrusstaude, Staude, Papier; vgl. ägypt. pa-per-aa, Adj., was zum Pharao gehört, königlich; W.: nhd. Papier, N., Papier, DW 13, 1435; L.: Lexer 157b (papier), Hennig (papyr), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 204 (papir)

papierære*, papierer, mhd., st. M.: nhd. „Papierer“, Papiermacher; Q.: DW (1407); E.: s. papier; W.: nhd. (ält.) Papierer, M., Papierer, DW 13, 1438; L.: Lexer 157b (papierer)

papierer, mhd., st. M.: Vw.: s. papierære*

papiermachære*, papiermacher, mhd., st. M.: nhd. Papiermacher; ÜG.: lat. chartarius Voc; Hw.: vgl. mnd. papīrmākære*; Q.: Voc (14./15. Jh.); E.: s. papier, machære*; W.: nhd. Papiermacher, M., Papiermacher, DW 13, 1440; L.: LexerHW 2, 203 (papiermacher)

papiermacher, mhd., st. M.: Vw.: s. papiermachære*

papiermüle, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Papiermühle; Hw.: vgl. papīrmȫle; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. papier, mül; W.: nhd. Papiermühle, F., Papiermühle, DW 13, 1440; L.: LexerHW 2, 203 (papiermüle)

papigān, mhd., st. M.: Vw.: s. papegān

pappe, peppe, mhd., st. F.: nhd. Papp, dicker Brei; Q.: Voc (1422); I.: Lw. lat. pāpa; E.: s. lat. pāpa, pappa, F., dicker Brei; idg. *pappa, *papa, M., Vater, Speise, Pokorny 789; W.: s. nhd. Papp, M., N., Brei zum Essen oder Kleben, DW 13, 1442; L.: LexerHW 2, 203 (pappe)

papūne, mhd., st. M.: nhd. „Papaune“ (?); Q.: Suol (FB papūne), JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

papyr, mhd., st. N.: Vw.: s. papier

par (1), mhd., Adj.: Vw.: s. bar (1)

par (2), mhd., Adj.: Vw.: s. pār

par (3), mhd., st. F.: nhd. „Paar“, Gleichheit, Beschaffenheit, Art (F.) (1); Hw.: s. pār; Q.: WvÖst, Cranc (FB par), Wartb (13. Jh.); E.: vgl. lat. pār (1), Adj., gleichkommend, gleich; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: s. nhd. Paar, N., Paar, DW 13, 1359; L.: Lexer 157b (par), Hennig (par)

par (4), mhd., st. N.: Vw.: s. pār

par..., mhd.: Vw.: s. bar...

pār (1), bār, par, bar, mhd., st. N.: nhd. Paar; Hw.: s. par; vgl. mnl. paer, mnd. pār (1); Q.: Suol, RWchr (um 1254), HvNst, BDan, MinnerII (FB pār); E.: s. lat. pār, Adj., gleichkommend, gleich; idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. Paar, N., Paar, DW 13, 1389; L.: Lexer 157b (pār), Hennig (pār)

pār (2), mhd., Adj.: nhd. „paar“, paarig; Q.: Suol, RqvI, WvÖst, MinnerII (FB pār), Albrecht (1190-1210), Elis, KvWTroj, Tuch; E.: s. lat. põr (1), Adj., gleichkommend, gleich; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. (ält.) paar, Adj., paar, DW 13, 1389

parabelle, mhd., sw. F.: nhd. Parabel, Gleichnis; ÜG.: lat. parabola Gl; Hw.: vgl. mnl. parabelle, mnd. parabole; Q.: Manessesche Handschrift (1. Hälfte 14. Jh.); I.: Lw. lat. parabole; E.: s. ahd. parabola*, st. F., Parabel, Gleichnis; lat. parabole, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *g̯el- (2), *g̯elə-, *g̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. Parabel, F., Parabel, Gleichnis, Art des Kegelschnitts, DW 13, 1452; L.: LexerHW 2, 204 (parabëlle)

paradīs, pardīs, baradīs, mhd., st. N.: nhd. Paradies; Vw.: s. lust-; Hw.: s. paradīse; Hw.: vgl. mnl. paradijs, mnd. paradīs; Q.: BdN, Flore, Hartm (um 1180-um 1210), Herb, Krone, KvWTroj, Parz, ReinFu, Ren, Trist, UvLFrd; E.: ahd. paradīs* 9?, st. N. (a), Paradies; s. lat. paradīsus, M., Garten; gr. παράδεισος (parádeisos), M., eingehegtes Gebiet, Garten; s. pers. paridaida-, M., Garten; W.: nhd. Paradies, N., Paradies, DW 13, 1453; L.: Lexer 157b (paradīse), Hennig (paradīs)

paradīsapfel, paradīsöpfel, paradīsaphel*, mhd., st. M.: nhd. Paradiesapfel, Granatapfel; Q.: HvNst, Seuse (FB paradīsapfel), Helbl (1290-1300); E.: ahd.? paradīsapful* 1, paradīsaphul*, st. M. (i), Granatapfel; s. paradīs, paradīse, apful; W.: nhd. Paradiesapfel, M., Paradiesapfel, Granatapfel, DW 13, 1455; L.: Lexer 435c (paradīsapfel), Hennig (paradīsöpfel)

paradīsboum, mhd., st. M.: nhd. Paradiesbaum; ÜG.: lat. arbor paradisi BdN; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. paradīs, boum; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 205 (paradîsboum)

paradīse, pardīse, mhd., st. N.: nhd. Paradies, Liebhaber; ÜG.: lat. paradisus PsM; Vw.: s. sælede-, sunnen-; Hw.: s. paradīs; vgl. mnd. paradīs; Q.: LAlex, Lucid, Ren, RvZw, RAlex, RWchr, ErzIII, DvAPat, Enik, Brun, SGPr, GTroj, HvNst, WvÖst, Ot, EvPass, EckhII, Parad, HistAE, KvHelmsd, EvB, Minneb, MinnerI, MinnerII, EvA, Tauler (FB paradīse), EbvErf, GenM (um 1120?), JTit, Kolm, KvWSilv, PsM, Reinfr, TürlWh, Urk; E.: ahd. paradīsi* 8?, st. N. (ja), Paradies; s. lat. paradīsus, M., Garten; gr. παράδεισος (parádeisos), M., eingehegtes Gebiet, Garten; s. pers. paridaida-, M., Garten; W.: nhd. Paradies, N., Paradies, DW 13, 1453; L.: Lexer 157b (paradīse), WMU (paradīse 49 [1260] 25 Bel.)

paradīselant, mhd., st. N.: nhd. „Paradiesland“, Paradies; E.: s. paradīse, lant; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (paradīselant)

paradīsen, mhd., sw. V.: nhd. „paradiesen“, ins Paradies bringen, selig machen, das Paradies durch die Taufe erwerben; Q.: GTroj, Minneb (FB paradīsen), JTit (3. Viertel 13. Jh.), Kolm, Loheng; E.: s. paradīs; W.: nhd. (ält.) paradiesen, V., paradiesen, DW 13, 1458; L.: Lexer 157b (paradīsen)

paradīsīn, mhd., Adj.: nhd. paradiesisch, Paradies...; Q.: SGPr (1250-1300) (FB paradīsīn); E.: s. paradīs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 435c (paradīsīn)

paradīsvenster, mhd., st. N.: nhd. Fenster in der Paradiesmauer; Q.: Enik (um 1272) (FB paradīsvenster); E.: s. paradīs, venster; W.: nhd. DW-

pārāge, mhd., st. F.: nhd. Adel (M.) (1); Q.: Suol (FB pārāge), Flore (1220); E.: s. afrz. parage, F., Adel (M.) (1)?; mlat. paragium, N., Standesgleichheit, Adel (M.) (1); vgl. lat. põr (1), Adj., gleichkommend, gleich; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (pārāge)

paragraf, mhd., M.: nhd. Zeichen, Buchstabe, Abschnitt; Hw.: vgl. mnd. paragraf; Q.: RWchr1 (um 1254) (FB paragraf), Reinfr; E.: s. lat. paragraphus, F., Paragraph; gr. παράγραφος (parágraphos), F., Trennungslinie; vgl. gr. παραγράφειν (paragráphein), V., danebenschreiben, dazuschreiben; gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. γράφειν (gráphein), V., einritzen, schreiben; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. gribʰ-, V., ritzen, kribbeln, Pokorny 392; idg. *gerebʰ-, V., ritzen, kerben, Pokorny 392; W.: s. nhd. Paragraph, M., Paragraph, DW 13, 1458; L.: Lexer 157b (paragraf), Hennig (paragraf)

paralelle*, parlelle, mhd., sw. F.: nhd. Parallelle; Hw.: vgl. mnd. parallēle*; Q.: Kolm (um 1460); E.: s. gr.-lat. parallēlos, Adj., parallel; s. gr. παράλληλος (parállēlos), Adj., nebeneinander, parallel; vgl. gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; gr. ἀλλήλλων (allḗllōn), Adv., einander, gegenseitig; gr. ἄλλος (állos), Adj., Pron., andere; idg. *ali̯os, *h₂eli̯os, Adj., andere, Pokorny 25; idg. *al- (1), *ol-, Adv., darüberhinaus, Pokorny 24; W.: nhd. Parallele, F., Parallele, DW-; L.: LexerHW 2, 207 (parlelle)

paralis, parillis, parlis, mhd., st. N.: nhd. Paralysis, Lähmung; Q.: WernhMl (FB paralis), BdN (1348/1350); E.: s. lat. paralysis, F., Paralyse, Nervenlähmung, Auflösung, Erklärung; gr. παράλυσις (parálysis), F., Lähmung; vgl. gr. παραλύειν (paralýein), V., wegnehmen, auflösen, lähmen; gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. λύειν (lýein), V., lösen, befreien, losmachen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leu- (2), V., schneiden, trennen, lösen, Pokorny 681; W.: nhd. (ält.) Paralis, N., Paralis, Lähmung, DW 13, 1458; L.: Lexer 157b (paralis), Hennig (paralis)

parament, mhd., st. N.: nhd. Kirchengerät; Q.: Chr (1488); I.: Lw. mat. parāmentum; E.: s. mlat. parāmentum, N., Zierstück, Schmuckgegenstand, Kirchenschmuck Altargerät; vgl. lat. parāre, V., bereiten, zubereiten, anschaffen; lat. parere, V., gebären, hervorbringen; idg. *per- (2D), V., gebären, hervorbringen, Pokorny 818; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 205 (parament)

parān, mhd., st. M.: nhd. Standesgenosse; Q.: Suol (FB parān), UvZLanz (nach 1193); E.: s. frz. parrain, M., Taufzeuge; lat. patrīnus, M., Pate; vgl. lat. pater, M., Vater; idg. *pýt›r, *pýt›, *phtḗr, M., Vater, Pokorny 829; s. idg. *põ‑, *põt‑, *pý‑, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (parān)

parasceue, mhd., Sb.: nhd. Rüsttag; Q.: EvB (1340), EvA (FB parasceue); E.: s. lat. parasceuē, F., Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; gr. παρασκευή (paraskeuḗ), F., Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; vgl. gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. σκευή (skeuḗ), F., Rüstung, Bekleidung, Tracht; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *skeu- (1), *keu- (3), herrichten, ausführen, Pokorny 950; W.: nhd. DW-

parāt, barāt, bārāt, mhd., st. F., st. M.: nhd. Verwirrung, Täuschung, Tauschware, seltsamer lärmender bunter Aufzug, List, Kniff, Betrug, Verstellung, Falschheit, Kunst, Kunststück, Posse, Kurzweil; Hw.: vgl. mnd. barāt; Q.: Suol1, RqvI, RqvII, ErzIII, Ot, Teichn, Schachzb (FB parāt), Chr, Eracl, JTit, Karlmeinet, Krone, KvWHvK, Parz (1200-1210); E.: s. mnl. baraet, mfrz. barat, Sb., Betrug, wüstes Treiben; afrz. barater, V., Geschäfte machen, betrügen; weitere Herkunft unklar, Gamillscheg 1, 82a; L.: Lexer 157b (parāt), Hennig (parāt)

parāthou, mhd., st. M.: nhd. Paradehieb, Klopffechterei; E.: s. parāt, hou; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157b (parāthou)

parātiere, partierre, mhd., st. M.: nhd. Betrüger; E.: s. parāt; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (parātiere)

parc, parchan, parkam, mhd., st. M.: nhd. „Park“, eingehegter Ort, Umzäunung; Q.: Malag (1450/1460); E.: s. afrz. parc, M., Park; lat. parricus, M., Einfriedung; vgl. iberisch *parra, Sb., Spalier; W.: nhd. Park, Parc, M., Park, DW 13, 1462; L.: Lexer 157c (parc)

parchan, mhd., st. M.: Vw.: s. parc

parde (1), mhd., sw. M.: nhd. Parder; Hw.: s. pard (3); vgl. mnd. parde; E.: ahd. pardo 4, sw. M. (n), Parder, Pard, Panther; s. lat. pardus, M., Panther, männlicher Panther; gr. πάρδος (pardos), M., Panther; iran. *parda-, Sb.?, Panther?; weitere Herkunft unklar; W.: s. nhd. (ält.) Pard, M., Parder, Pardel, Leopard, Panther, DW 13, 1460; L.: Lexer 157c (parde)

parde (2), mhd., st. M., sw. M.: Vw.: s. part

pardertier, mhd., st. M.: Vw.: s. pardier

pardier 1, pardertier, mhd., st. M.: nhd. Parder, Pard, Panther, Leopard, große Raubkatze; ÜG.: lat. pardus Gl; Hw.: s. parde; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. lat. pardus, M., Panther, männlicher Panther; gr. πάρδος (pardos), M., Panther; iran. *parda-, Sb.?, Panther?; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pardeir), Glossenwörterbuch 457b (pardertier), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 207 (pardertier), EWAhd 6, 1306

pardīs, mhd., st. N.: Vw.: s. paradīs

pardīse, mhd., st. N.: Vw.: s. paradīse

pardrīs, perdrīs, mhd., st. M.: nhd. Rebhuhn; Q.: Suol (FB pardrīs), Ren, Wh (um 1210); E.: s. lat. perdīx, Sb., Rebhuhn; gr. πέρδιξ (pérdix), M., F., Rebhuhn; vgl. idg. *perd-, V., furzen, Pokorny 819; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pardrīs), Hennig (pardrīs)

pardrīsekīn, mhd., st. N.: nhd. Rebhühnchen; Q.: Suol, RWh (FB pardrīsekīn), JTit, Parz (1200-1210); E.: s. pardrīs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pardrīsekīn)

pardūne, mhd., st. F.: nhd. eine Art Röhre?, ein Musikinstrument; Q.: Gl (1470), Voc; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 206 (pardûne)

pāre, mhd., st. F.: Vw.: s. bāre (1)

pære, mhd., st. F.: Vw.: s. bar

parel, mhd., st. N.: Vw.: s. barel

parelieren, mhd., sw. V.: nhd. zubereiten, schön zurichten, rüsten, ausrüsten; Q.: Suol (FB parelieren), JTit, RvEGer, UvZLanz (nach 1193); E.: s. afrz. parilier, V., zubereiten?; lat. parāre, V., bereiten, zubereiten, anschaffen; vgl. lat. pārēre, V., erscheinen, sichtbar sein (V.); idg. *pā̆r-?, V., zeigen, sichtbar sein (V.), Pokorny 789; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parelieren), Hennig (parelieren)

pareliure, mhd., st. M.: nhd. Sprecher, Philosoph, Verkünder, Prophet; Q.: Suol (FB pareliure), Parz (1200-1210); E.: s. afrz. parler, V., sprechen; vgl. lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pareliure), Hennig (pareliure)

paren (1), mhd., sw. V.: nhd. „paaren“, gesellen; Hw.: vgl. mnd. pāren; E.: s. par; W.: nhd. paaren, V., paaren, DW 13, 1392; L.: Lexer 157c (paren)

paren (2), mhd., st. M.: Vw.: s. barm

pāren (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. bāren (1)

pārepāne, mhd., st. N.: nhd. Größenverhältnis; Q.: Suol (FB pārepāne), Erlös (Anfang 14. Jh.); E.: s. frz. par, Adj., gleich; lat. põr (1), Adj., gleichkommend, gleich; idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. DW-

pari, mhd., st. F.: nhd. Schlange; Q.: BdN (1348/1350); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pari)

pāric, mhd., Adj.: Vw.: s. bæric

parieren (1), mhd., sw. V.: nhd. „parieren“, gehorchen; Hw.: vgl. mnd. pārēren; Q.: Minneb (um 1340) (FB parieren); E.: s. lat. pārēre, V., erscheinen, sichtbar sein (V.); idg. *pā̆r-?, V., zeigen, sichtbar sein (V.), Pokorny 789; W.: nhd. parieren, V., parieren, DW 13, 1461

parieren (2), mhd., st. N.: nhd. „Parieren“, Gehorchen; Q.: Minneb (um 1340) (FB parieren); E.: s. parieren (1); W.: nhd. Parieren, N., Parieren, DW 13, 1461

parille, mhd., sw. M.: nhd. „Parille“, Edelstein, Brille; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: s. lat. bēryllus, M., Beryll, meergrüner Edelstein; aus dem Indischen, prākrit verulia-, sanskr. váidūrya-, dies geht wohl auf den dravidischen Ortsnamen vēlur zurück; W.: nhd. (ält.) Parille, M., Parille, Brille, DW 13, 1462; L.: Lexer 157c (parille)

parillis, mhd., st. N.: Vw.: s. paralis

parisapfel, mhd., st. M.: nhd. Parisapfel; Q.: Minneb (um 1340) (FB parisapfel); E.: s. Paris (PN), apfel; W.: nhd. Parisapfel, M., Parisapfel, DW-; L.: Lexer 435c (parisapfel)

parīsepfelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. parisepfelī

parisepfelīn, parīsepfelīn, parīsepfelī, mhd., st. N.: nhd. „Parisäpfellein“, Granatapfel; ÜG.: lat. malum granatum Gl; Q.: Gl, TvKulm (1331) (FB parisepfelīn); E.: s. parisapfel; W.: nhd. DW-; L.: Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 208 (parîsepfelî[n])

parīsepfelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. parisepfelīn

parīsīn, mhd., Adj.: nhd. pariserisch, nach Pariser Art, Paris...; Q.: Suol (FB parīsīn), TürlWh (nach 1270); E.: vom ON Paris, s. lat. Parīsius, M., Pariser (Sg.) (Angehöriger der Völkerschaft im keltischen Gallien mit der Hauptstadt Lutetia); W.: vgl. nhd. pariserisch, Adj., pariserisch, DW 13, 1462; L.: Lexer 157c (parīsīn)

parīsīs, mhd., st. M.: nhd. eine Pariser Münze; Q.: ReinFu (Ende 13. Jh.); I.: Lw. mfrz. parisis; E.: s. mfrz. parisis, M., eine Pariser Münze; mlat. Parīsiēnsis, M., Münze aus Paris, Pariser Münze; vom ON Paris, s. lat. Parīsius, M., Pariser (Sg.) (Angehöriger der Völkerschaft im keltischen Gallien mit der Hauptstadt Lutetia); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 207 (parîsîs)

parīsvarwe, mhd., st. F.: nhd. rote Farbe; Q.: Minneb (um 1340) (FB parīsvarwe); E.: s. parīsīn, varwe; W.: nhd. DW-

parit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

parkam, mhd., st. M.: Vw.: s. parc

parl, mhd., st. M.: nhd. Wortwechsel; Hw.: s. parol; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. afrz. parole, F., Wort, Spruch; afrz. parler, V., sprechen; vgl. lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parl)

parlament, mhd., st. N.: nhd. Parlament, Besprechung, Rede, Disputation, Versammlung; Hw.: vgl. mnd. parlament; Q.: Suol, RqvI, RqvII, SHort, MinnerI, Pilgerf (FB parlament), Elis, Renner (1290-1300), Ring; E.: s. afrz. parlement, M., Unterredung, Versammlung; afrz. parler, V., sprechen; vgl. lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinandestellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. Parlament, N., Parlament, DW 13, 1463; L.: Lexer 157c, Hennig (parlament)

parlasīn, mhd., st. M.: nhd. Pfalzgraf, Gichtbrüchiger, Gelähmter; Q.: Pal (FB parlasīn); E.: s. lat. paralysis, F., Paralyse, Nervenlähmung, Auflösung, Erklärung; gr. παράλυσις (parálysis), F., Lähmung; vgl. gr. παραλύειν (paralýein), V., wegnehmen, auflösen, lähmen; gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. λύειν (lýein), V., lösen, befreien, losmachen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leu- (2), V., schneiden, trennen, lösen, Pokorny 681; W.: nhd. DW-

parlelle, mhd., sw. F.: Vw.: s. paralelle*

parlier, mhd., st. M.: Vw.: s. parlierære

parlierære*, parlierer, parlier, mhd., st. M.: nhd. „Parlierer“, Polier, Werkgeselle der die Arbeit anzuordnen und die Aufsicht zu führen hat; Vw.: s. harnasch-*; Q.: Chr, LexerHW (14. Jh.), Tuch; E.: s. parlieren, parl; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parlier)

parlieren (1), mhd., sw. V.: nhd. „parlieren“, reden, tuscheln, sich äußern, reden über; Vw.: s. über-; Hw.: vgl. mnd. palleren, parlēren; Q.: Suol, RqvI, Ren (nach 1243), Brun, HvNst (FB parlieren), TürlWh; E.: s. frz. parler, V., sprechen; vgl. lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. (ält.) parlieren, st. V., parlieren, sprechen, reden, schwatzen, DW 13, 1464; L.: Lexer 157c (parlieren), Lexer 435c (parlieren), Hennig (parlieren)

parlieren (2), mhd., st. N.: nhd. Parlieren, Reden; Q.: TürlWh (nach 1270); E.: s. parlieren (1); W.: nhd. Parlieren, N., Parlieren, DW-; L.: LexerHW 2, 208 (parlieren)

parlierer, mhd., st. M.: Vw.: s. parlierære

parlis, mhd., st. N.: Vw.: s. paralis

parm, mhd., st. M.: Vw.: s. barm

parn, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. barn

parochīe, mhd., st. F.: nhd. „Parochie“, Sprengel, Pfarrbezirk; Hw.: vgl. mnd. parrochie; Q.: RqvII (FB parochīe), Urk (1274); E.: s. frz. paroisse, F., Parochie, Pfarrbezirk; lat. paroecia, F., Parochie; gr. παροικία (pariokía), F., Nachbarschaft, Gemeinde; vgl. gr. πάροικος (pároikos), M., Nachbar; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. οῖκος (oikos), F., Haus; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: s. nhd. (ält.) Parochie, F., Parochie, DW-; L.: WMU (parochīe 229 [1274] 13 Bel.)

parol, mhd., st. M.: nhd. „Parole“, Wort, Rede; Hw.: s. parole; Q.: Suol, RqvI, LvReg (1237-1252) (FB parol); E.: s. mfrz. parole, F., Wort, Rede; lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: s. nhd. (ält.) Parole, F., Parole, Wort, Rede, mündliche Zusicherung, Ehrenwort, Erkennungswort, Losungswort, DW 13, 1464; L.: Lexer 157c (parol)

parole*, parolle, mhd., sw. M.: nhd. „Parole“, Wort, Rede; Hw.: s. parol; E.: s. mfrz. parole, F., Wort, Rede; lat. parabolē, parabola, F., Wort, Spruch; gr. παραβολή (parabolḗ), F., Nebeneinanderstellung, Vergleichung, Gleichnis; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. βολή (bolḗ), F., Werfen, Wurf, Blick; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. (ält.) Parole, F., Parole, Wort, Rede, mündliche Zusicherung, Ehrenwort, Erkennungswort, Losungswort, DW 13, 1464; L.: Lexer 157c (parolle)

parolen, mhd., sw. V.: nhd. reden; Q.: Suol, Brun (1275-1276) (FB parolen); E.: s. parol, parole*; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parolen)

parolle, mhd., sw. M.: Vw.: s. parole*

parrechære 1, mhd., st. M.: nhd. Pfarrer; ÜG.: lat. parochianus Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 12. Jh.); I.: Lw. lat. parochianus?; E.: s. lat. parochianus, M., Pfarrer; vgl. lat. paroecia, F., Parochie; gr. παροικία (pariokía), F., Nachbarschaft, Gemeinde; vgl. gr. πάροικος (pároikos), M., Nachbar; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. οῖκος (oikos), F., Haus; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 457b (parrechære), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 208 (parrechære), EWAhd 6, 1308

parrieren (1), mhd., sw. V.: nhd. unterscheiden, schmücken, sich zugesellen, durcheinandermischen, vermischen, mischen, durchsetzen, zusammensetzen, begleiten, durchbrechen; Vw.: s. ge-, under-; Q.: Pal, Suol, RqvI, RAlex, RWh, LvReg, GTroj, HvNst, WvÖst, Ot, HvBer, Minneb (FB parrieren), Er (um 1185), Flore, Krone, Parz, RvEGer, Trist, Wh, Wig, Wigam; E.: s. mfrz. parier; mlat. pariare, V., gleich machen; ? lat. parāre, V., gleich schätzen, vergleichen; idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. DW-; R.: geparrieret, (Part. Prät.=)Adj.: nhd. geschmückt (?); L.: Lexer 157c (parrieren), Hennig (parrieren)

parrieren (2), mhd., st. N.: nhd. „Schmücken“; Q.: Minneb (um 1340) (FB parrieren); E.: s. parrieren (1); W.: nhd. DW-

*parrieret?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. ge-*; E.: s. parrieren; W.: nhd. DW-

pars, mhd., st. M.: nhd. Teil (?); Q.: Suol (FB pars); I.: Lw. lat. pars; E.: s. lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. DW-

pārs, mhd., Sb.: nhd. ?; Q.: Reinfr (nach 1291); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 208 (pârs)

parschaft, mhd., st. F.: Vw.: s. barschaft

parschenkel, mhd., Adv.: Vw.: s. barschenkel

parschinke, mhd., Adj.: Vw.: s. barschinke

parstein, mhd., st. M.: nhd. Gips; Q.: Tuch (1464-1475); E.: verderbt aus sparstein?; s. mhd. stein; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 209 (parstein)

part (1), mhd., st. M.: nhd. „Part“, Rat; Vw.: s. ober-; Hw.: s. part (2); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

part (2), mhd., st. N.: nhd. „Part“, Teil, Menge, Anteil, Zugeteiltes, Abteilung, Partei, geteiltes Feld im Wappen; Hw.: s. part (1), parte; vgl. mnd. part (1); E.: s. afrz. parte, F., Teil; lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. Part, M., N., Part, Teil, Mitgeteiltes, Zugeteiltes, Anteil, Abteilung, Partei, DW 13, 1465; L.: Lexer 157c (part), Hennig (part)

part (3), parde, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Part“, Leopard, Parder, Ozelot, große Raubkatze, Leopard; ÜG.: lat. pardus Gl; Hw.: s. parde (1); Q.: BdN, Freid, Gl (12. Jh.); I.: Lw. lat. pardus; E.: s. lat. pardus, M., Panther, männlicher Panther; gr. πάρδος (pardos), M., Panther; iran. *parda-, Sb.?, Panther?; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Part, Pard, M., Part, Leopard, DW 13, 1465 (Part); L.: Hennig (part), Glossenwörterbuch 457b (part), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 207 (pardo)

part (4), mhd., st. M.: Vw.: s. bart

*part? (5), mhd., st. F., st. M.: Vw.: s. wider-; E.: s. part, parte; W.: nhd. (ält.) Part, M., N., Part, Teil, Mitgeteiltes, Zugeteiltes, Anteil, Abteilung, Partei, DW 13, 1465

parte (1), mhd., st. F.: nhd. „Parte“, Teil, Menge, Anteil, Zugeteiltes, Abteilung, geteiltes Feld im Wappen, Partei, Gerichtspartei, Vertragspartei; Vw.: s. wider-; Hw.: s. part, parte (2), partīe; Q.: Suol, RqvI, RqvII, Ren (nach 1243), GTroj, WvÖst, BDan, MinnerI, Schürebr, (st. F., st. N.) MinnerII, (sw. F.) Apk, BDan (FB parte), Kirchb, KvW, Loheng, NvJer, PassI/II, Reinfr, Renner, Urk; E.: s. afrz. parte, F., Teil; lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. (ält.) Parte, Part, F., „Parte“, Teil, Mitgeteiltes, Zugeteiltes, Anteil, Abteilung, Partei, DW 13, 1465; L.: Lexer 157c (parte), Hennig (part), WMU (parte 75 [1263] 18 Bel.)

*parte? (2), mhd., Adv.: Vw.: s. maneger-; E.: s. parte, part; W.: nhd. DW-

*parte? (3), mhd., sw. Sb.: Vw.: s. gegen-; E.: s. parte, part; W.: nhd. DW-

partecke, mhd., sw. Sb.: nhd. „Partéke“, Intrigen, Rank, Ränke; Q.: Teichn (1350-1365) (FB partecken); E.: Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Partéke, F., N., Partéke, kleiner Teil, Stückchen, Schnitte Brot, Almosen, DW 13, 1474

parten, mhd., sw. V.: nhd. Partei erheben, streiten; Q.: WeistGr (vor 1436); E.: s. part (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 209 (parten)

*partic?, mhd., Adj.: nhd. teilig; Vw.: s. wider-; E.: s. parte, part; W.: nhd. DW-

partīe, mhd., st. F.: nhd. Abteilung, Partei, Gruppe; Vw.: s. gegen-, wider-; Hw.: s. part, parte; vgl. mnd. partīe (1); Q.: (F.) RqvI, RqvII, (st. F.) MinnerII, (sw. F.) Tauler, Schürebr (FB partīe), Köditz, NvJer, Tuch, Urk (1278); E.: s. lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. Partei, F., Partei, DW 13, 1466; L.: Lexer 157c (partīe), Hennig (partīe), WMU (partīe 369 [1278] 2 Bel.)

partīec, partīic, mhd., Adj.: nhd. „parteiig“; Hw.: vgl. mnd. partīeich; Q.: MinnerI (um 1340) (FB partīec); E.: s. partīe; W.: nhd. DW-

*partīelich, mhd., Adj.: Hw.: s. partīelīche; E.: s. partīe, *lich? (2); W.: nhd. parteilich, Adj., parteilich, parteiisch, DW 13, 1472

partīelīche, mhd., Adv.: nhd. parteilich, parteiisch; Q.: Urk (1466); E.: s. partīe, *lich? (2); W.: nhd. parteilich, Adv., parteilich, parteiisch, DW 13, 1472; L.: LexerHW 2, 210 (partîelîche)

partīen, mhd., sw. V.: nhd. „parteien“, in Parteien spalten; Hw.: vgl. mnd. partīen; Q.: RqvII, Schürebr (um 1400) (FB partīen); E.: s. partīe; W.: nhd. (ält.) parteien, sw. V., parteien, sich in Parteien spalten, uneinig mit einander werden, Partei wider jemanden nehmen, DW 13, 1470

partier, mhd., st. M.: nhd. „Partier“, Teil; Q.: Vintl (1411); E.: s. partie; W.: s. nhd. (ält.) Partier, F., Partier, Teil, Partie, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partier)

partierære, partierre, mhd., st. M.: nhd. „Partierer“, Betrüger; Q.: Suol (FB partierære), Parz (1200-1210), Trist; E.: s. afrz. barateur, M., Betrüger; mfrz. barat, Sb., Betrut, wüstes Treiben; afrz. barater, V., Geschäfte machen, betrügen; weitere Herkunft unklar, Gamillscheg 1, 82a; W.: nhd. (ält.) Partierer, M., Partierer, Handelschaft Treibender, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partierære)

partieren (1), mhd., sw. V.: nhd. „partieren“, betrügen; Hw.: s. parāt; Q.: Suol (FB partieren), Renner (1290-1300), Vintl; E.: s. afrz. barater, V., Geschäfte machen, betrügen; weitere Herkunft unklar, Gamillscheg 1, 82a; W.: nhd. (ält.) partieren, sw. V., partieren, betrügen, durch Handel und Tausch betrügen, heimlich entweden, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partieren)

partieren (2), mhd., sw. V.: nhd. „partieren“, teilen, aufteilen; Vw.: s. zer-; Hw.: vgl. mnd. partēren; Q.: Suol, RqvI, WvÖst (FB partieren), RWh (1235-1240), Suchenw; E.: s. frz. partir, V., teilen; s. lat. partīrī, V., teilen, zerlegen (V.), trennen; vgl. lat. pars, F., Teil; vgl. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. (ält.) partieren, sw. V., partieren, teilen, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partieren), Hennig (partieren)

partieren (3), mhd., st. N.: nhd. „Partieren“ (N.), Betrug, Betrügen; Q.: RqvI, WvÖst (FB partieren), Parz (1200-1210); E.: s. partieren (1); W.: nhd. (ält.) Partieren, N., Partieren, DW-; L.: Hennig (partieren)

*partieret?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. ge-; E.: s. partieren; W.: nhd. DW-

partierre, mhd., st. M.: Vw.: s. partierære

partierunge, mhd., st. F.: nhd. „Partierung“, Teilung, Teil, Warentausch; Hw.: vgl. mnd. partēringe; Q.: RqvII (baratieringe) (FB partierunge); E.: s. partieren; W.: nhd. (ält.) Partierung, F., Partierung, Teil, Einteilung, DW 13, 1478; L.: Lexer 157c (partierunge)

partīic, mhd., Adj.: Vw.: s. un-, s. partīec

*partīisch?, mhd., Adj.: Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnd. partīeisch*; E.: s. partīe

partroc, mhd., st. M.: nhd. „Partrock“, Rock mit Parteifarben oder Parteiabzeichen; Q.: RqvII (FB partroc); E.: s. part, roc; W.: nhd. DW-

parzivant, persevant, mhd., st. M.: nhd. Unterherold; Q.: PuS, Wartb (13. Jh.); E.: s. afrz. poursuivant, M., Bewerber; vgl. afrz. poursuivre, V., verfolgen, quälen; lat. prōsequī, V., hinterdreingehen, hinterherfolgen, begleiten; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. sequī, V., folgen, Folge leisten, begleiten; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *sekᵘ̯- (1), V., folgen, Pokorny 896; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (parzivant)

parzkorn, mhd., st. N.: nhd. Granatapfel; ÜG.: lat. mālogrānātum Voc; Q.: Voc (1420); E.: s. korn (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 210 (parzkorn)

pas (1), mhd., st. M.: nhd. Teil der Hirscheingeweide, Eingeweide; Q.: Karlmeinet, Trist (um 1210); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (pas), Hennig (pas)

pas (2), mhd., st. M.: nhd. „Pass“, Schritt; Hw.: s. pas (3); vgl. mnd. pas; Q.: Suol, RqvI, Apk (FB pas), Karlmeinet, Trist (um 1210); E.: s. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. (ält.) Pass, M., Pass, Schritt, Gang (M.) (1), DW 13, 1494 (Pasz)

pas (3), mhd., st. M.: nhd. „Pass“, schmaler Weg, Bergpass; Hw.: s. pas (2); Q.: Pilgerf (1390?) (FB pas); E.: s. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. Pass, M., Pass, Durchgang, Durchzug, Übergang, enger Weg, DW 13, 1494 (Pasz)

pasch (1), mhd., st. M.: nhd. Friede; Hw.: s. pasche (1); Q.: RqvI (FB pasch); E.: s. lat. pāx, F., Friede; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. DW-

pasch (2), mhd., st. M.?: nhd. Weideland, Weide (F.) (2); ÜG.: lat. pratum Gl; Q.: Gl; I.: Lw. lat. pāscuum; E.: s. lat. pāscuum, N., Weide (F.) (2), Futter (N.) (1), Trift, Speise; lat. pāscere, V., fressen lassen, weiden lassen, zur Weide (F.) (2) führen; idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh₂-, *pah₂-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; L.: Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 208 (pasch), EWAhd 6, 1309

pasche (1), mhd., st. N.: nhd. „Pascha“, Osterfest, Ostermahl; Hw.: s. pasche (2); vgl. mnl. paessche, mnd. pāsche; Q.: TvKulm, EvB, EvA (FB pasche), EvBeh, PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. gr.-lat. pascha, N., Paschafest; hebr. pascha, Sb., Passah, Passahfest; W.: nhd. (ält.) Pasche, Pasch, M., N., Pasche, Ende des Fastens, DW 13, 1481; L.: Lexer 157c (pasche), Hennig (pasche)

pasche (2) 11, paschen, mhd., sw. M., sw. N.: nhd. Ostern; Hw.: s. pasche (1); Q.: Urk (1261); E.: s. it. pasqua, Sb., Ostern; gr.-lat. pascha, N., Paschafest; hebr. pascha, Sb., Passah, Passahfest; W.: nhd. (ält.) Pasche, Pasch, M., N., Pasche, Ende des Fastens, DW 13, 1481; L.: WMU (pasche 53 [1261] 11 Bel.)

paschwiese, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. paschwise*

paschwise* 1, paschwiese, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Paschwiese“, Wiese; ÜG.: lat. pratum Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); E.: s. wise; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 458a (paschwiese)

passāsche, mhd., sw. F.: nhd. „Passage“, Weg, Furt; Hw.: vgl. mnd. passāge; Q.: Suol (FB passāsche), Parz (1200-1210); E.: s. afrz. passage, F., Weg, Passage; vgl. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. Passage, F., Passage, Durchgang, Weg, Furt, DW 13, 1483; L.: Lexer 157c (passāche), Hennig (passāsche)

passe, mhd., sw. M.: nhd. „Passion“, Leidensgeschichte, Erzählung, theatralische Darstellung; Hw.: s. passie; E.: s. lat. passio, F., Leiden, Dulden; vgl. lat. patī, V., erdulden, hinnehmen; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 157c (passe)

passen (1), mhd., sw. V.: nhd. „passen“, zum Ziel kommen, erreichen; Vw.: s. ge-; Hw.: vgl. mnl. passen, mnd. passen (1); Q.: MinnerII (FB passen), Karlmeinet (1320-1340); E.: s. frz. passer, V., gehen, fahren; s. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. (ält.) passen, sw. V., passen, sich von einem Ort zum anderen bewegen, den Passgang gehen, müßig zuwarten, DW 13, 1484; L.: Lexer 157c (passen)

passen (2), mhd., st. N.: nhd. Paschen, verbotenes Würfelspiel; Q.: NüP (15. Jh.); E.: über das Niederländische von frz. passe-dix, V., überschreite zehn; vgl. frz. passer, V., überschreiten, vorbeigehen, vergehen; afrz. passer, V., gehen, fahren; vgl. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; frz. dix, Num. Kard., zehn; lat. decem, Num. Kard., zehn; vgl. idg. *dek̑m̥, *dek̑m̥t, *dek̑u-, Num. Kard., zehn, Pokorny 191; W.: nhd. Paschen, N., Paschen, Würfeln, DW-; L.: LexerHW 2, 211 (passen)

passēren, mhd., sw. V.: nhd. „passieren“, ablaufen; Hw.: s. passieren; E.: s. frz. passer, V., gehen, fahren; lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. passieren, sw. V., passieren, sich von einem Ort zum anderen bewegen, vorbeigehen, durchgehen, begegnen, ereignen, erlauben, DW 13, 1487; L.: Lexer 158a (passēren), Hennig (passēren)

passie, passīe, mhd., sw. F.: nhd. Passion, Leidensgeschichte, Leidensgeschichte Christi, Erzählung, theatralische Darstellung; Hw.: s. passe, passiōn; vgl. mnd. passie; Q.: PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: ahd.? passio* 2, F., Passion, Leiden; s. lat. passio, F., Leiden, Dulden; vgl. lat. patī, V., erdulden, hinnehmen; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: vgl. nhd. Passion, F., Leiden, Leiden Christi, DW 13, 1489; L.: Lexer 157c (passie), Hennig (passīe)

passieren, mhd., sw. V.: nhd. „passieren“, gehen, sich ereignen; Hw.: s. passēren; vgl. mnd. passēren; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. frz. passer, V., gehen, fahren; vgl. lat. passus, M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: s. nhd. passieren, sw. V., passieren, sich von einem Ort zum anderen bewegen, vorbeigehen, durchgehen, begegnen, ereignen, erlauben, DW 13, 1487; L.: Lexer 158a (passieren)

passiōn, mhd., st. M.: nhd. Passion, Leidensgeschichte, Leidensgeschichte Christi, Erzählung, theatralische Darstellung; Hw.: vgl. mnd. passiōn; Q.: Seuse (1330-1360) (FB passiōn), Vintl; E.: s. lat. passio, F., Leiden, Dulden; vgl. lat. patī, V., erdulden, hinnehmen; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: nhd. Passion, F., Passion, Leiden, Leiden Christi, DW, 13, 1489; L.: Lexer 157c (passiōn), Hennig (passiōn)

passiōnal, passionāl, mhd., st. N.: nhd. Buch der Passionsgeschichte, Buch der Leidensgeschichte; Hw.: vgl. mnd. passiōnāl; Q.: MinnerI (um 1340) (FB passiōnal), Myst; E.: s. mlat. passionalis, N., Buch der Passionsgeschichte; s. lat. passio, F., Leiden, Dulden; vgl. lat. patī, V., erdulden, hinnehmen; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: nhd. Passional, N., Passional, DW-; L.: Lexer 158a (passiōnal), Hennig (passionāl)

passionieren, mhd., sw. V.: nhd. traurig stimmen; Q.: Beisp (vor 1483); E.: s. passiōn; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 211 (passionieren)

passouwære* 1, passouwer, mhd., st. M.: nhd. Passauer; Q.: Urk (1289); E.: s. Passouwe (ON Passau), Batavia, vgl. germ. *bata-, *bataz, Adj., gut; idg. *bʰā̆d-, Adj., gut, Pokorny 106; W.: nhd. Passauer, M., Passauer, DW-; R.: passouwer, mhd., Adj.: nhd. Passauerpfennig; L.: WMU (passouwer 1081 [1289] 1 Bel.)

passouwer, mhd., st. M.: Vw.: s. passouwære*

pastēde, mhd., sw. F.: Vw.: s. pastēte

pastel, mhd., st. N.: nhd. Pastete; Q.: RqvI, RqvII (FB pastel); E.: s. pastēte; W.: nhd. DW-

pastelkopf, bastelkopf, mhd., st. M.: nhd. Pastetendecke, Aufsatz von Kuchen; Q.: RqvII (FB pastelkopf), BvgSp (FB bastelkopf); E.: s. pastel, kopf; W.: nhd. (ält.) Bastelkopf, M., Bastelkopf, DW 1, 1152; L.: FB 26b (bastelkopf), LexerHW 1, 134 (bastelkopf)

pasternac, mhd., st. M.: nhd. Pastinak, Pastinake; ÜG.: lat. daucos Gl; Hw.: vgl. mnl. pasternāk; Q.: Gl (14. Jh.), Voc; I.: Lw. lat. pastināca?; E.: s. lat. pastināca, F., Pastinak; wohl von lat. pastinum, N., Weinhacke, umgehackter Boden; vgl. lat. pāla, F., Spaten, Grabscheit; lat. pangere, V., befestigen, einschlagen, schriftlich verfassen; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: s. nhd. Pastinak, M., Pastinak, DW 13, 1493; L.: LexerHW 2, 211 (pasternac), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 209 (pasternac)

pasternacke, mhd., sw. F.: nhd. Pastinak, Pastinake; ÜG.: lat. pastinaca Gl; Hw.: vgl. mnl. pasternāk; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lw. lat. pastināca?; E.: s. lat. pastināca, F., Pastinak; wohl von lat. pastinum, N., Weinhacke, umgehackter Boden; vgl. lat. pāla, F., Spaten, Grabscheit; lat. pangere, V., befestigen, einschlagen, schriftlich verfassen; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: s. nhd. Pastinake, F., Pastinake, DW 13, 1493; L.: LexerHW 2, 211 (pasternacke), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 209 (pasternac)

pastētchen, mhd., sw. F.: nhd. „Pastetchen“, Pastete; Q.: RqvII, BvgSp (um 1350) (FB pastētchen); E.: s. pastēte; W.: nhd. Pastetchen, F., Pastetchen, DW 13, 1419

pastēte, pastēde, mhd., sw. F.: nhd. Pastete; Hw.: vgl. mnd. pastēte, posteide; Q.: RqvII, BvgSp (um 1350) (FB pastēte); E.: s. it. pasta, F., Pasta, Teig; lat. pasta, F., Teig; wohl von gr. πάστη (pástē), F., Teig; W.: nhd. Pastete, F., Pastete, DW 13, 1492

pasthart, mhd., st. M.: Vw.: s. basthart

pastor, mhd., st. M.: nhd. „Pastor“, Pfarrer; Hw.: vgl. mnd. pāstōr; Q.: Pilgerf (1390?) (FB pastor); E.: s. lat. pāstor, M., Hirte, vgl. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. Pastor, M., Pastor, DW 13, 1493; L.: Lexer 158a (pastor)

pastorīe, mhd., F.: nhd. Pastorei, Pfarrei; Hw.: vgl. mnd. pāstōrīe; Q.: RqvII (FB pastorīe); E.: s. pastor; W.: nhd. (ält.) Pastorei, F., Pastorei, DW 13, 1494

pasturēle, mhd., st. N.: nhd. Hirtenlied; Q.: Suol (FB pasturēle), Trist (um 1210); E.: s. afrz. pastorelle, F., Hirtenlied; vgl. lat. pāstor, M., Hirte, vgl. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pasturēle), Hennig (pasturēle)

pat (1), mhd., st. M.: Vw.: s. pfat

pat (2), mhd., st. N.: Vw.: s. bat

patalje, mhd., st. F.: nhd. Kampf; Q.: KvWPart, Reinfr, WolfdA (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. frz. bataille, F., Kampf; vulgärlat. battuõlia, battõlia, N. Pl., Fechtübungen der Soldaten und Gladiatoren; vgl. lat. battuere, battere, V., schlagen, klopfen, kämpfen; Lehnwort aus dem Gallischen; vgl. idg. *bʰāt-, *bʰət-, V., schlagen, stoßen, Pokorny 111; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (patalje)

pate (1), mhd.?, sw. M., sw. F.: nhd. Pate, Patin; ÜG.: lat. matrina Gl; Hw.: vgl. mnl. pete; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. ahd.? pate* 1, sw. F. (n), Patin; nhd. Pate, F., Patin, Taufpatin, weibliches Patenkind, DW 13, 1500; L.: Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 210 (pate), EWAhd 6, 1318

pate (2), mhd., sw. M.: Vw.: s. bate

patelierre, mhd., st. M.: nhd. Vorkämpfer, Plänkler; Q.: Suol (FB patelliere), JTit, WvE (1. Viertel 13. Jh.); E.: s. afrz. batailliere, M., Vorkämpfer; afrz. bataille, F., Kampf; vulgärlat. battuālia, battālia, N. Pl., Fechtübungen der Soldaten und Gladiatoren; vgl. lat. battuere, V., schlagen, klopfen, kämpfen; Lehnwort aus dem Gallischen; vgl. idg. *bʰāt-, *bʰət-, V., schlagen, stoßen, Pokorny 111; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (patelliere), Hennig (patelliere)

patēn, mhd., st. F.: nhd. Patene, Oblattentellerchen; Hw.: s. patēne; vgl. mnd. pate; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. lat. patina, patena, F., Schüssel, Pfanne; gr. πατάνη (patánē), F., Schüssel; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. (ält.) Paten, Patene, F., Patene, der zugleich als Kelchdeckelchen dienende Hostienteller, DW 13, 1500 (Patene); L.: Lexer 158a (patēn), Hennig (patēn)

patēne, mhd., sw. F.: nhd. Patene, Oblattentellerchen; Hw.: s. patēn; vgl. mnl. patene, mnd. patene; Q.: (st. F.) Stagel (FB patēne), Berth (um 1275), SchwPr; E.: s. ahd. pfatena, phatena, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, „Pfanne“, Schüssel, Hostienteller; lat. patina, patena, F., Schüssel, Pfanne; gr. πατάνη (patánē), F., Schüssel; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. (ält.) Patene, Paten, F., Patene, der zugleich als Kelchdeckelchen dienende Hostienteller, DW 13, 1500 (Patene); L.: Lexer 158a (patēn), Hennig (patēn)

paternoster, mhd., st. M., st. N.: nhd. „Paternoster“, Vaterunser, Rosenkranz; Hw.: vgl. mnd. pāternoster; Q.: EckhI (FB paternoster), Elis, Helbl, JTit, KvWEngelh, Neidh, ReinFu, Renner, Rol, Roseng, SchwPr, Spec (um 1150), UvLFrb, Wartb, Wh, Urk; E.: s. lat. pater, M., Vater; idg. *pətḗr, *pətḗ, *phtḗr, M., Vater, Pokorny 829; idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; lat. noster, Poss.-Pron., unser; vgl. lat. nōs, Pers.-Pron., wir; idg. *nē̆s-, *nō̆s-, Pron., wir, Pokorny 758; s. idg. *ne- (3), *nō-, Pron., wir, Pokorny 758; W.: nhd. (ält.) Paternoster, M., N., Paternoster, Vaterunser, DW 13, 1502; L.: Lexer 435c (paternoster), Hennig (paternoster), WMU (pāternoster N103 [1271] 1 Bel.)

pāternosterære*, pāternosterer, mhd., st. M.: nhd. „Paternosterer“, Hersteller von Rosenkränzen; Q.: Tuch, Urk (1292); E.: s. paternoster; W.: nhd. (ält.) Paternosterer, M., Paternosterer, Rosenkranzmacher, DW 13, 1503; L.: WMU (pāternosterer N555 [1292] 2 Bel.)

pāternosterer, mhd., st. M.: Vw.: s. pāternosterære*

pāternostersnuor, mhd., st. F.: nhd. Betschnur, Rosenkranz; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. paternoster, snuor (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 213 (paternostersnuor)

paterōn, mhd., st. M.: Vw.: s. patrōn

patgewant, mhd., st. N.: Vw.: s. badegewant

patōnige, mhd., F.: Vw.: s. batōnje

patriarc, mhd., st. M.: nhd. Patriarch, Kirchenoberhaupt, Erzvater, Amtsbereich des Patriarchen; Hw.: s. patriarche; vgl. mnl. patriarke, mnd. patriarche; Q.: EbvErf (um 1220), UvL; E.: s. lat. patriarcha, M., Patriarch; gr. πατριάρχης (patriárchēs), M., Patriarch; vgl. gr. πατήρ (patḗr), M., Vater; gr. ἄρχειν (árchein), V., vorangehen, der Erste sein (V.); idg. *pətḗr, *pətḗ, *phtḗr, M., Vater, Pokorny 829; s. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; weitere Herkunft von r̥rcein (árchein) unklar, s. Frisk 1, 571; W.: s. nhd. Patriarch, M., Patriarch, DW 13, 1504; L.: Lexer 158a (patriarche)

patriarchatum, mhd., st. N.: nhd. Patriarchat; Q.: Enik1 (um 1272) (FB patriarchatum); E.: s. patriarc; W.: s. nhd. Patriarchat, N., Patriarchat, DW-

patriarche, patriarke, mhd., sw. M.: nhd. Patriarch, Kirchenoberhaupt, Erzvater, Amtsbereich des Patriarchen; ÜG.: lat. patriarcha PsM; Hw.: s. patriarc; vgl. mnl. patriarke, mnd. patriarche; Q.: PsM, TrSilv, RAlex, RWchr, ErzIII, Enik, DSp, Brun, SGPr, SHort, Kreuzf, HvNst, Apk, EckhII, EckhIII, KvHelmsd, Tauler, WernhMl (FB patriarche), BuchdRügen, Elis, GenM (um 1120?), JTit, Kröllwitz, KvWPart, Mar, MargW, NvJer, PassI/II, Walth, Urk; I.: Lw. lat. patriarcha; E.: s. ahd. patriarcho* 1, sw. M., Patriarch, Erzvater, Stammvater des jüdischen Volkes; lat. patriarcha, M., Patriarch; gr. πατριάρχης (patriárchēs), M., Patriarch; vgl. gr. πατήρ (patḗr), M., Vater; gr. ἄρχειν (árchein), V., vorangehen, der Erste sein (V.); idg. *pətḗr, *pətḗ, *phtḗr, M., Vater, Pokorny 829; s. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; weitere Herkunft von ἄρχειν (árchein) unklar, s. Frisk 1, 571; W.: s. nhd. Patriarch, M., Patriarch, DW 13, 1504; L.: Lexer 158a (patriarche), Hennig (patriarche), WMU (patriarche N594 [1293] 8 Bel.)

patriarke, mhd., sw. M.: Vw.: s. patriarche

patrōn, paterōn, mhd., st. M.: nhd. Patron, Schiffspatron, Kapitän; Hw.: s. patrōne; Q.: Suol, RqvII, MinnerII, Pilgerf (FB patrōn), Georg (nach 1231); I.: Lw. lat. patrōnus; E.: s. lat. patrōnus, M., Patron, Schutzherr; vgl. pater, M., Vater; idg. *pətḗr, *pətḗ, *phtḗr, M., Vater, Pokorny 829; idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: s. nhd. Patron, M., Patron, Schutzheiliger, Schutzherr, Schutzherr einer Kirche, Patron eines Schiffes, Schirmherr, Beschützer, Verteidiger, DW 13, 1505; L.: Lexer 158a (patrōn), Hennig (patriarche)

patrōne, mhd., sw. M.: nhd. Patron, Schiffspatron, Kapitän; Hw.: s. patrōn; vgl. mnd. patrōne (1); Q.: AntichrL (1160-1180); I.: Lw. lat. patrōnus; E.: s. lat. patrōnus, M., Patron, Schutzherr; vgl. pater, M., Vater; idg. *pətḗr, *pətḗ, *phtḗr, M., Vater, Pokorny 829; idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: s. nhd. Patron, M., Patron, Schutzheiliger, Schutzherr, Schutzherr einer Kirche, Patron eines Schiffes, Schirmherr, Beschützer, Verteidiger, DW 13, 1505; L.: Lexer 158a (patrōne)

patswam, mhd., st. M.: Vw.: s. badeswam

patwāt, mhd., st. F.: Vw.: s. batwāt

patzeide, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Getränkemaß; Q.: StRMeran, UrbSonnenb (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. mlat. batiaca, F., Weingeschirr; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (patzeide)

*paulen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. wider-; E.: ?; W.: nhd. DW-

pavelūn, pavilūn, poulūn, mhd., st. N.: nhd. „Pavillon“, Zelt; Hw.: s. pavelūne; vgl. mnd. pāwlūn; Q.: Pal, Suol, RqvI, RqvII, RAlex, RWh, HTrist, Ot, MinnerI, MinnerII (FB pavelūn), Crane, Eilh (1170-1190), HvNst, Köditz, Wig; E.: s. afrz. pavillon, M., Zelt; lat. pāpilio, M., Schmetterling, Falter; vgl. idg. *peled-, Sb., Adj., Feuchtigkeit, feucht, Pokorny 800; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Pavillon, M., Pavillon, Zeltdach, Zelthaus, Gartenhaus, DW 13, 1515; L.: Lexer 158a (pavelūn)

pavelūne, pavilūne, poulūn, poulūne, palūne, balūne, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pavillon“, Zelt; Hw.: s. pavelūn; Q.: EbvErf, Elis, Ren, Trist, UvZLanz (nach 1193); E.: s. frz. afrz. pavillon, M., Zelt; lat. pāpilio, M., Schmetterling, Falter; vgl. idg. *peled-, Sb., Adj., Feuchtigkeit, feucht, Pokorny 800; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Pavillon, M., Pavillon, Zeltdach, Zelthaus, Gartenhaus, DW 13, 1515; L.: Lexer 158a (pavelūn), Hennig (pavelūne)

pāves, mhd., st. M.: Vw.: s. bābes

pavese, pavēse, pafese, mhd., sw. F.: nhd. „Pavese“, Art großes Schild mit langer eiserner Speerspitze zum Feststecken in der Erde und zur Deckung des Schützen, schildförmige Semmelschnitten; Q.: Beh, Chr, Ring (1408/1410); E.: s. it. pavese, F., Holzschild; von it. Pavia, ON, Pavia; W.: nhd. (ält.) Pavese, Pafese, F., Pavese, Art großes Schild mit langer Spitze, DW 13, 1515; L.: Lexer 158a (pavese), Hennig (pavēse)

pavēse, mhd., sw. F.: Vw.: s. pavese

pavesenære*, pavesener, mhd., st. M.: nhd. ein Pavesenschläger; Q.: Beh (1462-1465); E.: s. pavese; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 214 (pavesener)

pavesener, mhd., st. M.: Vw.: s. pavensenære*

paviliōn, mhd., st. M.: nhd. wie ein Pfau schillernder Stoff; Q.: Suol (FB paviliōn); E.: s. lat. põvo, M., Pfau; Entlehnung aus dem Osten; W.: nhd. DW-

pavilūn, mhd., st. N.: Vw.: s. pavelūne

pavilūne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pavelūne

paviment, mhd., st. N.: nhd. „Paviment“, Estrich, Pflaster; Hw.: vgl. mnd. pavīment; Q.: Suol, RqvII (FB paviment), KvWTroj (1281-1287), PassI/II; E.: s. lat. pavīmentum, N., Estrich, Estrichboden; vgl. lat. pavīre, V., schlagen; idg. *pēu-, *pəu-, *pū̆-, V., hauen, schlagen, Pokorny 827; W.: nhd. (ält.) Paviment, N., Paviment, Fußboden, Estrich, DW 13, 1516; L.: Lexer 158a (paviment)

pavimenten, mhd., sw. V.: nhd. „pavimenten“, pflastern, täfeln; Q.: Suol, Brun (1275-1276) (FB pavimenten); E.: s. paviment; W.: nhd. DW-

pavrīen, pafrīen*, mhd., sw. V.: nhd. pflastern; Q.: Pilgerf (1390?) (FB pavrīen); E.: s. paviment; W.: nhd. DW-

paz, mhd., Adv.: Vw.: s. baz

pe..., mhd.: Vw.: s. be...

pēanīt, mhd., sw. M.: nhd. Edelstein; Q.: Suol, RqvI (FB pēanīt), BdN, Parz (1200-1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pēanīt)

pec, mhd., st. N.: Vw.: s. becke

pēce, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem

pech..., mhd.: Vw.: s. bech...

pechāre, mhd., st. M.: Vw.: s. becher

pechelhūbe, mhd., sw. F.: Vw.: s. beckelhūbe

pechwelle, mhd., st. N., st. F.: Vw.: s. bechwelle

peckart, mhd., st. M.: Vw.: s. bēgehart

pēde, mhd., Indef.-Pron.: Vw.: s. beide

pedell, mhd., sw. M.: Vw.: s. bedell

pedemensāme, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfedemensāme*

pedūn, mhd., st. M.: nhd. Fußbote, Läufer (M.) (1), Bote; Q.: Suol, Ren (nach 1243), HTrist (FB pedūn); E.: s. afrz. pedon, M., Fußbote?; s. lat. pēs, M., Fuß, Huf, Kralle; idg. *pō̆ts, M., Fuß, Pokorny 790; s. idg. *pē̆d- (2), *pō̆d-, V., M., gehen, fallen, Fuß, Fessel (F.) (2), Pokorny 790; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a, Hennig (pedūn)

peffer..., mhd.: Vw.: s. pfeffer

pehhila, mhd., F.: Vw.: s. bechela

pēhme, mhd., Adj.: Vw.: s. bēhme

peide, mhd., Indef.-Pron.: Vw.: s. beide

Peier, mhd., st. M.: Vw.: s. Beier

peigen, mhd., sw. V.: nhd. verkaufen, versteigern; Q.: MH (1470-1480); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 214 (peigen)

peile, mhd., F.: nhd. Stroh; Hw.: s. pelege, pelle; Q.: Kreuzf (1301) (FB peile); E.: s. afrz. paille, F., Stroh; lat. palea, F., Spreu, Stoff; vgl. idg. *pel- (2b), Sb., Staub, Mehl, Brei, Pokorny 802; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (peile)

*peilen?, *pīlen?, mhd., V.: Vw.: s. ane-; E.: s. pīlen; W.: nhd. DW-

pein..., mhd.: Vw.: s. bein...

*peins?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: ?; W.: nhd. DW-

peirisch, mhd., Adj.: Vw.: s. beirisch

peisen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pensen

peitel, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. biutel

peiten, mhd., sw. V.: Vw.: s. beiten

peke, mhd., M., F.: nhd. Schlemmer, Schlemmerin, Prasser, Prasserin; ÜG.: lat. ganeo Voc, lupa Voc; Q.: Voc (1422); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 215 (peke)

pelege, palēe, mhd., sw. F.: nhd. Stroh; Hw.: s. peile, pelle; E.: s. lat. palea, F., Spreu, Stoff; vgl. idg. *pel- (2b), Sb., Staub, Mehl, Brei, Pokorny 802; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pelege)

pelegrīm, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīn

pelenze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenze

pelgen, mhd., st. V.: Vw.: s. belgen (1)

pelikān, pellikān, pellicān, pelikīn, pellikīn, mhd., st. M.: nhd. Pelikan; ÜG.: lat. pelicanus Gl; Hw.: vgl. mnl. pellicaen, pelicaen, mnd. pelikān; Q.: HvNst (FB pellicān), BdN, Freid, Gl, KvWGS, KvWLd, Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. pelicānus; E.: s. lat. pelicānus, M., Pelikan; gr. πελεκᾶνος (pelekanos), M., Pelikan; vgl. gr. πέλεκυς (pélekys), M., Axt, Doppelaxt; Erbwort aus dem Indogermanischen; W.: nhd. Pelikan, M., Pelikan, DW 13, 1533; L.: Lexer 435c (pelikān), Glossenwörterbuch 458b (pellicān), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 214 (pellicân), EWAhd 6, 1329

pelikīn, mhd., st. M.: Vw.: s. pelikān

pelle..., mhd.: Vw.: s. pfellel...

pelle (1) 1, belle (3), mhd., sw. F.: nhd. Spreu, Getreideabfall; ÜG.: lat. quisquilia Gl; Hw.: s. peile, pelege; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. lat. palea, F., Spreu, Stoff; vgl. idg. *pel- (2b), Sb., Staub, Mehl, Brei, Pokorny 802; L.: Glossenwörterbuch 46a (belle), 458b (pelle), 837b (belle), Karg-Gasterstädt/Frings 1, 873 (belle); W.: nhd. DW-

pellelbovir, mhd., st. M.: nhd. Purpurseide; E.: s. pellel (?), pfellel; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pellelbovir)

pellelīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, aus Seide hergestellt; E.: s. pfellel; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelīn)

pellez, mhd., st. M.: Vw.: s. belliz

pellicān, mhd., st. M.: Vw.: s. pelikān

pellikān, mhd., st. M.: Vw.: s. pelikān

pellikīn, mhd., st. M.: Vw.: s. pelikān

pellīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, aus Seide hergestellt; E.: s. pfellel; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelīn

pelliz, mhd., st. M.: Vw.: s. belliz

peluot, mhd., st. N.: Vw.: s. bluot

pelz, mhd., st. M.: Vw.: s. belliz

pelz..., mhd.: Vw.: s. belz...

pelzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. belzen

pelzer (1), mhd., st. M.: Vw.: s. belzære (1)

pelzer (2), mhd., st. M.: Vw.: s. belzære (2)

pelzer (3), mhd., st. M.: Vw.: s. belzære (3)

pelzerīe, mhd., sw. F.: nhd. „Pelzerei“, Pelzwerk, Pelzwerkmarkt; Q.: RqvII (FB pelzerīe); E.: s. pellez; W.: nhd. (ält.) Pelzerei, F., Pelzerei, Pelzwerk, DW 13, 1536

pēn, mhd., st. F.: nhd. „Peen“, Strafe; Hw.: s. pīne, pēne; Q.: Mar (1172-1190), KvHelmsd (FB pēne), BdN; E.: s. mit. penna, F., Strafe; s. lat. poena, F., Buße, Strafe; gr. ποινή (poinḗ), F., Sühne, Strafe, Rache; vgl. idg. *kᵘ̯ei- (1), V., achten, beobachten, scheuen, ehren, strafen, büßen, rächen, Pokorny 636; W.: nhd. (ält.) Peen, Pön, F., Peen, Strafe, Buße, DW 13, 1998 (Pön); L.: Lexer 158a (pēn), Hennig (pēn)

pendekeit, mhd., st. F.: Vw.: s. behendicheit

pēne, mhd., sw. F.: nhd. „Peen“, Strafe; Vw.: s. dinges-, über-; Hw.: s. pīne, pēn; vgl. mnd. pēne; Q.: BdN, Diocl, GestRom, PuS, StRDinkelsb, Urk (1273); E.: s. lat. poena, F., Buße, Strafe; gr. ποινή (poinḗ), F., Sühne, Strafe, Rache; vgl. idg. *kᵘ̯ei- (1), V., achten, beobachten, scheuen, ehren, strafen, büßen, rächen, Pokorny 636; W.: s. nhd. (ält.) Peen, Pön, F., Peen, Strafe, Buße, DW 13, 1998 (Pön); L.: Lexer 158a (pēne), WMU (pēne 206 [1273] 55 Bel.)

pengel, mhd., st. M.: Vw.: s. bengel

pengeln, mhd., sw. V.: Vw.: s. bengelen* (1)

penich, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennich

pēnitencie, pēnitentie, pēnitenze, pēnitente, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pönitenz“, Reue, Buße; Hw.: vgl. mnd. pēnitencie; Q.: (st. F.) EckhII, EckhV, (sw. F.) Tauler (FB pēnitenze), EvBeh, JTit, Myst, PrLeys (Ende 12. Jh.); I.: Lw. lat. paenitentia; E.: s. lat. paenitentia, F., Reue, Verschämtheit; vgl. lat. paenitēre, V., Reue verursachen, reuen, leid tun; vgl. idg. *pēi-, *pē-, *pī-, *peiə-, V., weh tun, beschädigen, schmähen, Pokorny 792; W.: s. nhd. (ält.) Pönitenz, F., Pönitenz, Strafe, Buße, Bußübung, DW 13, 1998; L.: Lexer 158a (pēnitenze), Hennig (pēnitencie)

pēnitente, mhd., st. F.: Vw.: s. pēnitencie

pēnitentiære*, pēnitentier, pēnitenziære*, pēnitenzier, mhd., st. M.: nhd. „Pönitenzier“, Bußprediger; Q.: RqvII, Tauler (vor 1350) (FB pēnitenzier), Chr; E.: s. pēnitencie; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pēnitenzier), Hennig (pēnitentier)

pēnitenze, mhd., st. M.: Vw.: s. pēnitencie

pēnitenzienleben, mhd., st. N.: nhd. Bußleben; Q.: Eckh (1. Drittel 14. Jh.); E.: s. pēnitencie, leben (3); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 215 (pênitenzienleben)

pensel, bensel, pinsel, pensil, mhd., st. M.: nhd. Pinsel; ÜG.: lat. penicillum Gl; Hw.: vgl. mnd. pinsel; Q.: Pal, Suol, RqvI, SHort, Minneb, MinnerII, EvA (FB pensel), Gl (12. Jh.), Hätzl, JTit, Kudr, Mügeln, Suchenw, UvEtzWh, UvLFrb, Virg, Wigam, Winsb; I.: Lw. mlat. penicellus; E.: s. ahd.? pensil 3?, st. M. (a?), Pinsel; mlat. penicellus, M., „Schwänzlein“, Pinsel; vgl. lat. pēnis, M., Schwanz, Penis; vgl. idg. *pes- (3), N., Glied, Pokorny 824; W.: s. nhd. Pinsel, M., Pinsel, DW 13, 1861; L.: Lexer 158a (pensel), Hennig (pensel), Glossenwörterbuch 458b (pensil), LexerHW 2, 216 (pensel), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pinsel), LexerN 3, 337 (pensel)

penselīn, pinselīn, benselīn, mhd., st. N.: nhd. Pinsellein; Q.: Suol (FB penselīn), KvWEngelh (vor 1260); E.: s. pensel; W.: s. nhd. Pinsellein, N., Pinsellein, DW-; L.: Benecke/Müller/Zarncke II/1, 520b (pinselîn)

penselpixe, mhd., st. M.: nhd. Edelstein; Q.: Suol (FB penselpixe); E.: s. pensel; W.: nhd. DW-

penselstrich, pinselstrich, benselstreich, benselstrich, mhd., st. M.: nhd. Pinselstrich; Q.: Pal, Suol, RqvI (FB penselstrich), Er (um 1185), Flore, Frl, Hadam; E.: s. pensel, strich; W.: s. nhd. Pinselstrich, M., Pinselstrich, DW 13, 1864; L.: Hennig (penselstrich), LexerHW 2, 216 (penselstreich), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 688a (benselstreich), II/2, 689a (benselstrich)

penselwerc*, pinselwerc, mhd., st. N.: nhd. „Pinselwerk“, Gemälde; Q.: Suol (FB penselwerc); E.: s. pensel, pinsel, werc; W.: s. nhd. Pinselwerk, N., Pinselwerk, DW 13, 1864; L.: Lexer 436c (pinselwerc)

pensen, pinsen, peisen, mhd., sw. V.: nhd. denken, nachdenken, erwägen; Hw.: vgl. mnd. pinsen; Q.: MinnerII (FB pensen), Karlmeinet, SalMor (2. Hälfte 12. Jh.), Wh; E.: s. frz. penser, V., denken, nachdenken; lat. pēnsāre, V., wägen, abwägen, beurteilen; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pensen), Hennig (pensen)

pensieren (1), mhd., sw. V.: nhd. denken, nachdenken, erwägen; Q.: Suol1 (FB pensieren), Trist (um 1210); E.: s. frz. penser, V., denken, nachdenken; lat. pēnsāre, V., wägen, abwägen, beurteilen; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (pensieren)

pensieren (2), mhd., st. N.: nhd. Denken, Nachdenken, Erwägen; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. pensieren (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 216 (pensieren)

pensil, mhd., st. M.: Vw.: s. pensel

pentekeit, pendekeit, mhd., st. F.: Vw.: s. behendicheit

pēnval, pēnfal*, mhd., st. M.: nhd. „Peenfall“, Strafgeld, Buße; Q.: MH (1470-1480); E.: s. pēn, val; W.: nhd. (ält.) Peenfall, Pönfall, M., Peenfall, Strafgeld, Buße, DW 13, 1998 (Pönfall); L.: Lexer 156b (penval)

pēnvellic, pēnfellic*, mhd., Adj.: nhd. „peenfällig“, bußfällig; Q.: LexerHW (15. Jh.); E.: s. pēn, pēne, vellic; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (penvellic)

penz, mhd., sw. M.: nhd. dummer Mensch, trotziger Mensch, roher Mensch; Q.: BdN (1348/1350); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 216 (penz)

pēōn, peon, mhd., st. F.: nhd. Päonie, Pfingstrose; Hw.: vgl. mnd. pēōnie; Q.: BdN (1348/1350); E.: ahd. beonia 16, st. F. (ō), Päonie, Pfingstrose; s. lat. paeōnia, F., Päonie; gr. παιωνια (paionia), F., Päonie; vgl. gr. Παιάν (Paián), M.=PN, „Krankheiten durch Zaubergesang Heilender“ (Beiname des Apollon); vgl. idg. *pēu-, *pəu-, *pū̆-, V., hauen, schlagen, Pokorny 827?; W.: s. nhd. Päonie, F., Päonie, Pfingstrose, DW-; L.: Hennig (pēōn)

pēōnkrūt, mhd., st. N.: nhd. Pfingstrose, Päonie; Hw.: vgl. mnd. pēōnkrūt; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pēōn, krūt; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pēōnkrūt)

*pepel?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. ahd. blabbezon; W.: nhd. DW-

pepelære, mhd., st. M.: nhd. Päppeler, Pfleger; Q.: Helbl (1290-1300); E.: s. pepelen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pepelære)

pepelen, mhd., sw. V.: nhd. „päppeln“, füttern, zärtlich umgehen, pflegen; Q.: Helbl (1290-1300); E.: s. mlat. pappāre, V., pappen, essen; vgl. idg. *pappa, *papa, M., Vater, Speise, Pokorny 789; W.: nhd. (ält.) päppeln, sw. V., päppeln, wie einem Kinde zu essen geben, zärtlich umgehen, pflegen, DW 13, 1445; L.: Lexer 158a (pepelen)

pepo, mhd., st. M.: nhd. Kapaun; Q.: BdN (1348/1350); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pepo)

peppe, mhd., st. F.: Vw.: s. pappe

per..., mhd.: Vw.: s. ber...

perdrīs, mhd., st. M.: Vw.: s. pardrīs

perdūnen, mhd., st. N.: nhd. Blasen auf der pardūne; Q.: Kolm (um 1470); E.: s. pardūne; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 217 (perdûnen)

peregrīn, mhd., st. M.: nhd. Pilger; Hw.: s. pilegrīm; E.: s. lat. peregrīnus, Adj., fremd, ausländisch; vgl. lat. per, Präp., durch, über; lat. ager, M., Feld, Grundstück; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *ag̑ros, Sb., Weide (F.) (2), Feld, Flur (F.), Pokorny 6; vgl. idg. *ag̑-, V., treiben, schwingen, bewegen, führen, Pokorny 4; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (peregrīn)

pergamentære*, pergamenter, bermeter, mhd., st. M.: nhd. „Pergamenter“, Pergamentmacher; Q.: Chr, NüP, Urk (1283); E.: ahd. pergamināri*, st. M. Pergamentverfertiger, Pergamentmacher; (ja), s. mhd. pergament; W.: nhd. (ält.) Pergamenter, M., Pergamentmacher, DW 13, 1545; L.: WMU (pergamenter 607 [1283] 1 Bel.)

pergamentbrief, mhd., st. M.: nhd. Pergamentbrief, Pergamenturkunde; Hw.: vgl. mnd. pergamēnbrēf; Q.: Chr (vor 1420); E.: s. pergemante, brief (1); W.: nhd. Pergamentbrief, M., Pergamentbrief, DW 13, 1544; L.: LexerHW 2, 217 (pergamentbrief)

pergamente, pergement, pergemint, perment, permet, permit, permint, perminte, birmit, pirment, pirmet, pirimente, bermit, bermint, mhd., st. N.: nhd. Pergament; ÜG.: lat. pergamentum Gl; Hw.: vgl. mnl. pargameen, pergameen, mnd. pergamēn; Q.: LAlex, HlReg, Märt, MinnerII, Teichn, SAlex, Pilgerf (FB pergamente), BdN, En, Georg, Hätzl, Myst, Nib, Parz, PassI/II, SchwSp, Gl (12. Jh.); E.: vgl. ahd. pergamin* 6, pergamīn*, st. N. (a), Pergament; s. lat. Pergamēnum, N., Pergament?; vgl. lat. Pergamum, N.=ON, Pergamon; gr. Πέργαμον (Pérgamon), N.=ON, Pergamon, Hochburg; idg. bʰereg̑ʰ-, Adj., hoch, erhaben, Pokorny 140; vgl. idg. *bʰer- (1), V., tragen, bringen, Pokorny 128; W.: s. nhd. Pergament, N., Pergament, DW 13, 1544; L.: Lexer 158a (pergamente), Hennig (pergement), Glossenwörterbuch 458b (pergamente), EWAhd 6 1338

pergamenter, mhd., st. M.: Vw.: s. pergamentære*

pergement, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

pergemint, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

pergot, mhd., Adj.: Vw.: s. bergeht*

perhaft, mhd., Adj.: Vw.: s. berhaft

perherre, mhd., M.: Vw.: s. pfarrehērre

perhtheit, mhd., st. F.: Vw.: s. berhtheit

perihten, mhd., sw. V.: Vw.: s. berihten

perille, berille, mhd., sw. M.: nhd. ein Fisch; Q.: Freid (1215-1230); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 218 (perille)

perinnen, mhd., st. V.: Vw.: s. brinnen

perit, mhd., sw. M.: nhd. „Perit“, Stein; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. beryt (?); W.: nhd. DW-; L.: Hennig (perit)

perjurium, mhd.?, Sb.: nhd. Meineid; Q.: Ot (1301-1319) (FB perjurium); I.: Lw. lat. periūrium; E.: s. lat. periūrium, N., falscher Eid, Meineid; vgl. lat. per, Präp., durch, über; lat. iūrāre, V., schwören; lat. iūs, N., Satzung, Verordnung, Recht; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *i̯eu̯os-, Sb., Satzung, Verbindlichkeit?, Pokorny 512; idg. *i̯eu- (2), *i̯eu̯ə-, *i̯eug-, V., bewegen, verbinden, Pokorny 508; W.: nhd. DW-

perle, mhd., st. F.: Vw.: s. berle

perlen, mhd., sw. V.: Vw.: s. berlen

perlīche, mhd., Adv.: Vw.: s. bärlīche (1)

perment, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

permet, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

permint, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

perminte, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

permit, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

pern, mhd., st. V.: Vw.: s. beren (1)

perpiniōnisch, mhd., Adj.: nhd. aus Perpignan stammend; Q.: NüP (13./15. Jh.); E.: vom ON Perpignan; von mlat. Perpiniacum, N.=ON, Perpignan; weitere Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 218 (perpiniōnisch)

perre, mhd., st. M.: Vw.: s. berre

perrūn, mhd., st. N.: nhd. Haupttreppe, Freitreppe; Q.: RqvI (FB perrūn); E.: ?; W.: nhd. DW-;

Persā, mhd.?, st. M.: nhd. Perser; Hw.: vgl. mnd. persære*; E.: s. lat. Persa, M., Perser (M.); vgl. gr. Πέρσης (Pérsēs), M., Perser (M.); W.: s. nhd. Perser, M., Perser, DW-; L.: Hennig (Persān)

persāt, mhd., st. M.: nhd. ein Baumwollzeug, Kattun; Q.: Urk (1244); E.: Herkunft ungeklärt? von Persā?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 218 (persât)

Perse, mhd., sw. M.: nhd. Perser; E.: s. Persā; W.: s. nhd. Perser, M., Perser, DW-; R.: Perse (Pl.): nhd. Perser; L.: Hennig (Perse)

persevant, mhd., st. M.: Vw.: s. parzivant

Persīā, mhd., N.: nhd. Persien; Hw.: vgl. mnd. Persien; E.: s. Persā; W.: s. nhd. Persien, N., Persien, DW-; L.: Hennig (Persīā)

persich, mhd., st. M.: nhd. „Pfirsich“ (?); Hw.: s. pfersich, vgl. mnl. persike, mnd. persik; Q.: HvNst (um 1300) (FB persich), Voc; E.: s. pfersich (?); W.: s. nhd. Pfirsich, M., Pfirsich, DW 13, 1704

Persīde, mhd., N.: nhd. Persien; E.: s. Persā; W.: s. nhd. Persien, N., Persien, DW-; L.: Hennig (Persīā)

persisch, mhd., st. M.: nhd. Fischart; E.: s. ber (?); W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (persisch)

persōen, mhd., sw. V.: Vw.: s. persōnen*

persōn, mhd., st. F.: nhd. Person, Gestalt, Ansehen; Hw.: s. persōne; Q.: BdN (1348/1350); I.: Lw. lat. persōna; E.: s. lat. persōna, F., Maske, Person; vgl. lat. per, Präp., durch, über; lat. sonāre, V., tönen, ertören, schallen; lat. sonus, M., Schall, Ton (M.) (2); vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *su̯en-, V., tönen, schallen, Pokorny 1046; W.: nhd. Person, F., Person, DW 13, 1561; L.: Lexer 158a, Hennig (persōn)

persōne, mhd., sw. F.: nhd. Person, Gestalt, Ansehen; ÜG.: lat. persona STheol; Vw.: s. mannes-, niht-; Hw.: s. persōn; vgl. mnd. persōne (1); Q.: (F.) ErzIII, EckhIII, EckhV, KvMSph, (st. F.) Ren, DvAPat, GTroj, HvBurg, EckhI, EckhII, KvHelmsd, Hawich, MinnerII, EvA, Tauler, WernhMl, Gnadenl, (sw. F.) Brun, Apk, EckhII, Parad, BDan, Hiob, HistAE, EvB (FB persōne), AntichrL (1160-1180), Elis, Erlös, Köditz, KvWSilv, Loheng, Renner, STheol, Urk; E.: s. persōn; W.: s. nhd. Person, F., Person, DW 13, 1561; L.: Lexer 158a, Hennig (persōne), WMU (persōne 93 [1265] 33 Bel.)

persōnen*, persōen, mhd., sw. V.: nhd. „personen“, zur Person machen; Hw.: vgl. mnd. persōnen; Q.: EckhII (vor 1326) (FB persōnen); E.: s. persōne; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (persōen)

persōnet, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. stattlich, wohlgestalt; ÜG.:_lat. personatus Voc; Q.: Chr, Voc (1420); E.: s. persōnen*; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 218 (persônet)

persōnier, mhd., st. N.: nhd. „Personier“, angenommene Gestalt, Mummerei, Persönlichkeit; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. persōne; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (persōnier), Hennig (persōnier)

personieren, mhd., sw. V.: nhd. „personieren“, leiblich gestalten; Q.: LS (1430-1440); E.: s. persōn; W.: nhd. (ält.) personieren, sw. V., personieren, DW 13, 1566; L.: Lexer 158b (personieren)

persœnelīn, mhd., st. N.: nhd. „Persönlein“; Q.: SHort (nach 1298) (FB persœnelīn); E.: s. persōne; W.: nhd. DW-

persōnlich, mhd., Adj.: Vw.: s. persœnlich

persœnlich, persōnlich, mhd., Adj.: nhd. persönlich, wesenhaft; ÜG.: lat. personalis STheol; Hw.: vgl. mnd. persȫnelīk; Q.: EckhI (vor 1326), EckhIII, STheol, Tauler, Seuse (FB persōnlich); I.: Lüs. lat. personalis; E.: s. persōn; W.: nhd. persönlich, Adj., Adv., persönlich, DW 13, 1566; L.: Hennig (persœnlich)

persōnlīche, mhd., Adv.: nhd. persönlich; Q.: Tauler (vor 1350) (FB persōnlīche); E.: s. persōn, līch; W.: s. nhd. persönlich, Adj., Adv., persönlich, DW 13, 1566

persōnlīcheit, mhd., st. F.: Vw.: s. persōnlīchheit*

persœnlīchen, persōnlīchen, mhd., Adv.: nhd. persönlich, wesenhaft; Hw.: vgl. mnd. persȫnelīken; E.: s. persœnlich; W.: s. nhd. persönlich, Adj., Adv., persönlich, DW 13, 1566; L.: Hennig (persœnlīchen)

persōnlīchheit*, persōnlīcheit, persōnlickeit, mhd., st. F.: nhd. Persönlichkeit; ÜG.: lat. personalitas STheol; Hw.: vgl. mnd. persȫnelichēt*; Q.: EckhIII (vor 1326), STheol, Seuse (FB persōnlīcheit); I.: Lüs. lat. personalitas; E.: s. persōn; W.: nhd. Persönlichkeit, F., Persönlichkeit, DW 13, 1567; L.: Lexer 158a (persōnlicheit), Hennig (persōnlīcheit)

pert (1), mhd., Adj.: Vw.: s. berht

pert (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

pertic, mhd., Adj.: nhd. parteiisch; Vw.: s. wider-; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. parte; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (pertic), Hennig (pertic)

perūchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. beruochen

peruochen, mhd., sw. V.: Vw.: s. beruochen

perūle, mhd., st. F.: Vw.: s. berūle*

perunet, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. berunet

pervrit, mhd., st. M., sw. M., st. N.: Vw.: s. bercvrit

perze, mhd., st. F.: nhd. Glanz, stechender Glanz, durchdringender Glanz; Q.: JvFrst (FB perze), UvZLanz (nach 1193); E.: s. afrz. perce; vgl. afrz. percer, V., durchbohren; vulgärlat. pertūsiare, V., durchbohren; vgl. lat. pertundere, V., durchstoßen, durchbohren, durchlöchern; lat. per, Präp., durch, über; lat. tundere, V., stoßen, schlagen, hämmern, zerstoßen (V.); vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *steud‑, *teud‑, V., stoßen, schlagen, Pokorny 1033; idg. *steu‑ (1), *teu‑ (1), V., stoßen, schlagen, Pokorny 1032; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b, Hennig (perze)

peschöuwede, mhd., st. F.: Vw.: s. beschouwede

pesem, mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. beseme

pesme, mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. beseme

pesmenstil, mhd., st. M.: Vw.: s. besemenstil

pestilencie, pestilenz, mhd., sw. F., st. F., st. M.: nhd. „Pestilenz“, Pest (F.) (1), Seuche; ÜG.: lat. pestilentia Gl; Hw.: mnd. pestilencie; Q.: Chr, Gl, Köditz (1315/1323); I.: Lw. lat. pestilentia?; E.: s. lat. pestilentia, F., Seuche, ansteckende Krankheit; vgl. lat. pestis, F., ansteckende Krankheit, Seuche; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Pestilenz, F., Pestilenz, DW 13, 1573; L.: LexerHW 2, 219 (pestilencie)

pestilenz, mhd., sw. F., st. F., st. M.: Vw.: s. pestilencie

pestīn, mhd., Adj.: Vw.: s. bestīn

pet..., mhd.: Vw.: s. bete...

pēter, mhd., st. M.: nhd. „Peter“, Münze mit dem Bild des heiligen Petrus; Hw.: vgl. mnd. Pēter; E.: s. lat. Petrus, M.=PN, Petrus; s. gr. πέτρος (pétros), M., Stein, Felsblock; weitere Herkunft unklar; von einer idg. Wurzel *per-; W.: nhd. Peter, M., Peter (Eigenname), Münze mit dem Bild des heiligen Petrus, dummer Mensch, fauler Mensch, steifer Mensch, langweiliger Mensch, verdrießlicher Mensch, Scharfrichter, Penis eines Knaben, DW 13, 1577; L.: Lexer 158b (pēter)

peterære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære*

pēteren*, pētern, mhd., sw. V.: nhd. „petern“, dem heiligen Petrus nachfolgen; Q.: Ot (1301-1319) (FB pētern); E.: s. pēter; W.: nhd. (ält.) petern, sw. V., petern, dem heiligen Petrus nachfolgen, nach dem heiligen Petrus arten, DW 13, 1578

peterer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære*

pēterlīn, mhd., st. N.: nhd. „Peterlein“, Petersilie; Q.: BvgSp (um 1350), Gl, WeistGr; E.: ahd.? peterlīn* 2, st. N. (a), Petersilie; W.: nhd. (ält.) Peterlein, N., Petersilie, DW 13, 1577; L.: Lexer 158b (pēterlīn)

pēterlīnkrūt, mhd., st. N.: nhd. Petersilie; Q.: BvgSp (um 1350); E.: s. pēterlīn, wurz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 219 (pêterlînkrût)

pētern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pēteren*

pētersil, mhd., sw. M., st. F., sw. F., st. M.: nhd. Petersilie; Hw.: s. pētersilje; vgl. mnd. persele; Q.: BdN, BvgSp, ReinFu (Ende 13. Jh.); E.: ahd. petersil 7, st. M. (a?, i?), Petersilie; s. lat. petroselīnum, N., Petersilie; gr. πετροσέλῖνον (petroselinon), N., Petersilie, Steineppich; vgl. gr. πέτρος (petros), M., Stein, Felsblock; von einer idg. Wurzel *per-; gr. σέλινον (selinon), N., Eppich; weitere Herkunft unklar; aus dem Mittelmeerraum; W.: s. nhd. Petersilie, F., Petersilie, DW 13, 1578; L.: Lexer 158b (pētersil), Hennig (pētersil)

pētersilie, mhd., sw. F.: Vw.: s. pētersilje

pētersilje 11 und häufiger, pētersilie, pfitersele, federscella, mhd., sw. F.: nhd. Petersilie; ÜG.: lat. petroselinum Gl; Hw.: s. pētersil; vgl. mnd. pētersilie; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. lat. petroselīnum, N., Petersilie; gr. πετροσέλῖνον (petroselinon), N., Petersilie, Steineppich; vgl. gr. πέτρος (pétros), M., Stein, Felsblock; von einer idg. Wurzel *per-; gr. σέλῖνον (selinon), N., Eppich; weitere Herkunft unklar; aus dem Mittelmeerraum; W.: nhd. Petersilie, F., Petersilie, DW 13, 1578; L.: Lexer 158b (pētersil), Glossenwörterbuch 459a (pētersilje)

pētersilwurz, mhd., st. F.: nhd. „Petersilwurz“, Petersilie; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pētersil, wurz; W.: nhd. Petersilwurz, F., Petersilwurz, DW-; L.: Hennig (pētersilwurz)

petīt, pitīt, pittīt, mhd., Adj.: nhd. klein; Q.: Suol, HTrist (FB petīt), RWh, Trist (um 1210), Wh, Urk; E.: s. afrz. petit, Adj., klein; lat. pititus, Adj., klein; wohl Ableitung von einem Kinderwort *pit-, Gamillscheg 2, 698a; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (petīt), WMU (petīt 2133 [1295] 4 Bel.)

petschat, betschat, petschaft*, mhd., st. N.: nhd. Petschaft, Handstempel zum Siegeln; Hw.: vgl. mnd. petschaft; Q.: BDan (FB petschat), Urk (1296); E.: aus dem Slawischen, vgl. slowen. pečát, Sb., Siegel, Stempel; W.: nhd. (ält.) Petschaft, N., Petschaft, Handstempel zum Siegeln, Siegelring, Siegel, Siegelabdruck, DW 13, 1579; L.: Lexer 158b (petschat), Lexer 436a (petschaft), WMU (petschat 2345 [1296] 1 Bel.)

pette..., mhd.: Vw.: s. bette...

petten, mhd., sw. V.: Vw.: s. betten (1)

petz, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem

petze, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem

pētze, mhd., st. N.: Vw.: s. pācem

pewegrīfen, mhd., st. V.: Vw.: s. begrīfen (1)

pezzer..., mhd.: Vw.: s. bezzer...

pf..., mhd.: Vw.: s. ph...

pfābenhuot, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenhuot

pfach, mhd., Interj.: Vw.: s. pfæch

pfæch, phæch, pfach, mhd., Interj.: nhd. ach, pfui; Hw.: s. pfech; Q.: Ot, Teichn (FB phæch), Mai, UvLFrb (1257); E.: lautmalerisch; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (phæch), Hennig (pfæch); Son.: Ausdruck der Geringschätzung

pfadelāt, mhd., Sb.: nhd. ?; Q.: Geis (13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 220 (pfadelât)

*pfadelen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. umbe-; E.: Herkunft unklar; W.: nhd. DW-

pfaden, phaden, mhd., sw. V.: nhd. „pfaden“, Fuß fassen, sich verbreiten in, streben nach, suchen nach, einziehen in, gehen, schreiten; Vw.: s. ge-*, ūz-*, vore-*; Hw.: s. pfat; vgl. mnl. paden; Q.: Ren, Gund, SHort, Teichn (FB phaden), Kolm, PassIII, Serv (um 1190), UvTürhTr; E.: ahd. pfadōn* 4, phadōn, sw. V. (2), gehen; s. germ. *paþan, sw. V., schreiten, gehen; W.: nhd. (ält.) pfaden, pfäden, sw. V., einen Pfad betreten (V.), schreiten, beschreiten, einen Pfad machen, bahnen, DW 13, 1583; L.: Lexer 158b (phaden), Hennig (pfaden)

pfafeit, mhd., st. F.: Vw.: s. pfafheit

pfaffe, phaffe, paffe, pape, mhd., sw. M.: nhd. „Pfaffe“, Priester, Weltgeistlicher, Geistlicher, Angehöriger des Klerus, Gelehrter; ÜG.: lat. clericus BrTr; Vw.: s. baal-, bruoder-, gumpel-, houbet-*, kirchen-, klōster-, kōr-, lant-, leien-, meister-, miet-*, schuol-, sternen-, vore-*, vüre-*; Hw.: vgl. mnl. pape, paep, mnd. pāpe; Q.: Mar (1172-1190), Albert, Heimesf, StrAmis, ErzIII, LvReg, Enik, DSp, HvBurg, HvNst, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, BibVor, BDan, MinnerII, Tauler, Seuse, KvMSph, WernhMl (FB phaffe), BdN, BrTr, Chr, KvWTroj, Urk; E.: ahd. pfaffo 11, phaffo, sw. M. (n), Pfaffe, Priester, Geistlicher, Pfarrer; s. lat. pāpa, M., Vater, Ehrennahme; vgl. idg. *pappa, *papa, M., Vater, Speise, Pokorny 789; W.: nhd. (ält.) Pfaffe, M., Geistlicher, Pfaffe, DW 13, 1584; L.: Lexer 158b (phaffe), Hennig (pfaffe), WMU (phaffe 29 [1253] 260 Bel.)

pfaffeheit, mhd., st. F.: Vw.: s. pfafheit

pfaffelinc*, phaffelinc, mhd., st. M.: nhd. junger Geistlicher, noch nicht ausgebildeter Geistlicher; ÜG.: lat. clericellus Gl; Q.: Gl; E.: ahd. paffaling*, phaffaling*, st. M. (a), „Pfäffling“, junger Geistlicher, Zaunwinde; s. mhd. pfaffe; W.: nhd. Pfäffling, M., Papstanhänger, DW 13, 1596; L.: Lexer 2 220 (phaffelinc); Son.: ahd.?

pfaffenbluome* 1, phaffenbluome, mhd., sw. M., sw. F.: nhd. „Pfaffenblume“, Eibisch?, Syrischer Eibisch?, Malvenblüte?, Pfingstrose; ÜG.: lat. flos syriacus Gl; Hw.: vgl. mnd. pāpenblōme; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. pfaffe, bluome; W.: s. nhd. (ält.) Pfaffenblume, F., Pfaffenblume, Zehrkraut, Löwenzahn, DW 13, 1586; L.: Glossenwörterbuch 459a (phaffenbluome), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 224 (phaffenbluome), EWAhd 6, 1351

pfaffenbredige, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenpredige*

pfaffenbrief*, phaffenbrief, mhd., st. M.: nhd. Brief eines Priesters, von einem Bischof ausgestellte oder besiegelte Urkunde; Hw.: vgl. mnd. pāpenbrēf; Q.: Voc (1482); E.: s. pfaffe, brief (1); W.: nhd. (ält.) Pfaffenbrief, M., Pfaffenbrief, DW 13, 1586; L.: LexerHW 2, 220 (phaffenbrief)

pfaffenbrūt*, phaffenbrūt, mhd., st. F.: nhd. Pfaffenhure; Q.: LS (1430-1440) E.: s. pfaffe, brūt (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 220 (phaffenbrût)

pfaffenesse* 1, phaffenesse, paffenesse, mhd., F.: nhd. „Pfaffenisse“, Frau eines Priesters, Witwe die in ein Kloster eingetreten ist; ÜG.: lat. presbytera; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: Lüt. lat. presbytera; E.: s. pfaffe; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 459a (phaffenesse), EWAhd 6, 1352

pfaffenguot*, phaffenguot, mhd., st. N.: nhd. „Pfaffengut“, geistliches Gut; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. pfaffe, guot (3); W.: nhd. (ält.) Pfaffengut, N., „Pfaffengut“, Vermögen des Pfaffen, geitstliches Gut, DW 13, 1588; L.: LexerHW 2, 220 (phaffenguot)

pfaffenhōde*, phaffenhōde, mhd., sw. M.: nhd. „Pfaffenhode“; Q.: Voc (1482); E.: s. pfaffe, hōde; W.: nhd. Pfaffenhode, Pfaffenhoden, M., Pfaffenhode, Pfaffenhoden, DW 13, 1588; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenhôde)

pfaffenhūs*, phaffenhūs, mhd., st. N.: nhd. „Pfaffenhaus“, Pfarrhaus; Hw.: vgl. mnd. pāpenhūs; Q.: WeistGr (nach 1436); E.: s. pfaffe, hūs (1); W.: nhd. (ält.) Pfaffenhaus, N., „Pfaffenhaus“, Pfarrhaus, DW 13, 1588; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenhûs)

pfaffenkint*, phaffenkint, mhd., st. N.: nhd. „Pfaffenkind“, uneheliches Kind eines Geistlichen; Hw.: vgl. mnd. pāpenkint; Q.: DSp (um 1275); E.: s. pfaffe, kint (1); W.: nhd. Pfaffenkind, N., Pfaffenkind, DW 13, 1589; L.: Lexerl 2, 221 (phaffenkint)

pfaffenkneht*, phaffenkneht, mhd., st. M.: nhd. Pfaffenknecht; Hw.: vgl. mnd. pāpenknecht; Q.: Teichn (1350-1365) (FB phaffenkneht), StRPrag; E.: s. pfaffe, kneht; W.: nhd. (ält.) Pfaffenknecht, M., Pfaffenknecht, Knecht eines Pfaffen, Diener eines Pfaffen, DW 13, 1590

pfaffenkünic*, phaffenkünec, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffenkönig“; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfaffe, künic; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenkünec)

pfaffenmate* 2, phaffenmate, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenmatte“, Pfaffenwiese; Q.: Urk (1280); E.: s. pfaffe, mate; W.: nhd. (ält.) Pfaffenmatte, F., Pfaffenmatte, DW-; L.: WMU (phaffenmate N184 [1280] 2 Bel.)

pfaffenouwe* 6, phaffenouwe, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenaue“; Q.: Urk (1284); E.: s. pfaffe, ouwe; W.: nhd. (ält.) Pfaffenaue, F., Pfaffenaue, DW-; L.: WMU (phaffenouwe 680 [1284] 6 Bel.)

pfaffenpredige, phaffenpredige*, pfaffenbredige, phaffenbredige*, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenpredigt“, Predigt, Predigt für Geistliche; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pfaffe, predige; W.: s. nhd. (ält.) Pfaffenpredigt, F., Pfaffenpredigt, DW-; L.: Hennig (pfaffenpredige)

pfaffenprinze, phaffenprinze*, mhd., sw. M.: nhd. „Pfaffenprinz“, geistlicher Fürst; E.: s. pfaffe, prinze; W.: s. nhd. (ält.) Pfaffenprinz, M., Pfaffenprinz, DW-; L.: Hennig (pfaffenprinze)

pfaffenrihtære*, phaffenrihter, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffenrichter“, geistlicher Richter; Q.: StRZürich (1304); E.: s. pfaffe, rihtære; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenrihter)

pfaffensamenunge, phaffensamenunge*, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenzusammenkunft“, Konzil; E.: s. pfaffe, samenunge; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a, Hennig (pfaffensamenunge)

pfaffensun*, phaffensun, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffensohn“; ÜG.: mlat. flammineus Voc; Hw.: vgl. mnd. pāpensȫne; Q.: Voc (1482); E.: s. pfaffe, sun; W.: nhd. Pfaffensohn, M., Pfaffensohn, DW 13, 1593; L.: LexerHW 2, 221 (phaffensun)

pfaffentohter*, phaffentohter, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffentochter“; ÜG.: mlat. flamminea Voc; Q.: Voc (1482); E.: s. pfaffe, sun; W.: nhd. Pfaffentochter, F., Pfaffentochter, DW 13, 1594; L.: LexerHW 2, 221 (phaffentohter)

pfaffenvasnaht, pfaffenfasnaht*, phaffenvasnaht*, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenfasnacht“, Fasnachtsonntag, Estomihi, siebter Sonntag vor Ostern und zuletzt gleich letzter Sonntag vor der Fastenzeit; Q.: Seuse (FB phaffenvasnaht), Urk (1295); E.: s. pfaffe, vasnaht; W.: nhd. (ält.) Pfaffenfasnacht, F., Pfaffenfasnacht, DW 13, 1587; L.: Hennig (pfaffenvasnaht), WMU (pfaffenvasnaht 2201 [1295] 2 Bel.)

pfaffenvürste, pfaffenfürste*, phaffenvürste, pfaffenfürste*, mhd., sw. M.: nhd. „Pfaffenfürst“, geistlicher Fürst; Q.: DSp (um 1275), Kreuzf, HvNst, WvÖst (FB phaffenvürste), Renner, SchwSp; E.: s. pfaffe, vürste; W.: s. nhd. (ält.) Pfaffenfürst, M., Pfaffenfürst, DW 13, 1587; L.: Lexer 158b (phaffenvürste), Hennig (pfaffenvürste)

pfaffenwīhe, phaffenwīhe*, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffenweihe“, Priesterweihe; Q.: Teichn (1350-1365) (FB phaffenwīhe); E.: s. pfaffe, wīhe; W.: nhd. (ält.) Pfaffenweihe, F., Pfaffenweihe, Priesterweihe, DW 13, 1594; L.: Lexer 436a (pfaffenwīhe)

pfaffenwīp*, phaffenwīp, mhd., st. N.: nhd. Pfaffenweib, Frau eines Pfarrers; ÜG.: lat. presbitera Gl; Hw.: vgl. mnd. pāpenwīf; Q.: DSp (um 1275), Gl, ReinFu; E.: s. ahd. pfaffenwīb* 1, phaffenwīb, st. N. (a), Pfaffenweib, Frau eines Pfarrers; s. mhd. pfaffe, wīp; W.: nhd. Pfaffenweib, F., „Pfaffenweib“, DW 13, 1594; L.: LexerHW 2, 221 (phaffenwîp)

pfaffierære*, phaffierer, mhd., st. M.: nhd. „Pfaffierer“, Pfarrer; Q.: LexerHW (1430); E.: s. pfaffe; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (phaffierer)

pfafheit, phafheit, pfaffeheit, pfafeit, pafeit, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffheit“, Geistlichkeit, Priesterschaft, Priestertum; ÜG.: lat. clerus Gl, PsM; Hw.: vgl. mnd. pāpeheit; Q.: PsM, RAlex, LvReg, HlReg, Enik, Kreuzf, Apk, Ot, BDan, Hiob, HistAE, WernhMl (FB phafheit), BdN, Elis, Er, Eracl, Erinn, ErnstD, GenM (um 1120?), Herb, JTit, KvWPart, Loheng, PassI/II, RvEGer, Stuaf, Trist, WälGa, Wartb, Gl, Urk; E.: ahd. pfaffaheit*, pfafheit, phafheit, st. F. (i), Priesterschaft, Klerus; s. mhd. pfaffe, heit; W.: nhd. (ält.) Pfaffheit, F., Pfaffheit, Geistlichkeit, DW 13, 1595; L.: Lexer 158b (phafheit), Hennig (pfafheit), WMU (phafheit N2 [1261] 35 Bel.), Glossenwörterbuch 459a (phafheit)

pfaflich*, phaflich, pheflich, pfeflich, pfeffelich, phaflich*, mhd., Adj.: nhd. „pfäfflich“, geistlich, priesterlich; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnl. papelijc, mnd. pāpelīk, pēplīk; Q.: Enik, HvNst, Ot, BDan, HistAE (FB phaflich), Boner, Elis, EvBeh, Greg (1186/1190), Helbl, MarLegPass, PassI/II, RvEGer, SchwSp, Walth, Urk; E.: s. pfaffe; W.: s. nhd. (ält.) pfäfflich, Adj., pfäfflich, geistlich, DW 13, 1596; L.: Lexer 158b (phaflich), Hennig (pfaflich), WMU (phaflich N167 [1279] 1 Bel.)

pfaflīche, pfeflīche, pfeffelīche, phaflīche, mhd., Adv.: nhd. „pfäfflich“, geistlich, priesterlich; Vw.: s. un-; Q.: ErzIII (FB phaflīche), RvEBarl (1225-1230); E.: s. pfaffe; W.: s. nhd. (ält.) pfäfflich, Adv., pfäfflich, DW 13, 1596; L.: Lexer 158b (phaflīche), Hennig (pfaflīche)

pfaflīchen, pfeflīchen, pfeffelīchen, phaflīchen*, mhd., Adv.: nhd. geistlich, priesterlich; Q.: Greg (1186/1190), MarLegPass; E.: s. pfaffe; W.: s. nhd. (ält.) pfäfflich, Adv., pfäfflich, DW 13, 1596; L.: Hennig (pfaflīchen)

pfafschaft*, phafschaft, mhd., st. F.: nhd. „Pfaffschaft“, Geistlichkeit, Priesterschaft, Priestertum; Q.: LexerHW (14. Jh.); E.: s. pfaffe; W.: nhd. (ält.) Pfaffschaft, F., Pfaffschaft, DW 13, 1596; L.: Lexer 158b (phafschaft)

pfage, phage, mhd., sw. M.: nhd. Pferd; Q.: Herb (1190-1200); E.: s. pfert; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfage)

*pfāhære?, mhd., st. M.: Vw.: s. en-*; E.: s. enpfāhen; W.: nhd. DW-

*pfāhærin?, mhd., st. F.: Vw.: s. kinten-; E.: s. kint, empfāherin; W.: nhd. DW-

*pfæhelich?, mhd., Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfāhen; W.: nhd. DW-

pfāhen, phāhen, mhd., st. V., red. V.: nhd. trächtig werden, an sich nehmen, aufnehmen, empfangen, Kind empfangen, anfangen, in Feuer versetzen, in Feuer geraten; Q.: BrHoh, Loheng, Spec (um 1150); E.: s. vāhen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158b (phāhen), Hennig (pfāhen)

*pfæhen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-; E.: ?; W.: nhd. DW-

pfaht*, phaht, pfahte, phāt, phahte, phaht, mhd., st. F., st. M.: nhd. „Pfacht“, Abgabe, Pacht, Recht, Gesetz, Gesetzesrang, Stand, Abgabe von einem Zinsgut; Vw.: s. erbe‑*; Hw.: s. pfeht; vgl. mnl. pacht, mnd. pacht; Q.: Kchr, Ren, HvBurg, Apk, Ot, TvKulm, Hiob (FB phahte), Frl, SüklMill (um 1200), WälGa, Urk; E.: ahd. pfāht* 3?, phāht*, st. M. (a?, i?), Vertrag, Recht, Abgabe; germ. *pakt-, Sb., Vertrag; s. lat. pactum, N., Vertrag, Übereinkunft; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. (ält.) Pfacht, F., M., Pfacht, Pacht, Recht, Gesetz, Eichen (N.), Visieren (N.), Talent, Abteilung, DW 13, 1581; W.: s. nhd. Pacht, F., M., Pacht, DW 13, 1395; L.: Lexer 158b (phaht), Hennig (pfaht), WMU (phahte 21 [1251] 17 Bel.)

pfahte*, phahte, mhd., st. F.: nhd. „Pfacht“, Recht, Gesetz, Gesetzesrang, Stand, Abgabe von einem Zinsgut, Pacht; Q.: GFrau, JTit, Rol (um 1170), Wh; E.: s. pfaht; W.: s. nhd. (ält.) Pfacht, F., M., Pfacht, Pacht, Recht, Gesetz, Talent, DW 13, 1581; s. nhd. Pacht, F., M., Pacht, DW 13, 1395; L.: Lexer 158b (phaht)

pfahten*, phahten, mhd., sw. V.: nhd. „pfachten“, in Gesetzform bringen, gesetzlich bestimmen, vertraglich bestimmen, ermessen, ergründen, in genauer Verbindung stehen, verkünden; Vw.: s. en-; Hw.: vgl. mnd. pachten; Q.: JvFrst (vachten) (FB phahten), Glaub (1140-1160), Krone, Walth; E.: s. pfaht; W.: nhd. (ält.) pfachten, sw. V., pfachten, in Gesetzesform bringen, gesetzlich bestimmen, überlegen (V.), bedenken, abmessen, eichen (V.), DW 13, 1581; W.: s. nhd. pachten, sw. V., pachten, DW 13, 1396; L.: Lexer 158b (phahten), Hennig (pfahten)

pfahtesreht* 1, phahtesreht, mhd., st. N.: nhd. Pachtrecht; Q.: Urk (1286); E.: s. pfaht, reht; W.: s. nhd. Pachtrecht, N., Pachtrecht, DW-; L.: WMU (phahtesreht 836 [1286] 1 Bel.)

pfahtguot*, phahtguot, mhd., st. M.: nhd. Zinsgut, Pachtgut; Hw.: vgl. mnd. pachtgōt; Q.: KlKsr (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfaht*, guot (3); W.: nhd. Pachtgut, N., Pachtgut, DW 13, 1397; L.: LexerHW 2, 223 (phahtguot)

pfahthērre*, phahtherre, mhd., sw. M.: nhd. Pachtherr, Hofherr; Hw.: vgl. mnd. pachthēre; Q.: WeistGr (1461); E.: s. pfaht*, hērre; W.: nhd. Pachtherr, M., Pachtherr, Verpachter, DW 13, 1397; L.: LexerHW 2, 223 (phahtherre)

pfahtunge*, phahtunge, mhd., st. F.: nhd. „Pachtung“, Vertrag, Kontrakt; Hw.: vgl. mnd. pachtinge; Q.: Chr, Netz (Anfang 15. Jh.); E.: s. pfahten*; W.: nhd. (ält.) Pachtung, F., Pachtung, Pachten, DW 13, 1398; L.: LexerHW 2, 223 (phahtunge)

*pfāhunge?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfāhen; W.: nhd. DW-

pfāl*, phāl, mhd., st. M.: nhd. Pfahl; Vw.: s. bruck-, grunt-*, schirm-, wīn-*; Hw.: vgl. mnl. pael, mnd. pāl (1); Q.: RWchr, ErzIII, SGPr, SHort, Kreuzf, BDan (FB phāl), Chr, Kirchb, NvJer, PassI/II, StRPrag, Tit (nach 1217), Urk; E.: ahd. pfāl 21, phal, st. M. (a?, i?), Pfahl, Pflock; germ. *pal-, Sb., Pfahl; s. lat. pālus, M., Pfahl; vgl. idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. Pfahl, M., Pfahl, zugespitztes Holzstück, DW 13, 1597; L.: Lexer 158b (phāl), Hennig (pfāl), WMU (phal 123 [1269] 1 Bel.)

pfalburgære*, phalburgære, phalburger, mhd., st. M.: nhd. Pfahlbürger; Hw.: vgl. mnd. pālbörgære*; Q.: StRAugsb, Urk (1292); E.: s. pfal, burgære; W.: nhd. Pfahlbürger, M., Pfahlbürger, DW 13, 1598; L.: Lexer 158b (phalburger), WMU (phalburgære N548 [1292] 11 Bel.)

pfalburgærereht*, phālburgerreht, mhd., st. N.: nhd. Pfahlbürgerrecht; Q.: Urk (1340); E.: s. pfahlburgære, reht (1); W.: nhd. Pfahlbürgerrecht, N., Pfahlbürgerrecht, DW 13, 1599; L.: LexerHW 2, 224 (phâlburgerreht)

pfælen, phælen, mhd., sw. V.: nhd. „pfählen“, Pfähle machen, Pfähle stecken; Vw.: s. under-, ver-*; Hw.: vgl. mnd. pālen (1); Q.: HvBer (1325-1330), MinnerII (FB phælen); E.: s. pfāl; W.: nhd. (ält.) pfählen, sw. V., pfählen, Pfähle machen, auf einen Pfahl spießen, DW 13, 1599; L.: Lexer 436a (pfælen)

pfalenze*, phalenze, phalze, phalz, pfalinze, pfalnze, phalenze, pfelinze, palinze, pelinze, mhd., st. F.: nhd. Pfalz, Wohnung eines geistlichen oder weltlichen Fürsten, Pfalzgrafschaft bei Rhein, Fürstensitz, Bischofssitz; ÜG.: lat. aula PsM, palatium PsM, tabernaculum PsM; Hw.: vgl. mnd. palanze; Q.: Mar, PsM, Lucid, SGPr, GTroj (FB phalenze), KvWTroj, Litan (nach 1150), MarHimmelf, NvJer, PassI/II, SchwPr, Serv, Urk; E.: ahd. pfalinza 40, falenza*, st. F. (ō), Pfalz, Palast, Hof, Haus, Tempel; germ. *palat-, Sb., Palatin, Pfalz, Burg; s. lat. palātium, N., Palast, Kaiserschloss; s. lat. Palātīnus, ON, Palatin; vielleicht von lat. palātum, N., Gaumen, Gewölbe, EWAhd 6, 1283; W.: s. nhd. Pfalz, F., Pfalz, DW 13, 1601; L.: Lexer 158b (phalenze), Hennig (pfalenz), WMU (phalenze 33 [1255] 34 Bel.)

pfalenzgrāve*, phalenzgrāve, pfalenzgrēve, palenzgrēve, mhd., sw. M.: nhd. Pfalzgraf, Richter an einem kaiserlichen Hof; Hw.: vgl. mnl. palensgrave, mnd. palandesgrēve, palanzgrēve; Q.: DSp, Ot, MinnerII (FB phalenzgrāve), Albert (1190-1200), Elis, Köditz, KvWPart, Loheng, Ren, SchwSp, Serv, Urk; E.: ahd. pfalinzgrāfo* 9, phalinzgrāfo*, pfalzgrāvo*, sw. M. (n), Pfalzgraf, Vorsteher der königlichen Pfalz; s. pfalinza, grāfo; W.: s. nhd. Pfalzgraf, M., Pfalzgraf, DW 13, 1602; L.: Lexer 158b (phalenzgrāve), Hennig (pfalenzgrāve), WMU (phalenzgrāve 50 [1261] 135 Bel.)

pfalenzgrævinne* 3, phalenzgrævinne, phalzgrævin, phalenzgravinne, mhd., st. F.: nhd. Pfalzgräfin; ÜG.: lat. palatina Gl; Hw.: vgl. mnl. palensgravinne, mnd. palanzgrēvinne; Q.: Köditz, Gl (Anfang 13. Jh.), Urk; E.: ahd. pfalinzgrāfin* 4, phalinzgrāfin*, pfalinzgrāvin*, phalinzgrāvin*, st. F. (jō), Pfalzgräfin, Frau eines Pfalzgrafen; s. mhd. pfalenz, grævinne; W.: s. nhd. Pfalzgräfin, F., Pfalzgräfin, DW 13, 1601; L.: WMU (phalenzgrævinne 1934 [1294] 2 Bel.), Glossenwörterbuch 459b (phalenzgravinne)

pfalenzrunde*, phalenzrunde, mhd., st. F.: nhd. Pfalzrunde; Q.: Suol (FB phalenzrunde), Krone (um 1230); E.: s. pfalenz, runde; W.: nhd. DW-

pfālholz, mhd., st. N.: nhd. „Pfahlholz“, Holzpfahl; Hw.: vgl. mnd. pālholt; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pfāl, holz; W.: nhd. Pfahlholz, N., Pfahlholz, zum Pfählen taugliches Holz, DW 13, 1600; L.: Lexer 436a (pfālholz)

pfalinze..., pfalnz..., pfalz..., mhd.: Vw.: s. pfalenz...

*pfallen?, mhd., st. V.: Vw.: s. en-; E.: s. en, vallen; W.: nhd. DW-

pfālstange*, phālstange, mhd., sw. F.: nhd. Pfahlstange; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pfāl, stange; W.: nhd. Pfahlstange, F., Pfahlstange, DW 13, 1600; L.: LexerHW 2, 224 (phâlstange)

pfalzen*, phalzen, mhd., sw. V.: nhd. „pfalzen“, stützen; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. pfāl (?); W.: nhd. (ält.) pfalzen, sw. V., pfalzen, stützen, unterstützen, DW 13, 1602; L.: Lexer 158b (phalzen), Hennig (pfalzen)

*pfān?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfāhen; W.: nhd. DW-

pfandære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*

*pfanden?, mhd., sw. V.: nhd. pfänden; Vw.: s. abe-, ūf-, under-*; Hw.: vgl. mnl. panden, mnd. panden; E.: s. pfant; W.: s. nhd. pfänden, sw. V., pfänden, ein Pfand nehmen, gewaltsam wegnehmen, als Bürgen wegführen, als Geisel wegführen, DW 13, 1607

pfander, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*

pfandunge*, phandunge, phendunge, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pfandung“, Pfändung, Pfandnahme, Verpfändung, Pfandsetzung; Vw.: s. nōt-*; Hw.: vgl. mnd. pandinge; Q.: Ot (FB phandunge), Chr, Eracl (13. Jh.), Urk; E.: s. pfant; W.: s. nhd. Pfändung, F., Pfändung, Wegnahme fremder Sachen zur Deckung einer Forderung, DW 13, 1613; L.: Lexer 158b (phandunge), WMU (phandunge 156 [1272] 46 Bel.)

pfanhūs*, phanhūs, mhd., st. N.: nhd. „Pfannhaus“, Siedehaus in einem Salzwerk, Salzsudhaus; Q.: UrbBayÄ (um 1240); E.: s. pfanne, hūs; W.: nhd. Pfannhaus, Pfannenhaus, N., Pfannhaus, Salzsudhaus, DW 13, 1616 (Pfannenhaus); L.: Lexer 158b (phanhūs)

pfanhūstat*, phanhūsstat, mhd., st. F.: nhd. Siedehausstätte; Q.: Urk (1311); E.: s. pfanne, hūs, stat (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 225 (phanhûsstat)

pfankuoche, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfannkuoche

pfanmuos*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfannemuos*

pfannære* 1, phannære, mhd., st. M.: nhd. „Pfanner“, Pfannenschmied, Pfänner; Q.: Urk (1293); E.: s. pfanne; W.: nhd. (ält.) Pfanner, M., Pfannenschmied, DW 13, 1618; L.: WMU (phannære 1760 [1293] 1 Bel.)

pfanne*, phanne, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pfanne, Sudpfanne; Vw.: s. badære-*, brāt-*, briu-, gluot-, kol-, rœst-, smelz-*; Hw.: vgl. mnl. panne, mnd. panne; Q.: (F.) HvBurg, (sw. F.) Ot (FB phanne), Albrecht (1190-1210), ErnstD, Helbl, Helmbr, KvWSilv, KvWTroj, Neidh, Nib, Parz, Walth, Urk; E.: ahd. pfanna (1) 57, phanna, sw. F. (n), Pfanne, Platte, Röstpfanne; germ. *panna, F., Pfanne; s. lat. panna, F., Pfanne; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. Pfanne, F., Pfanne, DW 13, 1614; L.: Lexer 158b (phanne), Hennig (pfanne), WMU (phanne 3204 [1299] 6 Bel.)

pfannemuos*, pfanmuos*, phannemuos, phanmuos, mhd., st. N.: nhd. in der Pfanne zubereitete Speise, Brei; ÜG.: lat. puls; Q.: Gl; E.: s. pfanne*, muos; L.: Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 234 (phan[ne]muos)

pfannenlecker, mhd., st. M.: nhd. Pfannenlecker; ÜG.: lat. palgipatica Voc; Q.: Voc (1482); E.: s. pfanne, lecken; W.: nhd. Pfannenlecker, M., Pfannenlecker, DW 13, 1617; L.: LexerHW 2, 225 (pfannenlecker)

pfannensmet, mhd., st. M.: Vw.: s. pfannensmit

pfannensmit, pfannensmet, phannensmit*, mhd., st. M.: nhd. Pfannenschmied; Q.: Chr, Tuch (1464-1475); E.: s. pfanne, smit; W.: nhd. Pfannenschmied, M., Pfannenschmied, DW 13, 1617; L.: Lexer 436a (pfannensmit)

pfannenstil, phannenstil, mhd., st. M.: nhd. Pfannenstiel, Pfannenstiel zum Pfandsalzen; Hw.: vgl. mnl. pannestele; Q.: Kolm, Urk (1275); E.: ahd. pfannūnstil* 4, phannūnstil, st. M. (a)?, Pfannenstiel; s. mhd. pfanne; W.: nhd. Pfannenstiel, M., Pfannenstiel, DW 13, 1617; L.: Lexer 436a (pfannenstil), WMU (phannenstil 237 [1275] 2 Bel.)

pfannenvlade*, phannenvlade, mhd., sw. M.: nhd. Pfannkuchen; ÜG.: lat. artocrea VocOpt; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. pfanne, vlade; W.: s. nhd. Pfannenfladen, M., Pfannenfladen, DW 13, 1616; L.: LexerHW 2, 226 (phannenvlade)

pfannezelte* 4, phanzelte, mhd., sw. M.: nhd. „Pfannzelte“, Pfannkuchen; ÜG.: lat. crispella Gl, (frigdola) Gl, (pastillus) Gl; Q.: Gl (11. Jh.), Voc; E.: ahd. pfannazelto*, phannazelto*, phanzelto, sw. M. (n), in der Pfanne gebackene Mehlspeise, in der Pfanne gebackene Eierspeise, flacher Kuchen, Fladen; s. mhd. pfanne, zelte; W.: s. nhd. (ält.) Pfannenzelte, Pfannzelte, M., Pfannkuchen, DW 13, 1617; L.: Lexer 158c (phanzelte), Glossenwörterbuch 460a (phanzelte)

pfannkuoche*, pfankuoche, phannkuoche*, mhd., sw. M.: nhd. Pfannkuchen; Hw.: vgl. mnl. pannecoeke, mnd. pannekōken; Q.: KvWTroj (1281-1287); E.: ahd. pfankuohho* 10, phankuocho*, sw. M. (n), Pfannkuchen; s. pfanna (1), kuohho; W.: nhd. Pfannkuchen, M., Pfannkuchen, Eierkuchen, Fladen, DW 5, 1980; L.: Lexer 436a (pfankuoche)

pfant* (1), phant, pant, mhd., st. N.: nhd. Pfand, Beutestück, Einsatz, Sicherheit, Unterpfand, Bürgschaft, Geisel, Gegenwert, Pfändung, Pfandnahme; Vw.: s. gābe-, gebe-, gegen-, gemahel-, juden-, kisten-, schirm-*, schīn-, schrīn-, setz-, under-, vüre-*, wazzer-, wīn-*; Hw.: vgl. mnl. pant, mnd. pant (1); Q.: LAlex (1150-1170), Eilh, Ren, RWchr, StrAmis, ErzIII, LvReg, Enik, SGPr, HTrist, GTroj, Kreuzf, HvBurg, HvNst, Ot, EckhI, MinnerII, Tauler, Teichn, SAlex (FB phant), Albrecht, Dietr, Er, Herb, JTit, Karlmeinet, Krone, KvWTroj, Loheng, Parz, Renner, SSp, StRMeran, TürlWh, UvLFrd, Urk; E.: ahd. pfant 35?, phant, st. N. (a), Pfand; germ. *pant-, Sb., Pfand; s. lat. pannus?, M., Lappen (M.); s. lat. pondus?, M., Gewicht (N.) (1), Gleichgewicht; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. Pfand, N., Pfand, DW 13, 1603; R.: essendez pfant: nhd. „essendes Pfand“, zu Pfand genommenes Vieh; R.: ze pfande stān: nhd. verpfändet sein (V.); R.: ze pfande setzen: nhd. sich verbürgen mit; R.: zwīfeles pfant machen: nhd. von Zweifel befreien; L.: Lexer 158b (phant), Lexer 436a (pfant), Hennig (pfant), WMU (phant 492 [1281] 209 Bel.); Son.: SSp mnd.?

*pfant? (2), *pfendet?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfenden; W.: nhd. DW-

pfant..., mhd., sw. V.: Hw.: s. pfenden; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfant)

pfantbære*, phantbære, mhd., Adj.: nhd. pfandbar, pfändbar; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnd. pantbār; Q.: StRHeiligenst, Tuch, Urk (1293); E.: s. pfant, bære; W.: s. nhd. pfändbar, Adj., pfändbar, DW 13, 1607; L.: Lexer 158c (phantbære), WMU (phantbære 1681 [1293] 1 Bel.)

pfantbrief*, phantbrief, mhd., st. M.: nhd. Pfandbrief, Pfandverschreibung; Hw.: vgl. mnd. pantbrēf; Q.: Urk (1322), WeistGr; E.: s. pfant, brief (1); W.: nhd. Pfandbrief, M., Pfandbrief, DW 13, 1607; L.: LexerHW 2, 227 (phantbrief)

pfantguot*, phantguot, mhd., st. N.: nhd. Pfandgut, verpfändetes oder gepfändetes Gut; Hw.: vgl. mnd. pantgōt; Q.: Urk (1293); E.: s. pfant, guot; W.: nhd. Pfandgut, N., Pfandgut, DW 13, 1609; L.: Lexer 158c (phantguot), WMU (phantguot 1671 [1293] 4 Bel.)

pfanthērre*, phantherre, mhd., sw. M.: nhd. Pfandherr, Pfandgläubiger, Inhaber eines Pfandes; Hw.: vgl. mnd. panthēre; Q.: Urk, WeistGr (1457); E.: s. pfant, hērre; W.: nhd. Pfandherr, M., Pfandherr, Pfandinhaber, DW 13, 1609; L.: LexerHW 2, 227 (phantherre)

pfanthof*, phanthof, mhd., st. M.: nhd. Pfandhof, Hof zur Aufbewahrung der Pfänder; Q.: WeistGr (1443-1463); E.: s. pfant, hof; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 227 (phanthof)

pfantlēhen*, phantlehen, mhd., st. N.: nhd. „Pfandlehen“, pfandweise vorgenommene Belehnung; E.: s. pfant, lehen; W.: nhd. (ält.) Pfandlehen, N., Pfandlehen, DW 13, 1610; L.: Lexer 158c (phantlehen)

*pfantlich?, mhd., Adj.: nhd. „pfändlich“, pfändungsgemäß; Hw.: s. pfantlīche*; vgl. mnd. pantlīk; E.: s. pfant, lich; W.: s. nhd. (ält.) pfändlich, Adj., Adv., als Pfand dienend, DW 13, 1610

pfantlīche*, phantlīche, phentlīche, mhd., Adv.: nhd. pfändungsgemäß, pfandweise; Q.: LexerHW (1349); E.: s. pfant; W.: s. nhd. (ält.) pfändlich, Adj., Adv., pfandweise, als Pfand, DW 13, 1610; L.: Lexer 158c (phantlīche)

pfantlīchen*, phantlīchen, mhd., Adv.: nhd. pfändungsgemäß, pfandweise; Q.: s. pfantlīche*; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 227 (phantlîchen)

pfantlīn*, phantlīn, mhd., st. N.: nhd. kleines Pfand; Q.: Teichn (1350-1365); E.: s. pfant, *līn? (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 227 (phantlîn)

pfantlōse, mhd., st. F.: Vw.: s. pfantlœse

pfantlœse, pfantlōse, phantlœse, phantlōse, mhd., st. F.: nhd. „Pfandlöse“, Pfandauslösung, Lösegeld, Bargeld; Hw.: vgl. mnd. pantlȫse; Q.: HvNst, Ot (FB phantlœse), Berth, Helbl, KvWTurn, Parz (1200-1210), Warnung; E.: s. pfant, lœse; W.: nhd. (ält.) Pfandlöse, F., Pfandlöse, DW-; L.: Lexer 158c (phantlœse), Hennig (pfantlœse)

pfantnüsse*, phantnüsse, mhd., st. F.: nhd. Pfändung; Q.: Ot (1301-1319); E.: s. pfant, *nüsse?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 227 (phantnüsse)

pfantreht*, phantreht, mhd., st. N.: nhd. „Pfandrecht“, Pfändung, Pfandhaltergebühr; Hw.: vgl. mnd. pandesrecht; Q.: Er (um 1185), ErnstD, StRAugsb, StRWien; E.: s. phant, reht; W.: nhd. Pfandrecht, N., Pfandrecht, DW 13, 1611; L.: Lexer 158c (phantreht), Hennig (pfantreht)

pfantschaft, phantschaft, mhd., st. F.: nhd. „Pfandschaft“, Pfand, verpfändetes Gut, Verpfändung, Pfandgeschäft; Hw.: vgl. mnd. pandeschop; Q.: Urk (1277); E.: s. pfant, schaft; W.: nhd. (ält.) Pfandschaft, F., Pfandschaft, DW 13, 1611; L.: Lexer 158c (phantschaft), WMU (phantschaft 300 [1277] 6 Bel.)

pfantschaz*, phantschaz, mhd., st. M.: nhd. „Pfandschatz“, Pfandgut, verpfändetes oder gepfändetes Gut; Q.: Urk (1238-1239); E.: s. pfant, schaz; W.: nhd. (ält.) Pfandschatz, M., Pfandschatz, DW 13, 1612; L.: Lexer 158c (phantschaz), WMU (phantschaz 6 [1238-1239] 2 Bel.)

pfantschillinc*, phantschilling, mhd., st. M.: nhd. Pfandschilling, auf ein Pfand geliehenes Geld; Hw.: vgl. mnd. pantschillinc; Q.: WeistGr (1282-1415); E.: s. pfant, schillinc; W.: nhd. Pfandschilling, M., Pfandschilling, DW 13, 1612; L.: LexerHW 2, 228 (phantschillinc)

pfantstücke*, phantstücke, mhd., st. N.: nhd. Pfandstück; Q.: WeistGr (15. Jh.); E.: s. pfant, stücke; W.: nhd. Pfandstück, N., Pfandstück, DW 13, 1612; L.: LexerHW 2, 228 (phantstücke)

pfanttragære*, phanttragære*, phanttrager, mhd., st. M.: nhd. „Pfandträger“, Pfandinhaber; Q.: StRFeldk (1399); E.: ahd. pfanttragāri* 2, phanttragāri, st. M. (ja), „Pfandträger“, Mittelsperson, Pfandinhaber; s. pfant, tragāri; W.: nhd. (ält.) Pfandträger, M., Pfandinhaber, DW 13, 1612; L.: Lexer 158c (phanttrager)

pfānvedere, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfāwenvedere

pfar, mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. var (2)

pfarrāder, pharrāder, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Ochsenziemer; Q.: Gl; E.. s. pfarre* (2)?, āder; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 228 (pharrâder), Benecke/Müller/Zarncke I, 10a (pfarrâder)

pfarrære, pfarrer, pferrer, pharrære, pharrer, mhd., st. M.: nhd. Pfarrer; ÜG.: lat. archimandrita Gl, parochianus Gl, plebanus Gl; Vw.: s. stat-*, tuom-*, under-; Hw.: vgl. mnl. parhere, mnd. parrære*; Q.: ErzIII, Enik, HvBurg, HvNst, Ot, MinnerII (FB pharrære), Berth, BuchdRügen, Helbl, NvJer, SchwSp, Gl (12. Jh.), Urk; E.: ahd. pfarrāri*, pharrāri, st. M. (ja), Pfarrer; s. lat. parochianus, M., Pfarrer; vgl. lat. paroecia, F., Parochie; gr. παροικία (pariokía), F., Nachbarschaft, Gemeinde; vgl. gr. πάροικος (pároikos), M., Nachbar; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. οῖκος (oikos), F., Haus; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: nhd. Pfarrer, M., Pfarrer, mit der Seelsorge in einer Pfarre beauftragter Geistlicher, DW 13, 1621; L.: Lexer 158c (pharrer), Hennig (pfarrære), WMU (pharrære 216 [1274] 266 Bel.), Glossenwörterbuch 460a (pharrære)

pfarre* (1), pharre, pherre, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Pfarre, Pfarrkirche; Vw.: s. helle-; Hw.: s. varre; vgl. mnl. parre?, mnd. parre (1); Q.: (F.) Enik, Apk, MinnerII, (st. F.) Ot, (sw. F.) HlReg (FB pharre), EbvErf, Erinn (nach 1160), Hadam, JTit, Loheng, MarLegPass, Neidh, NvJer, Walth, Warth, WolfdA, Urk; E.: ahd. pfarra* 4, pharra*, st. F. (ō), sw. F. (n), Pfarre, Sprengel, Parochie; s. lat. paroecia, F., Parochie; gr. παροικία (pariokía), F., Nachbarschaft, Gemeinde; vgl. gr. πάροικος (pároikos), M., Nachbar; vgl. gr. παρά, Präp., bei, neben; gr. οῖκος (oikos), F., Haus; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eik̑-, *u̯ik̑-, Sb., Haus, Siedlung, Pokorny 1131; W.: nhd. Pfarre, F., Bischofssprengel, Pfarre, DW 13, 1619; L.: Lexer 158c (pharre), Lexer 264a (pharre), Hennig (pfarre), WMU (pharre 475 [1281] 55 Bel.)

pfarre* (2), pharre, mhd., sw. M.: nhd. Pfarrer; Q.: LBarl (vor 1200) (FB pharre), Virg; E.: s. pfarre* (1); W.: vgl. nhd. Pfarrer, M., Pfarrer, mit der Seelsorge in einer Pfarre beauftragter Geistlicher, DW 13, 1621

pfarre (3), mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. var

pfarre (4), mhd., sw. M.: Vw.: s. pforre

pfarrehērre*, pharreherre, mhd., sw. M.: nhd. Pfarrherr, Pfarrer; Hw.: vgl. mnd. parrehēre*; Q.: Chr, Urk (1279); E.: s. pfarre, hērre; W.: nhd. Pfarrherr, M., Pfarrherr, DW 13, 1622; L.: Lexer 158c (phareherre), WMU (pfarrehērre 392 [1279] 1 Bel.)

pfarrehof*, pharrehof, mhd., st. M.: nhd. Pfarrhof; ÜG.: lat. paroecia Gl; Hw.: vgl. mnd. parrehof*; Q.: Gl, Urk (1284-1330); E.: s. pfarre, hof; W.: nhd. Pfarrhof, M., Pfarrhof, DW 13, 1623; L.: LexerHW 2, 229 (pharrehof)

pfarreinsigele*, pharreinsigel, mhd., st. N.: nhd. Pfarrinsigel; Q.: WeistGr (1461); E.: s. pfarre, insigele; W.: nhd. Pfarrinsigel, N., Pfarrinsigel, DW 13, 1624 (Pfarrinsiegel); L.: LexerHW 2, 229 (pharreinsigel)

pfarrekirche*, pharrekirche, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pfarrkirche; Hw.: vgl. mnd. parrekerke; Q.: Serv (um 1190), Urk; E.: s. pfarre, kirche; W.: s. nhd. Pfarrkirche, F., Pfarrkirche, DW 13, 1624; L.: WMU (pharrekirche 222 [1274] 8 Bel.)

pfarrelich*, pharrelich, mhd., Adj.: nhd. pfarrlich, die Pfarre betreffend; Q.: Urk (1291); E.: s. pfarre, *lich? (1); W.: nhd. pfarrlich, Adj., pfarrlich, die Pfarre betreffend, DW 2, 229 (pharrelich)

pfarreliute, pharreliute, mhd., st. M., st. N.: nhd. „Pfarrleute“, Pfarrkinder, Pfarrgemeinde, Angehörige eines Pfarrbezirks; Q.: Teichn (FB pharreliute), Berth (um 1275), Urk (1274); E.: s. pfarre, liute; W.: s. nhd. (ält.) Pfarrleute, M., Pfarrleute, DW 13, 1624; L.: Lexer 158c (pharreliute), Hennig (pfarreliute), WMU (pharreliute 222 [1274] 4 Bel.)

pfarreman, pharreman, mhd., st. M.: nhd. „Pfarrmann“, Pfarrherr, Pfarrer, Pfarrkind; Hw.: vgl. mnd. parreman*; Q.: Hawich, Teichn (FB pharreman), Frl, Wartb (13. Jh.); E.: s. pfarre, man; W.: s. nhd. (ält.) Pfarrmann, M., Pfarrer, DW 13, 1625; L.: Lexer 158c (pharreman), Hennig (pfarreman)

pfarremettīne*, pharremettīne, mhd., st. F.: nhd. „Pfarrmette“, Frühmette; Q.: NüP, StRMünch (1340); E.: s. parre, mettīne; W.: nhd. Pfarrmette, F., „Pfarrmette“, Frühmette, DW 13, 1625; L.: LexerHW 2, 229 (pharremettîne)

pfarrezehende*, pharrezehende, mhd., sw. M.: nhd. Pfarrzehnt; Q.: WeistGr (1459); E.: s. pfarre, zehende (2); W.: nhd. Pfarrzehnt, M., Pfarrzehnt, Zehntabgabe an die Kirche, DW 13, 1626; L.: LexerHW 2, 229 (pharrezehende)

pfarrer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrære

pfarrevolc*, pharrevolc, mhd., st. N.: nhd. „Pfarrvolk“, Pfarrgemeinde; Hw.: vgl. mnd. parrevolk*; Q.: Ot (1301-1319) (FB pharrevolc); E.: s. pharre, volc; W.: s. nhd. (ält.) Pfarrvolk, N., Pfarrvolk, DW 13, 1626; L.: Lexer 158c (pharrevolc)

pfasch, phasch, mhd., st. M.: nhd. enger schmaler Weg, Engpass; Q.: Suol (FB phasch), Wh (um 1210); E.: s. frz. pas, M., Schritt, Gang (M.) (1); lat. passus (3), M., Schritt, Fußstapfen, Tritt, Doppelschritt; vgl. idg. *pet‑ (1), *pₑt‑, *petý‑, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phasch), Hennig (pfasch), FB 272a (phasch)

pfase*, phase, mhd., st. N.: nhd. „Pascha“ (?); Q.: TvKulm (FB phase), Exod (um 1120/1130); E.: s. pasche (1); W.: nhd. DW-

pfat, pat, phat, mhd., st. M., st. N.: nhd. Pfad, Weg; ÜG.: lat. semita STheol; Vw.: s. gruoz-, helle-, himel-, hirten-, klingen-, līne-, minnen-, mül-, rīt-, turn-, slite-*, tugent-, vuoz-, wal-; Hw.: s. pfaden; vgl. mnl. pat, mnd. pat; Q.: LBarl, Ren, RWh, RWchr, ErzIII, GTroj, HvNst, WvÖst, BDan, KvHelmsd, MinnerII, Tauler, WernhMl (FB phat), Bit, Er, Erlös, GvN, Hadam, JTit, Krone, KvWTroj, LivlChr, Loheng, Martina, Netz, OrtnAW, PassI7II, Rab, ReinFu, Rol, Roth (3. Viertel 12. Jh.), Serv, STheol, TürlWh, UvZLanz, Urk; E.: s. ahd. pfad, phad, st. M. (i?), st. N. (a); Pfad, Weg; germ. *paþa, *paþaz, M., Pfad; direkt aus dem idg.?, vielleicht von kelt. *ba-to-, Sb., Durchgang, Gang; W.: nhd. Pfad, M., Pfad, schmaler Weg, Fußweg, Weg, DW 13, 1582; L.: Lexer 158c (Phāt), Hennig (pfat), WMU (phat N90 [1269] 20 Bel.)

pfāt (2), mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pfahte

Pfāt (1), mhd., st. M.: nhd. Po (Flussname); Q.: Eracl, Ren, Walth (1190-1229); E.: ahd. Pfāt 7?, Phāt, st. M.=ON, Po (Flussname); s. lat. Padus, M.=FlN, Po (Flussname); weitere Herkunft unklar, vielleicht kelt.; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (Phāt)

pfatgewant (1), phatgewant*, mhd., st. M.: nhd. „Pfadgewand“, Reisekleid; E.: s. pfat, gewant; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfatgewant)

pfatgewant (2), mhd., st. N.: Vw.: s. badegewant

pfathūche*, phathucke, phathūche, mhd., sw. M.: nhd. „Pfadhucke“, Räuber, Wegelagerer; Q.: HistAE (1338-1345) (FB phathucke); E.: s. pfat, hūche; W.: s. nhd. (ält.) Pfadhucke, Pfadhocke, M., Pfadhucke, auf dem Weg Hockender, Weglagerer, Straßenräuber, DW 13, 1584 (Pfadhocke); L.: Lexer 158c (phathūche)

pfathūchen*, phathucken, mhd., sw. V.: nhd. wegelagern; ÜG.: lat. latrocinari Voc; Q.: Voc (1422); E.: s. pfathūche*; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 231 (phathucken)

pfatleitinc*, phatleitinc, mhd., st. M.: nhd. Wegweiser; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. pfat, leitinc, leiten; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 231 (phatleitinc)

pfatz*, phatz, mhd., st. F.: nhd. Regelung, Kitzel; Q.: Apk (vor 1312) (FB phatz); E.: Herkunft ungeklärt??; W.: nhd. DW-

pfāvedere, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfāwenvedere

pfāwe*, phāwe, pfoube, mhd., sw. M.: nhd. Pfau; Vw.: s. göu-; Hw.: vgl. mnl. pauwe, mnd. pāwe; Q.: Lucid (1190-1195), RWchr, SGPr, SHort, HvNst, Ot, Pilgerf (FB phāwe), Albrecht, BdN, Boner, Karlmeinet, Renner, SchwSp, UvL, Walth, Wig, Urk; E.: ahd. pfāwo* 35, phāwo*, pfāo*, sw. M. (n), Pfau; germ. *paw-, M., Pfau; s. lat. pāvo, M., Pfau; Entlehnung aus dem Osten; W.: nhd. Pfau, M., Pfau, DW 13, 1626; L.: Lexer 158c (phāwe), Hennig (pfāwe), WMU (phāwe N818 [13. Jh.] 3 Bel.)

pfæwen, phæwen*, mhd., sw. V.: nhd. „pfauen“, als Pfau behandeln; Q.: Macc (FB phæwen), Frl (1276-1318); E.: s. pfāwe; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfæwen)

pfāwenhuot, pfābenhuot, phāwenhuot, mhd., st. M.: nhd. „Pfauenhut“, Hut aus Pfauenfedern, Hut mit Pfauenfedern; Q.: Berth, KvWEngelh, UvLFrd, Wig (1210-1220), Wigam; E.: s. pfāwe, huot; W.: nhd. (ält.) Pfauenhut, M., Pfauenhut, mit den Spiegeln der Pfauenfedern belegter Hut, DW 13, 1629; L.: Lexer 158c (phāwenhuot), Hennig (pfāwenhuot)

pfāwenschrit*, phāwenschrit, mhd., st. M.: nhd. Pfauenschritt; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfāwe, schrit; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 231 (phâwenschrit)

pfāwenspiegel, phāwenspiegel, mhd., st. M.: nhd. „Pfauenspiegel“, Auge der Pfauenfeder, Pfauenkraut; Q.: KvWTurn, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pfāwe, spiegel; W.: nhd. (ält.) Pfauenspiegel, M., Pfauenspiegel, Spiegel der Pfauenfeder, Auge der Pfauenfeder, DW 13, 1631; L.: Lexer 158c (phāwenspiegel)Hennig (pfāwenspiegel)

pfāwensvedere*, pfābesvedere, pfānsvedere, mhd., st. F.: nhd. „Pfauensfeder“, Pfauenfeder; Hw.: s. pfāwenvedere; E.: ahd. pfāwenfedara* 1, phāwenfedara*, st. F. (ō), Pfauenfeder; s. pfāwo, fedara; W.: s. nhd. Pfauenfeder, F., Pfauenfeder, Schwanzfeder eines Pfauen, DW 13, 1629; L.: Hennig (pfāwenvedere)

pfāwenswanz*, phāwenswanz, mhd., st. M.: nhd. Pfauenschwanz; Hw.: vgl. mnd. pāwenswans*; Q.: LS (1430-1440); E.: s. pfāwe, swanz; W.: nhd. Pfauenschwanz, M., Pfauenschwanz, DW 13, 1630; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenswanz)

pfāwentrit*, phāwentrit, mhd., st. M.: nhd. Pfauentritt; Q.: Urk (1298); E.: s. phāwe*, trit; W.: nhd. (ält.) Pfauentritt, M., Pfauentritt, stolzer Gang des Pfaues, DW 13, 1632; L.: WMU (phāwentrit 2985 [1298] 1 Bel.)

pfāwenvarwe*, phāwenvarwe, phāwenfarwe*, mhd., st. F.: nhd. Pfauenfarbe; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfāwe, varwe (1); W.: nhd. Pfauenfarbe, F., Pfauenfarbe, DW 13, 1629; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenvarwe)

pfāwenvedere, pfāvedere, pfānvedere, phāwenvedere*, mhd., st. F.: nhd. Pfauenfeder; Hw.: s. pfāwensvedere; vgl. mnl. pauwenveder, mnd. pāwenvēdere; Q.: HvNst (FB phāwenvedere), UvL, Wig (1210-1220); E.: ahd. pfāwenfedara* 1, phāwenfedara*, st. F. (ō), Pfauenfeder; s. pfāwo, fedara; W.: nhd. Pfauenfeder, F., Pfauenfeder, Schwanzfeder eines Pfauen, DW 13, 1629; L.: Lexer 436a (pfāwenvedere), Hennig (pfāwenvedere)

pfāwenvederīn*, phāwenvederîn, phāwenfederīn*, mhd., Adj.: nhd. von Pfauenfedern seiend; Q.: KvWTroj (1281-1287); E.: s. pfāwenvedere; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenvederîn)

pfāwenwāt*, phāwenwāt, mhd., st. F.: nhd. Pfauenkleid; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfāwe, wāt; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenwat)

pfāwenzagel*, phāwenzagel, mhd., st. M.: nhd. Pfauenschwanz; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfāwe, zagel (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 232 (phâwenzagel)

pfæwīn, pfāwīn, phæwīn*, phāwīn*, mhd., Adj.: nhd. aus Pfauenfedern bestehend, Pfauen...; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. pfāwe; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phæwin), Hennig (pfæwīn)

pfæwinne, phæwinne, mhd., st. F.: nhd. „Pfauin“, weiblicher Pfau, Pfauenhenne; Hw.: vgl. mnl. pauwinne; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. ahd. pfāwin* 1, phāwin*, st. F. (jō), „Pfauin“, Pfauenhenne; s. germ. *paw-, M., Pfau; s. lat. pāva, F., Pfauenhenne; vgl. lat. pāvo, M., Pfau; Entlehnung aus dem Osten; W.: nhd. Pfauin, Pfäuin, F., „Pfauin“, DW 13, 1632; L.: Lexer 158c (phæwinne), Hennig (pfæwinne)

pfech, phech, mhd., Interj.: nhd. ach; Hw.: s. pfæch; E.: lautmalerisch?, s. pfiu; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phiu), Hennig (pfech); Son.: Interjektion der Verabscheuung, Ordnungsruf

pfede..., mhd.: Vw.: s. pfat

pfedele, phedele, mhd., st. F., sw. F.: nhd. dünnes Metallblättchen, dünnes Goldblättchen; ÜG.: lat. brattea Gl, petalum Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. mhd. pedala, pfedala*, bedala*, phedala*, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, Metallblättchen, dünnes Goldblech, Aureole; lat. petalum, N., Metallplatte; gr. πέταλον (pétalon), N., Blatt, Platte; vgl. idg. *pet- (1), *pₑt-, *petə-, V., ausbreiten, Pokorny 824; W.: nhd. DW-; L.: Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 243 (phedele)

pfedelīn*, phedelīn*, phedelin, mhd., st. N.: nhd. „Pfädlein“, Pfädchen; Q.: Tauler (FB phedelīn), Trist (um 1210); E.: s. pfat; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phedelin)

pfedem*, phedem, beben, mhd., M.: nhd. Melone, Kürbis, Gurke; Hw.: s. pfedeme; vgl. mnd. pfēbe; Q.: (sw. F., sw. M.) Lei, LAlex (1150-1170) (FB phedem), BdN; E.: s. lat. pepo, M., große Melonenart, Pfebe; gr. πέπων (pépōn), M., F., Melone?; gr. πέπων (pépōn), Adj., reif; vgl. idg. *pekᵘ̯-, V., kochen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phedem), Hennig (pfedem)

pfedemapfel*, phedemapfel, mhd., st. M.: nhd. Gurke; Q.: Vät (1275-1300) (FB phedemapfel); E.: s. phedem, apfel; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phedemapfel)

pfedeme*, phedeme, mhd., F., M.: nhd. Kürbis, Melone; Hw.: s. pfedem; vgl. mnl. pedeme, mnd. pēdeme; E.: ahd. pedemo* 6, pfedemo, sw. M. (n), Pfebe, Melone, Kürbis; s. lat. pepo, M., große Melonenart, Pfebe; gr. πέπων (pépōn), M., F., Melone?; gr. πέπων (pépōn), Adj., reif; vgl. idg. *pekᵘ̯-, V., kochen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158c (phedeme)

pfedemensāme* 1, pedemensāme, fedemensāme, phedemensāme, mhd., sw. M.: nhd. Melonenkern, Kürbissamen; ÜG.: lat. (bollum) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. pfedeme*, sāme; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 458a (pedemensāme), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 243 (phedemensâme), EWAhd 6, 1384

pfedemgarte*, phedemgarte, mhd., sw. M.: nhd. Kürbisgarten; Q.: Cranc (1347-1359) (FB phedemgarte); E.: s. pfedem, garte; W.: nhd. DW-

pfeden*, pheden, mhd., sw. V.: nhd. „pfäden“, ziehen, einziehen; Vw.: s. ver-; E.: s. pfat; W.: nhd. (ält.) pfeden, pfäden, sw. V., pfäden, DW 13, 1584 (pfäden); L.: Lexer 158c (pheden)

pfederer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære

pfeffelich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfaffelich

pfeffelīche, mhd., Adv.: Vw.: s. pfaffelīche

pfeffelīn*, pheffelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pfäfflein“; Q.: Berth (um 1275), Urk; E.: s. pfaffe; W.: nhd. (ält.) Pfäfflein, N., Pfäfflein, DW 13, 1596; L.: WMU (pheffelīn 2410 [1296] 1 Bel.)

pfeffer, pheffer, mhd., st. M., st. N.: nhd. Pfeffer, Pfefferbrühe; Vw.: s. ert-, lanc-, mūrstein-, stein-, swarz-; Hw.: vgl. mnl. peper, mnd. pēper; Q.: LAlex, Lucid, StrBsp, HTrist, SHort, Ot, Minneb, MinnerII (FB pheffer), BdN, ErnstD, GenM (um 1120?), Iw, JTit, Neidh, Suchenw; E.: ahd. pfeffar* 15, pheffar*, pfeffur*, st. M. (a?), Pfeffer; germ. *piper, M., Pfeffer; s. lat. piper, N., Pfeffer; ai. pippala, pippalī́, F., Beere, Pfefferkorn; vgl. idg. *baˣb-, *bʰaˣbʰ-, *paˣp-, V., schwellen, Pokorny 91; W.: nhd. Pfeffer, M., Pfeffer, DW 13, 1633; L.: Lexer 158c (pheffer), Hennig (pfeffer)

pfefferboum*, pfefferpoum, phefferboum, mhd., st. M.: nhd. Pfefferbaum, Pfefferstrauch; ÜG.: lat. arbor piperis Gl; Q.: BdN, Gl (12. Jh.); I.: Lüs. lat. arbor piperis; E.: ahd. pfeffarboum, st. M. (a), Pfefferstrauch; s. mhd. pfeffer, boum; W.: nhd. Pfefferbaum, M., Pfefferbaum, DW 13, 1635; L.: Hennig (pfefferboum). Glossenwörterbuch 460b (phefferboum)

pfefferchorn, phefferchorn*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfefferkorn

pfefferen*, pheffern, mhd., sw. V.: nhd. pfeffern, würzen; Hw.: vgl. mnd. pēperen (1); Q.: StrBsp (FB pheffern), Gen (1060-1080), GenM; E.: s. pfeffer; W.: nhd. pfeffern, sw. V., pfeffern, DW 13, 1638; L.: Lexer 158c (pheffern)

pfefferkorn, pfefferchorn, phefferkorn, mhd., st. N.: nhd. Pfefferkorn; Hw.: vgl. mnd. pēperkōrn; Q.: RAlex, SAlex (FB phefferkorn), LAlex (1150-1170), Ring, Urk; E.: s. pfeffer, korn; W.: nhd. Pfefferkorn, N., Pfefferkorn, DW 13, 1636; L.: Lexer 436a (pfefferkorn), Hennig (pfefferkorn), WMU (phefferkorn 649 [1284] 1 Bel.)

pfefferkörnelīn*, phefferkörnelīn, mhd., st. N.: nhd. Pfefferkörnlein; Q.: RAlex (1220-1250) (FB phefferkörnelīn); E.: s. pfefferkorn; W.: nhd. DW-

pfefferkrūt, phefferkrūt, mhd., st. N.: nhd. Pfefferkraut, Bohnenkraut; ÜG.: lat. (pepereon) Gl, satureia Gl, thymbra Gl; Hw.: vgl. mnl. pepercruut, mnd. pēperkrūt; Q.: BdN, Gl (12. Jh.); E.: ahd. pfeffarkrūt* 8, pheffarkrūt, st. N. (iz) (az), Pfefferkraut, Bohnenkraut; s. mhd. pfeffer, krūt; W.: nhd. Pfefferkraut, N., Pfefferkraut, DW 13, 1637; L.: Hennig (pfefferkrūt), Glossenwörterbuch 460b (phefferkrūt)

pfefferkuoche*, phefferkuoche, mhd., sw. M.: nhd. Pfefferkuchen; Hw.: vgl. mnd. pēperkōke; Q.: Voc (1470); E.: s. pfeffer, kuoche; W.: nhd. Pfefferkuchen, M., Pfefferkuchen, Lebkuchen, DW 13, 1637; L.: LexerHW 2, 233 (phefferkuoche)

pfefferlinc*, phefferlinc, phifferlinc, mhd., st. M.: nhd. „Pfefferling“, Pfifferling, Pfefferschwamm, Gelbling; ÜG.: lat. (boletus) Gl, (fungus) Gl; Hw.: vgl. mnd. peperlinc, mnd. pēperlinc; Q.: BdN, OvW, Gl (Ende 12. Jh.); E.: s. ahd. pfiffera* 2, phiffera*, pfifera*, st. F. (æ)?, sw. F. (n)?, „Pfiffer“, Pfifferling, Gelbling; vgl. germ. *piper, M., Pfeffer; s. lat. piper, N., Pfeffer; gr. πέπερι (péperi), N., Beere, Pfeffer; ai. pippala, F., Beere, Pfefferkorn; vgl. idg. *baˣb‑, *bʰaˣbʰ‑, *paˣp‑, V., schwellen, Pokorny 91; W.: s. nhd. Pfifferling, M., Pfifferling, DW 13, 1697; L.: Lexer 158c (phefferlinc [pheferlinc]), Hennig (pfifferlinc), Glossenwörterbuch 461b (phifferlinc)

pfefferman*, phefferman, mhd., st. M.: nhd. Pfeffermann, Personifikation der Pfefferbrühe; Q.: Suchenw (2. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfeffer, man (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 233 (phefferman)

pfeffermül*, pheffermüle, mhd., st. F.: nhd. Pfeffermühle; Hw.: vgl. mnd. pēpermȫle; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. pfeffer, mül; W.: nhd. Pfeffermühle, F., Pfeffermühle, DW 13, 1637; L.: LexerHW 2, 233 (pheffermüle)

pfeffern*, pheffern*, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfefferen*

pfefferpoum, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferboum*

pfeffersac, pheffersac*, mhd., st. M.: nhd. Pfeffersack; Hw.: vgl. mnd. pēpersak; E.: s. pfeffer, sac; W.: nhd. Pfeffersack, M., Pfefffersack, DW 13, 1639; L.: Lexer 436a (pfeffersac)

pfefferstein*, phefferstein, mhd., st. M.: nhd. Pfefferstein“, Mörser zum Pfefferstoßen; ÜG.: lat. mortarium VocOpt; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. pfeffer, stein; W.: nhd. Pfefferstein, M., Pfefferstein, Mörser zum Pfefferstoßen, DW 13, 1639; L.: LexerHW 2, 233 (phefferstein)

pfeffersteinlīn*, pheffersteinlīn, mhd., st. N.: nhd. Pfeffersteinlein“, Mörser zum Pfefferstoßen; ÜG.: lat. mortariorum VocOpt; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. pfeffer, stein, *līn? (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 233 (pheffersteinlîn)

pfefferwurz* 2, phefferwurz, mhd., st. F.: nhd. „Pfefferwurz“, Pfefferkraut?; ÜG.: lat. (diatrion pepereon) Gl, (pepereon) Gl; Hw.: vgl. mnl. peperwort; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. pfeffer, wurz; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 460b (phefferwurz), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 247 (phefferwurz), EWAhd 6, 1390

pfeffīn*, pheffīn, pfefinne, pheffinne, mhd., st. F.: nhd. „Pfäffin“, Konkubine eines Priesters, Beischläferin eines Geistlichen, Hexe; Q.: Berth (um 1275), StRMeran, Vintl; E.: s. pfaffe; W.: nhd. (ält.) Pfäffin, F., Pfäffin, DW 13, 1595; L.: Lexer 158c (pheffīn), Hennig (pfefinne)

pfefinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeffīn

pfeflich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfaflich

pfeflīche, mhd., Adv.: Vw.: s. pfaflīche

pfeflicheit, pheflicheit, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeflichheit*

pfeflichheit*, pfeflicheit*, pheflicheit, mhd., st. F.: nhd. „Pfäfflichkeit“ (?); Q.: Ot (1301-1319) (FB pheflicheit); E.: s. pfaffe?; W.: nhd. DW-

pfeht*, pheht, mhd., st. F.: nhd. „Pfacht“, Eichen (N.); Hw.: s. pfaht; E.: s. pfaht; W.: s. nhd. (ält.) Pfacht, F., Pfacht, Eichen (N.), Visieren (N.), Talent, Abteilung, Pacht, Recht, Gesetz, DW 13, 1581; L.: Lexer 159a (pheht)

pfehtære*, phehter, mhd., st. M.: nhd. „Pfachter“, Pächter, Abmesser, Eicher; Hw.: vgl. mnd. pechtære*; E.: s. pfehten*; W.: s. nhd. (ält.) Pfachter, M., Pfachter, Pächter, Eicher, Visierer, DW 13, 1582; L.: Lexer 159a (phehter)

*pfehte?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. pfahte; W.: nhd. DW-

pfehten*, phehten, mhd., sw. V.: nhd. „pfächten“, prüfen, messen, eichen (V.); Vw.: s. abe-, er-, ver-*; Q.: SHort (nach 1298) (FB phehten), StRMeran; E.: s. pfaht*; W.: nhd. (ält.) pfächten, pfachten, sw. V., pfachten, in Gesetzesform bringen, gesetzlich bestimmen, überlegen (V.), bedenken, abmessen, eichen (V.), visieren, DW 13, 1581; L.: Lexer 159a (phehten)

pfehtīsen*, phehtīsen, mhd., st. N.: nhd. „Pfachteisen“, Sonde; Q.: Schachzb (1375-1400) (FB phehtīsen); E.: s. pfeht, īsen; W.: nhd. DW-

pfeit, pheit, mhd., st. N., st. F.: nhd. „Pfeid“, Hemd; Vw.: s. bade-*, brust-*, krisem-; Q.: Teichn, KvMSph (FB pheit), Helbl, Helmbr (um 1280), Ring; E.: ahd. pfeit* 2, pheit*, st. F. (i), Hemd, Überwurf, Schlitzüberwurf; s. germ. *paidō, st. F. (ō), Rock, Hemd; idg. *baitā, F., Ziegenfell, Rock, Pokorny 92; W.: nhd. (dial.) Pfeid, Pfeit, F., Hemd, DW 13, 1640; L.: Lexer 159a (pheit), Hennig (pfeit)

pfeitel, pheitel, mhd., st. N.: nhd. „Pfeidel“, Hemd, Hemdchen; ÜG.: lat. (sacrilis) Gl; Vw.: s. krisem-; Q.: Enik, HTrist (FB pheitel), OvW, Gl (Ende 12. Jh.); E.: ahd. pfeitil*, pheitil, st. N. (a?), Hemd; s. mhd. pfeit; W.: nhd. (dial.) Pfeidel, N., Pfeidel, DW 13, 1641; L.: Lexer 159a (pheitel), Hennig (pfeit), Glossenwörterbuch 460b (pfeitel)

pfeittuoch*, pheittuoch, mhd., st. N.: nhd. „Pfeidtuch“, Tuch für Unterkleid; Q.: Ksk (um 1170) (peitdug) (FB pheittuoch); E.: s. pfeit, tuoch; W.: nhd. DW-

pfelinze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenz, pfalenze

pfelle*, phelle, pfelle, pelle, phell, mhd., st. M.: nhd. „Pfell“, Gewand, Decke aus feinem kostbarem Seidenzeug; ÜG.: lat. purpura PsM; Vw.: s. golt-*, swarz-, wāt-; Hw.: s. pfellel; vgl. mnd. pellen (1); Q.: PsM (vor 1190); E.: ahd. pfelli* 7, phelli*, st. M. (ja), Kleid, Hülle, Gewand aus feinem Stoff; germ. *pall-, Sb., Hülle, Decke, Kleid; lat. pallium, N., Hülle, Bettdecke, Gewand, Verhüllung; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: s. nhd. (ält.) Pfell, M., feiner Seidenstoff, aus feinem Seidenstoff Gefertigtes, DW 13, 1665; L.: Lexer 159a (phelle)

pfellekrūt* 1, phellekrūt, mhd., st. N., st. M.: nhd. „Pfellkraut“, Seidelbast, Pflanze wohl aus der Familie der Korbblütler; ÜG.: lat. (ambrosia) Gl; Q.: Gl (14. Jh.); E.: s. pfelle*, krūt; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 460b (phellekrūt), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 248 (phellekrūt), EWAhd 6, 1395

pfellel, pfeller, phellel, pellel, phellōl, pheller, phellōr, mhd., st. M.: nhd. „Pfell“, Seide, Gewand aus feinem Seidenzeug, Purpur, Seidenstoff; Hw.: s. pfelle; vgl. mnl. pellel, mnd. pellel; Q.: Anno (1077-1081), Kchr, LAlex, LBarl, RAlex, RWh, StrAmis, ErzIII, Enik, TürlWh, SGPr, HTrist, GTroj, SHort, Kreuzf, HvNst, Ot, EckhIII, Parad, BDan, EvB, Minneb, EvA, Seuse, Schachzb, WernhMl (FB pfeffel), Cäc, EbvErf, Elis, Er, Eracl, GenM, Greg, JTit, Krone, Kudr, PassI/II, Roseng, Roth; E.: ahd. pfellōl* 27, phellōl*, st. M. (a), Seidengewand, feiner Stoff; germ. *palliol-, Sb., Seidengewand; s. lat. palliolum, N., Mantel, Kopfhülle; vgl. lat. pallium, N., Hülle, Bettdecke, Gewand, Verhüllung; vgl. idg. *pel- (3b), *pelə-, *plē-, V., Sb., verdecken, verhüllen, Haut, Fell, Tuch, Kleid, Pokorny 803; W.: s. nhd. (ält.) Pfell, M., feiner Seidenstoff, aus feinem Seidenstoff Gefertigtes, DW 13, 1665; L.: Lexer 159a (phellel), Hennig (pfellel); Son.: in pfeller „l“ durch Dissimilation ersetzt

pfellelgewant*, pfellergewant*, phellergewant, mhd., st. N.: nhd. „Seidengewand“; Q.: SHort (nach 1298) (FB phellergewant), Roseng; E.: s. pfeller, gewant; W.: nhd. DW-

pfellelich, phellelich*, mhd., Adj.: nhd. aus Seide bestehend, aus Seide gemacht, Seiden...; Hw.: s. pfellerlich; E.: s. pfelle; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelich)

pfellelīn, pfellerīn, phellelīn, phellerīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, aus Seide bestehend; Q.: LAlex (1150-1170), Mar, TrSilv, LBarl, EvB, SAlex (FB phellelīn), Albrecht, En, HeidinIII, Herb, KvWTroj, Laurin, Neidh, Nib, PassI/II, PrLeys, Ren, RhMl, Roth, Tund, Wig, Wigam, WolfdD, WvRh; E.: s. pfelle; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phellelīn), Hennig (pfellelīn); Son.: in pfeller „l“ durch Dissimilation ersetzt

pfellelkleit, phellelkleit*, mhd., st. N.: nhd. festliches Seidengewand, festliches Gewand; Hw.: s. pfellenkleit; vgl. mnd. pellenklēt; Q.: LBarl (vor 1200) (FB phellelkleit), EvBeh; E.: s. pfelle, kleit; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelkleit)

pfellelmāl, phellelmāl*, mhd., st. N.: nhd. seidenes Feldzeichen; Q.: Wh (um 1210); E.: s. pfelle, māl; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelmāl)

pfellelrock, phellelrock*, mhd., st. M.: nhd. Purpurrock, Purpurgewand; Hw.: s. pfellolrock; E.: s. pfelle, rock; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelrock)

pfelleltuoch*, phelleltouch, mhd., st. N.: nhd. Purpurstoff; ÜG.: lat. purpura VocOpt; Q.: VocOpt (1328/1329); e.: s. pfelle, tuoch; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 263 (phelleltuoch)

pfellelvar, pfellelfar*, phellelvar*, mhd., Adj.: nhd. purpurfarbig, purpurfarben, seidenglänzend; Q.: Frl, KvWLd (1250-1287), Renner; E.: s. pfelle, var; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelvar), Hennig (pfellelvar)

pfellelvarwe, pfellervarwe, phellelvarwe*, mhd., st. F.: nhd. Farbe des blauen Purpurs, Purpurrot, Purpurviolett; Q.: RWchr (um 1254) (FB phellelvarwe); E.: s. pfelle, varwe; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelvarwe), Hennig (pfellelvarwe)

*pfellen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. über-; E.: ?; W.: nhd. DW-

pfellenkleit, mhd., st. N.: nhd. festliches Seidengewand, festliches Gewand; Hw.: s. pfellekleit; E.: s. pfelle, kleit; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelkleit)

pfeller..., mhd.: Vw.: s. pfellel...

pfellergewant*, phellergewant, mhd., st. N.: Vw.: s. pfellelgewant*

pfellerlich, phellerlich*, mhd., Adj.: nhd. aus Seide bestehend, aus Seide gemacht, Seiden...; Hw.: s. pfellelich; Q.: Seuse (1330-1360) (FB phellerlich); E.: s. pfelle; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfellelich)

pfellervarwe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfellelvarwe

pfellīn, phellīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, aus Seide bestehend; Hw.: s. pfellelīn; E.: s. pfellel; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phellelīn), Hennig (pfellelīn)

pfellōl*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellel

pfellolrock*, pfellorock, phellolrock*, mhd., st. M.: nhd. Purpurrock, Purpurgewand; Hw.: s. pfellelrock; Q.: WernhMl (vor 1382) (FB phellōroc); E.: s. pfelle, rock; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436a (pfellelrock)

*pfenclich?, mhd., Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen; W.: nhd. DW-

pfenclichheit*, pfenclicheit*, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen; W.: nhd. DW-

*pfencnisse?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen; W.: nhd. DW-

pfendære*, phender, pfandære, pfander, phandære*, phander, mhd., st. M.: nhd. Pfänder, Pfandnehmer, Pfandinhaber, Pfandgläubiger, Spielobmann, Schiedsrichter, Spielleiter, Auspfänder; ÜG.: lat. agonotheta Gl; Hw.: vgl. mnl. pander, mnd. pandære*; Q.: TürlWh (FB phender), Berth, Er (um 1185), Parz, Winsb, Gl, Urk; E.: s. pfenden, pfant; W.: nhd. Pfänder, M., Pfänder (M.), DW 13, 1608; L.: Lexer 159a (phender), Hennig (pfandære), WMU (phender 1728 [1293] 10 Bel.), Glossenwörterbuch 460a (phander), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 232 (phander), EWAhd 6, 1369

pfende*, phende, mhd., st. F.: nhd. Pfändung, Beraubung; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.), Loheng; E.: s. pfant; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phende)

pfendel* 1, phendel, mhd., st. M.: nhd. Pinsel, Schweif;.: lat. peniculum Gl; Q.: Gl (12. Jh.); I.: Lw. lat. pēniculus; E.: s. lat. pēniculus, M., Schwänzchen; vgl. lat. pēnis, M., Schwanz, Penis; vgl. idg. *pes- (3), N., Glied, Pokorny 824; L.: Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 250 (phendel); Son.: ahd.?

pfenden (1), phenden, mhd., sw. V.: nhd. abgewinnen, pfänden, auspfänden, Pfand nehmen, als Pfand nehmen, beschlagnahmen, Pfand abnehmen, berauben, einer Sache befreien, ausplündern; Vw.: s. en-, ge-, under-*, ver-, wider-*; Hw.: vgl. mnl. panden, mnd. panden, penden; Q.: Ren, StrBsp, ErzIII, LvReg, SGPr, Apk, Ot, MinnerII (FB phenden), Albrecht (1190-1210), Boner, Hadam, HvM, JTit, Karlmeinet, KvWTroj, Loheng, Merv, Parz, RhMl, SchwSp, StrDan, StRMeran, UvLFrd, Urk; E.: s. pfant; W.: nhd. pfänden, sw. V., pfänden, ein Pfand nehmen, gewaltsam wegnehmen, als Bürgen wegführen, als Geisel wegführen, DW 13, 1607; L.: Lexer 159a (phenden), Lexer 436a (pfenden), Hennig (pfenden), WMU (phenden 69 [1263] 151 Bel.)

pfenden* (2), phenden, mhd., st. N.: nhd. Pfänden; Q.: WvÖst (1314) (FB phenden); E.: s. pfenden (1); W.: nhd. Pfänden, N., Pfänden, DW-

*pfendet?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. pfändet; Vw.: s. ge-; E.: s. pfenden (1); W.: nhd. DW-

pfendic*, phendec, phendic, mhd., Adj.: nhd. „pfändig“; Vw.: s. abe-; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: s. pfant; W.: nhd. DW-; R.: pfendic sīn an: nhd. nichts haben von; L.: Lexer 159a (phendec)

pfendunge*, phendunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pfandunge

*pfengære?, mhd., st. M.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen, vāhen; W.: nhd. DW-

*pfengen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. empfāhen; W.: nhd. DW-

pfenich*, phenich, phenech, penich, mhd., st. M.: nhd. „Pfennich“, Fench, Hirse; Hw.: vgl. mnd. pennek; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. ahd. pfenih* 41, phenih*, st. N. (a), Pfenich, Hirse, Fench; germ. *panik-, Sb., Fench; s. lat. pānīcum, N., Fench, Hirse, Pflanze mit einem Büschel; vgl. lat. pānus, M., Geschwulst, Büschel der Hirse; idg. *pank-, *pang-, V., schwellen, Pokorny 789; W.: nhd. (ält.) Pfennich, M., Fench, DW 13, 1665. 3, 1518 (Pfench, Fench); L.: Lexer 159a (phenich)

pfenichkorn, phenichkorn*, mhd., st. N.: nhd. „Pfennichkorn“, Fenchkorn, Fenchelsame; Q.: Eckh (1. Drittel 14. Jh.); E.: s. pfenich, korn; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfenichkorn)

pfennære*, phenner, mhd., st. M.: nhd. „Pfänner“, Salzpfänner; E.: s. pfanne; W.: nhd. (ält.) Pfänner, M., Pfänner, Salzpfänner, DW 13, 1618; L.: Lexer 159a (phenner)

pfennewert, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfennincwert

pfennic, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenninc

pfenninc, pfennic, phenninc, penninc, pennic, phennic, mhd., st. M.: nhd. Pfennig, Silberpfennig, Geld, Münze, Bargeld, Geldforderung; ÜG.: lat. nummus PsM; Vw.: s. ackes-*, bade-*, ban-, berc-, bier-, briu-, buoz-*, bū-*, burgære-*, dienest-, dinc-*, eichholz-*, eit-*, enger-*, entpfāh-*, ēwe-*, gewihte-, glēt-, golt-, gotes-, gras-, grāven-, haber-*, haft-*, halp-*, hantgift-*, hirt-*, holz-*, houbet-, huot-*, hove-*, hovestat-, huobe-*, hūs-*, inbīz-, kamer-, kan-*, kriuzære-*, kussen-, lant-, mād-, māl-, meier-, münz-*, rechen-, regel-, reht-, sal-*, salz-, sāt-, schāchære-*, schāf-*, scholder-*, schot-*, schuoch-*, sent-*, silber-*, sloz-*, snitære-*, snit-*, stoc-*, swīn-, tagedinc-*, tagewan-*, trīb-*, trinc-, tuoch-*, unkouf-, versen-*, virgiere-, visch-*, vlœz-, voget-*, vride-, wege-*, wehtære-, weide-, wercart-, wert-*, wette-*, wīn-, wochen-*, zer-, zins-*; Hw.: vgl. mnl. penninc, mnd. penninc; Q.: Will (1060-1065), PsM, Ren, RvZw, RAlex, RWh, RWchr, StrAmis, ErzIII, Enik, DSp, SGPr, GTroj, SHort, HvBurg, HvNst, Apk, Ot, EvPass, EckhII, EckhIII, Parad, KvHelmsd, EvB, Minneb, MinnerII, EvA, Tauler, Seuse, SAlex, KvMSph, WernhMl, Schürebr (FB phenninc), Chr, Elis, KchrD (4. Viertel 12. Jh.), KvWTurn, Loheng, Reinfr, SchwSp, Teichn, Tuch, Urk; E.: ahd. pfending* 44, phending*, pfenning*, st. M. (a), Pfennig, Denar, Münze; wgerm. *panninga-, EWAhd 6, 1397; weitere Herkunft ungeklärt?; vielleicht Anlehnung an germ. *pand-, *pant-?, Sb., Pfand?; s. lat. pannus?, pondus?, M., Gewicht (N.) (1); vgl. lat. pendere, V., wägen, abwägen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. Pfennig, M., Pfennig, DW 13, 1665; R.: pfenninc umb einen rehten pfenninc: nhd. für einen passenden Kaufpreis; L.: Lexer 159a (phenninc), Lexer 436a (pfenninc), Hennig (pfenninc), WMU (phenninc 638 [1284] 2900 Bel.)

pfennincbete*, phennincbete, mhd., st. F.: nhd. „Pfennigbede“, Geldabgabe; Hw.: vgl. mnd. pennicbēde; Q.: Urk (1285); E.: s. pfenninc, bete; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phennincbete N282 [1285] 1 Bel.)

pfennincbier*, phennincbier, mhd., st. N.: nhd. „Pfennigbier“, Bier wovon ein bestimmtes Maß einen Pfennig kostet; Hw.: vgl. pennincbēr; Q.: LexerHW (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pfenninc, bier; W.: nhd. Pfennigbier, N., Pfennigbier, DW 13, 1668; L.: LexerHW 2, 239 (phennincbier)

pfennincbrediger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincpredigære*

pfennincbrōt*, phennincbrōt, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigbrot“, Brot im Wert eines Pfennigs; Hw.: vgl. mnd. pennincbrōt; Q.: Chr, Urk (13. Jh.); E.: s. pfenninc, brōt; W.: nhd. (ält.) Pfennigbrot, N., Pfennigbrot, DW 13, 1668; L.: WMU (phennincbrōt N818 [13. Jh.] 2 Bel.), LexerHW 2, 239 (phennincbrôt)

pfennincbuoze*, phennincbuoze, mhd., st. F.: nhd. „Pfennigbuße“, Geldbuße, Bußgeld; Q.: Urk (1282); E.: s. pfenninc, buoze; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phennincbuoze 542 [1282] 1 Bel.)

pfennincdienest*, phennincdienest, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigdienst“, statt Naturalabgaben gegebenes bares Geld; Q.: UrbHabsb (Anfang 14. Jh.); E.: s. pfenninc, dienest (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 239 (phennincdienest)

pfennincdiep, phennincdiep*, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigdieb“, Gelddieb; Q.: ErzIII (1233-1267) (FB phennincdiep); E.: s. pfenninc, diep; W.: nhd. (ält.) Pfennigdieb, M., Pfennigdieb, DW 13, 1668; L.: Lexer 436b (pfennincdiep)

pfennincgelt*, phennicgelt, mhd., st. N.: nhd. „Pfenniggeld“, Pfenniggülte, Geldabgabe, Geldwert; Hw.: vgl. mnd. pennincgelt; Q.: Enik (FB phennincgelt), Chr, UrbBayÄ (um 1240), Urk; E.: s. pfenninc, gelt; W.: nhd. (ält.) Pfenniggeld, N., Pfenniggeld, Geldabgabe, DW 13, 1669; L.: WMU (phennincgelt N302 [1286] 33 Bel.)

pfennincgülte* 9, phennincgülte, mhd., st. F.: nhd. „Pfenniggülte“, Geldabgabe; Q.: Elis, Urk (1275); E.: s. pfenninc, gülte; W.: nhd. (ält.) Pfenniggülte, F., Pfenniggülte, Geldabgabe, DW 13, 1669; L.: WMU (phennincgülte N129 [1275] 19 Bel.)

pfennincklingen*, phennincklingen, mhd., st. N.: nhd. „Pfennigklingen“; Q.: Renner (1290-1300); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 239 (phennincklingen)

pfennincling* 1, phenningling, phenninclinc, mhd., st. M.: nhd. Pfennig-Felberich, Hirtentäschchen; ÜG.: lat. (fisalidos) Gl; Hw.: vgl. mnd. pennincgülde; Q.: Gl (um 1241); E.: s. pfenninc; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 461a (phenningling), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 254 (phenninclinc)?, EWAhd 6, 1402

pfennincpredigære*, pfennincprediger, pfennincbrediger, phennincbrediger, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigprediger“, Ablassprediger, Ablassverkäufer; Q.: Berth (um 1275), Renner; E.: s. pfenninc, predigære*; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfennincprediger), LexerHW 2, 239 (phennincbrediger), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (pfennincbrediger)

pfennincprediger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincpredigære*

pfennincrīche, phennincrīche*, mhd., Adj.: nhd. „pfennigreich“, reich an Pfennigen; Q.: LS, Voc (1420); E.: s. pfenninc, rīche; W.: nhd. (ält.) pfennigreich, Adj., pfennigreich, DW 13, 1670; R.: pfennincrīcher man: nhd. reicher Mann; L.: Lexer 436b (pfennincrīche)

pfennincsac*, phennincsac, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigsack“, Geldsack; Hw.: vgl. mnd. pennincsak; Q.: Erlös (Anfang 14. Jh.); E.: s. pfenninc, sac; W.: nhd. Pfennigsack, M., Geldsack, Geldbeutel, DW 13, 1670; L.: LexerHW 2, 239 (phennincsac)

pfennincsalbe, mhd., sw. F.: nhd. „Pfennigsalbe“, Schmiergeld; Q.: Freid (1215-1230), Renner; E.: s. pfenninc, salbe; W.: nhd. (ält.) Pfennigsalbe, F., Pfennigsalbe, aus Geld gemachte Salbe, Schmiergeld, DW 13, 1670; L.: Hennig (pfennincsalbe)

pfennincschuopoze*, phennincschuoppoze, mhd., st. F., sw. F.: nhd. kleinere landwirtschaftliche Maßeinheit wovon Geld als Zins gegeben wird; Q.: WeistGr (1352/1415); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 239 (phennincschuoppoze)

pfennincseil*, phennincseil, mhd., st. N.: nhd. „Pfennigseil“, einen Pfennig wert seiendes Seil; Q.: WeistGr (1468); E.: s. pfenninc, seil; W.: nhd. Pfennigseil, N., Pfennigseil, DW 13, 1670; L.: LexerHW 2, 239 (phennincseil)

pfennincsemel* 4, phennincsemel, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pfennigsemmel“, Semmelbrot im Wert eines Pfennigs; Hw.: vgl. mnd. pennicsēmele*; Q.: Urk (1271); E.: s. pfenninc, semel; W.: nhd. (ält.) Pfennigsemmel, F., Semmel um eine Pfennig, DW 13, 1671; L.: WMU (phennincsemel N103 [1271] 4 Bel.)

pfennincsmit, phennincsmit*, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigschmied“, Münzschmied; Q.: Berth (um 1275); E.: s. pfenninc, smit; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfennincsmit)

pfennincstiure, phennincstiure*, mhd., st. F.: nhd. „Pfennigsteuer“, Geldsteuer; Q.: HvBurg (1301-1304) (FB phennincstiure); E.: s. pfenninc, stiure; W.: nhd. (ält.) Pfennigsteuer, F., Pfennigsteuer, DW 13, 1671; L.: Lexer 436b (pfennincstiure)

pfennincstoc*, phennincstoc, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigstock“, Opferstock; ÜG.: mlat. corban Voc; Q.: Voc (1420); E.: s. pfenninc, stoc; W.: nhd. Pfennigstock, M., Opferstock, DW 13, 1671; L.: LexerHW 2, 239 (phennincstoc)

pfennincturn*, phennincturn, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigturm“, Gebäude worin der Straßburger Stadtschatz aufbewahrt wurde; Q.: RqvI (FB phennincturn), Chr (14./15. Jh.); E.: s. pfenninc; W.: nhd. DW-

pfennincval*, phennincval, pfennincfal*, phennincfal*, mhd., st. M.: nhd. Geldbuße, Einnahme aus einer Geldbuße; Q.: MH (1470-1480); E.: s. pfenninc, val (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 240 (phennincval)

pfennincvaz*, phennincvaz, pfennincfaz*, phennincfaz*, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigfass“, Behältnis für Geldstücke; ÜG.: lat. crumina Voc; Hw.: vgl. mnd. pennincvat; Q.: Voc (1420); E.: s. pfenninc, vaz (1); W.: nhd. (ält.) Pfennigfass, N., Geldbeutel, DW 13, 1668 (Pfennigfasz); L.: LexerHW 2, 240 (phennincvaz)

pfennincwert, phennincwert, pfenwert, pfennewert, phennebert, phenbert, mhd., st. M., st. N.: nhd. „Pfennigwert“, Wert eines Pfennigs, Gegenwert, Ware; Hw.: vgl. mnd. pennincwērt; Q.: Teichn (FB phennincwert), Freid (1215-1230), Helbl, Orend, SalMor, SchwSp, Urk; E.: s. pfenninc, wert; W.: nhd. (ält.) Pfennigwert, M., Pfennigwert, DW 13, 1671; L.: Lexer 159a (phennincwert), Hennig (pfennincwert), WMU (phennincwert 244 [1275] 10 Bel.)

pfennincwertic*, phennincwertic, mhd., Adj.: nhd. Pfennigwert betreffend; Q.: Netz (Anfang 15. Jh.); E.: s. pfennincwert; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 240 (phennincwertic)

pfenninczins* 3, phenninczins, mhd., st. M.: nhd. „Pfennigzins“, Geldabgabe; Hw.: vgl. mnd. penninctins; Q.: Urk (1289), WeistGr; E.: s. pfenninc, zins; W.: nhd. (ält.) Pfennigzins, M., Pfennigzins, DW 13, 1673; L.: WMU (pfenninczins 1103 [1289] 3 Bel.)

*pfenningære?, mhd., st. M.: Vw.: s. wette-; E.: s. pfenninc; W.: nhd. (ält.) Pfenniger, M., Pfenniger, Münze die weniger Pfennig als ein Groschen hat, DW 13, 1668

pfenninge, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenninc

pfenningelīn*, phenningelīn, mhd., st. N.: nhd. kleiner Pfennig; Q.: Berth (um 1275); E.: s. pfenninc*, *līn? (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 240 (phenningelîn)

pfentambehte*, phentambehte*, phentamt, mhd., st. M.: nhd. „Pfändamt“, Pfändungsamt; E.: s. pfant, ambehte; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phentamt)

*pfentmeister?, mhd., M.: nhd. „Pfändmeister“; Hw.: s. pfentmeisterambehte*; E.: s. pfant, meister; W.: nhd. DW-

pfentmeisterambehte*, phentmeisterambehte*, phentmeisteramt, mhd., st. N.: nhd. „Pfändmeisteramt“, Pfändungsamt; E.: s. pfentmeister, ambehte, pfant, meister; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phentmeisteramt)

pferdelīn*, pherdelīn, mhd., st. N.: nhd. Pferdlein, Pferdchen; Hw.: vgl. mnd. pērtlīn; Q.: GTroj, MinnerII (FB pherdelīn), Anteloye, Chr, Parz (1200-1210), Tuch; E.: s. pfert; W.: nhd. Pferdlein, N., Pferdlein, DW 13, 1693; L.: Lexer 159a (pherdelīn)

pferden*, pherden, mhd., sw. V.: nhd. „pferden“, sich beritten machen; Q.: LexerHW (1435); E.: s. pfert; W.: nhd. (ält.) pferden, sw. V., pferden, sich beritten machen, DW 13, 1688; L.: Lexer 159a (pherden)

pferdepforte*, phertephorte, mhd., sw. F.: nhd. „Pferdepforte“; Q.: Cranc (1347-1359) (FB phertephorte); E.: s. pfert, pforte; W.: nhd. DW-

pferdessatel* 1, pherdessatel, mhd., st. M.: nhd. „Pferdessattel“, Acker-Schachtelhalm; ÜG.: lat. cauda equina Gl; Q.: Gl (14. Jh.); I.: Lüt. lat. cauda equina; E.: s. pfert, satel; W.: s. nhd. Pferdesattel, M., Pferdesattel, Sattel des Pferdes, DW 13, 1689; L.: Glossenwörterbuch 460a (pherdessatel), EWAhd 6, 1404

pferdestal, pherdestal*, mhd., st. N.: nhd. Pferdestall; Hw.: s. pfertstal, vgl. mnd. pērdestal; Q.: Myst (14. Jh.); E.: s. pfert, stal; W.: nhd. Pferdestall, M., Pferdestall, DW 13, 1690; L.: Hennig (pferdestal)

pferdeswanz*, pherdeswanz, mhd., st. M.: nhd. Pferdeschwanz; Q.: ClosChr (1362); E.: s. pfert, swanz; W.: nhd. Pferdeschwanz, M., Pferdeschwaz, DW 13, 1690; L.: LexerHW 2, 240 (pherdeswanz)

pferdeszagel* 1, pherdeszagel, mhd., st. M.: nhd. „Pferdeszagel“, Acker-Schachtelhalm; ÜG.: lat. cauda equina Gl; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüt. lat. cauda equina; E.: s. pfert, zagel (1); W.: s. nhd. Pferdezagel, M., Pferdezagel, Schafthalm, DW 13, 1692; L.: Glossenwörterbuch 460a (pherdeszagel), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 255 (pherdeszagel), EWAhd 6, 1404

pferfrit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

pferft, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

pferht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

pferift, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

pferintac*, pherintac, mhd., st. M.: nhd. Rüsttag; E.: s. ahd. pferintag* 2, pherintag*, st. M. (a), Freitag, Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; germ. *perindaga-, *perindagaz, st. M. (a), Freitag; s. lat. parasceuē, F., Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; gr. παρασκευή (paraskeuḗ), F., Rüsttag, Tag vor dem Sabbat; vgl. gr. παρά (pará), Präp., bei, neben; gr. σκευή (skeuḗ), F., Rüstung, Bekleidung, Tracht; vgl. idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *skeu- (1), *keu- (3), V., herrichten, ausführen, Pokorny 950, EWAhd 6, 1405; s. mhd. tac; L.: LexerHW 2, 241 (pherintac)

pferit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

pferren*, pherren, mhd., sw. V.: nhd. „pfärren“, zum Pfarrer bestellen, einpfarren; Q.: Loheng, Wartb (13. Jh.); E.: s. pfarre; W.: nhd. (ält.) pfärren, pfarren, sw. V., pfärren, zu einer Pfarre gehören, einpfarren, DW 13, 1621; L.: Lexer 159a (pherren)

pferrer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrære

pferrich*, pherrich, mhd., M.: nhd. Pferch, Einfriedung; Hw.: vgl. mnl. parric, perric, mnd. perk; Q.: Chr (14./15. Jh.), LuM, WeistGr; E.: ahd. pfarrih* 9, pharrih*, pferrih*, st. M. (a?, i?), Pferch, Gehege, Hürde; germ. *parrik-, Sb., Pferch, Gehege; s. lat. parricus, M., Einfriedung; vgl. iberisch *parra, Sb., Spalier, Kluge s. u. Pferch; oder von einem kelt. *barro-, Spitze, Gipfel, EWAhd 6, 1378; idg. *bʰares-, *bʰores-, *bʰars-, Sb., Emporstehendes, Spitze, Borste, Pokorny 109; vgl. idg. *bʰar-, *bʰor-, Sb., Hervorstehendes, Borste, Spitze, Ähre, Granne, Pokorny 108; W.: s. nhd. (ält.) Pferch, M., Pferch, Umzäunung, enger Raum, eingepferchte Herde, DW 13, 1673; L.: Lexer 159a (pferrich)

pferrichære*, pherrichære, mhd., st. M.: nhd. Pfarrkind; Q.: HlReg (um 1250) (FB pherrichære); E.: s. pfarre, pferrich (?); W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (pherrichære)

pferrichbrunne*, pherrichbrunne, mhd., sw. M.: nhd. Pferchbrunnen; Q.: WeistGr (1431); E.: s. pferrich*, brunne (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 241 (pherrichbrunne)

pfersich, pfersech, phersich*, mhd., st. M.: nhd. Pfirsich; Hw.: vgl. mnl. persike, mnd. persik; Q.: BdN, KvWPart (um 1277); E.: ahd. pfersih* 8, phersih*, st. M. (a?, i?), Pfirsich, Pfirsichbaum; germ. *persik-, Sb., Pfirsich; s. lat. Persicum, N., persischer Apfel; vgl. Persae, M. Pl., Perser; gr. Πέρσης (Persēs), M., Perser (M.); W.: nhd. Pfirsich, M., Pfirsich, DW 13, 1704; L.: Lexer 159a (phersich), Hennig (pfersich)

pfersichblat*, pfersichplat, phersichblat*, mhd., st. N.: nhd. Pfirsichblatt; Hw.: vgl. mnd. persikblat; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pfersich, blat; W.: nhd. Pfirsichblatt, N., Pfirsichblatt, Blatt des Pfirsichbaumes, DW 13, 1706; L.: Hennig (pfersichplat)

pfersichboum*, pfersichpoum, phersichboum*, mhd., st. M.: nhd. Pfirsichbaum; Hw.: vgl. mnl. persikeboom, mmd. persikbōm; Q.: BdN (1348/1350); E.: ahd. pfersihboum, phersihboum*, st. M. (a), Pfirsichbaum; s. mhd. pfersich, boum; W.: nhd. Pfirsichbaum, M., Pfirsichbaum, DW 13, 1705; L.: Hennig (pfersichpoum)

pfersiche*, phersiche, mhd., sw. F.: nhd. Pfirsich; Hw.: vgl. mnl. persike; E.: s. pfersich; L.: Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 256 (phersih/phersiche)

pfersichīn* 1, phersichīn, mhd., st. N.: nhd. Pfirsich; ÜG.: lat. Persicum Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); E.: s. pfersich; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 461a (phersichīn)

pfersichloup*, phersichloup, mhd., st. N.: nhd. Pfirsichlaub, Laub des Pfirsichbaums; Hw.: vgl. mnd. persiklōf; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. pfersich, loup (1); W.: nhd. Pfirsichlaub, N., Pfirsichlaub, Laub des Pfirsichbaums, DW 13, 1706; L.: LexerHW 2, 241 (phersichloup)

pfersichstein*, phersichstein, mhd., st. N.: nhd. „Pfirsichstein“, Pfirsichkern; Hw.: vgl. mnd. persikstēn; Q.: LS (1430-1440); E.: s. pfersich, stein; W.: nhd. (ält.) Pfirsichstein, M., Pfirsichkern, DW 13, 1706; L.: LexerHW 2, 241 (phersichstein)

pfert, pferit, phert, pert, parit, pferfrit, pferift, pferft, pfärft, pfehrt, pfärit, pferit, pfarifrit, palafrid, mhd., st. N.: nhd. Pferd, Kurierpferd; ÜG.: lat. palefridus Gl, paraveredus Gl, veredus Gl; Vw.: s. acker-, bete-, esel-, halp-, helle-*, here-*, hūr-, jage-, karren-, leist-, münech-, muoter-, reise-, ros-, rüst-, strīt-*, stuot-, velt-, vrouwen-, wazzer-, zelten-, ziech-, zirkel-; Hw.: s. palafrid; vgl. mnl. pert, peert, mnd. pērt (1); Q.: ErzIII, Enik, DSp, HTrist, GTroj, Kreuzf, HvBurg, HvNst, Ot, EckhIII, Parad, BDan, Tauler, Teichn (FB phert), Albrecht, BdN, Eilh, Helbl, Krone, Nib, Ren, Renner, UvLFrd, Gl (11. Jh.), Urk; E.: ahd. pfarifrit* 18, pharifrit*, pferit*, st. N. (a), „Pferd“, Kurierpferd; germ. *parafrid-, Sb., Pferd, Ross; lat. paraverēdus, M., Beipferd, Nebenpferd, Extrapferd, Postpferd; gr. παρά, Präp., bei, neben; idg. *perā̆, Adv., Präp., vor, vorher, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. verēdus, M., Pferd; über das Keltische von idg. *reidʰo-, Sb., Reiten, Pokorny 861; idg. *reidʰ-, V., fahren, sich bewegen, Pokorny 861; W.: nhd. Pferd, N., Pferd, DW 13, 1675; L.: Lexer 159a (phert), Hennig (pfert), WMU (phert 2 [1227] 124 Bel.), Glossenwörterbuch 460a (pfarifrit), 282a (pfarifrit)

pfertarzāt*, phertarzet, mhd., st. M.: nhd. Pferdearzt; Q.: Myns (um 1440); E.: s. pfert, arzāt; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 242 (phertarzet)

*pfertbīzen?, mhd., V.: nhd. „Pferd beißen“; E.: s. pfertbīzende; W.: nhd. DW-

pfertbīzende*, phertbīzende, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. „pferdbeißend“; Q.: Apk (vor 1312) (FB phertbīzende); E.: s. pfert, bīzende, bīzen; W.: nhd. DW-

pfertesel*, phertesel, mhd., st. M.: nhd. „Pferdesel“, Maulesel; Hw.: vgl. mnd. pērtēsel; Q.: Voc (14./15. Jh.); E.: s. pfert, esel; W.: nhd. (ält.) Pferdesel, M., Pferdesel, Maulesel, DW 13, 1690; L.: Lexer 159a (phertesel)

pfertgereite*, phertgereite, mhd., st. N.: nhd. Pferdeausrüstung, Sattel (M.), Zaumzeug; Q.: Nib (um 1200); E.: s. pfert, gereite; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phertgereite), Hennig (pfertgereite)

pfertkleit, phertkleit, mhd., st. N.: nhd. „Pferdkleid“, Sattelzeug, Zaumzeug, Pferdeausrüstung, Sattelzeug und Zaumzeug; Hw.: vgl. mnd. pērdeklēt; Q.: Nib (um 1200); E.: s. pfert, kleit; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (phertkleit), Hennig (pfertkleit)

pfertmuoter, phertmuoter*, mhd., st. F.: nhd. „Pferdmutter“, Stute; Hw.: vgl. mnd. pērdemōder; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pfert, muoter; W.: nhd. (ält.) Pferdmutter, F., Pferdmutter, DW 13, 1693; L.: Hennig (pfertmuoter)

pfertpūke*, phertpūke, mhd., st. F.: nhd. Pferdpauke; Q.: Hiob (1338) (FB phertpūke); E.: s. pfert, pūke; W.: nhd. DW-

pfertsbluot*, pfertspluot, phertsbluot*, mhd., st. N.: nhd. Pferdeblut; E.: s. pfert, bluot; W.: s. nhd. Pferdeblut, N., Pferdeblut, DW-; L.: Hennig (pfertspluot)

pfertstal, phertstal*, mhd., st. N.: nhd. „Pferdstall“, Pferdestall; Hw.: s. pferdestal; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pfert, stal; W.: nhd. (ält.) Pferdstall, Pferdestall, M., Pferdestall, DW 13, 1690; L.: Hennig (pfertstal)

pfertvuoter, pfertfuoter*, phertvuoter*, mhd., st. N.: nhd. „Pferdfutter“, Pferdefutter; Hw.: vgl. mnd. pērdevōder; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pfert, vuoter; W.: s. nhd. Pferdefutter, N., Pferdefutter, DW 13, 1683; L.: Hennig (pfertvuoter)

*pfestenen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. festenen; W.: nhd. DW-

*pfeten?, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-; E.: ?; W.: nhd. DW-

pfeterære, pfetrære, pfedelære, pheterære, peterære, pheterer, peterer, pfederer, pheter, federære, fedeler, mhd., st. M.: nhd. Steinschleuder, Schleudermaschine; Q.: RAlex, Ot (FB pheterære), Bit, Martina, Parz (1200-1210), Wig; E.: ahd. pfeterāri* 25, pfetināri*, st. M. (ja), Rammbock, Mauerbrecher, Schleudermaschine; s. germ. *petr-, Sb., Schleuder; s. lat. petrāria, F., Schleudermaschine?; vgl. lat. petra, F., Stein, Felsstein, Fels; gr. πέτρα (pétra), F., Fels, Felsgebirge, Klippe; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159a (pheterære), Hennig (pfeterære)

pfeterunge*, pheterunge, phideringe, mhd., st. F.: nhd. Wurfriemen; ÜG.: lat. amentum Gl; Q.: Gl (2. Hälfte 15. Jh.); E.: s. pfeterære; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch XLVb (pheterunge)

*pfetten?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. fetten; W.: nhd. DW-

pfetter*, phetter, mhd., st. M.: nhd. „Pfetter“, Taufpate, Taufkind; Hw.: vgl. mnl. peter, peterijn, mnd. petter; Q.: Ren (nach 1243) (phettern) (FB phetter), Chr, WolfdD; E.: s. ahd.? pfetiro* 1, phetiro*, sw. M. (n), Pate; s. lat. patrīnus, M., Pate?; vgl. lat. pater, M., Vater; idg. *pətḗr, *pətḗ, *phtḗr, M., Vater, Pokorny 829; vgl. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. (ält.) Pfetter, M., Taufpate, Taufkind, DW 13, 1694; L.: Lexer 159b (phetter)

pfetterin* 3, pfeterin*, pheterin, mhd., st. M.: nhd. Pate; ÜG.: lat. (appater) Gl, compater Gl, patrinus Gl; Q.: Gl (Ende 12. Jh.)?; E.: s. pfetter*; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 461a (pheterin)

pfetzen*, phetzen, mhd., sw. V.: nhd. „pfetzen“, zupfen, zwicken, kitzeln; Q.: Glaub (1140-1160), Myns; E.: s. mlat. (dial.) petium, N., Stück, Fetzen (M.); W.: nhd. (ält.) pfetzen, sw. V., pfetzen, zwicken, kneipen, kneifen, stechen, ritzen, DW 13, 1694; L.: Lexer 159b (phetzen)

pfī, phī*, mhd., Interj.: nhd. „pfei“, pfui; Hw.: vgl. mnd. pfū, pī; Q.: JvFrst (1340-1350) (FB phī); E.: s. pfiu, lautmalerisch?; W.: nhd. (ält.) pfei, Interj., pfei, pfui, DW 13, 1640; L.: Lexer 159b (phī), Hennig (pfī); Son.: Interjektion des Abscheus, Interjektion des Unwillens, Interjektion der Geringschätzung, Interjektion der Abwehr, Interjektion der Verfluchung

pfiale*, phiale, mhd., sw. F.: nhd. Schale (F.) (2); Q.: Cranc (1347-1359) (FB phiale); I.: Lw. lat. phiala; E.: s. lat. phiala, F., Tasse, Schale (F.) (2); gr. φιάλη (phiálÐ), F., flaches Gefäß, Schüssel; technisches Lehnwort unbekannter Herkunft; W.: nhd. DW-

pfīaz*, phīaz, fīaz, mhd., st. N.: nhd. Pfui Rufen, Empörung; Q.: Wh (um 1210); E.: s. pfī; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phīaz), Hennig (fīaz)

pfich*, phich, mhd., st. N.: nhd. Pech, Höllenfeuer; Hw.: vgl. mnd. pik; E.: s. lat. pix, F., Pech, Teer; vgl. idg. *peitu-, *pī̆tu-, *poitu-, Sb., Fett, Saft, Trank, Pokorny 793; idg. *pei̯ə-, *pei-, *pī̆-, V., fett sein (V.), strotzen, Pokorny 793; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phich)

pfīen*, phīen, mhd., sw. V.: nhd. „pfeien“, verspotten; Vw.: s. ane-*, ver-; Q.: GenM (um 1120?); E.: s. pfī; W.: nhd. (ält.) pfeien, sw. V., pfeien, pfei rufen, anpfeien, anpfuien, DW 13, 1641

pfiesel, phiesel, fiesel, mhd., st. M.: nhd. „Pisel“, Frauengemach, beheizbares Frauengemach; Hw.: vgl. mnl. pisel?, mnd. pīsel; Q.: Kchr (um 1150) (FB phiesel), Kudr; E.: ahd. pfiesal* 14, phiesal, st. M. (a?), Wohnraum, Pesel, heizbares Zimmer; germ. *pesel, Sb., Pesel, Wohnraum; s. lat. pēnsilis, Sb., Gemach, Pesel; lat. pēnsilis, Adj., hängend, herabhängend, schwebend; vgl. lat. pendēre, V., hängen, herabhängen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: s. nhd. (ält.) Pisel, Pesel, M., Pesel, heizbares Gemach, DW 13, 1868 (Pisel); L.: Lexer 159b (phiesel), Hennig (pfiesel)

pfieselgadem, phieselgadem, mhd., st. M., st. N.: nhd. Frauengemach; Q.: Kudr (1230/1240); E.: s. pfiesel, gadem; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phieselgadem), Hennig (pfieselgadem)

pfieseloven*, phieseloven, pfieselofen*, phieselofen*, mhd., st. M.: nhd. Frauengemachofen; Q.: MH (1470-1480); E.: s. pfiesel, oven (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 243 (phieseloven)

pfif*, phif, mhd., st. F.: nhd. Pfeife, Blasinstrument; Q.: EvSPaul (1300-1350) (FB phif); E.: s. pfīfe; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Pfeife, F., „Pfeife“, aus einer Röhre bestehendes Blasinstrument, DW 13, 1641; L.: Lexer 159b (phif)

pfīfære, pfīfer, phīfer, mhd., st. M.: nhd. Pfeifer, Bläser, Pfeifenbläser; Vw.: s. holunter-*, stat-*, zuo-*; Hw.: vgl. mnl. pipere, pijper, mnd. pīpære* (1); Q.: GTroj, MinnerII (FB phīfer), Netz, Ring, Tuch, Wartb (13. Jh.), Urk; E.: s. pfīfe; W.: nhd. Pfeifer, M., Pfeifer, Pfeifenbläser, Spielmann, Musikant, DW 13, 1652; L.: Hennig (pfīfære), WMU (phīfer N349 [1287] 1 Bel.)

pfīfærekünic*, phīferkünic, mhd., st. M.: nhd. Pfeiferkönig?; Q.: Urk (1434); E.: s. pfīfære, künic; W.: nhd. Pfeiferkönig, M., Pfeiferkönig, DW 13, 1654; L.: LexerHW 2, 244 (phîferkünic)

pfife, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfīfe

pfīfe, pfife*, phife, pfīpfe, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pfeife, Blasinstrument; Vw.: s. rōr-*, sac-, wazzer-*, wolves-; Hw.: vgl. mnl. pipe, mnd. pīpe (1); Q.: (st. F.) HvMelk, TvKulm, (sw. F.) Enik, GTroj, HvNst, Ot, BDan, MinnerI, MinnerII (FB phīfe), Albr, Litan (nach 1150), PassI/II, Rol, Teichn, Wartb; E.: ahd. pfīfa* 16, phīfa, sw. F. (n), Pfeife, Flöte; germ. *pīpa, F., Pfeife; s. lat. pīpa, F., Pfeife, Röhre, Schalmei; vgl. lat. pīpāre, V., pfeifen; vgl. idg. *pī̆pp-, *pī̆p-, *pī̆-, V., piepen, Pokorny 830; W.: s. nhd. Pfeife, F., „Pfeife“, aus einer Röhre bestehendes Blasinstrument, DW 13, 1641; L.: Lexer 159b (phife), Hennig (pfīfe)

pfīfen (1), phīfen, mhd., st. V., sw. V.: nhd. blasen, pfeifen, auf der Pfeife spielen, vorpfeifen; Vw.: s. ane-*, hin-, ūf-, ūz-, zuo-; Hw.: vgl. mnl. pipen, pijpen, mnd. pīpen (1), pīven; Q.: HvNst, MinnerII, Teichn (FB phīfen), Elis, En (1187/1189), Hätzl, Helbl, Herb, Karlmeinet, KvWTurn, PassI/II, Roseng; E.: s. lat. pīpāre, V., pfeifen; idg. *pī̆pp-, *pī̆p-, *pī̆-, V., piepen, Pokorny 830; W.: nhd. pfeifen, st. V., pfeifen, auf der Pfeife spielen, DW 13, 1645; R.: ze tanze pfīfen: nhd. zum Tanz aufspielen; L.: Lexer 159b (phīfen), Hennig (pfīfen)

pfīfen* (2), phīfen, mhd., st. N.: nhd. Pfeifen (N.); Q.: Enik (um 1272), GTroj, EvA (FB phīfen), Frl, Teichn; E.: s. pfīfen (1); W.: nhd. Pfeifen, N., Pfeifen (N.), DW 13, DW 13, 1649

pfīfenlūt*, phīfenlūt, mhd., st. M.: nhd. „Pfeifenlaut“; Q.: Cranc (1347-1359) (FB phīfenlūt); E.: s. pfīfe, lūt; W.: nhd. DW-

pfīfenrōr*, phīfenrōr, mhd., st. M.: nhd. „Pfeifenrohr“; Q.: MinnerII (um 1340) (FB phīfenrōr); E.: s. pfīfe, rōr; W.: nhd. (ält.) Pfeifenrohr, M., Pfeifenrohr, zum Pfeifen dienendes Rohr, Schilfrohr, Rohr an einer Tabakspfeife, DW 13, 1651

pfīfenschal, phīfenschal*, mhd., st. M.: nhd. „Pfeifenschall“, Pfeifenklang; Q.: Minneb (um 1340) (FB phīfenschal), HvM; E.: s. pfīfe, schal; W.: nhd. (ält.) Pfeifenschall, M., Pfeifenschall, DW 13, 1651; L.: Lexer 436b (pfīfenschal)

pfīfer, phīfer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfifære*

pfīferen*, pfīfern*, pīferen*, pīfern, mhd., sw. V.: nhd. pfeifen; Hw.: s. pfife; Q.: Brun (1275-1276) (FB pīfern); E.: s. pfife; W.: s. nhd. pfeifen, V., pfeifen, musikalische Pfeife blasen, DW 13, 1645

pfiferlinc, phiferlinc*, mhd., st. M.: nhd. Pfifferling; E.: s. pfeffer; W.: nhd. Pfifferling, M., Pfifferling, DW 13, 1697; L.: Hennig (pfifferlinc)

pfigile, phigile*, mhd., sw. F.: nhd. ein Musikinstrument; E.: s. videle; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfigile)

pfīl, phīl, pīl, mhd., st. M.: nhd. Pfeil, Pfeileisen, Pfeiler; Vw.: s. hūs-, viur-; Hw.: vgl. mnl. pijl, mnd. pīl (1); Q.: LAlex (1150-1170), RAlex, LvReg, HlReg, Enik, Brun, Vät, SHort, Kreuzf, HvNst, WvÖst, Ot, Parad, Tauler, Teichn (FB phīl), En, Helbl, Karlmeinet, KvWHvK, KvWTroj, KvWTurn, Loheng, MarLegPass, Nib, PassI/II, Ring, RvEBarl, Suchenw, WälGa, Wh, Urk; E.: ahd. pfīl 25, phīl, st. M. (a?, i?), Pfeil, Wurfspieß, Lanze; germ. *pīl-, Sb., Pfeil, Spieß (M.) (1); s. lat. pīlum, N., Wurfspieß; vgl. idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: nhd. Pfeil, M., Pfeil, DW 13, 1655; L.: Lexer 159b (phīl), Hennig (pfīl), WMU (phīl 737 [1285] 2 Bel.)

pfīlære, pfīler, phīlære, phīler, mhd., st. M.: nhd. Pfeiler; Vw.: s. himel-*, mittel-*; Hw.: vgl. mnl. pilare, piler, mnd. pīlere*; Q.: Enik, Ot, MinnerII, Seuse (FB phīlære), Erlös, Flore, JTit, Karlmeinet, Wig, Wh (um 1210), Urk; E.: ahd. pfīlāri 6, phīlāri, st. M. (ja), Pfeiler, Ständer, Schranken (M.); germ. *pīlare, M., Pfeiler; spätlat. pīlāre (N.)?, Pfeiler; s. lat. pīla, F., Pfeiler; vgl. lat. pangere, V., befestigen, einschlagen, schriftlich verfassen; idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. Pfeiler, M., Pfeiler, massive Stütze, DW 13, 1659; L.: Lexer 159b (phīlære), Hennig (pfīlære), WMU (phīler N374 [1288] 19 Bel.)

pfīlærelīn*, phīlerlīn, mhd., st. N.: nhd. Pfeilerlein, kleiner Pfeiler; Q.: LexerHW (1429); E.: s. pfīlære, *līn? (2); W.: nhd. Pfeilerlein, N., Pfeilerlein, kleiner Pfeiler, DW 13, 1660; L.: LexerHW 2, 245 (phîlerlîn)

pfīlærestücke*, phīlerstücke, mhd., st. N.: nhd. Pfeilerstück; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pfīlære, stücke; W.: nhd. Pfeilerstück, N., Pfeilerstück, DW 13, 1661; L.: LexerHW 2, 245 (phîlerstücke)

pfīlæren, phīlæren, mhd., sw. V.: nhd. „pfeilern“, mit Pfeilern errichten, mit Pfeilern einbauen; Q.: Wig (1210-1220); E.: s. pfīlære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phīlæren), Hennig (pfīlæren)

pfīlestrāle*, phīlestrāle, mhd., sw. M.: nhd. Pfeil; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. pfīl, strāle; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 245 (phîlestrâle)

pfīler, mhd., st. M.: Vw.: s. pfilære

pfīlīsen, phīlīsen, mhd., st. N.: nhd. „Pfeileisen“, Pfeilspitze; Q.: En (1187/1189); E.: s. pfīl, īsen; W.: nhd. (ält.) Pfeileisen, N., Pfeileisen, eiserne Pfeilspitze, DW 13, 1659; L.: Lexer 159b (phīlīsen), Hennig (pfīlīsen)

pfīlsegen, phīlsegen*, mhd., st. M.: nhd. „Pfeilsegen“; E.: s. pfīl, segen; W.: nhd. (ält.) Pfeilsegen, M., Pfeilsegen, Segensformel gegen Pfeilwunden, DW 13, 1663; L.: Lexer 436b (pfīlsegen)

pfimpfen, phimpfen*, mhd., sw. V.: nhd. vor Hitze dampfen; Q.: Minneb (um 1340) (FB phimpfen); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436b (pfimpfen)

*pfinden?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. vinden; W.: nhd. DW-

*pfindunge?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. vindunge; W.: nhd. DW-

pfingestābent, phingestābent, mhd., st. M.: nhd. „Pfingstabend“, Abend vor Pfingsten, Pfingstsonnabend, Tag vor Pfingsten; Hw.: vgl. mnd. pingesteāvent*; Q.: EvB (FB phingestābent), Albert (1190-1200), Urk; E.: s. pfingeste, ābent; W.: nhd. (ält.) Pfingstabend, M., Pfingstabend, Vorabend des Pfingstfestes, Tag vor Pfingsten, DW 13, 1699; L.: Lexer 436b (pfingestābent), Hennig (pfingestābent), WMU (phingestābent 174 [1272] 6 Bel.)

pfingestdac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingesttac

pfingeste*, phingeste, phingste, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Pfingsten; ÜG.: lat. pentecoste BrTr; Hw.: s. pfingesten; vgl. mnd. pingeste*; Q.: Lucid (1190-1195), RWh, Enik, HTrist, Ot, EvB, MinnerII, Tauler (FB phingeste), Berth, BrTr, Iw, Karlmeinet, NvJer, Parz, Roth, Urk; E.: s. pfingesten; W.: s. nhd. Pfingsten, N., Pfingsten, DW 13, 1700; L.: Lexer 159b (phingeste), WMU (phingeste N187 [1281] 103 Bel.)

pfingesten, pfinsten, pinketen, pfinxten, phingesten*, mhd., st. F.: nhd. Pfingsten; Hw.: s. pfingeste; vgl. mnl. pinxten, mnd. pingesten; I.: Lw. gr. πεντηκοστη (pentekoste); E.: s. gr. πεντηκοστη (pentekoste), fünfzigster Tag; vgl. idg. *penkᵘ̯e, Num. Kard., fünf, Pokorny 808; W.: s. nhd. Pfingsten, N., Pfingsten, DW 13, 1700; L.: Hennig (pfingesten)

pfingestgelt*, phingestgelt, mhd., st. N.: nhd. „Pfingstgeld“, Pfingstzins; Q.: WeistGr (1459); E.: s. pfingeste*, gelt; W.: nhd. Pfingstgeld, N., Pfingstgeld, DW 13, 1700; L.: LexerHW 2, 246 (phingestgelt)

pfingestheilic, phingestheilic*, mhd., Adj.: nhd. „pfingstheilig“; Q.: Köditz (1315/1323); E.: s. pfingeste, heilic; W.: nhd. (ält.) pfingstheilig, Adj., pfingstheilig, DW 13, 1701; R.: die pfingestheiligen tage: nhd. Pfingstfeiertage; L.: Lexer 436b (pfingestheilic)

pfingestkæse*, phingestkæse, mhd., st. M.: nhd. „Pfingstkäse“, zu Pfingsten abzuliefernder Zinskäse; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pfingeste*, kæse; W.: nhd. Pfingstkäse, M., „Pfingstkäse“, zu Pfingsten abzuliefernder Zinskäse, DW 13, 1701; L.: LexerHW 2, 246 (phingestkæse)

pfingestlich, pfinxtlich, phingestlich, mhd., Adj.: nhd. „pfingstlich“; Q.: TürlWh (FB phingestlich), Loheng, UvZLanz (nach 1193); E.: s. pfingest, lich; W.: nhd. (ält.) pfingstlich, Adj., pfingstlich, DW 13, 1701; R.: pfingestliche zīt: nhd. Pfingstzeit; L.: Lexer 159b (phingestlich), Hennig (pfingestlich)

pfingestmāntac*, phingestmāntac, mhd., st. M.: nhd. Pfingstmontag; Q.: Chr (1400/1415); E.: s. pfingeste*, māntac; W.: nhd. Pfingstmontag, M., Pfingstmontag, DW 13, 1701; L.: LexerHW 2, 246 (pfingestmântac)

pfingestmorgen, pfinxtmorgen, phingestmorgen*, mhd., st. M.: nhd. Pfingstmorgen; Q.: Nib (um 1200); E.: s. pfingeste, morgen; W.: nhd. Pfingstmorgen, M., Pfingstmorgen, Morgen des Pfingstsonntags, DW 13, 1701; L.: Hennig (pfingestmorgen)

pfingestnaht, pfinxtnaht, phingestnaht*, mhd., st. F.: nhd. Pfingstnacht; Q.: PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. pfingeste, naht; W.: nhd. Pfingstnacht, F., Pfingstnacht, DW 13, 1702; L.: Hennig (pfingestnaht)

pfingestreht*, phingestreht, mhd., st. N.: nhd. „Pfingstrecht“, eine Abgabe zu Pfingsten; Q.: WeistGr (1461); E.: s. pfingeste*, reht (1); W.: nhd. (ält.) Pfingstrecht, N., Pfingstrecht, DW 13, 1702; L.: LexerHW 2, 246 (phingestreht)

pfingestrōse*, phingestrōse, mhd., sw. F.: nhd. Pfingstrose, Frühlingsrose; Q.: Martina (um 1293); E.: s. pfingeste, rōse; W.: nhd. Pfingstrose, F., Pfingstrose, DW 13, 1702; L.: Lexer 159b (phingestrōse)

pfingesttac, pfingestdac, pfingestac, pfingstac, pfinxtac, phingesttac, mhd., st. M.: nhd. Pfingsttag, Pfingstsonntag, Pfingsten; Hw.: vgl. mnd. pingestedach, pfingestendach, pingesterdach*, pingesterendach; Q.: Brun, SGPr, HvNst, Ot, KvHelmsd, EvB, Tauler, Seuse, Teichn, WernhMl (FB phingesttac), BdN, Berth, Bit, Krone, Nib (um 1200), Parz, WolfdB, WvRh, Urk; E.: s. pfingeste, tac; W.: nhd. Pfingsttag, M., Pfingsttag, einer der Pfingstfeiertage (meist Pfingstsonntag), DW 13, 1702; L.: Lexer 159b (phingesttac), Hennig (pfingesttac), WMU (phingesttac 126 [1269] 22 Bel.)

pfingestvīre*, phingestvīre, mhd., st. F.: nhd. Pfingstfeiertag; Q.: ORul (1442-1464); E.: s. pfingeste*, vīre (1); W.: s. nhd. Pfingstfeier, F., Pfingstfeier, DW 13, 1700; L.: LexerHW 2, 246 (phingestvîren)

pfingestwoche, phingestwoche, mhd., sw. F.: nhd. Pfingstwoche; Hw.: vgl. mnd. pingestenwēke*, pingestewēke; Q.: Tauler (FB phingestwoche), Crane, Köditz, StRAugsb, Trist (um 1210), Urk; E.: s. pfingeste, woche; W.: nhd. Pfingstwoche, F., Pfingstwoche, mit dem Pfingstsonntag beginnende Woche, DW 13, 1703; L.: Hennig (pfingestwoche), WMU (phingestwoche 126 [1269] 82 Bel.)

pfinginge, phinginge, mhd., Sb.: nhd. ?; Q.: LS (1430-1440); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 247 (phinginge)

pfingstac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestac

pfingsten, phingsten, mhd., sw. V.: nhd. Angst bekommen, Furcht bekommen; Q.: Chr (14./15. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 247 (phingsten)

pfinne, phinne, vinne, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Finne“, Nagel, Hautausschlag; Hw.: vgl. mnl. vinne, mnd. vinne (1); Q.: Berth (um 1275), Myst; E.: germ. *penna-, *pennaz, st. M. (a), Spitze, Rinne; s. lat. pinna, F., Mauerzinne, Mauerspitze; vgl. idg. *bend-, *bn̥dno-, Sb., (hervorspringende) Spitze, Pokorny 96; W.: s. nhd. (ält.) Finne, F., Blase, Pustel, DW 3, 1665, DW2 9, 521; L.: Lexer 159b (phinne), Hennig (pfinne)

pfinnic, vinnic, phinnic, vinnic, mhd., Adj.: nhd. „finnig“, verseucht; Hw.: vgl. mnl. vinnich, mnd. vinnich; Q.: Berth (um 1275), StRMeran, Urk; E.: s. pfinne; W.: nhd. (ält.) finnig, Adj., finnig, mit Finnen, verseucht, verdorben, DW 3, 1666, DW2 9, 522; R.: pfinnic sīn: nhd. Ausschlag haben; L.: Lexer 159b (phinnic), Hennig (pfinnic), WMU (phinnic 1653 [1292] 1 Bel.)

pfinst..., pfinx..., pfinz..., mhd.: Vw.: s. pfingest...

pfintgruobe, phintgruobe, mhd., st. F., sw. F.: nhd. eine Grube?; Q.: Voc (1482); E.: Herkunf ungeklärt?, s. gruobe; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 247 (phingruobe)

*pfintlich?, mhd., Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfinden, vinden, vint (?); W.: nhd. DW-

*pfintlīche?, mhd., Adv.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfinden, vinden; W.: nhd. DW-

*pfintlichheit?, *pfintlicheit?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. enpfinden, vinden; W.: nhd. DW-

pfinztac*, phinztac, mhd., st. M.: nhd. Donnerstag; Q.: Enik (um 1272), Ot, Teichn (FB phinztac), Berth, Urk; E.: s. pfingesten, tac; W.: nhd. Pfinztag, M., Donnerstag, DW 13, 1703; L.: Lexer 159b (phinztac), Hennig (phinztac), WMU (phinztac 719 [1285] 61 Bel.)

pfīpfe, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfīfe

pfipfiz*, pfiphiz*, phiphiz, mhd., st. M.: nhd. Pips, Verhärtung der Zungenspitze des Federviehs; Hw.: vgl. mnl. pip, pippe, mnd. pip; E.: ahd. pfipfiz* 8, phiphiz, pfiphiz, st. M. (a?, i?), Pips (eine Geflügelkrankheit); germ. *pipit-, Sb., Pips, Verschleimung; s. lat. pīpuīta, F., zähe Feuchtigkeit, Schleim, Schnupfen (M.), eiterartige Flüssigkeit; vgl. idg. *peitu-, *pī̆tu-, *poitu-, Sb., Fett, Saft, Trank, Pokorny 793; idg. *pei̯ə-, *pei-, *pī̆-, V., fett sein (V.), strotzen, Pokorny 793; W.: s. nhd. Pips, M., Pips, Verstopfung der Nase mit verhärteter Zungenspitze beim Federvieh mit ähnlichem Krankheitsbild beim Menschen, DW 13, 1866; L.: Lexer 159b (phizphiz)

pfīsen*, phīsen, mhd., sw. V.: nhd. locken (V.) (2); Hw.: s. pfisten; Q.: Mersw (3. Viertel 14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phīsen)

pfisten*, phisten, phīsten, mhd., sw. V.: nhd. „pfisten“, listig an sich bringen; Hw.: s. pfīsen; Q.: BDan (um 1331) (FB phisten); E.: ?; W.: nhd. (ält.) pfisten, sw. V., pfisten, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phīsen)

pfister*, phister, mhd., st. M.: nhd. „Pfister“, Bäcker; Hw.: vgl. mnl. pester; Q.: RWchr, DSp, Apk (FB phister), Gen (1060-1080), Renner; E.: ahd. pfistur* 15, phistur, st. M. (a?), Bäcker; germ. *pister, M., Bäcker; s. lat. pīstor, M., Stampfer, Müller, Bäcker; vgl. lat. pīnsāre, V., zerstampfen, zerstoßen; idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: nhd. (ält.-dial.) Pfister, M., Bäcker, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phister), Hennig (pfister)

pfisterhūs* 1, pfisterhūs, mhd., st. N.: nhd. „Pfisterhaus“, Bäckerei; ÜG.: lat. pistrinum Gl; Q.: Gl (Ende 12. Jh.); I.: Lüt. lat. pistrinum; E.: ahd. pfisturhūs*, phistarhūs, st. N. (a), Bäckerei, Backhaus; s. mhd. pfister*, hūs; W.: nhd. (ält.) Pfisterhaus, N., Pfisterhaus, DW 13, 1707; L.: Glossenwörterbuch 462a (phisterhūs)

pfisterīe*, pfisterīe*, phisterīe, mhd., st. F.: nhd. „Pfisterei“, Bäckerei; Hw.: s. pfistrī; vgl. mnl. pesterie; Q.: RqvI, RqvII (FB phisterīe), Urk (1271); E.: s. ahd. pfistira* 3, phistira, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, Backhaus; s. germ. *pistrīna, F., Bäckerei; s. lat. pīstrīna, F., Backstube; vgl. lat. pīnsāre, V., zerstampfen, zerstoßen; idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: nhd. (ält.) Pfisterei, Pfister, F., Pfisterei, Bäckerei, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phisterīe), WMU (phisterīe N106 [1271] 1 Bel.)

pfisterinne* 1, phisterinne, mhd., st. F.: nhd. „Pfisterin“, Bäckerin, Ehefrau eines Bäckers; Q.: Urk (1287); E.: s. pfister; W.: nhd. (ält.) Pfisterin, F., Pfisterin, DW 13, 1707; L.: WMU (phisterinne N344 [1287] 1 Bel.)

pfisterkneht* 1, phisterkneht, mhd., st. M.: nhd. „Pfisterknecht“, Bäckergehilfe, Bäckergeselle; Q.: Urk (1285); E.: s. pfister, kneht; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phisterkneht 736 [1285] 1 Bel.)

pfisterlēhen*, phisterlēhen, mhd., st. N.: nhd. „Pfisterlehen“; Q.: UrbBayÄ (um 1240); E.: s. pfister, lēhen (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 248 (phisterlêhen)

pfistermeister*, phistermeister, mhd., st. M.: nhd. „Pfistermeister“, Bäckermeister; Q.: Enik (um 1272) (FB phistermeister), Urk, WeistGr; E.: s. pfister, meister; W.: nhd. (ält.) Pfistermeister, M., Pfistermeister, Vorsteher einer Pfisterei, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phistermeister), WMU (phistermeister 2098 [1295] 1 Bel.)

pfisterstube*, phisterstube, mhd., sw. F.: nhd. „Pfisterstube“, Bäckerei, Backhaus; ÜG.: mlat. panificina Voc; Q.: Voc (1482); E.: s. pfister, stube; W.: nhd. (ält.) Pfisterstube, F., Bäckerei, Backhaus, DW 13, 1707; L.: LexerHW 2, 248 (phisterstube)

pfisterviurære*, phisterviurære, pfisterfiurære*, phisterfiurære*, mhd., st. M.: nhd. Heizer des Backofens; Q.: Geis (13. Jh.); E.: s. pfister, viurære; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 248 (phisterviurære)

pfistrī*, phistrī, mhd., st. F.: nhd. „Pfisterei“, Bäckerei; Hw.: s. pfisterīe; vgl. mnl. pesterie; E.: s. ahd. pfistrīa* 2, phistrīa*, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, Backhaus; s. germ. *pistrīna, F., Bäckerei; s. lat. pīstrīna, F., Backstube; vgl. lat. pīnsāre, V., zerstampfen, zerstoßen; idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: s. nhd. (ält.) Pfisterei, Pfister, F., Pfisterei, Bäckerei, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phistrī)

pfistrīne*, phistrīne, mhd., st. F.: nhd. Bäckerei; Q.: Chr, UrbHabsb (Anfang 14. Jh.); E.: ahd. pfistrīna* 5?, phistrīna, st. F. (ō)?, sw. F. (n)?, Bäckerei; germ. *pistrīna, F., Bäckerei; s. lat. pīstrīna, F., Backstube; vgl. lat. pīnsāre, V., zerstampfen, zerstoßen; idg. (*peis-) (1)?, *pis-, V., zerstampfen, zermalmen, Pokorny 796; W.: s. nhd. (ält.) Pfisterei, Pfister, F., Pfisterei, Bäckerei, DW 13, 1707; L.: Lexer 159b (phistrīne)

pfitersele, mhd., sw. F.: Vw.: s. pētersilje

pfitzen, phitzen*, mhd., sw. V.: nhd. verspotten, Pfui rufen, rufen; Q.: SHort (nach 1298) (FB phitzen); E.: s. pfiu; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436b (pfitzen)

pfiu, phiu, phī, fī, pfui, pfū, mhd., Interj.: nhd. pfui; Hw.: vgl. mnd. fī (1); Q.: RvZw, RAlex, Minneb, MinnerI (FB phiu), Alph, BdN, Berth, Georg, Hätzl, Helbl, Herb, HTrist, Mai, Martina, Nib (um 1200), Parz, UvLFrd; E.: s. lautmalerisch, Lautgebärde, Kluge s. u. pfui; W.: s. nhd. pfui, Interj., pfui, DW 13, 1808; L.: Lexer 159b (phiu), Hennig (pfiu)

pflac, phlac, mhd., st. N.: nhd. Aas; Q.: Boner (um 1350); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phlac), Hennig (pflac)

pflāc*, phlāc, mhd., st. M.: nhd. Unglück, Strafe, Missgeschick, Qual, Not; E.: s. lat. plāga, F., Schlag, Stoß, Hieb; idg. *plāk- (2), *plāg-, V., schlagen, Pokorny 832; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: vgl. nhd. Plage, F., Plage, Schlag, Stoß, Strafe, Missgeschick, DW 13, 1876; L.: Lexer 159b (phlāc)

pflacke, phlacke*, mhd., sw. M.: nhd. Lumpen (M.); E.: s. vlec?; W.: s. nhd. (ält.) Placke, Plack, M., Placke, Fleck, Lappen (M.), Flicklappen, DW 13, 1872; L.: Hennig (pflacke)

pflāge (1), phlāge, plāge, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Pflage“, Besorgung, Fürsorge, Obhut, Vormundschaft, Pflege, Umgang, Aufseher, Amt, Pflegeamt, Amtsbezirk, Herrschaftsbezirk, Leistung, Zins, Abgabe, Sitte, Lebensart, Gewohnheit, Übung, Beschäftigung; Vw.: s. ōster-, un-; Hw.: s. pflāge (2), vlāge; Q.: HvBer, Minneb (FB phlāge), Herb (1190-1200), NvJer, PassI/II; E.: s. lat. plāga, F., Schlag, Stoß, Hieb; idg. *plāk- (2), *plāg-, V., schlagen, Pokorny 832; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. (ält.) Pflage, F., Pflage, Pflege, DW 13, 1708; L.: Lexer 159b (phlāge), Hennig (pflāge)

pflāge* (2), phlāge, plāge, mhd., st. F.: nhd. Gegend, Richtung, Weltgegend; Hw.: s. pflāge (1); Q.: Macc (FB phlāge), PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. lat. plaga, F., Platte, Blatt, Fläche; vgl. idg. *plāk- (1), *plək-, *plek-, *plō̆k-, *pleik-, Adj., breit, flach, Pokorny 831; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159b (phlāge)

pflāge (3), mhd., st. F.: Vw.: s. pflēge

pflāge (4), mhd., st. F.: Vw.: s. vlāge

pflāgen, phlāgen, mhd., sw. V.: Vw.: s. blāgen, plāgen

pflāgnüsse, phlāgnüsse*, mhd., st. F.: nhd. Unglück, Strafe, Missgeschick, Qual, Not; E.: s. pflāc; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pflāgnüsse)

pflāgunge, phlāgunge*, mhd., st. F.: nhd. Unglück, Strafe, Missgeschick, Qual, Not; E.: s. pflāc; W.: s. nhd. (ält.) Plagung, F., Plagung, Plage, DW 13, 1882; L.: Lexer 160c (pflāgunge)

pflaht*, phlaht, mhd., st. F.: nhd. Fürsorge, Pflege, Obhut, Aufsicht, Verkehr, Verbindung, Teilnahme, Gemeinschaft, Teil, Dienst, Obliegenheit, Art (F.) (1), Sitte, Recht; E.: s. pflage, ahd. flegan, plegan (Kluge); W.: nhd. DW-; R.: āne phlaht: nhd. auf eigene Faust; L.: Lexer 159b (phlaht)

*pflammen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. vlammen; W.: nhd. DW-

pflanz, phlanz, mhd., st. M.: nhd. „Pflanz“, Wachstum; Q.: KlKsr (1. Hälfte 14. Jh.), Kolm, OvW; E.: s. pflanze; W.: nhd. (ält.) Pflanz, M., F., Pflanz, Pflanzung, Wachstum der Pflanze, Gedeihen der Pflanze, DW 13, 1708; L.: Lexer 159b (phlanz), Hennig (pflanz)

*pflanza?, mhd., st. F. Pl.: nhd. Sendungen; Vw.: s. ūz-; E.: s. pflanze; W.: nhd. DW-

pflanzære*, phlanzære, phlanzer, mhd., st. M.: nhd. Pflanzer, Gärtner, junger gepflanzter Stamm; Hw.: vgl. mnl. plantere, mnd. plantære*; Q.: Trudp (vor 1150) (FB phlanzære), Urk; E.: s. ahd. pflanzāri* 3, phlanzāri*, st. M. (ja), „Pflanzer“, Gärtner, junge Pflanze; lat. plantārius, M., Pflanzer; vgl. lat. plantāre, V., pflanzen; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plē̆t-, *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Pflanzer, M., Pflanzer, Pflanzender, DW 13, 1719; L.: Lexer 159b (phlanzære), WMU (phlanzære N760 [1296] 1 Bel.)

pflanzbette*, phlanzbette, mhd., st. N.: nhd. „Pflanzbeet“; Q.: Urk (1368); E.: s. pflanze, bette (1); W.: nhd. Pflanzbeet, N., Pflanzbeet, Pflanzenbeet, DW 13, 1708; L.: LexerHW 2, 249 (phlanzbette)

pflanze, phlanze, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pflanze; ÜG.: lat. planta PsM, STheol; Hw.: vgl. mnl. plante, mnd. plante; Q.: PsM (vor 1190), HvNst, Parad, Tauler (st. F.) (FB phlanze), EvBeh, Neidh, NvJer, PassI/II, STheol; E.: ahd. pflanza 22, phlanza, st. F. (ō), sw. F. (n), Pflanze, Schössling; germ. *planta, F., Pflanze; s. lat. planta, F., Setzling, Pfropfreis, Pflanze; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plē̆t-, *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Pflanze, F., Pflanze, DW 13, 1709; L.: Lexer 159c (phlanz), Hennig (pflanze)

pflanzen (1), phlanzen, mhd., sw. V.: nhd. pflanzen, verpflanzen, zieren, schmücken, Schößlinge treiben, gedeihen, um sich greifen, wachsen (V.) (1), anpflanzen, bepflanzen, einpflanzen, anlegen, gründen, pfropfen; ÜG.: lat. plantare PsM, STheol; Vw.: s. ane-, durch-, ge-, īn-, über-, ūf-; Hw.: vgl. mnl. planten, mnd. planten; Q.: Will (1060-1065), PsM, RWchr, LvReg, TürlWh, GTroj, HvNst, Ot, EckhI, EckhII, Parad, EvB, EvA, Tauler, WernhMl, Schürebr (FB phlanzen), Aneg, BuchdRügen, Chr, Elis, Freid, GenM (um 1120?), PassI/II, Serv, STheol; E.: ahd. pflanzōn* 22, phlanzōn*, flanzōn*, sw. V. (2), pflanzen, einsetzen, fortpflanzen; s. lat. plantāre, V., pflanzen; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plAt-, *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. pflanzen, sw. V., „pflanzen“, Pflänzlinge setzen, pelzen, DW 13, 1710; L.: Lexer 159c (phlanzen), Hennig (pflanzen)

pflanzen* (2), phlanzen, mhd., st. N.: nhd. Pflanzen; Q.: GenM (um 1120?); E.: s. pflanzen (1); W.: nhd. Pflanzen, N., Pflanzen (N.), DW-; L.: LexerHW 2, 250 (phlanzen)

pflanzenen*, phlanzenen, mhd., sw. V.: nhd. pflanzen; Hw.: s. pflanzen (1); Q.: Will (1060-1065) (FB phlanzenen); E.: s. pflanzen (1); W.: nhd. DW-

pflanzerīs, mhd., st. N.: Vw.: s. pflanzrīs

pflanzrīs, pflanzerīs, phlanzrīs*, mhd., st. N.: nhd. „Pflanzreis“, Steckling; Q.: HvNst (um 1300) (FB phlanzrīs); E.: s. pflanze, rīs; W.: nhd. Pflanzreis, N., Pflanzreis, Reis als Pflänzling, DW 13, 1721; L.: Lexer 436b (pflanzrīs)

pflanzunge, phlanzunge*, mhd., st. F.: nhd. Pflanzung; Hw.: vgl. mnl. plantinge, mnd. plantinge; Q.: EvB, EvA, Cranc (FB phlanzunge), BdN, NvJer (1331-1341); I.: Lüs. lat. plantatio; E.: ahd. pflanzunga, phlanzunga, st. F. (ō), „Pflanzung“, Anpflanzung, Pflanzen (N.), Fortpflanzung; s. mhd. pflanze; W.: nhd. Pflanzung, F., Pflanzung, DW 13, 1722; L.: Hennig (pflanzunge)

pflaster*, phlaster, plaster, blaster, mhd., st. N.: nhd. Pflaster, Salbe, Zement, Mörtel, Wundpflaster, Straßenpflaster, Steinboden, Fußboden; Hw.: vgl. mnl. plaster, plaester, mnd. plaster; Q.: Ren, RAlex, RWchr, TürlWh, Minneb, SAlex (FB phlaster), En, Er, JTit, Krone, KvFuss, Mai, Rol, Serv, Spec (um 1150), Tund, Wh; E.: ahd. pflastar* 42, phlastar*, st. N. (a), Pflaster, Heilpflaster, Fußboden; germ. *plastar, N., Pflaster; lat. emplastrum, M., Pflaster, Wundpflaster; gr. ἔμπλαστρον (emplastron), N., Wundpflaster; vgl. gr. ἐμπλάσσειν (emplassein), V., beschmieren, einhüllen; gr. ἐν (en), Präp., in; gr. πλάσσειν (plassein), V., kneten, formen; idg. *en (1), Präp., in, Pokorny 311; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Pflaster, N., Pflaster, DW 13, 1723; L.: Lexer 159c (phlaster), Hennig (pflaster)

pflasterære*, pflasterer*, phlasterer, mhd., st. M.: nhd. Straßenpfasterer; Hw.: vgl. mnl. plasterare, plaestere; Q.: Tuch (1464-1475); E.: ahd. pflastarāri* 1, phlastarāri*, pflāstarāri*, phlāstarāri*, st. M. (ja), „Pflasterer“, Maurer; s. mhd. pflaster*; W.: nhd. Pflasterer, Pflästerer, M., Pflasterer, einer der pflastert, DW 13, 1726; L.: LexerHW 2, 251

pflasteren, pflastern, phlastern, mhd., sw. V.: nhd. „pflastern“, pflastern mit, mit Mörtel aufbauen, Pflaster auflegen, Straße pflastern; Hw.: vgl. mnd. plasteren; Q.: Cranc (1347-1359) (plastirn) (FB phlastern), Chr; E.: s. pflaster; W.: nhd. pflastern, sw. V., pflastern, DW 13, 1726; L.: Lexer 159c (phlastern), Hennig (pflasteren)

pflasterhamer*, phlasterhamer, mhd., st. M.: nhd. „Pflasterhammer“, Hammer des Pflasterers; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster*, hamer; W.: nhd. Pflasterhammer, M., Hammer des Pflasterers, DW 13, 1726; L.: LexerHW 2, 251 (phlasterhamer)

pflastermeister*, phlastermeister, mhd., st. M.: nhd. Pflastermeister; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster, meister; W.: nhd. Pflastermeister, M., Pflastermeister, DW 13, 1726; L.: LexerHW 2, 251 (phlastermeister)

pflastern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflasteren

pflasteroht*, phlasteroht, mhd., Adj.: nhd. gepflastert; Q.: Chr (14./15. Jh.); E.: s. pflaster; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 251 (phlasteroht)

pflasterslegel*, phlasterslegel, mhd., st. M.: nhd. Pflasterschlägel, Schlägel des Pflasterers; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster, slegel; W.: nhd. Pflasterschlägel, M., Pflasterschlägel, DW 13, 1728; L.: LexerHW 2, 251 (phlastersegel)

pflasterstein*, phlasterstein, mhd., st. M.: nhd. Pflasterstein; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster, stein; W.: nhd. Pflasterstein, M., Pflasterstein, DW 13, 1728; L.: LexerHW 2, 251 (phlasterstein)

pflasterstœzel*, phlasterstœzel, mhd., st. M.: nhd. „Pflasterstößel“, Stößel des Pflasterers; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pflaster, stœzel; W.: nhd. Pflasterstößel, M., „Pflasterstößel“, Stößel des Pflasterers, DW 13, 1728; L.: LexerHW 2, 251 (pflasterstœzel)

*pflec? (1), mhd., Adj.: Vw.: s. un-; E.: s. pflegen (1); W.: nhd. DW-

*pflec? (2), mhd., st. N.: Vw.: s. un-; E.: s. pflegen (1); W.: nhd. DW-

pflec..., pfleg..., mhd.: Vw.: s. pflege

pflegære, pfleger, phlegære, phleger, mhd., st. M.: nhd. Pfleger, Beschützer, Bewahrer, Wächter, Treuhänder, Vormund, Verwalter, Aufseher, Hüter; Vw.: s. heiligen-*, herte-*, kirchen-, landes-*, lieht-, siechen-*, stat-, über-, under-; Hw.: vgl. mnl. plegere, mnd. plēgære*; Q.: RWchr, Enik, DSp, SGPr, SHort, Kreuzf, HvNst, Ot, HvBer, BDan, Seuse, SAlex, WernhMl, Schürebr (FB phlegære), KvWAlex, KvWTroj, MarHimmelf, Martina, Nib (um 1200), SchwPr, SchwSp, Teichn, UrbHabsb, Walth, WvRh, Urk; E.: ahd. pflegāri* 5, phlegāri*, st. M. (ja), „Pfleger“, Hüter, Beschützer, Präfekt; s. germ. *plegō?, st. F. (ō), Pflege; s. pflegan; W.: nhd. Pfleger, M., Pfleger, DW 13, 1747; L.: Lexer 159c (phlegære), Lexer 436b (pflegære), Hennig (pflegære), WMU (phlegære 9 [1248] 315 Bel.)

pflegærin, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegærinne

pflegærinne, pflegærin, phlegærinne, mhd., st. F.: nhd. „Pflegerin“, Verwalterin, Treuhänderin, Hüterin; Q.: Seuse, Schürebr (FB phlegærinne), WolfdB (1. Hälfte 13. Jh.), Urk; E.: s. pflegære; W.: nhd. Pflegerin, F., Pflegerin, DW 13, 1749; L.: Hennig (pflegærinne), WMU (phlegærinne 1904 [1294] 1 Bel.)

pflege, phlege, mhd., st. F.: nhd. Versorgung, Verpflegung, Schutz, Besorgung, Obhut, Vormundschaft, Umgang, Aufseher, Amt, Amtsbezirk, Herrschaftsbezirk, Fürsorge, Leitung, Aufsicht, Herrschaft, Gewalt, Besitz, Verfügung, Betreuung, Bedienung, Pflege, Pflegeamt, Vogtei, Verwaltungsbezirk, Behandlung, Dienst, Leistung, schuldige Leistung, Zins, Abgabe, Sitte, Lebensart, Gewohnheit, Übung, Beschäftigung, Ausführung; Vw.: s. heiligen-*, sunder-, un-; Hw.: vgl. mnl. plege, mnd. plēge (1); Q.: Mar (1172-1190), RWchr5, StrBsp, ErzIII, LvReg, Enik, DSp, GTroj, Vät, HvNst, Ot, BDan, Hiob, EvA, Teichn, WernhMl (FB phlege), Bit, Dietr, Elis, KvWTroj, NvJer, Parz, PassI/II, Rab, Ren, RvEBarl, RvEGer, SSp, Suchenw, Teichn, Trist, UvZLanz, Wig, Urk; E.: s. ahd. pflega*, phlega*, st. F. (ō), Nutzen (M.), Vorteil; ahd. pfleg* 1, phleg*, st. M. (a?, i?), st. N. (a), „Pflege“, Fürsorge, Hilfe; s. pflegan; W.: s. nhd. Pflege, F., Pflege, DW 13, 1733; R.: unwerdiu pflege: nhd. mangelnde Pflege, Vernachlässigung; R.: swachiu pflege: nhd. mangelnde Pflege, Vernachlässigung; R.: in sīner pflege haben: nhd. Verfügung haben über, Gewalt haben über, bei sich haben; R.: heimlichiu pflege: nhd. Versteck; R.: nach der pflege: nhd. nach Gewohnheit, gewöhnlich; R.: ze pflege: nhd. nach Gewohnheit, gewöhnlich; R.: leitlichiu pflege: nhd. Leid; R.: der riuwen pflege: nhd. Schmerz; R.: ūz der ougen pflege: nhd. aus den Augen; L.: Lexer 159c (phlege), Lexer 436b (pflege), Hennig (pflege), WMU (phlege 477 [1281] 10 Bel.); Son.: SSp mnd.?

pflegeambehte*, pflegeamt, pflegamt, phlegeambehte*, mhd., st. N.: nhd. „Pflegeamt“, leitendes Amt; Q.: Seuse (1330-1360) (FB phlegeamt); E.: s. pflege, ambehte, amt; W.: nhd. (ält.) Pflegeamt, Pflegamt, N., Pflegeamt, DW-; L.: Hennig (pflegeamt)

pflegede*, phlegede, mhd., st. F.: nhd. Amt, Amtsbezirk, Besorgung, Fürsorge, Obhut, Vormundschaft, Pflege, Umgang, Aufseher, Amt, Pflegeamt, Herrschaftsbezirk, Leistung, Zins, Abgabe, Sitte, Lebensart, Gewohnheit, Übung, Beschäftigung; Hw.: vgl. mnd. plēgede; Q.: SHort (nach 1298) (FB phlegede); E.: s. pflege; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159c (phlegede)

pflegeguot*, phlegeguot, mhd., st. N.: nhd. Pfleggut, zur Verwaltung anvertrautes Gut, zur Verwaltung anvertrautes Geld; Q.: Chr (1434); E.: s. pflege, guot (3); W.: nhd. Pflegguot, N., Pfleggut, DW 13, 1750; L.: LexerHW 2, 252 (phlegeguot)

pflegehaft, phlegehaft, mhd., Adj.: nhd. „pfleghaft“, zinspflichtig; Hw.: vgl. mnd. plēchhaft*; Q.: DSp (FB phelgehaft), SSp (1221-1224); E.: ahd. pfleghaft* 1, phleghaft*, Adj., verpflichtet; s. pflegan, haft; W.: vgl. nhd. pfleghaft, Adj., zinsverpflichtet, bürgerlich, DW 13, 1750; L.: Lexer 159c (phlegehaft), Hennig (pflegehaft); Son.: SSp mnd.?

pflegel, phlegel*, mhd., st. M.: nhd. „Pflegel“, Dreschflegel; Hw.: s. vlegel; E.: s. ahd. flegil, ahd., st. M. (a), Flegel, Dreschflegel; lat. flagellum, N., Geißel, Peitsche; vgl. idg. *bʰlag̑-, V., schlagen, Pokorny 154; W.: nhd. (ält.) Pflegel, M., Pflegel, Flegel, grober Mensch, DW 13, 1736; L.: Hennig (pflegel)

pflegelich, pfleclich, phlegelich, mhd., Adj.: nhd. „pfleglich“, gewöhnlich, gewohnt, hergebracht; Hw.: vgl. mnd. plēgelīk; Q.: Kirchb, NvJer, PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. pflege, lich; W.: nhd. pfleglich, Adj., Adv., pfleglich, gewohnheitsmäßig, herkömmlich, gewöhnlich, sorgsam schonend, haushälterisch, DW 13, 1751; L.: Lexer 159c (phlegelich), Hennig (pflegelich)

pflegelīche*, phlegelīche, mhd., Adv.: nhd. „pfleglich“, gewöhnlich, hergebracht; Q.: Vät (1275-1300) (FB phlegelīche), Elis, NvJer, PassI/II; E.: s. pflege, līche; W.: s. nhd. pflegelich, Adj., Adv., pflegelich, gewohnheitsmäßig, herkömmlich, gewöhnlich, sorgsam schonend, haushälterisch, DW 13, 1751; L.: Lexer 159c (phlegelīche)

pflegelīchen, pfleclīchen, phlegelīchen, mhd., Adv.: nhd. gewöhnlich; Vw.: s. un-*; Hw.: vgl. mnd. plēgelīken; E.: s. pflegelich; W.: s. nhd. pfleglich, Adj., Adv., pfleglich, gewohnheitsmäßig, herkömmlich, gewöhnlich, sorgsam schonend, haushälterisch, DW 13, 1751; L.: Hennig (pflegelich)

pflegeman*, phlegeman, mhd., st. M.: nhd. „Pflegemann“, Pfleger; Q.: AlexiusC (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pflege, man (1); W.: nhd. (ält.) Pflegemann, M., Pflegemann, Pfleger, DW 13, 1736; L.: LexerHW 2, 252 (phlegeman)

pflegen* (1), phlegen, plegen, mhd., st. V.: nhd. pflegen, behüten, beschützen, verantworten, sorgen für, sich mit freundlicher Sorge annehmen, umgehen, leben mit, als Geschäft besorgen, als Pflicht besorgen, Aufsicht haben, umgehen mit, betreiben, üben, tun, machen, handeln, sich bedienen, brauchen, besitzen, haben, geben, gewähren, verabreichen, verbürgen für, versprechen, Sitte haben, Gewohnheit haben, verehren, Vormundschaft üben über, sich verbürgen für, sich kümmern um, sich annehmen, bewachen, hüten, schützen, bewahren, einhalten, ausüben, sich beschäftigen mit, treiben, zeigen, innehaben, führen, halten, anführen, vorstehen, verwalten, beaufsichtigen, herrschen, erreichen, erwerben, erlangen, erleiden, erfahren (V.), annehmen, bewirken, genießen, sich aufhalten, leben, zur Verfügung stellen, bereithalten, ausstatten, sich in Acht nehmen vor, Gewohnheit haben zu, üblicherweise verwenden, gewohnt sein (V.); ÜG.: lat. praeesse BrTr; Vw.: s. en-, ver-, wider-; Hw.: vgl. mnl. plegen, mnd. plēgen (1); Q.: Lei, Anno (1077-1081), LAlex, Eilh, TrSilv, RvZw, RWh, RWchr5, StrAmis, LvReg, Enik, DSp, Secr, HTrist1, GTroj, HBir, Märt, Kreuzf, HvNst, Apk, WvÖst, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, Macc, BDan, MinnerI, Tauler, Teichn1, KvMSph, WernhMl (FB phlegen), Albrecht, BdN, BrTr, Eilh, Elis, Exod, GenM, HartmKlage, KvWEngelh, KvWTroj, Loheng, Nib, PassI/II, Rol, Roth, SchwSp, SSp, Virg, Wh, Urk; E.: ahd. pflegan* 19, phlegan*, st. V. (5), „pflegen“, sorgen, sorgen für, zu tun haben mit; W.: s. nhd. pflegen, sw. V., pflegen, DW 13, 1736; R.: der lande pflegen: nhd. das Reich verwalten; R.: sīn selbes pflegen: nhd. sich schützen; R.: sīner zungen pflegen: nhd. seine Zunge hüten; R.: rehter dinge pflegen: nhd. Gerechtigkeit walten lassen; R.: guotes pflegen: nhd. sich um Besitz kümmern; R.: der triuwen pflegen: nhd. sich freundlich zeigen; R.: schalles pflegen: nhd. einen Festtag halten; R.: in banden pflegen: nhd. in Banden halten; R.: grüezen pflegen: nhd. grüßen; R.: ze lebenne pflegen: nhd. leben; R.: mazzes pflegen: nhd. essen; L.: Lexer 159c (phlegen), Lexer 436b (pflegen), Hennig (pflegen), WMU (phlegen 2 [1227] 96 Bel.); Son.: SSp mnd.?

pflegen (2), phlegen, mhd., sw. V.: nhd. pflegen; Q.: Lei, Kchr (um 1150), LAlex, LBarl, Enik, Ot (FB phlegen), BuchdRügen, Helbl, Helmbr, Krone, Mar, Parz, Serv, Warnung; E.: s. pfelgen (1); W.: nhd. pflegen, sw. V., pflegen, DW 13, 1736

pflegen* (3), phlegen, mhd., st. N.: nhd. Pflegen; Hw.: vgl. mnd. plēgen (3); Q.: Ren (nach 1243), JvFrst2 (FB phlegen); E.: s. pflegen (1); W.: nhd. Pflegen, N., Pflegen, DW-

*pflegende?, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. „pflegend“; Vw.: s. touf-; Hw.: vgl. mnd. plēgent*; E.: s. pflegen (1); W.: nhd. pflegend, (Part. Präs.=)Adj., pflegend, DW-

pflegenīe*, phlegenīe, mhd., st. F.: nhd. Pflegeschaft; Q.: RqvI (FB phlegenīe); E.: s. pflegen (1); W.: nhd. DW-

pflegenisse*, phlegenisse, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegnisse

pfleger, mhd., st. M.: Vw.: s. pflegære

pflegerīe*, phlegerīe, mhd., st. F.: nhd. „Pflegerei“; Q.: SHort (nach 1298) (FB phlegerīe); E.: s. pflegen; W.: nhd. (ält.) Pflegerei, F., Pflegerei, DW 13, 1749

pflegnisse*, phlegnisse, pflegenisse*, phlegenisse, mhd., st. F.: nhd. „Pflegnis“, Pflege, Aufsicht, Amtsbefugnis, Amtsausübung, Pflegeamt, Vormundschaft, Leistung, Abgabe; Vw.: s. ge-; Q.: Seuse (FB phlegenisse), MvHeilFr, Urk (1284); E.: s. pflege; W.: nhd. (ält.) Pflegnis, F., Pflegnis, DW 13, 1751; L.: Lexer 159c (phlegnisse), WMU (phlegenisse 700 [1285] 20 Bel.)

pflegnust* 20, phlegnust, mhd., st. F.: nhd. Pflege, Aufsicht, Amtsbefugnis, Amtsausübung, Pflegeamt, Vormundschaft, Leistung, Abgabe; Vw.: s. ge-; Q.: Urk (1285); E.: s. pflege; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. (ält.) Pflegnis, F., Pflegnis, DW 13, 1751; L.: WMU (phlegenisse 700 [1285] 20 Bel.)

pflegunge, phlegunge*, mhd., st. F.: nhd. „Pflegung“, Pflege, Aufsicht, Obhut, Fürsorge; Hw.: vgl. mnd. plēginge; Q.: SGPr (1250-1300) (FB phlegunge), Urk; E.: s. pflege; W.: nhd. (ält.) Pflegung, F., Pflegung, DW 13, 1752; L.: Lexer 436b (pflegunge), WMU (phlegunge 1656 [1292] 4 Bel.)

*pflenze?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. pflanze; W.: nhd. DW-

pfliht, pflihte, phliht, phlihte, pliht, plith, mhd., st. F.: nhd. Fürsorge, Pflege, Obhut, Aufsicht, Dienst, Obliegenheit, Sitte, Pflicht (F.) (1), Aufgabe, Umgang, Anteil, Verkehr, Teilnahme, Gemeinschaft, Teil, Teilhabe, Besitz, Gesinnung, Zuneigung, Neigung, Treue, Verpflichtung, Erfüllung, Wahrung, Recht, Forderung, Entscheidung, Art (F.) (1), Weise (F.) (2), Anspruch; Vw.: s. ane-, bī-, dienest-, dinc-, ge-, hove-, mite-, sunder-, über-, un-, ur-, ver-, vröuden-, wider-, zent-*, zuo-; Hw.: s. pflihte; vgl. mnl. plicht, mnd. plicht (1); Q.: TrSilv (1190-1200), Heimesf, Ren, RWh, RWchr5, ErzIII, LvReg, Enik, TürlWh, Brun, HTrist, GTroj, Vät, Gund, SHort, Kreuzf, HvNst, Apk, WvÖst, Ot, BDan, Hiob, EvSPaul, KvHelmsd, EvB, Minneb, MinnerI, JvFrst1, Teichn, SAlex, WernhMl, Pilgerf (FB phliht), Albrecht, Bit, Elis, Hadam, Helmbr, Krone, KvWTroj, Loheng, MargW, Martina, Reinfr, Renner, Virg, Walth; E.: ahd. pfliht* 4, phliht*, st. F. (i), Fürsorge, Sorgfalt, Obhut; W.: nhd. Pflicht, F., Pflicht (F.) (1), DW 13, 1752; R.: pfliht nemen: nhd. Anstoß nehmen; R.: in leides pfliht: nhd. in Schmerzen; R.: in troumes pfliht: nhd. im Traum; R.: geselliclichiu pfliht: nhd. Liebesakt; R.: girlichiu pfliht: nhd. Habgier; R.: gewaltes pfliht: nhd. Gewalt; R.: ane pfliht: nhd. auf eigene Faust; L.: Lexer 159c (phliht), Lexer 436b (pfliht), Lexer 436c (pfliht), Hennig (pfliht)

pflihtære, phlihtære, mhd., st. M.: nhd. „Pflichter“, Pflegender, Anteil Habender; Hw.: vgl. mnl. plichter, mnd. *plichtære?; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. pfliht; W.: nhd. (ält.) Pflichter, M., Pflichter, Anteil Habender, DW 13, 1763; R.: sæleden pflihtære: nhd. Glücklicher; L.: Lexer 159c (phlihtære), Hennig (pflihtære)

pflihte*, phlihte, mhd., sw. F.: nhd. Schiffsschnabel; Vw.: s. sent-; Hw.: s. pfliht; vgl. mnl. plecht, mnd. plicht (2); Q.: Craun (1220/1230); E.: ahd. pflihta 6, phlihta*, sw. F. (n), Schutzdach im Vorderschiff, Schiffsschnabel, Vorderschiff; germ. *plehtō, st. F. (ō), Verdeck, Pflicht (F.) (2); s. lat. plecta, F., geflochtene Leiste; vgl. lat. plectere, V., flechten, ineinander flechten; idg. *plek̑-, V., flechten, wickeln, Pokorny 834; idg. *pel- (3a), V., falten, Pokorny 802; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 159c (phlihte), Hennig (pflihte)

pflihten* (1), phlihten, mhd., sw. V.: nhd. „pflichten“, sich halten an, sich richten nach, Anteil nehmen, sich beteiligen, sich verbinden, sich verbünden mit, sich verpflichten zu, streben nach, sorgen für, sich stellen gegen, hingeben an, übergeben (V.), verbinden, sich verpflichten, sich halten, einrichten, in Dienst übergeben (V.), in Besitz übergeben (V.), verpflichten; Vw.: s. be-*, en-*, ge-, ver-; Hw.: vgl. mnd. plichten (1); Q.: RWchr5, HvNst, WvÖst, Ot, EvB, Minneb, MinnerI, Teichn (FB phlihten), Dietr, ErnstD, Hadam, HvMelk (1150-1190), Karlmeinet, Loheng, Mai, Martina, Parz, PassI/II, Rab, Reinfr, Ren, Renner, Serv, Teichn, Tund, Walth, Wh; E.: s. pfliht; W.: nhd. (ält.) pflichten, sw. V., pflichten, sich woran beteiligen, sich verbinden, sich verpflichten, in den Dienst übergeben (V.), in den Besitz übergeben (V.), DW 13, 1763; L.: Lexer 159c (phlihten), Hennig (pflihten)

pflihten* (2), phlihten, mhd., st. N.: nhd. Verpflichten, Anteilnehmen; Q.: ErnstD (2. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pflihten* (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 255 (phlihten)

pflihtet*, phlihtet, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. „pflichtet“, verpflichtet; Q.: Parad (1300-1329) (FB phlihtet); E.: s. pflihte; W.: nhd. DW-

pflihtgeselle, phlihtgeselle*, mhd., sw. M.: nhd. „Pflichtgeselle“, Geselle in der Pflicht; Q.: Parz (1200-1210); E.: s. pfliht, geselle; W.: nhd. DW-; R.: des grāles pflihtgeselle: nhd. Gralsritter; L.: Hennig (pflihtgeselle)

pflihtic, pflihtec, phlihtic, mhd., Adj.: nhd. pflichtig, schuldig, verpflichtet; Vw.: s. dienest-*, dinc-, un-, zent-*, zuo-*; Hw.: vgl. mnd. plichtich; Q.: DSp, Apk, EckhII, Parad, Macc (FB phlihtic), NvJer, PassI/II, Tuch, Urk (1227); E.: s. pfliht; W.: nhd. pflichtig, Adj., pflichtig, verbunden, verpflichtet, schuldig, DW 13, 1765; L.: Lexer 160a (phlihtic), Hennig (pflihtec), WMU (phlihtic 2 [1227] 6 Bel.)

*pflihticheit?, mhd., st. F.: nhd. Pflichtigkeit; Vw.: s. zuo-; E.: s. pflihtic, heit; W.: nhd. Pflichtigkeit, F., Pflichtigkeit, DW 13, 1766

pflihticlich*, pflihteclich, phliticlich*, mhd., Adj.: nhd. pflichtiglich, verpflichtend; Q.: JvFrst (1340-1350) (FB phlihticlich); E.: s. pflihtic; W.: nhd. pflichtiglich, Adj., pflichtiglich, verbunden, DW 13, 1766; L.: Lexer 436c (pflihteclich)

*pflihtigen?, *phlihtegen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. be-; E.: s. pfliht

pflihtlōs*, phlihtlōs, mhd., Adj.: nhd. pflichtlos, ohne Verbindlichkeit seiend; Q.: LexerHW (1449); E.: s. pfliht, lōs; W.: nhd. pflichtlos, Adj., pflichtlos, pflichtfrei, ohne Verbindlichkeit, DW 13, 1766; L.: Lexer 160a (phlihtlōs)

pflihtteil*, phlihtteil, mhd., st. M., st. N.: nhd. „Pflichtteil“, Anteil, Gemeinschaft; Q.: StRMeran (14. Jh.); E.: s. pfliht, teil; W.: nhd. Pflichtteil, M., Pflichtteil, Teil der Pflicht, pflichtmäßiger Erbteil, DW 13, 1768 (Pflichttheil); L.: Lexer 160a (phlihttteil)

pflihtzol*, phlihtzol, mhd., st. M.: nhd. „Pflichtzoll“; Q.: Urk (1427); E.: s. pfliht, zol (3); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 256 (phlihtzol)

pfloc*, phloc, mhd., st. M.: nhd. Pflock; Hw.: vgl. mnd. pluk; Q.: Cranc (1347-1359) (FB phloc), Suchenw; E.: Herkunft unklar, vielleicht von germ. *pleggu-, *plegguz, st. M. (u), Pflock; W.: nhd. Pflock, M., Pflock, kurzer zugespitzter Pfeil, starker hölzerner Nagel, DW 13, 1769; L.: Lexer 160a (phloc)

pflocke*, phlocke, mhd., sw. M.: nhd. Pflocke; E.: Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Pflocke, M., F., Pflocke, Flocke, Schneeflocke, DW 13, 1770; L.: Lexer 160a (phlocke)

pflocken (1), mhd., sw. V.: nhd. „pflocken“; Vw.: s. ver-; Q.: Chr (14./15. Jh.); E.: s. pfloc*; W.: s. nhd. (ält.) pflöcken, sw. V., pflöcken, mit einem Pflock versehen (V.), mit Pflöcken befestigen, DW 13, 1770

pflocken (2), mhd., sw. V.: Vw.: s. pflücken

pflöcken*, phlöcken, mhd., sw. V.: nhd. „blöcken“ (?); Q.: Cranc (1347-1359) (FB phlöcken); E.: s. lautmalerisch?; W.: nhd. DW-

*pflohten?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. en-; E.: s. vlehten; W.: nhd. DW-

pflūc, pflüec, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluoc

*pflückære?, *pflücker?, mhd., st. M.: nhd. „Pflücker“; Vw.: s. hopfen-*; Hw.: vgl. mnd. plückære*; E.: s. pflückærinne; W.: nhd. Pflücker, F., Pflücker, DW 13, 1773

pflückærinne*, phlückerinne, mhd., st. F.: nhd. „Pflückerin“; Q.: Pilgerf (1390?) (FB phlückerinne); E.: s. pflücken; W.: nhd. Pflückerin, F., Pflückerin, DW-

pflücken*, phlücken, pflocken, pflocken, mhd., pflocken, mmd., sw. V.: nhd. pflücken; Vw.: s. abe-, be-*, ūz-, zer-; Hw.: vgl. mnl. plocken, mnd. plücken (1); Q.: Lilie (1267-1300) (plucken) (FB phlücken), EvBeh, Karlmeinet, LivlChr, StRHeiligenst; E.: s. ahd. pflokkōn* 1, phlockōn*, sw. V. (2), pflücken; germ. *plukk-, sw. V., pflücken; s. lat. piluccāre, V., pflücken; vgl. lat. pilāre, V., Haare ausraufen, enthaaren, Kluge s. u. pflücken; lat. pilus, M., Haar (N.); idg. *pilo-, Sb., Haar (N.), Pokorny 830; W.: nhd. pflücken, sw. V., pflücken, spitz angefasst ausziehen, DW 13, 1771; L.: Lexer 160a (phlücken); Son.: plucken, ndrh.

pflückerinne*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflückærinne*

pflüegen*, phlüegen, mhd., sw. V.: nhd. pflügen; Hw.: vgl. mnd. plȫgen; Q.: Hätzl (1471); E.: s. phluoc; W.: nhd. pflügen, sw. V., pflügen, DW 13, 1779; L.: Lexer 160a (phlüegen)

*pflūhezen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-; E.: ?; W.: nhd. DW-

pflūm, pflūme, phlūm, vlūm, vlūme, mhd., st. M., sw. M., st. F., sw. F.: nhd. Strom; Q.: Pal, Suol, RqvI, Heimesf, Ren, RAlex, RWchr, Enik, Gund, Apk, WvÖst, Ot, Hawich (FB phlūm), Albrecht, En, Eracl, JTit, Krone, Kudr, KvW, LAlex (1150-1170), MarLegPass, TürlWh, UvTürhTr, WälGa, Wh; E.: s. lat. flūmen, N., fließende Wassermenge, Flut, fließendes Gewässer, Strömung, Strom; vgl. idg. *bʰleu-, V., aublasen, schwellen, strotzen, fließen, Pokorny 158; idg. *bʰel- (3), *bʰlē-, V., aufblasen, aufschwellen, schwellen, sprudeln, strotzen, Pokorny 120; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phlūm), Hennig (pflūm)

pflūmboum*, phlūmboum, mhd., st. M.: nhd. „Pflaumbaum“, Pflaumenbaum (?); Hw.: vgl. mnl. proomboom, mnd. plūmbōm; Q.: Enik (um 1272) (FB phlūmboum); E.: s. pflūm, boum; W.: nhd. (ält.) Pflaumbaum, M., Pflaumbaum, Pflaumenbaum, DW 13, 1730

pflūme* (1), phlūme, plūme, mhd., sw. F.: nhd. „Pflaume“ (F.) (1), Flaumfeder; Hw.: s. plūme; vgl. mnd. plūme (2); Q.: HvNst (FB phlūme), Karlmeinet, LAlex (1150-1170); E.: s. lat. plūma, F., Feder; vgl. idg. *pleus-, V., Sb., rupfen, Flocke, Feder, Haar (N.), Vlies, Pokorny 838; idg. *spel- (2), *pel- (9), *spelH-, *pelH-, V., spalten, abspalten, trennen, splittern, reißen, Pokorny 985; W.: nhd. (ält.) Pflaume, F., Pflaume (1), Flaum, Feder, DW 13, 1729, vgl. nhd. Flaum, M., Flaum, DW 3, 1735, DW2 9, 586; L.: Lexer 160a (phlūme), Hennig (plūme)

pflūme* (2), phlūme, mhd., sw. F.: nhd. Pflaume (F.) (2); Vw.: s. ros-; Hw.: vgl. mnd. plūme (2); Q.: WvÖst (1314); E.: s. lat. prūnum, N., Pflaume; vgl. lat. prūnus, F., Pflaumenbaum; gr. προύνη (proúnē), F., Pflaumenbaum; wohl Lehnwort aus Kleinasien; W.: nhd. Pflaume, F., Pflaume (2), DW 13, 1730; L.: Lexer 160a (phlūme)

pflūmelīn*, phlūmelīn, mhd., st. N.: nhd. Pfläumlein, Pfläumchen; Q.: Kreuzf (1301) (FB phlūmelīn); E.: s. pflūme, līn; W.: nhd. Pfläumlein, N., Pfläumlein, DW 13, 1732

pflūmen*, phlūmen, mhd., sw. V.: nhd. „pflaumen“, ein Bett machen; Hw.: vgl. mnd. plūmen; Q.: Elis (um 1300); E.: s. pflūme (1); W.: nhd. (ält.) pflaumen, sw. V., pflaumen, flaumen, Federn ausrupfen, Fäserchen reinigen, DW 13, 1730; L.: Lexer 160a (phlūmen)

pflūmensaf* 2, phlūmensaf, pfrūmensaf*, phrūmensaf, mhd., st. N.: nhd. Pflaumensaft, Schlehensaft; ÜG.: lat. (acacia) Gl, sucus prunellarum Gl; Hw.: vgl. mnd. plūmensap; Q.: Gl (13. Jh.); I.: Lüs. lat. sucus prunellarum; E.: s. pflūme* (2), saf; W.: nhd. Pflaumensaft, N., Pflaumensaft, DW 13, 1731; L.: Glossenwörterbuch 463b (phrūmensaf), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 277 (phlûmensaf), EWAhd 6, 1459, Benecke/Müller/Zarncke II/2, 13b (phlûmensaf)

pflūmenzaher* 1, phlūmenzāher, phrūmenzāher, phrūmenzār, phlūmenzār, mhd., st. M., st. F.: nhd. „Pflaumenzähre“, Pflaumengummi, Pflaumenharz, Schlehensaft für Gummi?; ÜG.: lat. (gummi arabicum) Gl; Q.: Gl (13. Jh.); E.: s. pflūme* (2), zaher; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 464b (phrūmenzāher), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 277 (phlûmenzaher), EWAhd 6, 1459

pflūmīt*, phlūmīt, plūmīt, mhd., st. N.: nhd. Sitzkissen, Federkissen; Q.: Suol, RqvI, Ren, RAlex, Ot (FB phlūmīt), JTit, Parz (1200-1210), WvE; E.: s. mlat. plūmātium?, N., Federkissen?; vgl. lat. plūma, F., Feder; vgl. idg. *pleus-, V., Sb., rupfen, Flocke, Feder, Haar (N.), Vlies; idg. *spel- (2), *pel- (9), *spelH-, *pelH-, V., spalten, abspalten, trennen, splittern, reißen, Pokorny 985; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phlūmīt), Hennig (pflūmīt)

pflūmküssen*, phlūmküssen, phlūmkussen, phlūmküsse, mhd., st. N.: nhd. „Pflaumküssen“, Federkissen; ÜG.: lat. plumacium Gl; Q.: GTroj (1270-1300) (FB phlūmkussen), Gl; I.: Lüt. lat. plumacium; E.: s. pflūm, küssen (1); W.: nhd. (ält.) Pflaumkissen, N., Pflaumkissen, mit Pflaumfedern gestopftes Kissen, DW 13, 1732 (Pflaumküssen); L.: EWAhd 6, 1458, Glossenwörterbuch 462b (phlūmküssen)

pflumpfen, mhd., sw. V.: Vw.: s. plumpfen

*pflumsen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. er-; E.: ?

pflūmvedere*, pflūmvedre, flūmvedre, phlūmvedere*, mhd., st. F.: nhd. „Pflaumfeder“, Flaumfeder; Hw.: vgl. mnd. plūmevēdere*; Q.: Seuse (1330-1360) (sw. F.) (flumveder) (FB phlūmvedere); E.: ahd. pflūmfedera 2, phlūmfedera*, pflūmfedara*, phlūmfedara*, st. F. (ō), Flaumfeder; s. mhd. pflūme (1), vedere; W.: nhd. (ält.) Pflaumfeder, F., Pflaumfeder, Flaumfeder, DW 13, 1732; W.: s. nhd. Flaumfeder, F., Flaumfeder, DW 3, 1736, DW2 9, 586; L.: Hennig (pflūmvedre)

pflūmvederīn, phlūmvederīn*, mhd., Adj.: nhd. „pflaumfedern“, mit Daunen gefüllt, mit Flaumfedern gefüllt; Q.: LexerHW (1350); E.: s. pflūme (1), vedere, vederīn; W.: s. nhd. (ält.) pflaumfedern, Adj., pflaumfedern, mit Flaumfedern gefüllt, DW 13, 1732; L.: Hennig (pflūmvederīn), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 278 (phlûmvederîn)

pflūmvedre, mhd., st. F.: Vw.: s. pflūmvedere*

pfluoc*, phluoc, pflūc, pflüec, plūc, mhd., st. M.: nhd. Pflug, Pflüger, Geschäft, Gewerbe, Einkommen, Lebensunterhalt; Vw.: s. āhte-, erbe-, himel-*; Hw.: vgl. mnl. ploech, mnd. plōch; Q.: Ren, RWchr5, ErzIII, Enik, DSp, SGPr, GTroj, Vät, HvBurg, HvNst, Ot, BDan, KvHelmsd, EvB, EvA, Tauler (FB phluoc), Albrecht (1190-1210), Berth, Freid, HeidinIII, Helbl, JTit, Jüngl, KvWTroj, Martina, Neidh, Parz, ReinFu, Renner, RvEBarl, SchwSp, Teichn, Urk; E.: ahd. pfluog 23, phluog*, st. M. (a?, i?), Pflug; germ. *plōga- (2), *plōgaz, st. M. (a), Pflug; s. vorröm. *plog-; von idg. *spel- (2), *pel- (9), *spelH-, *pelH-, V., spalten, abspalten, trennen, splittern, reißen, Pokorny 985, EWAhd 6, 1459; weniger von vgl. idg. *u̯elk- (1), V., ziehen, Pokorny 1145?; idg. *u̯el- (8), V., Sb., reißen, rauben, verwunden, töten, Wunde, Verderben, Blut, Leiche, Pokorny 1144?; W.: nhd. Pflug, M., Pflug, DW 13, 1773; L.: Lexer 160a (phluoc), Hennig (pfluoc), WMU (phluoc 406 [1280] 13 Bel.)

pfluocgeschirre*, phluocgeschirre, mhd., st. N.: nhd. Pfluggeschirr, Ackergeschirr; Q.: WeistGr (1351); E.: s. pfluoc*, geschirre; W.: nhd. Pfluggeschirre, N., Pfluggeschirr, Ackergeschirr, DW 13, 1781; L.: LexerHW 2, 258 (phluocgeschirre)

pfluocgrindel*, phluocgrendel, mhd., st. M.: nhd. „Pfluggrendel“, Pflugbalken; Q.: WeistGr (Ende 14. Jh./1429); E.: s. pfluoc, grindel; W.: nhd. (ält.) Pfluggrendel, M., „Pfluggrendel“, Pflugbalken, DW 13, 1781; L.: LexerHW 2, 258 (phluocgrendel)

pfluochoubet*, phluochoubet, mhd., st. N.: nhd. Pflughaupt, Pflugsterz; Hw.: vgl. mnl. ploechhovet, mnd. plōchhȫvet; E.: s. ahd. pfluoghoubit* 24, pfluogeshoubit*, phluogeshoubit*, st. N. (a), Pflughaupt, Pflugsterz, Scharbaum; s. mhd. pfluoc*, houbet (1); W.: nhd. Pflughaupt, N., Scharbaum, DW 13, 1781; L.: LexerHW 2, 258 (phluochoubet)

pfluocīsen*, phluocīsen, plūcīsen, mhd., st. N.: nhd. Pflugeisen, Pflugschar; Hw.: s. pfluocīser; vgl. mnd. plōchīsern; Q.: Herb (1190-1200), PassI/II; E.: s. phluoc, īsen; W.: nhd. Pflugeisen, N., Pflugeisen, DW 13, 1779; L.: Lexer 160a (phluocīsen), Hennig (pfluocīsen)

pfluocīser*, phluocīser, mhd., st. N.: nhd. Pflugeisen, Pflugschar; Hw.: s. pfluocīsen; Q.: PrLeys (Ende 12. Jh.); E.: s. phluoc, īser; W.: s. nhd. Pflugeisen, N., Pflugeisen, DW 13, 1779; L.: Lexer 160a (phluocīsen), Hennig (pfluocīsen)

pfluockneht*, phluockneht, mhd., st. M.: nhd. Pflugknecht; Hw.: vgl. mnd. plōchknecht; Q.: StRBrünn (13./14. Jh.); E.: s. W.: nhd. Pflugknecht, M., Pflugknecht, DW 13, 1782; L.: LexerHW 2, 258 (phluockneht)

pfluocrat, phluocrat*, mhd., st. N.: nhd. Pflugrad; Hw.: vgl. mnd. plōchrat; Q.: Helbl (1290-1300); E.: s. pfluoc, rat; W.: nhd. Pflugrad, N., Pflugrad, DW 13, 1782; L.: Lexer 436c (pfluocrat)

pfluocreht*, phluocreht, mhd., st. N.: nhd. Pflugrecht; Q.: Urk (13. Jh.); E.: s. pfluoc, reht; W.: nhd. Pflugrecht, N., Pflugrecht, DW 13, 1783; L.: WMU (pfluocreht N816 [13. Jh.] 1 Bel.)

pfluocrinne* 1, phluogrinne, mhd., sw. F.: nhd. „Pflugrinne“, Furche, Ackerfurche; ÜG.: lat. sulcus Gl; Q.: Gl (Anfang 13. Jh.); E.: s. pfluoc*, rinne; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 462b (phluogrinne), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 281 (phluogrinna), EWAhd 6, 1466

pfluocsterz*, phluocsterz, mhd., st. M.: nhd. Pflugsterz; ÜG.: lat. buris, stiva; Hw.: vgl. mnl. ploechstert, mnd. plōchstērt; Q.: Gl (1470); E.: s. ahd. pfluogsterz* 1, phluogsterz*, st. M. (a?, i?), Pflugsterz; s. mhd. pfluoc, sterz; W.: nhd. Pflugsterz, M., Pflugsterz, Sterz des Pfluges, Hauhechel, DW 13, 1784; L.: LexerHW 2, 259 (phluocsterz)

pfluocwīse*, phluocwīse, mhd., st. F.: nhd. „Pflugweise“, Name eines Tones (M.) (2); Q.: Kolm (um 1460); E.: s. pfluoc, wīse (5); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phluocwîse)

pfluogære* 4, phluoger, mhd., st. M.: nhd. Pflüger, Ackerbauer oder Pflugmacher; Hw.: vgl. mnd. plȫgære*; Q.: Urk (1283); E.: s. pfluoc; W.: nhd. Pflüger, M., Pflüger, DW 13, 1780; L.: WMU (phluoger 607 [1283] 4 Bel.)

pfluogelīn*, phluogelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pflüglein“, kleiner Pflug; Q.: Urk (1295); E.: s. pfluoc; W.: nhd. (ält.) Pflüglein, N., „Pflüglein“, kleiner Pflug, DW 13, 1782; L.: WMU (phluogelīn N676 [1295] 1 Bel.)

pfluogeszagel* 1, phluogeszagel, mhd., st. M.: nhd. Pflugsterz, Krummholz am Pflug; ÜG.: lat. stiva Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); E.: s. pfluoc*, zagel (1); W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 462b (phluogeszagel), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 281 (phuogeszagel), EWAhd 6, 1456

pfluogide*, phluogide, phluogit, mhd., st. N.: nhd. Pflugochsen; Q.: LexerHW (1433); E.: s. pfluoc; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phluogide)

pfluogit*, phluogit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluogide

*pfnæhte?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. pfnæhten, pfnehen; W.: nhd. DW-

pfnāsen* (1), phnāsen, mhd., sw. V.: nhd. schnauben; Hw.: s. pfnūsen; Q.: Ren (nach 1243), TürlWh; E.: s. pfnehen; W.: s. nhd. (ält.) pfnausen, sw. V., pfnausen, DW 13, 1786; L.: Lexer 160a (phnāsen)

pfnāsen* (2), phnāsen, mhd., st. N.: nhd. Schnauben (N.); Q.: TürlWh (nach 1270) (FB phnāsen); E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-

pfnast*, phnast, phnāst, mhd., st. M.: nhd. Schnauben (N.), Dampf (M.) (1), Dunst; Q.: Teichn (FB phnast), Hätzl, Parz (1200-1210); E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnast), Hennig (pfnast)

*pfnaster?, mhd., st. N.: nhd. Schnauben (N.); Vw.: s. ge-*; E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-

pfnehe*, phnehe, mhd., sw. M.: nhd. Engbrüstigkeit; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnehe)

pfnehen (1), phnehen, vnehen, mhd., st. V.: nhd. „pfnechen“, heftig atmen, keuchen, stöhnen, schnauben, gieren, schnell atmen, schluchzen; Hw.: s. pfneschezen; Q.: BdN, Serv (um 1190), Wildon; E.: ahd. fnehan 15, st. V. (5), schnauben, keuchen, hauchen, gierig trachten auf; germ. *fnehan, st. V., atmen, schnauben, schnaufen; s. idg. *pneu-, V., keuchen, atmen, Pokorny 838; W.: nhd. (bay./österr.) pfnechen, st. V., pfnechen, schnauben, keuchen, DW 13, 1786, nhd. (bay./steir.) pfnechen, st. V., heftig atmen, keuchen, gieren, Schmeller 1, 451, Unger/Khull 79, (kärnt.) pfnechn, st. V., heftig atmen, keuchen, gieren, Lexer 25, (tirol.) pfnēchen, st. V., heftig atmen, keuchen, gieren, Schöpf 500; L.: Lexer 160a (phnehen), Hennig (pfnehen)

pfnehen* (2), phnehen, mhd., st. N.: nhd. Weinen, Keuchen; Q.: Krone (um 1230); E.: s. pfnehen (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phnehen)

pfneschezen*, phneschezen, phnechzen, phneschen, phnesten, mhd., sw. V.: nhd. kurz und stoßweise atmen, keuchen, schnell atmen, schnauben, schluchzen; Hw.: s. pfnehen; Q.: SHort (nach 1298) (phnechzen) (FB phneschezen); E.: ahd. fneskezzen* 7, fnescezzen*, sw. V. (1a), keuchen, schluchzen, röcheln; vgl. germ. *fnas-, sw. V., schnauben; germ. *fnesan, sw. V., schnauben, niesen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnechzen)

pfnessunge*, phnessunge, mhd., st. F.: nhd. Acheron, Funkenstieben; Q.: Lucid (1190-1195) (FB phnessunge); E.: s. pfnehessunge (?); W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnessunge)

pfnesten*, phnesten, mhd., sw. V.: nhd. schnauben; Q.: HvNst (um 1300) (FB phnesten); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. DW-

pfnist*, phnist, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnust*

pfniu*, phniu, mhd., Interj.: nhd. pfniu; Q.: Helbl (1290-1300); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 259 (phniu)

pfnuht*, phnuht, mhd., st. M., F.: nhd. Schnauben (N.); Q.: Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pfenhen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnuht)

*pfnuhten? (1), mhd., V.: nhd. „schnauben“; E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-

pfnuhten (2), phnuhten*, mhd., st. N.: nhd. Schnauben (N.); E.: s. pfnehen; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfnuhten)

pfnurren*, phnurren, mhd., sw. V.: nhd. anschwellen, schnurren, brummen, schnauben, wenden, an sich ziehen; Q.: Hadam, Serv (um 1190); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnurren)

*pfnürsen?, mhd., V.: Vw.: s. zer-; E.: ?; W.: nhd. DW-

pfnūsen*, phnūsen, phūsen, mhd., sw. V.: nhd. „pfnausen“, niesen, schnauben, schnoppern, ohrenblasen, sich aufblähen; Hw.: s. pfnāsen; Q.: Helbl (1290-1300), Netz; E.: s. pfnehen; W.: nhd. (ält.) pfnausen, sw. V., pfnausen, DW 13, 1786; L.: Lexer 160a (phnūsen)

pfnust*, phnust, pfnist*, phnist, mhd., st. M.: nhd. unterdrücktes Lachen; Q.: TvKulm (1331) (pfnist) (FB phnust), NvJer; E.: lautmalerisch?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnust)

pfnuten*, phnuten, mhd., sw. V.: nhd. anschnauben; Q.: Ren (nach 1243), HvBurg (FB phnuten); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phnuten)

pfochsnīdære*, phochsnīder, mhd., st. M.: nhd. Beutelschneider; Q.: Teichn (1350-1365) (FB phochsnīder); E.: s. snīdære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phochsnīder)

pfochsnīden*, pfochsnīden, mhd., st. N.: nhd. Beutelschneiderei; Q.: BuchdRügen (1. Drittel 14. Jh.); E.: s. snīden; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pfochsnīden)

pfōht*, phōht, mhd., st. M.: nhd. Kot; Q.: NvJer (1331-1341); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 260 (phôht)

pforhūs*, phorhūs, mhd., st. N.: nhd. Kirchenvorhaus; E.: s. pforte, hūs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phorhūs)

pforipfuisch*, phoriphuisch, mhd., Interj.: nhd. pforipfuisch; Q.: Helbl (1290-1300); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 260 (phoriphuisch)

pforlouh, mhd., st. M.: Vw.: s. pforrelouch*

pforre, pfarre, phorre, mhd., sw. M.: nhd. Porree, Lauch; Hw.: vgl. mnd. por; E.: ahd. pforro 11, phorro, sw. M. (n), Lauch, Porree; germ. *porr-, Sb., Porree; s. lat. porrum, N., Schnittlauch, Lauch, Porree; idg. *pr̥so-?, Sb., Lauch, Pokorny 846; W.: s. nhd. Porree, sw. M., Porree, Lauch, DW 13, 2003 (Porre); L.: Lexer 160a (phorre), Hennig (pforre)

pforrelouch* 1, phorrelouh, pforlouh, mhd., st. M.: nhd. „Porreelauch“, Porree; ÜG.: lat. (sisimbrum) Gl; Q.: Gl (1. Hälfte 14. Jh.); E.: s. pforre, louch; W.: s. nhd. Porreelauch, M., Porreelauch, Lauch, DW 13, 2003; L.: Glossenwörterbuch 462b (pforrelouch)

pforrensaf, phorrensaf*, mhd., st. N.: nhd. „Porreesaft“, Lauchsaft; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pforre, saf; W.: s. nhd. Porreesaft, M., Porreesaft, DW-; L.: Hennig (pforrensaf), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 13b (phorrensaf)

pforrensouc*, phorrensouc, mhd., st. M.: nhd. Lauchsaft; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. pforre, souc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 261 (phorrensouc)

pforte*, phorte, phorze, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pforte; Vw.: s. ge-, hinder-, holz-*, nider-*, ober-*, ōsten-, pferde-*, schirben-, stat-*, visch-, vore-*; Hw.: vgl. mnl. porte, mnd. pōrte (1); Q.: (F.) Hiob, EvB, (sw. F.) ErzIII, Parad (FB phorte), En, GrRud, Köditz, Ren, Renner; E.: ahd. pforta* 24, phorta*, porta, porza, st. F. (ō), sw. F. (n), Pforte, Tor (N.), Tür; germ. *porta, F., Tor (N.); s. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. Pforte, F., Pforte, DW 13, 1787; L.: Lexer 160a (phorte)

pforte..., mhd.: Vw.: s. porte...

pförtelīn*, phörtelīn, mhd., st. N.: nhd. Pförtlein; Q.: HTrist (1285-1290), BDan, Cranc (FB phörtelīn); E.: s. pforte, līn; W.: nhd. Pförtlein, N., Pförtlein, Pförtchen, DW 13, 1789

*pforten?, *phorten?, mhd., sw. V.: Vw.: s. be-; E.. s. pforte*

pfortenære*, phortenære, mhd., st. M.: nhd. Pförtner; Hw.: vgl. mnl. portenare, mnd. pōrtenære*; Q.: ErzIII (1233-1267), EvB, Minneb, Cranc (FB phortenæer); E.: s. pforte; W.: nhd. Pförtner, M., Pförtner, Hüter der Pforte, Schließer der Pforte, Öffner der Pforte, DW 13, 1789; L.: Lexer 160a (phortenære)

pforthūs, phorthūs*, mhd., st. N.: nhd. „Pforthaus“, Säulenhalle; Hw.: vgl. mnd. pōrtehūs; Q.: EvB (1340) (FB phorthūs), HvFritzlHl; E.: s. pforte, hūs; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pforthūs)

pforzich*, phorzich, mhd., st. M.: nhd. Vorhalle einer Kirche, Vorhaus einer Kirche, Vorbau einer Kirche; Hw.: s. pforzichen*; vgl. mnd. portik; Q.: Enik (um 1272) (FB phorzich); E.: ahd. pforzih* 35, phorzih, st. M. (a), Halle, Vorhalle, Flur (M.); germ. *portik-, Sb., Vorhalle; s. lat. porticus, F., Säulengang, Vorhalle; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Pforzich, M., Vorhalle, Vorhof, DW 13, 1790; L.: Lexer 160a (phorzich)

pforzichen* 1, phorzichen, vorzeichen, mhd., st. N.: nhd. Vorhalle einer Kirche, Vorhaus einer Kirche, Vorbau einer Kirche; ÜG.: lat. pastophorium Gl; Hw.: s. pforzich*; Q.: Gl (15. Jh.); E.: s. pforzich*; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 828a (phorzichen)

pfose*, phose, mhd., sw. M.: nhd. Beutel (M.) (1), Gürteltasche; Vw.: s. wehsel-; Q.: SHort (FB phose), Kolm, Minneb, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: ahd. pfoso* 3, phoso, sw. M. (n), Säckchen, Beutel (M.) (1); germ. *pusō-, *pusōn, *pusa-, *pusan, sw. M. (n), Anschwellung, Beutel (M.) (1); vgl. idg. *beu- (2), *bu-, *bʰeū̆-, *bʰū̆-, V., blasen, schwellen, Pokorny 98; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160a (phose), Hennig (pfose)

pföselīn*, phöselīn, mhd., st. N.: nhd. kleine Gürteltasche, kleiner Beutel; Q.: Urk (1275); E.: s. pfose*; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phöselīn 241 [1275] 2 Bel.)

pfost*, phost, post, mhd., st. M.: nhd. Pfosten, Stütze, Balken; Hw.: s. pfoste; vgl. mnd. post (1); Q.: Minneb (FB phost), Chr, NvJer (1331-1341); E.: ahd. pfost* 1, phost*, st. M. (a?, i?), Pfosten; germ. *post-, Sb., Pfosten, Türpfosten; s. lat. postis, M., Pfosten, Pfeiler; vgl. idg. *pr̥-, Adv., Adj., hervor, vorn, erste, Pokorny 813?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: s. nhd. Pfosten, M., Pfoste, Pfosten, DW 13, 1790; L.: Lexer 160b (phost)

pfoste*, phoste, poste, mhd., sw. M.: nhd. Pfosten, Stütze, Balken; Hw.: s. pfost; Q.: Erlös (Anfang 14. Jh.); E.: ahd. pfosto* 1, phosto, sw. M. (n), Pfosten; germ. *post-, Sb., Pfosten, Türpfosten; s. lat. postis, M., Pfosten, Pfeiler; vgl. idg. *pr̥-, Adv., Adj., hervor, vorn, erste, Pokorny 813?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: nhd. Pfosten, M., Pfoste, Pfosten, DW 13, 1790; L.: Lexer 160b (phoste)

pfote*, phote, mhd., st. F.: nhd. Pfote; Hw.: vgl. mnl. poot, mnd. pōte (1); Q.: Karlmeinet (1320-1340); E.: s. früh-rom. *pauta, F., Pfote; lautmalerisch, Kluge s. u. Pfote; W.: nhd. Pfote, F., Pfote, DW 13, 1791; L.: LexerHW 2, 261 (phote)

pfotigen*, photigen, mhd., sw. V.: nhd. quälen; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (photigen)

pfoube, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfāwe

pfoune*, phoune, phounne, mhd., sw. F.: nhd. Südwestwind, Südwind; Q.: SGPr (1250-1300) (foune) (FB phounne); E.: s. lat. favōnius, M., lauer Westwind, Zephyrus; vgl. lat. fovēre, V., wärmen, warm halten; idg. *dʰegᵘ̯ʰ-, V., brennen, Pokorny 240; W.: s. nhd. Föhn, M., Föhn, DW 3, 1869, DW2 9, 718; L.: Lexer 160b (phoune)

*pfragære?, mhd., st. M.: nhd. Lebensmittelhändler, Händler; Hw.: s. pfragenære; E.: s. pfragærinne; W.: s. nhd. (ält.) Pfragner, Fragner, M., Pfragner, Marktmeister, Kleinhändler mit Lebensmitteln, DW 13, 1792

pfragærinne*, phragærinne*, mhd., st. F.: nhd. Lebensmittelhändlerin, Händlerin; Hw.: s. pfragenærinne; E.: s. pfragenære; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfragenerinne)

pfragen*, phragen, mhd., st. M.: nhd. „Pfragen“, Kleinhandel, Weiterverkauf, Markt, Handel, Wucher; Vw.: s. korn-; Q.: Urk (1283); E.: s. ahd. pfragena*, phragena, st. F. (ō), Handel, Schacherei, Wucher?; wohl von einem vulgärlat. bragania, F., Handel; vielleicht von lat. prāgma, N., Geschäft, Prozesssache; gr. πρᾶγμα (pragma), N., Tat, Geschäft, Unternehmung; vgl. gr. πράσσειν (prássein), V., durchdringen, betreiben, tun, bewirken, vollbringen; vgl. idg. *peros, Adj., fernere, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. (ält.) Pfragen, M., Pfragen, Markt, Marktbude, Handel, Wucher, DW 13, 1792; L.: Lexer 160b (phragen), WMU (phragen 584 [1283] 1 Bel.)

pfragenære*, phragenære*, phragener, phregener, vragener, mhd., st. M.: nhd. „Pfragner“, Lebensmittelhändler, Kleinhändler, Viktualienhändler; ÜG.: lat. fenerator PsM; Hw.: s. pfragære, pfrengære; Q.: PsM (vor 1190), Teichn, Schachzb (FB phragener), Berth, Chr, Renner, Urk; E.: ahd. pfragenāri* 1, phragenāri*, st. M. (ja), Händler, Krämer; s. mhd. pfragen*; W.: nhd. (ält.) Pfragner, Fragner, M., Pfragner, Marktmeister, Kleinhändler mit Lebensmitteln, DW 13, 1792; L.: Lexer 160b (phragener), Hennig (pfragener), WMU (phragener 1521 [1292] 2 Bel.)

pfragenærinne*, pfragenerinne, mhd., st. F.: nhd. „Pfragnerin“, Lebensmittelhändlerin, Händlerin; Hw.: s. pfragærinne; Q.: Berth (um 1275); E.: s. pfragenære; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfragenerinne)

pfragenerinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfragenærinne*

pfragenkouf*, phragenkouf, mhd., st. M.: nhd. Kauf und Verkauf der Lebensmittel; Q.: NüP (13./14. Jh.); E.: s. pfragen*, kouf; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 262 (phragenkouf)

pfragenmarket*, phragenmarket, mhd., st. M.: nhd. Lebensmittelmarkt; Q.: Jüngl (nach 1280) (FB phragenmarket); E.: s. pfragen*, market; W.: nhd. DW-

pfragenwerc*, phragenwerc, mhd., st. N.: nhd. Geschäft mit Lebensmitteln, Kleinhandel; Q.: NüP (13./15. Jh.); E.: s. pfragen, werc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 262 (phragenwerc)

pfragenzol*, phragenzol, mhd., st. M.: nhd. Pfragenzoll, Warenzoll für Kleinhandel; Q.: Urk (1299); E.: s. pfragen*, zol (3); W.: nhd. DW-; L.: WMU (phragenzol 3219 [1299] 1 Bel.)

pfrancsal*, phrancsal, mhd., st. F.: nhd. Zwang, Einschränkung, Auflage, Einschließung, Beengung, Nötigung, Drangsal; Q.: (st. M., st. N.) Ot (FB phrancsal), Urk (1296); E.: s. pfrange; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phrancsal), WMU (phrancsal 2372 [1296] 1 Bel.)

pfrange*, phrange, phrenge, mhd., st. F.: nhd. Einschließung, Beengung, Nötigung, Drangsal; Vw.: s. ge-*; Q.: Ot (1301-1319) (FB phrange), Urk; E.: s. pfrengen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phrange)

pfrasemære* 1, phrasemære, prasemere, priesemēre, mhd., sw. M.: nhd. Wucherer, Geldwechsler, Geldverleiher; ÜG.: lat. fenerator Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: Lüt. lat. fenerator; E.: von ahd. pfrasamo* 2, phrasamo*, sw. M. (n), Gewinn, Zins, Zinsen, Ertrag, Zinsertrag, Zinsabgabe; weitere Herkunft ungeklärt?, vielleicht von lat. porisma, N., Zusatz, angehängter Folgesatz; gr. πόρισμα (pórisma), N., Zusatz, angehängter Folgesatz; vgl. gr. πορίζειν (porízein), V., auf den Weg bringen, hinführen; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816;?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (priesemēre), Glossenwörterbuch 463a (phrasemære), EWAhd 6, 1479, Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 326 (prasemere)

*pfreiden?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-, in-; E.: s. pfrengen; W.: nhd. DW-

pfreit*, phreit, mhd., Adj.: nhd. bereit; ÜG.: lat. paratus Voc; Q.: Voc (1429); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 262 (phreit)

pfrengære*, phrenger, mhd., st. M.: nhd. „Pfrenger“, Bedränger; Q.: LexerHW (1447); E.: s. pfrengen; W.: nhd. (ält.) Pfrenger, M., Pfrenger, Bedränger, DW 13, 1793; L.: Lexer 160b (phrenger)

pfrengen, phrengen, mhd., sw. V.: nhd. „pfrengen“, drängen, nötigen, bedrücken, pressen an; Q.: Ot, Seuse, Teichn (FB phrengen), JTit, Krone (um 1230), Martina, SchwSp, Urk; E.: vielleicht von lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. (ält.) pfrengen, sw. V., pfrengen, in die Enge pressen, bedrücken, bedrängen, DW 13, 1793; L.: Lexer 160b (phrengen), Hennig (pfrengen), WMU (phrengen 2345 [1296] 1 Bel.)

pfresse, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. presse

pfresseboum*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfresseboum

pfretzenære*, phretzner, mhd., st. M.: nhd. Kleinhändler, Viktualienhändler; Q.: Chr (14./15. Jh.); E.: s. pfragenære; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phretzner)

pfriem*, phriem, mhd., st. M.: nhd. Pfriem, Pfriemen, Ahle, Pfriemenkraut, Ginster; Hw.: s. pfrieme; vgl. mnd. prīm; Q.: Urk (1292); E.: s. pfrieme; W.: nhd. Pfriem, M., Pfriem, Ginster, DW 13, 1793; L.: Lexer 160b (phriem), WMU (phriem 1621 [1292] 2 Bel.)

pfrieme, prieme, phrieme, mhd., sw. M.: nhd. Pfriem, Pflock, Pfriemen, Ahle, Pfriemenkraut, Ginster; Hw.: s. pfriem; Q.: Pilgerf (FB phrieme), En (1187/1189), Erlös, Frl; E.: s. germ. *preuna-, *preunaz, st. M. (a), Pfriem, Ahle?; vielleicht von idg. *bʰreuk̑-, V., streichen, streifen, Pokorny 170?; W.: s. nhd. (ält.) Pfriem, M., Pfriem, Eisenspitze zum Bohren, DW 13, 1793; L.: Lexer 160b (phriem), Hennig (pfrieme)

pfriemen*, phriemen, mhd., sw. V.: nhd. „pfriemen“, mit einem Pfriemen stechen, verwunden; Hw.: vgl. mnl. priemen, mnd. prēmen; Q.: Erlös (Anfang 14. Jh.); E.: ahd. pfriemen*, phriemen*, pfrienen*, phrienen*, sw. V. (1a), befestigen, zusammenheften; s. mhd. pfrieme; W.: nhd. (ält.) pfriemen, V., pfriemen, mit einem Pfriem stechen, bohren, heften, DW 13, 1794; L.: Lexer 160b (phriemen)

pfriemkrūt*, phriemkrūt, mhd., st. N.: nhd. Ginster; Q.: Myns (um 1440); E.: s. pfrieme, krūt; W.: nhd. Pfriemkraut, M., Priemkraut, Pfriemenkraut, DW 13, 1795; L.: LexerHW 2, 264 (phriemkrût)

pfrille, phrille*, mhd., sw. M.: nhd. „Pfrille“ (Fischart); Q.: HvNst (um 1300) (FB phrille); E.: ahd. pfrillo*, phrillo*, ein karpfenartiger Fisch; vielleicht von lat. asprātilis, Sb., ein Fisch, Stichling, Pfrille; weitere Herkunft unklar?, vielleicht von lat. asper, Adj., rauh, barsch, uneben; idg.? *apo-speros; vgl. idg. *apo-, *pō̆, *apu, *pu, *h₂epo, *h₂epu, Präp., Adv., ab, weg, Pokorny 53; vgl. idg. *sper- (5), *sperə-, V., zucken, stoßen, zappeln, schnellen, Pokorny 992; idg. *per- (1), *perə-, *prē-, V., sprühen, spritzen, prusten, schnauben, Pokorny 809; W.: nhd. (ält.) Pfrille, M., Pfrille (kleiner Süßwasserfisch), DW 13, 1795; L.: Lexer 436c (pfrille)

*pfrœren?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. frœren; W.: nhd. DW-

*pfrömdicheit?, mhd., st. F.: Vw.: s. en-; E.: s. entvremedicheit; W.: nhd. DW-

pfropfære*, phrophære, phropher, phropfære, fropfer, mhd., st. M.: nhd. „Pfropfer“, Pfropfreis; ÜG.: lat. arbustum Voc, surculus Gl; Q.: Gl, Voc (1420); E.: s. pfropfen; W.: nhd. (ält.) Pfropfer, M., Pfropfer, pfropfende Person, Pfropfreis, DW 13, 1798; L.: Lexer 160b (phrophære), LexerHW 2, 264 (phrophære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 515b (phropfære)

pfropfe*, phrophe, mhd., Sb.: nhd. Pfropfreis; Hw.: vgl. mnl. proppe; Q.: SHort (nach 1298) (proffe) (FB phrophe); E.: s. pfropfen; W.: nhd. DW-

pfropfen*, phrophen, mhd., sw. V.: nhd. pfropfen, veredeln; Hw.: vgl. mnl. proppen, mnd. proppen; Q.: Vät (1275-1300), BDan, Hiob, Minneb, MinnerII, Cranc (FB phrophen), NvJer, PassI/II; E.: ahd. pfropfōn* 1, phrophōn*, sw. V. (2), pfropfen, veredeln; s. lat. propāgināre, V., durch Senker fortpflanzen, fortpflanzen; vgl. lat. propāgāre, V., ausbreiten, erweitern, ausdehnen, fortsetzen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *pā̆k̑-, *pā̆g̑-, V., festmachen, Pokorny 787; W.: nhd. pfropfen, sw. V., propfen, DW 13, 1796; L.: Lexer 160b (phrophen), Hennig (pfropfen)

pfropflinc, mhd., st. M.: nhd. „Propfling“, Pfropfreis; E.: s. pfropfen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pfropflinc)

pfropfrīs*, phrophrīs, mhd., st. N.: nhd. Propfreis; Hw.: vgl. mnd. proprīs; Q.: MinnerII (um 1340) (FB phrophrīs); E.: ahd. pfropfrīs* 2, phrophrīs*, phrophhrīs*, st. N. (iz/az), Pfropfreis, Setzling, Schössling; s. mhd. pfropfe, rīs (1); W.: s. nhd. Pfropfreis, M., Pfropfreis, zum Pfropfen bestimmtes oder gepfropftes Reis, DW 13, 1798

pfrüendære*, phrüendære, mhd., st. M.: nhd. „Pfründer“, Pfründner, Inhaber einer kirchlichen Amtspfründe, Benefiziat, Inhaber einer Laienpfründe; Hw.: s. pfrüendenære; vgl. mnl. provendere, mnd. prȫvendære*; Q.: Myst, Urk (1282); E.: ahd. pfruontāri* 2, phruontāri*, st. M. (ja), Pfründner; s. lat. praebendārius, M., Gewährender; vgl. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; W.: nhd. (ält.) Pfründer, M., Pfründer, DW 13, 1802, vgl. DW 13, 1802 (Pfründner); L.: Lexer 160b (phrüendære), Hennig (pfrüendære), WMU (phrüendære 364 [1279] 17 Bel.), WMU (phrüendenære 506 [1282] 2 Bel.)

pfrüende, pfruonde, phrüende, pfruonde, phruonde, mhd., st. F.: nhd. Nahrung, Unterhalt, Lebensmittel, Pfründe, geistliches Amt, Amtseinkünfte, Nahrungsmittelspende, Verpflegungsspende, kirchliche Amtspfründe, kirchliches Benefizium, Einkünfte aus einer Pfründe, Laienpfründe, Amt in einem klösterlichen Wirtschaftshof, Ertrag, Speise, Mahlzeit; Vw.: s. āderlāz-*, almuosen-*, hērren-*, himel-*, kirchen-*, siechen-*; Hw.: vgl. mnl. provende, mnd. prȫvende; Q.: Spec, Ren, StrAmis, GTroj, BDan, MinnerI, Tauler, Stagel (FB phrüende), BdN, Chr, Erinn, Gen (1060-1080), GenM, Helbl, JTit, KchrD, KvWPart, KvWTroj, MarGr, Netz, Parz, Renner, Serv, Walth, Urk; E.: ahd. pfruonta* 31, phruonta*, st. F. (ō), „Pfründe“, Lebensmittel, Nahrung, Aufwand; s. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. praebēre, V., hinhalten, hinreichen, darreichen, geben, überlassen (V.), preisgeben, EWAhd 6, 1494; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *gʰabʰ-, *gʰeh₂bʰ-, V., nehmen, fassen, Pokorny 407; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527?; W.: nhd. Pfründe, F., Pfründe, Unterhalt, DW 13, 1799; L.: Lexer 160b (phrüende), Lexer 160b (phruonde), Hennig (pfrüende), WMU (phrüende 2 [1227] 128 Bel.)

pfrüendebrōt*, phrüendebrōt, mhd., st. N.: nhd. „Pfründebrot“; Hw.: vgl. mnd. prȫvendebrōt; Q.: UrbHabsb (Anfang 14. Jh.); E.: s. pfrüende, brōt; W.: nhd. Pfründebrot, N., „Pfründebrot“, DW 13, 1801; L.: LexerHW 2, 265 (phrüendebrōt)

pfrüendehof* 1, phrüendehof, mhd., st. M.: nhd. „Pfründehof“, Pfründhof, Hof als Bestandteil einer kirchlichen Amtspfründe; Q.: Urk (1298); E.: s. pfrüende, hof; W.: nhd. DW-; L.: WMU (phrüendehof 2991 [1298] 1 Bel.)

pfrüendeküchen*, phrüendeküche, mhd., st. F.: nhd. „Pfründeküche“; Q.: WeistGr (1383); E.: s. pfrüende, küche; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 266 (phrüendeküche)

pfrüendelēhen, phrüendelēhen, mhd., st. N.: nhd. „Pfründelehen“; Q.: UrbHabsb (Anfang 14. Jh.); E.: s. pfrüende, lēhen (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 266 (phrüendelêhen)

pfrüenden*, phrüenden, mhd., sw. V.: nhd. „pfründen“, nähren, unterhalten (V.), mit einer Pfründe versehen (V.); Vw.: s. be-, en‑; Hw.: vgl. mnl. provenden, mnd. *prȫvenden?; Q.: WeistGr (15. Jh.); E.: s. ahd. pfruontōn* 1, phruontōn*, sw. V. (2), ernähren, speisen, verpflegen, unterhalten (V.); s. mhd. pfrüende; W.: nhd. (ält.) pfründen, V., pfründen, mit einer Pfründe versehen (V.), DW 13, 1801; L.: Lexer 160b (phrüenden)

pfrüendenære*, phrüendener, pfruonder, phruonder, phrüendenære, phruondener, mhd., st. M.: nhd. „Pfründner“, Inhaber einer kirchlichen Amtspfründe, benefiziat, Inhaber einer Laienpfründe; Hw.: s. pfrüendære*; Q.: Urk (1282); E.: s. ahd. pfruontāri* 2, phruontāri*, st. M. (ja), Pfründner; s. lat. praebendārius, M., Gewährender; vgl. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; W.: nhd. (ält.) Pfründner, M., Pfründner, DW 13, 1802; L.: Lexer 160b (phrüendære), Hennig (pfrüendære), WMU (phrüendære 364 [1279] 17 Bel.), WMU (phrüendenære 506 [1282] 2 Bel.)

pfrūmensaf*, phrūmensaf, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmensaf*

pfruonde*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrüende

pfruondener, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrüendenære

pfū (2), mhd., Interj.: Vw.: s. pfiu

pfü (1), mhd., Interj.: nhd. „pfu“, pfui; E.: s. pfui; Son.: Interjektion der Abwehr; W.: nhd. (ält.) pfu, Interj., pfu, pfuch, DW 13, 1802; L.: Hennig (pfü)

pfuch, mhd., Interj.: Vw.: s. pfiu

pfūch, phūch, pfuch, pfech, pfach, fach, mhd., Interj.: nhd. „pfuch“, Ausruf der Geringschätzung; E.: lautmalerisch; Son.: Fauchen der Katze; W.: nhd. (ält.) pfuch, Interj., pfuch (Fauchen einer Katze), DW 13, 1803; L.: Lexer 159b (phiu), Lexer 160b (phūch), Hennig (pfūch)

pfūchen, phūchen, mhd., sw. V.: nhd. „pfauchen“, fauchen; Q.: Frl (1276-1318); E.: s. lautmalerisch, vielleicht germ. *pukan, sw. V., fauchen; idg. *beu- (2), *bū̆-, *bʰeū̆-, *bʰū̆-, V., blasen, schwellen, Pokorny 98; W.: nhd. (ält.) pfuchen, V., „pfuchen“, fauchen, schnauben, DW 13, 1803, vgl. DW2 9, 200 (fauchen); L.: Lexer 160b (phūchen), Hennig (pfūchen)

pfūchezen*, phūchzen, mhd., sw. V.: nhd. „pfuchzen“, fauchen; Q.: HTrist (1285-1290) (FB phūchzen); E.: s. pfūchen (lautmalerisch); W.: s. nhd. (ält.) pfuchzen, V., pfuchzen, ein dem lauten Fauchen einer Katze ähnliches Geräusch machen, DW 13, 1803; L.: Lexer 160b (phūchen), Hennig (pfūchen)

*pfuchzen?, mhd., sw. V.: nhd. „pfuchzen“; Vw.: s. ver-; E.: s. pfiu; W.: nhd. (ält.) pfuchzen, V., pfuchzen, DW 13, 1803

*pfüelen?, *phüelen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-*, īn-*; E.: s. pfuol

*pfüeren?, mhd., sw. V.: Vw.: s. en-; E.: s. vüeren; W.: nhd. DW-

pfüg, mhd., Interj.: nhd. „pfüg“; E.: lautmalerisch; Son.: Ausruf der Abwehr; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pfüg)

pfui, mhd., Interj.: Vw.: s. pfiu

pfūl, mhd., st. M.: Vw.: s. pfuol

pfulse*, phulse, puulse, mhd., puulse, mmd., sw. F.: nhd. zum Fischfang gebrauchte Stange; E.: s. pfulsen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phulse)

pfulsen*, phulsen, mhd., sw. V.: nhd. mit Stangen die Fische aufstören damit sie nicht ins Netz gehen, Fische abscheuchen; Q.: LexerHW (Ende 12. Jh.); E.: s. lat. pulsāre, V., stoßen, stampfen, schlagen; vgl. lat. pulsus, M., Stoßen, Stampfen, Schlagen; lat. pellere, V., stoßen, schlagen, treiben; idg. *pel- (2a), *pelə-, *plā-, V., stoßen, bewegen, treiben, Pokorny 801; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (phulsen)Hennig (pfulsen)

pfulwe, pfülwe, phulwe, phülwe, mhd., sw. M.: nhd. Polster, Kissen, Federkissen, „Pfühl“; Vw.: s. banc-, bette-, here-*, houbet-; Hw.: vgl. mnl. poluwe, mnd. pȫl (1); Q.: GTroj, MinnerI, MinnerII (FB phulwe), Craun, En (1187/1189), Herb, KvWTroj, Loheng, UvZLanz; E.: s. ahd. pfuluwi* 1?, phuluwi*, st. N. (ja), Pfühl, Kissen, Kopfkissen; lat. pulvīnus, M., Kissen, Polster; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Pfühl, M., Pfühl, mit Federn gefülltes Ruhekissen, DW 13, 1805, vgl. DW 13, 18010 (Pfulw); L.: Lexer 160b (phulwe), Hennig (pfulwe)

pfülwe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfulwe

pfülwelīn*, phülwelīn, mhd., st. N.: nhd. Polsterchen; Q.: Cranc (1347-1359) (pholelin) (FB phülwelīn); E.: s. pfulwe, līn; W.: nhd. DW-

pfulweziehe*, phulziehe, mhd., F.: nhd. Kissenüberzug; Q.: LexerHW (1431); E.: s. pfulwe, ziehen?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 267 (phulziehe)

pfulzeht*, phulzeht, mhd., Sb.: nhd. ?; ÜG.: mlat. paludimentum Voc; Q.: Voc (1420); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 267 (phulzeht)

pfundære* 4, phundære, mhd., st. M.: nhd. „Pfunder“, Waagemeister; Hw.: vgl. mnd. pundære*? (2); Q.: Urk (1287); E.: s. pfunder; W.: nhd. (ält.) Pfunder, M., Pfunder, Pfünder, Abwägender, Wäger, DW 13, 1812; L.: WMU (phundære 882 [1287] 4 Bel.)

*pfünde?, mhd., st. N.: nhd. „Pfund“, Gewicht (N.) (1); Vw.: s. ge-; E.: s. pfunt*; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. (ält.) Pfund, N., Pfund, bestimmtes, Geldmaß, DW 13, 1810

pfundelīn*, phundelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pfündlein“ (?); Q.: Enik (um 1272) (FB phundelīn); E.: s. pfunt, līn; W.: nhd. (ält.) Pfundlein, N., Pfundlein, Pfund, DW 13, 1813

pfunder*, phunder, mhd., st. M.: nhd. „Pfunder“, Maß, gewichtiger Mann, Gewicht (N.) (1); Hw.: vgl. mnd. punder (1); Q.: Ksk (um 1170) (pondere) (FB phunder), PassI/II, StRMünch; E.: s. lat. pondus?, M., Gewicht (N.) (1), Gleichgewicht; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. (dial.) Pfunder, N., Pfunder, Pfünder, Abwägender, Wäger, DW 13, 1812; L.: Lexer 160b (phunder), Hennig (pfunder)

pfundic*, phundic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfündic

pfündic, phündic*, pfundic*, phundec, phundic, mhd., Adj.: nhd. „pfündig“, vollwichtig, das volle vorgeschriebene Gewicht habend, Pfund wiegend, rechtes Gewicht habend, vollgewichtig; Vw.: s. drī-*, Hw.: vgl. mnd. pündich; Q.: MinnerII (FB phundec), SchwSp, Urk (1275); E.: s. pfunder; W.: nhd. (ält.) pfündig, Adj., pfündig, ein Pfund wiegend, DW 13, 1813; R.: pfündic sīn: nhd. rechtes Gewicht haben; L.: Lexer 160b (phundic), Hennig (pfündic), WMU (phundic 244 [1275] 8 Bel.)

pfunt*, phunt, punt, mhd., st. N.: nhd. Pfund, Gabe, Gewicht (N.) (1), Geldpfund, Gewicht von einer bestimmten Anzahl von Pfunden oder Zentnern, bestimmte Anzahl von Stücken; ÜG.: lat. talentum PsM; Vw.: s. briu-*, halp-*, market-, webære-*; Hw.: vgl. mnl. pont, mnd. punt (1); Q.: LAlex (1150-1170), PsM, RWchr5, StrAmis, Enik, DSp, SGPr, HvBurg, HvNst, Ot, EvPass, MinnerII, EvA, Tauler, BvgSp, WernhMl, Schürebr (FB phunt), Helbl, Ren, SalMor, Urk; E.: ahd. pfunt 26, phunt, st. N. (a), Pfund, römisches Pfund, Gewicht (N.) (1); germ. *pund-, Sb., Pfund, Gewicht (N.) (1)?; s. lat. pondus, M., Gewicht (N.) (1), Gleichgewicht; vgl. lat. pendere, V., wägen, abwägen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. Pfund, N., Pfund, bestimmtes Geldmaß, DW 13, 1810; L.: Lexer 160b (phunt), Hennig (pfunt), WMU (phunt 376 [1279] 3000 Bel.)

pfuntzol*, phuntzol, mhd., st. M.: nhd. „Pfundzoll“, Zollabgabe pro Pfund einer bestimmten Ware; Hw.: vgl. mnd. punttol; Q.: Urk (1294), WeistGr; E.: s. pfunt, zol; W.: nhd. (ält.) Pfundzoll, M., Pfundzoll, gewisse Abgabe vom Werte der Waren, Abgabe vom Schiffergewicht, DW 13, 1814; L.: WMU (phuntzol 1944 [1294] 3 Bel.)

pfuol, phuol, pfūl, mhd., st. M.: nhd. Pfuhl, Pfütze, Sumpf, Morast; Vw.: s. welze-*; Hw.: vgl. mnl. poel, mnd. pōl (1); Q.: Brun, GTroj, SHort, Apk, EckhII, Parad, MinnerII, Tauler, Cranc, Pilgerf (FB phuol), BdN, Frl, Georg, Heimesf, Hadam, Helbl, Herb, Glaub (1140-1160), JTit, KvWSilv, Loheng, Myst, PassI/II, Roseng, StrKarl, Wartb, Wh; E.: ahd.? pfuol* 4, phuol*, st. M. (a?, i?), Pfuhl, Sumpf, Morast, Suhle, Gosse; germ. *pōla-, *pōlaz, st. M. (a), Pfuhl; s. idg. *bʰel- (1), *bʰelə-, *bʰelH-, Adj., V., glänzend, weiß, glänzen, Pokorny 118; W.: nhd. Pfuhl, M., Pfuhl, DW 13, 1804; L.: Lexer 160b (phuol), Hennig (pfuol)

pfuolic, pfuolec*, phuolic*, phuolec, mhd., Adj.: nhd. „pfuhlig“, morastig, Pfuhl...; Q.: Apk (vor 1312) (FB phuolec); E.: s. pfuol; W.: vgl. nhd. (ält.) pfuhlicht, Adj., pfuhlicht, pfühlicht, sumpfig, schlammig, DW 13, 1807; L.: Lexer 160b (phuolec), Hennig (pfuolic)

pfuoze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze

pfurren*, phurren, mhd., sw. V.: nhd. „pfurren“, sich schnell bewegen, sausen, sich davonmachen aus; Q.: Helmbr (um 1280); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) pfurren, V., pfurren, DW 13, 1814; L.: Lexer 160b (phurren), Hennig (pfurren)

pfutze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze

pfütze, phütze, pfutze, pütze, putze, pfuoze, puze, phutze*, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Brunnen, Zisterne, Lache (F.) (1), Pfütze, Kloake, Schmutz; Vw.: s. helle-, lügen-, lüge-; Hw.: s. pfutze; vgl. mnl. putte, mnd. pütte; Q.: (st. F.) Vät, HvBurg, BDan, (sw. F.) LvReg, Apk (FB phütze), Albrecht, Georg, KvWTroj, Myst, PassI/II, Renner, Rol (um 1170), SalMor; E.: s. ahd. pfuzza* 10, phuzza*, puzza, st. F. (jō), Brunnen, Grube; s. germ. *puti-, Sb., Brunnen, Grube; s. lat. puteus, M., Graben (M.), Grube, Brunnen; vgl. idg. *pēu-, *pəu-, *pū̆-, V., hauen, schlagen, Pokorny 827; W.: nhd. Pfütze, F., Pfütze, DW 13, 1818; L.: Lexer 160b (pfütze), Hennig (pfutze)

pfy, phy*, mhd., Interj.: nhd. „pfy“; E.: pfui; Son.: Interjektion der Klage; W.: nhd. (ält.) pfi, pfy, Interj., pfi, pfy, pfui, DW 13, 1696; L.: Hennig (pfy)

phaden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfaden

phaffe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffe

phaffelinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffelinc*

phaffenbluome, mhd., sw. M., sw. F.: Vw.: s. pfaffenbluome*

phaffenbrief, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenbrief*

phaffenbrūt, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenbrūt

phaffenesse, mhd., F.: Vw.: s. pfaffenesse*

phaffenguot, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenguot*

phaffenhōde, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffenhōde*

phaffenhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenhūs*

phaffenkint, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenkint*

phaffenkneht, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenkneht*

phaffenkünec, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenkünic*

phaffenmate, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenmate

phaffenouwe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenouwe

phaffenpredige*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenpredige

phaffenprinze*, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffenprinze

phaffenrihter, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffenrihtære*

phaffensamenunge*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffensamenunge

phaffensun, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffensun*

phaffentohter, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffentohter*

phaffenvasnaht*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenvasnaht

phaffenvürste, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfaffenfürste

phaffenwīhe*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfaffenwīhe

phaffenwīp, mhd., st. N.: Vw.: s. pfaffenwīp*

phaffierer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfaffierære

phafheit, mhd., st. F.: Vw.: s. pfafheit

phaflich*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfaflich;

phaflīche*, mhd., Adv.: Vw.: s. pfaflīche;

phaflīchen*, mhd., Adv.: Vw.: s. pfaflīchen

phafschaft, mhd., st. F.: Vw.: s. pfafschaft

phage, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfage

phaht, mhd., st. F., st. M.: Vw.: s. pfaht

phahten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfahten

phahtguot, mhd., st. M.: Vw.: s. pfahtguot*

phahtherre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfahthērre*

phahtunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pfahtunge*

phāl, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāl

phalburgære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfalburgære

phālburgerreht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfalburgærerecht*

phalenze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenze

phalenzgrævin, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenzgrævinne*

phalenzgrāve, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfalenzgrāve

phalenzgravinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenzgrævinne*

phalenzgrævinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenzgrævinne*

phalenzrunde, mhd., st. F.: Vw.: s. pfalenzrunde*

phālstange, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfālstange

phalzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfalzen

phandære*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*

phander, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*

phandunge, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfandunge

phanhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pfanhūs

phanhūsstat, mhd., st. F.: Vw.: s. pfanhūsstat*

phanmuos, mhd., st. N.: Vw.: s. pfannemuos*

phannære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfannære

phanne, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfanne

phannemuos, mhd., st. N.: Vw.: s. pfannemuos*

phannensmit*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfannensmit

phannenstil, mhd., st. M.: Vw.: s. pfannenstil

phannenvlade, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfannenvlade*

phannkuoche*, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfannkuoche

phant, mhd., st. N.: Vw.: s. pfant

phantasīe, lat.-mhd., st. F.: nhd. Phantasie; Hw.: s. fantasīe; Q.: Myst (14. Jh.); I.: Lw. lat. phantasia; E.: s. lat. phantasia, F., Gedanke, Einfall; gr. φαντασία (phantasía), F., Vorstellungskraft, Phantasie; vgl. gr. φαντάζεσθαι (phantázesthai), V., erscheinen, sichtbar werden; gr. φαίνειν (phaínein), V., ans Licht bringen, zeigen, verkünden; vgl. idg. *bʰā- (1), *bʰō-, *bʰə-, V., glänzen, leuchten, scheinen, Pokorny 104; W.: s. nhd. Phantasei, Phantasie, F., Phantasei, Phantasie, DW 13, 1821; L.: Hennig (phantasīe)

phantbære, mhd., Adj.: Vw.: s. pfantbære

phantbrief, mhd., st. M.: Vw.: s. pfantbrief*

phantguot, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantguot

phantherre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfanthērre*phanthof, mhd., st. M.: Vw.: s. pfanthof*

phantlehen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantlēhen

phantlīche, mhd., Adv.: Vw.: s. pfantlīche*

phantlīchen, mhd., Adv.: Vw.: s. pfantlīchen*

phantlīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantlīn*

phantlœse, mhd., st. F.: Vw.: s. pfantlœse

phantnüsse, mhd., st. F.: Vw.: s. pfantnüsse*

phantreht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantreht

phantschaft, mhd., st. F.: Vw.: s. pfantschaft

phantschilling, mhd., st. M.: Vw.: s. pfantschillinc*

phantstücke, mhd., st. N.: Vw.: s. pfantstücke*

phanttragære*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfanttrægære

phanzelte, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfannezelte*

phar, mhd., sw. M., st. M.: Hw.: s. var (2)

phärft, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

phariseisch, mhd., Adj.: nhd. pharisäisch; Hw.: vgl. mnd. pharisēisch; E.: s. lat. Pharisaeus, M., Pharisäer (Sg.); gr. Φαρισαῖοι (Pharisaioi), M. Pl., Pharisäier (Pl.); aram. p'rīshayā, M. Pl., Pharisäier (Pl.); hebr. pārūsh, M., Separatist, Abgesonderter, Spalter; W.: nhd. pharisäisch, Adj., pharisäisch, DW-; L.: Lexer 158c (phariseisch)

pharisēlich, pharisēilich, mhd., Adj.: nhd. pharisäisch; Q.: Tauler (vor 1350) (FB pharisēilich); E.: s. phariseus; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pharisēlich)

pharisēn, mhd., sw. M.: nhd. Pharisäer; E.: s. lat.-gr. pharisaeus; s. phariseisch; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pharisēn)

phariseus, pharisēus, mhd., M.: nhd. Pharisäer; Q.: EckhI (vor 1326), BibVor (FB pharisēus); E.: ahd. pharisei 61, st. M. Pl. (i), Pharisäer (Pl.); s. lat. Pharisaeus, M., Pharisäer (Sg.); gr. Φαρισαῖοι (Pharisaioi), M. Pl., Pharisäier (Pl.); aram. p'rīshayā, M. Pl., Pharisäier (Pl.); hebr. pārūsh, M., Separatist, Abgesonderter; W.: vgl. nhd. Pharisäer, Pl., Pharisäer, DW-; L.: Lexer 436c (phariseus)

phärit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

pharrāder, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfarrāder

pharrære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrære

pharreherre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfarrehērre

pharrehof, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrehof*

pharreinsigel, mhd., st. N.: Vw.: s. pfarreinsigele*

pharrelich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfarrelich*

pharreliute, mhd., Pl.: Vw.: s. pfarreliute

pharreman, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarreman

pharremettīne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfarremettīne*

pharrer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfarrære

pharrevolc, mhd., st. N.: Vw.: s. pfarrevolc

pharrezehende, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfarrezehende*

phasch, mhd., st. M.: Vw.: s. pfasch

phasol, mhd., sw. F.: Vw.: s. fasōl

phasōl, mhd., sw. F.: Vw.: s. fasōl

phat, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfat

phatgewant*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfatgewant

phathūche, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfathūche

phathucken, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfathūchen*

phatleitinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfatleitinc*

phæwen*, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfæwen

phāwenhuot, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenhuot

phāwenschrit, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenschrit*

phāwenspiegel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenspiegel

phāwenswanz, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenswanz*

phāwentrit, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwentrit*

phāwenvarwe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfāwenvarwe*

phāwenvedere*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfāwenvedere

phāwenvederîn, mhd., Adj.: Vw.: s. pfāwenvederīn*

phāwenwāt, mhd., st. F.: Vw.: s. pfāwenwāt*

phāwenzagel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfāwenzagel*phech, mhd., Interj.: Vw.: s. pfech

phæwīn*, phāwīn*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfæwīn

phæwinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfæwinne

phedele, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfedele

phedelīn*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfedelīn

phedem, mhd., M.: Vw.: s. pfedem

phedemapfel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfedemapfel

phedeme, mhd., F., M.: Vw.: s. pfedeme

phedemensāme, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfedemensāme*

pheden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfeden

pheffelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfeffelīn

pheffer, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfeffer

phefferboum, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferboum

phefferkorn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfefferkorn

phefferkrūt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfefferkrūt

phefferkuoche, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfefferkuoche*

phefferlinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferlinc*

phefferman, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferman*

pheffermüle, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeffermül*

pheffern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfefferen*

pheffersac*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeffersac

phefferstein, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferstein*

pheffersteinlīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfeffersteinlīn*

phefferwurz, mhd., st. F.: Vw.: s. pfefferwurz*

pheffīn, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeffīn

pheht, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeht

phehten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfehten

phehter, mhd., st. M.: Vw.: s. pfehtære

pheit*, mhd., st. N., st. F.: Vw.: s. pfeit

pheitel, mhd., st. N.: Vw.: s. pfeitel

phelle, mhd., st. M.: Vw.: s. pfelle

phellekleit*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfellekleit

phellekrūt, mhd., st. N., st. M.: Vw.: s. pfellekrūt*

phellel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellel

phellelich*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellelich

phellelīn, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellelīn

phellelmāl*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfellelmāl

phellelrock*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellelrock

phelleltouch, mhd., st. N.: Vw.: s. pfelleltuoch*

phellelvarwe*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfellelvarwe

phellerlich*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellerlich

phellevar*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellelvar

phellīn, mhd., Adj.: Vw.: s. pfellelīn

phellolrock*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfellolrock

phende, mhd., st. F.: Vw.: s. pfende

phendel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendel*

phenden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfenden

phender, mhd., st. M.: Vw.: s. pfendære*

phendic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfendic

phenich, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenich

phenichkorn*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfenichkorn

phenner, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennære

phenninc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenninc

phennincbete, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincbete

phennincbier, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincbier*

phennincbrediger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincpredigære*

phennincbrōt, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincbrōt

phennincbuoze, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincbuoze

phennincdienest, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincdienest*

phennincdiep*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincdiep

phennincgelt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincgelt

phennincgülte, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincgülte

phennincklingen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincklingen*

phenninclinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincling*

phennincprediger*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincpredigære

phennincrīche*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfennincrīche

phennincsac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincsac*

phennincsalbe, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfennincsalbe

phennincschuoppoze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfennincschuopoze*

phennincseil, mhd., st. N.: Vw.: s. pfennincseil*

phennincsemel, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfennincsemel

phennincsmit*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincsmit

phennincstiure*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfennincstiure

phennincstoc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincstoc*

phennincval, phennincfal*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincval*

phennincvaz, phennincfaz*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincvaz*

phennincwert, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfennincwert

phennincwertic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfennincwertic*

phenninczins, mhd., st. M.: Vw.: s. pfenninczins

phenningelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfenningelīn*

phenningling, mhd., st. M.: Vw.: s. pfennincling*

phentamt, mhd., st. M.: Vw.: s. pfentambehte

phentmeisterambehte*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfentmeisterambehte

pherdelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pferdelīn

pherden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pferden

pherdessatel, mhd., st. M.: Vw.: s. pferdessatel*

pherdestal*, mhd., st. N.: Vw.: s. pferdestal

pherdeswanz, mhd., st. M.: Vw.: s. pferdeswanz*

pherdeszagel, mhd., st. M.: Vw.: s. pferdeszagel*

pherintac, mhd., st. M.: Vw.: s. pferintac*

pherren, mhd., sw. V.: Vw.: s. pferren

pherrich*, mhd., M.: Vw.: s. pferrich

pherrichære, mhd., st. M.: Vw.: s. pferrichære

pherrichbrunne, mhd., sw. M.: Vw.: s. pferrichbrunne*

phersich, mhd., st. M.: Vw.: s. pfersich

phersichblat*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfersichblat

phersichboum*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfersichboum

phersichīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfersichīn*

phersichloup, mhd., st. N.: Vw.: s. pfersichloup*

phersichstein, mhd., st. N.: Vw.: s. pfersichstein*

phert, mhd., st. N.: Vw.: s. pfert

phertarzet, mhd., st. M.: Vw.: s. pfertarzāt*

phertesel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfertesel

phertgereite, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertgereite

phertkleit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertkleit

phertmuoter*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfertmuoter

phertsbluot*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertsbluot

phertstal*, mhd., st. N.: Vw.: s. pferdestal

phertvuoter*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfertvuoter

pheterære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfeterære

pheterin, mhd., st. M.: Vw.: s. pfetterin*

pheterunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeterunge*

phetter, mhd., st. M.: Vw.: s. pfetter

phetzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfetzen

phī, mhd., Interj.: Vw.: s. pfī

phīaz, mhd., st. N.: Vw.: s. pfīaz

phich, mhd., st. N.: Vw.: s. pfich

phideringe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfeterunge*

phīen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfīen*

phiesel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfiesel

phieselgadem, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pfieselgadem

phieseloven, phieselofen*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfieseloven*

phīf, mhd., st. F.: Vw.: s. pfīf

phīfe, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfīfe

phīfen, mhd., st. V., sw. V.: Vw.: s. pfīfen

phīfenschal*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīfenschal

phīfer, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīfære

phīferkünic, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīfærekünic*

phifferlinc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfefferlinc*

phigile*, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfigile

phīl, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīl

phīlære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīlære

phīlæren, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfīlæren

phīler, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīlære

phīlerlīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfīlærelīn*

phīlerstücke, mhd., st. N.: Vw.: s. pfīlærestücke*

phīlīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfīlīsen

philōl (1), mhd., st. F.: Vw.: s. fillōl (1)

philōl (2), mhd., st. M.: Vw.: s. fillōl (2)

philosophe, mhd., sw. M.: nhd. Philosoph; ÜG.: lat. philosophus STheol; Q.: STheol (philosophe), Hiob, Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. philosophus; E.: s. lat. philosophus, M., Philosoph; gr. φιλόσοφος (philósophos), M., Philosoph; vgl. gr. φίλος (phílos), Adj., M., freundlich, lieb, Freund; gr. σοφός (sophós), Adj., geschickt, klug, weise; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Philosoph, M., Philosoph, DW 13, 1830; L.: Hennig (philosophe)

philosophīe, mhd., st. F.: nhd. Philosophie; Hw.: vgl. mnd. philosophīe (2); Q.: Pal, Suol1, RqvI, Hiob (1338), Minneb, Teichn (FB philosophīe), Vintl; I.: Lw. lat. philosophia; E.: s. lat. philosophia, F., Philosophie; gr. φιλοσοφία (philosophía), F., Philosophie; vgl. gr. φίλος (phílos), Adj., M., freundlich, lieb, Freund; gr. σοφός (sophós), Adj., geschickt, klug, weise; weitere Herkunft unklar; W.: s. nhd. (ält.) Philosophei, Philosophie, F., Philosophei, Philosopie, DW 13, 1830; L.: Hennig (philosophīe)

phīlschaft, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīlschaft

phīlsegen*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfīlsegen

phimpfen*, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfimpfen

phingestābent, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestābent

phingeste, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfingeste

phingesten*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingesten

phingestgelt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfingestgelt*

phingestheilic*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfingestheilic

phingestkæse, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestkæse*

phingestlich, mhd., Adj.: Vw.: s. pfingestlich

phingestmāntac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestmāntac*

phingestmorgen*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingestmorgen

phingestreht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfingestreht*

phingestnaht*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingestnaht

phingestrōse*, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfingestrōse

phingesttac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfingesttac

phingestvīre, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingestvīre*

phingestwoche, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfingestwoche

phinginge, mhd., Sb.: Vw.: s. pfinginge

phingsten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfingsten

phinne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfinne

phinnic, mhd., Adj.: Vw.: s. pfinnic

phintgruobe, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfintgruobe

phinztac, mhd., st. M.: Vw.: s. pfinztac

phiphiz, mhd., st. M.: Vw.: s. pfipfiz

phīsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfīsen

phisike, mhd., sw. F.: Vw.: s. fisike

phisolmīe, mhd., sw. F.: nhd. „(?)“; Q.: MinnerII (um 1340) (FB phisolmīe); E.: ?; W.: nhd. DW-

phister, mhd., st. M.: Vw.: s. pfister

phisterhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pfisterhūs*

phisterīe, mhd., st. F.: Vw.: s. pfisterīe

phisterinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfisterinne

phisterkneht, mhd., st. M.: Vw.: s. pfisterkneht

phisterlēhen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfisterlēhen*

phistermeister, mhd., st. M.: Vw.: s. pfistermeister

phisterstube, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfisterstube*

phisterviurære, phisterfiurære*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfisterviurære*

phistrī, mhd., st. F.: Vw.: s. pfistrī

phistrīne, mhd., st. F.: Vw.: s. pfistrīne

phitzen*, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfitzen

phiu, mhd., Interj.: Vw.: s. pfiu

phlac, mhd., st. N.: Vw.: s. pflac

phlāc, mhd., st. M.: Vw.: s. pflāc

phlacke*, mhd., sw. M.: Vw.: s. pflacke

phlāge (1), mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pflāge (1)

phlāge (2), mhd., st. F.: Vw.: s. pflāge (2)

phlāge (3), mhd., st. F.: Vw.: s. vlāge

phlāgnüsse*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflāgnüsse

phlāgunge*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflāgunge

phlaht, mhd., st. F.: Vw.: s. pflaht

phlanz, mhd., st. M.: Vw.: s. pflanz

phlanzære, mhd., st. M.: Vw.: s. pflanzære

phlanzbette, mhd., st. N.: Vw.: s. pflanzbette*

phlanze, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pflanze

phlanzen (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. pflanzen (1)

phlanzen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pflanzen* (2)

phlanzrīs*, mhd., st. N.: Vw.: s. pflanzrīs

phlanzunge*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflanzunge

phlaster, mhd., st. N.: Vw.: s. pflaster

phlasterhamer, mhd., st. M.: Vw.: s. pflasterhamer*

phlastermeister, mhd., st. M.: Vw.: s. pflastermeister*

phlastern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflasteren

phlasteroht, mhd., Adj.: Vw.: s. pflasteroht*

phlasterslegel, mhd., st. M.: Vw.: s. pflasterslegel*

phlasterstein, mhd., st. M.: Vw.: s. pflasterstein*

phlasterstœzel, mhd., st. M.: Vw.: s. pflasterstœzel*

phlegære, mhd., st. M.: Vw.: s. pflegære

phlegærinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegærinne

phlege, mhd., st. F.: Vw.: s. pflege

phlegeambehte*, mhd., st. N.: Vw.: s. pflegeambehte

phlegede, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegede

phlegeguot, mhd., st. N.: Vw.: s. pflegeguot*

phlegehaft, mhd., Adj.: Vw.: s. pflegehaft

phlegel, mhd., st. M.: Vw.: s. vlegel

phlegelich, mhd., Adj.: Vw.: s. pflegelich

phlegelīche, mhd., Adv.: Vw.: s. pflegelīche

phlegelīchen*, mhd., Adv.: Vw.: s. pflegelīchen

phlegeman, mhd., st. M.: Vw.: s. pflegeman*

phlegen*, mhd., st. V.: Vw.: s. pfelegen

phleger, mhd., st. M.: Vw.: s. pflegære

phlegnisse, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegnisse

phlegnust*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegnust

phlegunge*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflegunge

phliht, mhd., st. F.: Vw.: s. pflihte

phlihtære, mhd., st. M.: Vw.: s. pflihtære

phlihte, mhd., sw. F.: Vw.: s. pflihte

phlihten (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. pflihten* (1)

phlihten (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pflihten* (2)

phlihtgeselle*, mhd., sw. M.: Vw.: s. pflihtgeselle

phlihtic, mhd., Adj.: Vw.: s. pflihtic

phlihticlich*, mhd., Adj.: Vw.: s. pflihticlich

phlihtlōs, mhd., Adj.: Vw.: s. pflihtlōs

phlihtteil, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pflihtteil

phlihtzol, mhd., st. M.: Vw.: s. pflihtzol*

phloc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfloc

phlocke, mhd., sw. M.: Vw.: s. pflocke

phlücken, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflücken

phlückerinne, mhd., st. F.: Vw.: s. pflückærinne*

phlüegen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflüegen

phlūm, mhd., st. M., sw. M., st. F., sw. F.: Vw.: s. pflūm

phlūme (1), mhd., sw. F.: Vw.: s. pflūme (1)

phlūme (2)*, mhd., sw. F.: Vw.: s. pflūme (2)

phlūmen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflūmen

phlūmensaf*, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmensaf*

phlūmenzāher, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pflūmenzaher*

phlūmenzār, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pflūmenzaher*

phlūmīt, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmīt

phlūmküsse, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmküssen*

phlūmkussen, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmküssen*

phlūmküssen, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmküssen*

phlūmvedere*, mhd., st. F.: Vw.: s. pflūmvedere

phlūmvederīn*, mhd., Adj.: Vw.: s. pflūmvederīn

phluoc, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluoc

phluocgeschirre, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocgeschirre*

phluocgrendel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluocgrindel*

phluochoubet, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluochoubet*

phluocīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocīsen

phluockneht, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluockneht*

phluocrat*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocrat

phluocreht, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluocreht

phluocsterz, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluocsterz*

phluocwīse, mhd., st. F.: Vw.: s. pfluocwīse*

phluogelīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluogelīn*

phluoger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluogære

phluogeszagel, mhd., st. M.: Vw.: s. pfluogeszagel*

phluogide, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluogide

phluogit, mhd., st. N.: Vw.: s. pfluogide

phluogrinne, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfluocrinne*

phnāsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfnāsen

phnast, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnast

phnāst, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnast

phnehe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfnehe

phnehen (1), mhd., st. V.: Vw.: s. pfnehen (1)

phnehen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pfnehen* (2)

phneschezen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfneschezen

phnessunge, mhd., st. F.: Vw.: s. pfnessunge

phnist, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnust

phniu, mhd., Interj.: Vw.: s. pfniu*

phnuht, mhd., st. M., F.: Vw.: s. pfnuht

phnuhten*, mhd., st. N.: Vw.: s. pfnuhten

phnurren, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfnurren

phnūsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfnūsen

phnust, mhd., st. M.: Vw.: s. pfnust

phnuten, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfnuten

phochsnīden, mhd., st. N.: Vw.: s. pfochsnīden

phochsnīder, mhd., st. M.: Vw.: s. pfochsnīdære

phōht, mhd., st. M.: Vw.: s. pfōht*

phorhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. pforhūs

phoriphuisch, mhd., Interj.: Vw.: s. pforiphuisch*

phorre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pforre

phorrelouh, mhd., st. M.: Vw.: s. pforrelouch*

phorrensaf*, mhd., st. N.: Vw.: s. pforrensaf

phorrensouc, mhd., st. M.: Vw.: s. pforrensouc*

phorte, mhd., sw. F.: Vw.: s. pforte

phorthūs*, mhd., st. N.: Vw.: s. pforthūs

phorzich, mhd., st. M.: Vw.: s. pforzich

phorzichen, mhd., st. N.: Vw.: s. pforzichen*

phose, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfose*

phöselīn, mhd., st. N.: Vw.: s. pföselīn*

phost, mhd., st. M.: Vw.: s. pfost

phoste, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfoste

phote, mhd., st. F.: Vw.: s. pfote*

photigen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfotigen

phoune, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfoune

phragærinne*, mhd., st. F.: Vw.: s. pfragærinne

phragen, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragen*

phragenære*, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenære*

phragenkouf, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenkouf*

phragenmarket, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenmarket*

phragenwerc, mhd., st. N.: Vw.: s. pfragenwerc*

phragenzol, mhd., st. M.: Vw.: s. pfragenzol*

phrancsal, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrancsal

phrange, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrange

phrasemære, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfrasemære*

phreit, mhd., Adj.: Vw.: s. pfreit*

phrengen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfrengen

phrenger, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrengære*

phresseboum, mhd., st. M.: Vw.: s. pfresseboum

phretzner, mhd., st. M.: Vw.: s. pfretznære

phriem, mhd., st. M.: Vw.: s. pfriem

phrieme, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfrieme

phriemen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfriemen

phriemkrūt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfriemkrūt*

phrille*, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfrille

phropfære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfropfære*

phrophære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfropfære*

phrophen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfropfen

phropher, mhd., st. M.: Vw.: s. propfære

phropher, mhd., st. M.: Vw.: s. pfropfære*

phrüende, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrüende

phrüendebrōt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfrüendebrōt*

phrüendehof, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrüendehof

phrüendeküche, mhd., st. F.: Vw.: s. pfrüendeküchen*

phrüendelēhen, mhd., st. N.: Vw.: s. pfrüendelēhen

phrüenden, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfrüenden

phrüendener, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrüendenære

phrūmenzāher, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pflūmenzaher*

phrūmenzār, mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. pflūmenzaher*

phūchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfūchen

phūchzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfūchzen

phulse, mmd., sw. F.: Vw.: s. pfulse

phulsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfulsen

phulwe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfulwe

phülwe, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfulwe

phulzeht, mhd., Sb.: Vw.: s. pfuhlzeht*

phulziehe, mhd., F.: Vw.: s. pfulweziehe*

phundære, mhd., st. M.: Vw.: s. pfundære

phunder, mhd., st. M.: Vw.: s. pfunder

phündic*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfündic

phunt, mhd., st. N.: Vw.: s. pfunt

phuntzol, mhd., st. M.: Vw.: s. pfuntzol

phuol, mhd., st. M.: Vw.: s. pfuol

phuolic*, mhd., Adj.: Vw.: s. pfuolic

phurren, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfurren

phütze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze

phy*, mhd., Interj.: Vw.: s. pfy

physike, mhd., sw. F.: Vw.: s. fisike; L.: Lexer 436c (physike)

pi..., mhd.: Vw.: s. be..., bi...

pī..., mhd.: Vw.: s. bī...

piber, mhd., st. M.: Vw.: s. biber

pic, mhd., st. M.: Vw.: s. bic

pickel, mhd., st. M.: Vw.: s. bickel

pictantie, mhd., st. F.: Vw.: s. pitanz

piegen, mhd., st. V.: Vw.: s. biegen

pīel, mhd., st. N.: Vw.: s. bīhel

piermost, mhd., st. M.: Vw.: s. biermost

pieten, mhd., st. V.: Vw.: s. bieten

pīferen*, pīfern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pfīferen*

pīfern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pīferen

pīge, mhd., st. F.: Vw.: s. bīge

pīgiht, mhd., Adj.: Vw.: s. bīhte

pigmēi, mhd., Sb. Pl.?: nhd. Pygmäen; Hw.: vgl. mnd. pikmēwe; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. lat. Pygmaeus, M., Pygmäe, Däumling, Fäustling; gr. πυγμαῖος (pygmaios), Adj., daumenlang, faustgroß; vgl. gr. πυγμή (pygmḗ), F., Faust, Faustkampf; vgl. idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. Pygmäe, M., Pygmäe, DW-; L.: LexerHW 2, 269 (pigmêi)

pigmēisch, mhd., Adj.: nhd. „pygmäisch“; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. lat. Pygmaeus, Adj., pygmäisch; gr. πυγμαῖος (pygmaios), Adj., daumenlang, faustgroß; vgl. gr. πυγμή (pygmḗ), F., Faust, Faustkampf; vgl. idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. pygmäisch, Adj., pygmäisch, DW-; R.: pigmēisch volc: nhd. pygmäisches Volk, Pygmäen; L.: Hennig (pigmēisch)

pigment, pīment, bīment, mhd., st. N.: nhd. Gewürz, Spezerei, Piment, Gewürzwein, Gewürzduft; Hw.: s. pigmente; vgl. mnl. pigment; Q.: Krone (um 1230), Myns; E.: ahd. pigment 1, st. N. (a), wohlriechende Spezerei; s. lat. pīgmentum, N., Farbe; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. Pigment, N., Pigment, Duden 5, 1996, DW-; Piment, N., Piment; L.: Lexer 160c (pigment)

pigmentære, bīmentære, mhd., st. M.: nhd. Gewürzkrämer; Q.: Trudp (vor 1150) (bīmentære), Will (1060-1065) (FB pigmentære); E.: s. pigment; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160b (pigmentære), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 518a (pigmentære)

pigmente, pimente, bīmente, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Gewürz, Spezerei, Gewürzwein, Gewürzduft; Hw.: s. pīmente, pigment; Q.: (F.) Mar, SGPr, GTroj, (sw. F.) Will (1060-1065), (st. F.) SAlex (FB pigmente), En, Parz, Rol (um 1170), Wh; E.: ahd. pigmenta* 1, sw. F. (n), wohlriechende Spezerei; s. lat. pīgmentum, N., Farbe; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pigmente), Hennig (pigmente), Benecke/Müller/Zarncke II/1, 517b (pigmente)

pigmenten, pīmenten, bīmentōn, mhd., sw. V.: nhd. würzen; Hw.: s. pīmenten; Q.: Trudp (vor 1150) (bīmentōn) (FB pigmenten), Wh, Will (1060-1065); E.: s. pigment; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pigmente), Hennig (pigmenten)

pigmentstanc, bimentstanc, mhd., st. M.: nhd. „Pigmentstank“, würziger Duft; E.: s. pigment, stanc; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pigmentstanc)

pigmentwurze, bīmentwurze, mhd., st. F.: nhd. „Pigmentwurz“, Duftwurzel (?); Q.: Trudp (vor 1150) (bīmentwurze) (FB pigmentwurze); E.: s. pigment, wurze; W.: nhd. DW-

pigrīfen, piwegrīfen, mhd., st. V.: Vw.: s. begrīfen (1)

pīhte, mhd., st. F.: Vw.: s. bīhte

pil..., mhd.: Vw.: s. bil...

pīl, mhd., N.: nhd. Stopfen (M.), Stöpsel, Spundloch; E.: ahd. bīl* 1, st. N. (a)?, Stopfen (M.), Stöpsel; W.: nhd. (bay.) Peil, N., Stopfen (M.), Stöpsel, Schmeller 1, 385, (kärntn./steir.) Peil, M., Stopfen (M.), Stöpsel, Lexer 20, Unger/Khull 62, (schwäb.) Beil, N., Stopfen (M.), Stöpsel, Fischer 1, 737, DW-; L.: Lexer 160c (pīl)

pilder, mhd., st. M.: Vw.: s. biledære*

pilegrīm, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīm

*pīlen?, mhd., V.: Vw.: s. peilen

pilgei, mhd., st. N.: nhd. Nestei; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. ei; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pilgei), Hennig (pilgei)

pilgerim, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīm

pilgerīmen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bilgerīmen*

pilgerīn, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīn

pilgerīnære, mhd., st. M.: nhd. Pilger; Q.: Karlmeinet (1320-1340); E.: s. pilgerim; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 270 (pilgerînære)

pilgerīnen, mhd., st. F.: nhd. Pilgerin; Q.: Elis (um 1300); E.: s. pilgerim; W.: nhd. Pilgerin, F., Pilgerin, DW 13, 1850; L.: LexerHW 2, 270 (pilgerînen)

pilgerīnschaft, mhd., st. F.: Vw.: s. bilgerīnschaft

pilgrīm, mhd., st. M.: Vw.: s. bilgerīm

pilgrīmvalke, pilgrīmfalke*, mhd., sw. M.: Vw.: s. bilgerīmvalke*

pillele, pillule, mhd., sw. F.: nhd. „Pillele“, Pille; Hw.: vgl. mnd. pillele; Q.: Minneb (um 1340) (FB pillele); E.: s. lat. pilula, pillula, F., kleiner Ball, Kinderspielzeug; vgl. lat. pila, F., Ball (M.) (1), Spielball, Ballen (M.), Strohpuppe; lat. pilus, M., Haar (N.); idg. *pilo-, Sb., Haar (N.), Pokorny 830; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pillele)

pillen, mhd., sw. V.: nhd. „pillen“, anfüllen; Q.: SHort (nach 1298) (FB pillen); E.: s. pillele; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. (ält.) pillen, V., pillen, schärfen, zuspitzen, DW 13, 1856

pillule, mhd., sw. F.: Vw.: s. pillele

pilote, mhd., sw. M.: nhd. eine Abgabe?; Q.: UrbSonnenb (1. Hälfte 14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 270 (pilote)

pilwīz, mhd., st. M., st. F., st. N.: Vw.: s. bilwīz

pīment, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. pigment

pimente, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pīmente

pīmente, pimente, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Gewürz; Hw.: s. pigmente; Q.: Gen (1060-1080), GenM; E.: ahd. pīmenta* 11, st. F. (ō), sw. F. (n), Gewürz, Spezerei, Schminke; germ. *pimenta?, Sb., Pigment, Färbstoff, Balsam; s. lat. pīgmentum, N., Farbe; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pīmente), Hennig (pimente)

pīmenten, mhd., sw. V.: nhd. würzen; Hw.: s. pigmenten; E.: ahd. pīmentōn* 3, sw. V. (2), würzen, sich parfümieren, wohlriechen; s. lat. pīgmentāre, V., würzen; vgl. lat. pīgmentum, N., Farbe; lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pīmenten)

*pimpfe?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

pīn (1), mhd., st. F., st. M.: nhd. Strafe, Leibesstrafe, Pein, Schmerz, Qual, Eifer, Bemühung, Leiden, Not, Bedrängnis, Folter, Mühe; ÜG.: lat. poena STheol, punitio STheol; Vw.: s. herze-, houbet-, klōster-, jāmer-, kumber-, laster-, martel-, marter-, misel-, smerzen-, vliegen-, wider-; Hw.: s. pīne; Q.: (st. M.) Mar, LBarl, RWchr, ErzIII, LvReg, Brun, HTrist, GTroj, HBir, Gund, SHort, WvÖst, Ot, EckhV, Seuse, (F.), LAlex (1150-1170), (st. F.) LBarl, ErzIII, HlReg, DvAPat, DSp, Secr, HTrist, GTroj, Kreuzf, HvNst, WvÖst, EckhI, EckhII, EckhIII, EckhV, Parad, STheol, BDan, KvHelmsd, EvB, Minneb, EvA, Tauler, Stagel, Gnadenl, Schürebr, (st. M., st. F.) RWchr5, (sw. F.) HlReg, Tauler (FB pīn), Albrecht, Athis, Boner, Crane, Elis, KvWEngelh, KvWHerzm, KvWSilv, KvWTroj, Myst, NvJer, PassI/II, Renner, RvEBarl, StrKarl, Teichn, Trist, Wig, WvE; E.: s. lat. poena, F., Buße, Strafe; gr. ποινή (poinḗ), F., Sühne, Strafe, Rache; vgl. idg. *kᵘ̯ei- (1), V., achten, beobachten, scheuen, ehren, strafen, büßen, rächen, Pokorny 636; W.: nhd. Pein, F., Pein, Strafe für die Sünden, harte Leibesstrafe, großer leiblicher Schmerz, bedrängende äußere oder innere Not, DW 13, 1524; L.: Lexer 160c (pīn), Hennig (pīn)

pīn (2), mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. bīn

pinapfel*, pinaphel, mhd., st. M.: nhd. „Pinapfel“, Fichtenzapfen, Pinienzapfen; ÜG.: lat. nux pinea Gl; Q.: Gl, Voc (1482); E.: ahd. pīnapful* 6, pīnaphul*, st. M. (i), Fichtenzapfen, Tannenzapfen, Pinienzapfen, Kiefernzapfen, Turmknauf; s. mhd. pinboum, apfel; W.: nhd. (ält.) Pinapfel, M., „Pinapfel“, Pignoli, Pinienzapfen, DW 13, 1859; L.: LexerHW 2, 271 (pinaphel)

pinākel, mhd., st. N.: nhd. „Pinnakel“; Q.: Suol, EvSPaul (1300-1350) (FB pinākel), Erlös; I.: Lw. lat. pinnāculum; E.: s. lat. pinnāculum (2), N., Mauerzinne, Zinne, Giebel (M.) (1); vgl. lat. pinna, F., Mauerzinne, Mauerspitze; vgl. idg. *bend-, *bn̥dno-, Sb., (hervorspringende) Spitze, Pokorny 96; W.: nhd. DW-

pinaphel, mhd., st. M.: Vw.: s. pinapfel*

pīnære*, pīner, mhd., st. M.: nhd. Peiniger; Hw.: vgl. mnd. pīnære* (1); Q.: Myst (14. Jh.); E.: s. pīn; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Peiniger, M., Peiniger, DW 13, 1527; L.: Hennig (pīner)

pinboum, pineboum, bineboum, mhd., st. M.: nhd. „Pinbaum“, Pinienbaum, Pinie, Fichte; Hw.: vgl. mnl. pijnboom; Q.: Karlmeinet, Rol (um 1170); E.: ahd. pīnboum 19, st. M. (a), „Pinie“, Fichte, Kiefer (F.); germ. *pin-, Sb., Fichte, Pinie; s. boum; s. lat. pīnus, F., wilde Fichte, Föhre, Kiefer (F.); vgl. lat. pix, F., Pech, Teer; vgl. idg. *peitu-, *pī̆tu-, *poitu-, Sb., Fett, Saft, Trank, Pokorny 793; idg. *pei̯ə-, *pei-, *pī̆-, V., fett sein (V.), strotzen, Pokorny 793; W.: nhd. (ält.) Pinbaum, M., Pinbaum, Pinie, Fichte, DW 13, 1859; L.: Lexer 160c, Hennig (pinboum)

pīnde, mhd., st. F.: Vw.: s. pīnede

pinden, mhd., st. V.: Vw.: s. binden

pīne, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Qual, Pein, Eifer, Strafe, Bestrafung; ÜG.: lat. poena BrTr, punitio STheol; Vw.: s. kumber-; Hw.: s. pīn, vgl. mnl. pine, mnd. pīne; Q.: BrTr, STheol, Urk (1261); E.: ahd. pīna 19, st. F. (ō), sw. F. (n), Schmerz, Qual, Pein, Not; germ. *pīna?, F., Pein, Qual, Strafe; s. lat. poena, F., Buße, Strafe; vgl. idg. *kᵘ̯ei- (1), V., achten, beobachten, scheuen, ehren, strafen, büßen, rächen, Pokorny 636; W.: nhd. Pein, F., Pein, Strafe für die Sünden, harte Leibesstrafe, großer leiblicher Schmerz, bedrängende äußere oder innere Not, DW 13, 1524; L.: Lexer 160c (pīne), Hennig (pīn), WMU (pīne 53 [1261] 2 Bel.)

pineboum, mhd., st. M.: Vw.: s. pinboum

pīnec, mhd., Adj.: nhd. „peinlich“, straffällig, strafwürdig, quälend; Q.: DvAPat (1250-1272), TvKulm (FB pīnec); E.: s. pīne; W.: nhd. (ält.) peinig, Adj., peinig, voll Pein seiend, DW 13, 1527

pīnecheit, mhd., st. F.: nhd. „Peinigkeit“; Q.: Hiob (1338) (FB pīnecheit); E.: s. pīne, pīnec, heit; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Peinlichkeit, F., Peinlichkeit, DW 13, 1529

pīneclich, mhd., Adj.: nhd. „peiniglich“, straffällig, strafwürdig, quälend, qualvoll, peinlich, schmerzlich, grausam; Hw.: vgl. mnd. pīnelīk; Q.: Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. pīne; W.: s. nhd. (ält.) peiniglich, Adv., peiniglich, DW 13, 1528; L.: Lexer 160c (pīneclich), Hennig (pīneclich)

pīneclīche, mhd., Adv.: nhd. „peiniglich“, qualvoll; Q.: HTrist, Parz (1200-1210); E.: s. pīneclich; W.: nhd. (ält.) peiniglich, Adv., peiniglich, DW 13, 1528; L.: Hennig (pīneclich)

pīnede, pīnde, mhd., st. F.: nhd. Qual, Pein; E.: s. pīne; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pīnede)

pīnegære*, pīneger, pīniger, mhd., st. M.: nhd. Quäler, Peiniger; Hw.: vgl. mnd. pīnigære*; Q.: EvBeh (1343); E.: s. pīnegen; W.: nhd. Peiniger, M., Peiniger, DW 13, 1527; L.: Lexer 160c (pīneger)

pīnegen, pīnigen, pīngen, mhd., sw. V.: nhd. strafen, bestrafen, quälen, peinigen, martern, sich abmühen; Vw.: s. durch-, ge-; Hw.: vgl. mnd. pīnigen; Q.: Secr (1282), GTroj, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, BDan, Hiob, KvHelmsd, EvB, MinnerI, MinnerII, EvA, Tauler, Stagel, WernhMl, Schürebr (FB pīnegen), ClosChr, Karlmeinet, PassI/II, PuS; E.: ahd.? pīnigen 1, sw. V. (1b), peinigen, quälen; s. pīna; W.: nhd. peinigen, sw. V., peinigen, peinlich bestrafen, martern, DW 13, 1527; L.: Lexer 160c (pīnegen), Hennig (pīnegen)

pīnegende, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. peinigend, quälend; Q.: Tauler (vor 1350) (FB pīnegende); E.: s. pīnegen; W.: nhd. peinigend, Adj., peinigend, DW-

pīnegunge, mhd., st. F.: nhd. Peinigung, Foltergerät; Hw.: vgl. mnd. pīninge; Q.: KvHelmsd (nach 1330) (FB pīnegunge); E.: s. pīnegen; W.: nhd. Peinigung, F., Peinigung, Niedergeschlagenheit, Folter, Krümmung, DW 13, 1528; L.: Lexer 160c (pīnegunge)

pīnen (1), mhd., sw. V.: nhd. „peinen“, quälen, strafen, peinigen, martern, nötigen, zwingen, sich abmühen, sich bemühen um, züchtigen, beschäftigen; ÜG.: lat. conari (= sich pīnen) STheol, punire STheol; Vw.: s. er-, ge-, ver-; Hw.: vgl. mnl. pijnen, mnd. pīnen; Q.: Elmend (1170-1180), RAlex, RWh, ErzIII, LvReg, Brun, HvNst, Apk, Ot, STheol, KvHelmsd, EvB, WernhMl (FB pīnen), Dietr, Georg, JTit, KvWPart, KvWSilv, KvWTroj, Mai, MvHeilGr, NvJer, PassI/II, Reinfr, RvEBarl, RvEGer, Serv, SSp, Trist, Warnung, Wig; E.: ahd. pīnōn 18, pfīnōn, bīnōn*, sw. V. (2), peinigen, quälen, bedrängen; s. pīna; W.: nhd. (ält.-dial.) peinen, sw. V., peinen, antreiben, plagen, peinigen, DW 13, 1527; L.: Lexer 160c (pīnen), Hennig (pīnen); Son.: SSp mnd.?

pīnen (2), mhd., st. N.: nhd. „Peinen“, Peinigen; Vw.: s. helle-; Q.: WvÖst, Ot (FB pīnen), Minneb, Trist (um 1210); E.: s. pīnen (1); W.: s. nhd. (ält.-dial.) Peinen, N., Peinen, Antreiben (N.), Plagen (N.), Peinigen (N.), DW-

pīngen, pīnigen, mhd., sw. V.: Vw.: s. pīnegen

pingestnaht, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingstnaht

pinieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. punieren

pīnigen, mhd., sw. V.: Vw.: s. ge-, s. pīnegen

pīniger, mhd., st. M.: Vw.: s. pīnegære

pinken, mhd., st. N.: nhd. Zwinkern; Hw.: vgl. mnd. pinken; E.: Herkunft ungeklärt??; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pinken)

pinketen, mhd., st. F.: Vw.: s. pfingesten

pīnlich, mhd., Adj.: nhd. qualvoll, schmerzlich, schmerzend, grauenvoll, quälend, grausam, straffällig, strafwürdig, peinlich; ÜG.: lat. difficilis STheol, poenosus STheol; Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnd. pīnlīk (1); Q.: LAlex (1150-1170), HTrist, SHort, Kreuzf, Apk, EckhI, EckhIII, EckhV, Parad, STheol, BDan, Hiob, EvB, MinnerII, Tauler, Seuse, Stagel, Schürebr (FB pīnlich), PassI/II, TürlWh, Wig; E.: s. pīn; W.: nhd. peinlich, Adj., peinlich, körperliche Pein bereitend, qualvoll, schmerzlich, DW 13, 1528; L.: Hennig (pīnlich)

pīnlīche, mhd., Adv.: nhd. qualvoll, schmerzlich, quälend, grausam, straffällig, strafwürdig, quälend peinlich; Q.: HistAE (FB pīnlīche), Kreuzf, LivlChr (Ende 13. Jh.), PassI/II; E.: s. pīn, līche; W.: nhd. peinlich, Adv., peinlich, körperliche Pein bereitend, qualvoll, schmerzlich, DW 13, 1528; L.: Lexer 160c (pīnlīche), Hennig (pīnliche)

pīnlichen, mhd., Adv.: nhd. qualvoll, schmerzlich, quälend, grausam, straffällig, strafwürdig, quälend peinlich; Q.: s. pīnliche; E.: s. pīnlīch; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 273 (pînlîchen)

pīnlichheit*, pīnlicheit, pīntlicheit, mhd., st. F.: nhd. Qual, Schmerz, Grauen, Alptraum; Hw.: vgl. mnd. pīnlichhēt*; Q.: Secr (1282), Tauler (FB pīnlicheit), Beisp, Eckh; E.: s. pīnlich; W.: nhd. Peinlichkeit, F., Peinlichkeit, leibliche oder innere Pein, Qual, Leiden, DW 13, 1529; L.: Hennig (pīnlichkeit)

pinnære 2, pinnere, mhd., st. M.: nhd. Schreiber; ÜG.: lat. pennarius Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: Lw. lat. pennārius; E.: s. lat. pennārius, M., Schreiber; vgl. lat. penna, pinna, F., Feder, Schreibfeder, Pfeil; vgl. idg. *pet- (2), *petə-, *ptē-, *ptō-, V., stürzen, fliegen, fallen, Pokorny 825; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 464a (pinnære), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 311 (pinnere), EWAhd 6, 1525

pinnere, mhd., st. M.: Vw.: s. pinnære

pinol, pīnol, mhd., Sb.: nhd. ein Wein; Q.: HvNst (um 1300) (FB pīnol); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pinol)

pīnol, mhd., Sb.: Vw.: s. pinol

pinrāt, mhd., st. M.: nhd. Beratung, Beratung unter einer Pinie; Q.: Rol (um 1170); E.: s. pinboum, rāt; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 140c (pinrāt), Hennig (pinrāt)

pins, mhd., st. F.: nhd. Darstellung, Gestalt, Erscheinung?; Q.: LS (1430-1440); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 273 (pins)

pinsel, mhd., st. M.: Vw.: s. pensel

pinsel..., mhd.: Vw.: s. pensel...

pinselen*, pinseln, mhd., sw. V.: nhd. malen, pinseln; Vw.: s. durch-*; Hw.: s. pinsen; Q.: Suol, RqvI (FB pinseln), BdN, Frl (1276-1318); E.: s. pensel; W.: nhd. pinseln, V., pinseln, mit dem Pinsel bestreichen, auftragen, DW 13, 1864; L.: Lexer 160c (pinseln), Hennig (pinseln)

pinselīn, mhd., st. N.: Vw.: s. penselīn

pinseln, mhd., sw. V.: Vw.: s. pinselen*

pinsen, mhd., sw. V.: nhd. bemalen mit; Vw.: s. durch-; Hw.: s. pensen, pinselen; Q.: Suol (FB pinsen), Frl (1276-1318); E.: s. pensel; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 158a (pinsen), Hennig (pinsen)

pint (1), mhd., mmd., st. M.: nhd. „Pint“, Penis; Hw.: vgl. mnd. pint (1); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) Pint, M., Pint, Penis, DW 13, 1865; L.: Lexer 160c (pint)

pint (2), mhd., st. N.: nhd. Gewürz, Spezerei, Gewürzwein, Gewürzduft; E.: s. lat. pīgmentum, N., Farbe; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (pint)

pint (3), mhd., F.: Vw.: s. pinte

pinte, pint, mhd., F.: nhd. „Pinte“ (ein Flüssigkeitsmaß); Hw.: vgl. mnd. pint (2); Q.: Teichn (1350-1365) (FB pinte), StRPrag; I.: Lw. afrz. pinte; E.: s. afrz. pinte, F., Flüssigkeitsmaß; Herkunft nicht geklärt, Gamillscheg 2, 704b; vielleicht aus lat. pincta zu lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. (ält.) Pinte, F., Pinte (Flüssigkeitsmaß), Kanne, DW 13, 1866; L.: Lexer 160c (pinte)

pīntlicheit, mhd., st. F.: Vw.: s. pīnlichheit

pīnunge, mhd., st. F.: nhd. „Peinung“, Leiden, Peinigung, Foltergerät; Hw.: vgl. mnl. pininge, mnd. pīninge; Q.: Myst (14. Jh.), Vintl; E.: ahd. pinunga* 1, pfīnunga*, phinunga, st. F. (ō), Zerknirschung, Qual; s. pīnōn; W.: nhd. (ält.) Peinung, F., Peinung, Peinigung, DW 13, 1529; L.: Lexer 160c (pīnunge), Hennig (pīnunge)

pinz, mhd., st. M.: nhd. Pfriem, Pfrieme, Ahle; ÜG.: lat. subula Voc; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 274 (pinz)

pipawe 4, mhd., sw. M.: nhd. Pippau, Feste (eine Pflanze?), Löwenzahn; ÜG.: lat. (capparis) Gl, solsequium Gl; Hw.: vgl. mnd. pippouwe; Q.: Gl (14. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 464b (pipawe), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 313 (pipawe), EWAhd 6, 1528

pippe, mhd., F.: nhd. Pippe, Zapfhahn; Q.: Voc (1482); E.: ahd. pfīfa*, phīfa, sw. F. (n), Pfeife, Flöte; germ. *pīpa, F., Pfeife; s. lat. pīpa, F., Pfeife, Röhre, Schalmei; vgl. lat. pīpāre, V., pfeifen; vgl. idg. *pī̆pp-, *pī̆p-, *pī̆-, V., piepen, Pokorny 830; W.: nhd. Pippe, F., Pippe, Röhre mit Drehhahn, DW 13, 1842; L.: LexerHW 2, 274 (pippe)

pir, pire, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. bire, bir

pirāte, mhd., sw. M.: nhd. Pirat, Seeräuber; Hw.: vgl. mnd. pīrāte; Q.: RqvI (perāte), HvNst (um 1300) (FB pirāte); E.: s. lat. pīrāta, M., Seeräuber, Pirat, Korsar; gr. πειρατής (peiratḗs), M., Seeräuber, Pirat; vgl. gr. πειρᾶν (peirān), V., wagen, unternehmen, streben; vgl. idg. *per- (2E), V., Sb., versuchen, probieren, Gefahr, Pokorny 818; W.: nhd. Pirat, M., Pirat, DW 13, 1867; L.: Lexer 160c (pirāte)

piret, mhd., st. N.: nhd. „Piret“; Q.: Minneb (um 1340) (FB piret), Chr; E.: ?; W.: nhd. (ält.) Piret, N., Piret, Mütze, Kappe, DW 13, 1867, vgl. DW 1, 1131 (Baret)

piriment, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

pirimente, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

pirmet, mhd., st. N.: Vw.: s. pergamente

piro, mhd., M.: nhd. Goldamsel; Q.: BdN (1348/1350), Voc; E.: Herkunft ungekärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 274 (piro)

pirrītes, mhd., M.: nhd. „Pyrites“ (ein Edelstein); Q.: Suol, RqvI (FB pirrītes), Parz (1200-1210); E.: s. lat. pyrites, M., Feuerstein; gr. πυρίτες (pyrítēs), M., Feuerstein, Feuerarbeiter; vgl. gr. πῦρ (p‹r), N., Feuer; idg. *pehu̯r̥, *pʰu̯nos, *péh₂u̯r̥-, N., Feuer, Pokorny 828; W.: nhd. DW-

pirs..., mhd.: Vw.: s. birs...

pirsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-, s. birschen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer (birschen)

pischof, mhd., st. M.: Vw.: s. bischof

pischtuom, mhd., st. N.: Vw.: s. bistuom

piscīne, mhd., sw. F.: nhd. Badewanne; Hw.: vgl. mnd. piscīne; Q.: Enik (um 1272) (FB piscīne), KvWSilv; E.: s. lat. piscīna, F., Fischteich, Weiher, Wasserbecken; vgl. lat. piscis, M., Fisch; idg. *peisk-, *pisk-, *peitsk-, Sb., Zukost?, Fisch, Pokorny 796; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (piscīne)

piscīnevaz*, piscīnvaz, mhd., st. N.: nhd. Badewanne; Q.: HvNst (um 1300); E.: s. piscīne, vaz; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 160c (piscīnvaz)

piscīnvaz, mhd., st. N.: Vw.: s. piscīnevaz*

piscot, mhd., M.: nhd. „Biskotte“, Zwieback; Q.: Suol (FB piscot), Tann (1240-1265); E.: s. it. biscotto, M., Biskotte; lat. bis cottus, Sb., zweimal Gebackenes; vgl. lat. bis, Adv., zweimal, auf doppelte Weise; lat. coquere, V., kochen, sieden, reifen, ängstigen; vgl. idg. *døis, Adv., zweimal, entzwei, Pokorny 230; idg. *døæu, *døai, Num. Kard. (M.), zwei, Pokorny 228; idg. *pekÝ‑, V., kochen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Biskotte, M., Biskotte, DW-, DW2 5, 301

pīse, mhd., st. F.: Vw.: s. bīse

pisse, mhd., sw. M.: Vw.: s. bisse

pistel, mhd., sw. F.: nhd. Epistel; Hw.: vgl. mnd. pistele (1); Q.: Suol, Brun (1275-1276) (FB pistel); E.: s. lat. epistula, F., Brief, Sendschreiben; s. gr. ἐπιστολή (epistolḗ), F., Absendung; vgl. gr. ἐπίστελλειν (epístellein), V., hinschicken, melden; gr. ἐπί (epí), Präp., auf, zu, an; gr. στέλλειν (stéllein), V., bestellen, komnen lassen, schicken, senden; vgl. idg. *epi, *opi, *pi, Präp., nahe, auf, hinter, Pokorny 323; idg. *stel- (3), V., Adj., Sb., stellen, stehend, unbeweglich, steif, Ständer, Pfosten, Stamm, Stiel, Stängel, Pokorny 1019; W.: vgl. Epistel, F., Epistel, DW 3, 679; L.: Lexer 160c (pistel)

pit..., mhd.: Vw.: s. bit...

pitanz, pitanze, pictantie, mhd., st. F.: nhd. Pitanz, reichlichere Portion an Kost und Wein, Spende von Kost und Wein; Hw.: vgl. mnd. pitancie; Q.: Urk (1290); E.: s. mlat. pitantia, F., Pitanz; lat. petere, V., langen, reichen, zielen; idg. *pet- (2), *petə-, *ptē-, *ptō-, V., stürzen, fliegen, fallen, Pokorny 825; W.: nhd. Pitanz, F., Pitanz, DW-; L.: Lexer 160c (pitanz), WMU (pitanz N433 [1290] 15 Bel.)

pitanzambahte*, pitanzambet, mhd., st. M.: nhd. Amt des Pitanzers; Q.: Urk (1316); E.: s. pitanz, ambahte; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 275 (pitanzambet)

pitanzambet, mhd., st. M.: Vw.: s. pitanzambahte*

pitanzære*, pitanzer, mhd., st. M.: nhd. Mönch der die Pitanzstiftugen zu verwalten und für die richtige Befolgung dieser Stiftungen Sorge zu tragen hatte; Q.: Urk (1316); E.: s. pitanz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 275 (pitanzer)

pitanzærinne*, pitanzerin, mhd., st. F.: nhd. Nonne die die Pitanzstiftugen zu verwalten und für die richtige Befolgung dieser Stiftungen Sorge zu tragen hatte; Q.: Urk (1388); pitanz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 275 (pitanzerin)

pitanze, mhd., st. F.: Vw.: s. pitanz

pitanzer, mhd., st. M.: Vw.: s. pitanzære*

pitanzerin, mhd., st. F.: Vw.: s. pitanzærinne*

pitanzmeister, mhd., st. M.: nhd. Mönch der die Pitanzstiftugen zu verwalten und für die richtige Befolgung dieser Stiftungen Sorge zu tragen hatte; Q.: Urk (1321); E.: s. pitanz, meister; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 275 (pitanzmeister)

pitīt, mhd., Adj.: Vw.: s. petīt

pītsche, mhd., sw. F.: nhd. Peitsche; Hw.: vgl. mnd. pītsche; Q.: HistAE (1338-1345) (FB pītsche); E.: aus dem Slaw., von einem akirchenslaw. biči, Sb., Geißel; vgl. akirchenslaw. biti, V., schlagen; vgl. idg. *bʰeiə-, *bʰei-, *bʰī-, V., schlagen, Pokorny 117; W.: nhd. Peitsche, F., Peitsche, Dreschflegel, DW 13, 1530

pittīt, mhd., Adj.: Vw.: s. petīt

piule, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. biule

piunt, mhd., st. F.: Vw.: s. biunt

piurischlīche, mhd., Adv.: Vw.: s. biurischlīche

piutel, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. biutel

*piuze?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: ?

piwegrīfen, mhd., st. V.: Vw.: s. begrīfen (1)

piz, mhd., st. M.: Vw.: s. biz

pizēchenen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bezeichenen

pīzen, mhd., st. V.: Vw.: s. bīzen

plā..., mhd.: Vw.: s. blā...

placebo 3, mhd., st. N.: nhd. Totengebet; Hw.: vgl. mnd. placēbō; Q.: Urk (1272); E.: s. lat. placēre, V., gefallen (V.), gefällig sein (V.); idg. *plāk- (1), *plək-, *plek-, *plō̆k-, *pleik-, Adj., breit, flach, Pokorny 831; W.: vgl. Placebo N., Placebo, DW-; L.: WMU (placebo 178 [1272] 3 Bel.)

plachmāl, mhd., st. N.: Vw.: s. blachmāl

plack, mhd., N.: Vw.: s. black

placke, pflacke*, phlacke, mhd., sw. M.: nhd. „Placke“, Fleck, Gegend, Flicklappen; Hw.: vgl. mnd. placke; Q.: Pilgerf (FB placke), Elis, Herb (1190-1200); E.: s. lat. plaga, F., Platte, Blatt, Fläche; vgl. idg. *plāk- (1), *plək-, *plek-, *plō̆k-, *pleik-, Adj., breit, flach, Pokorny 831; W.: nhd. (ält.) Placke, M., Placke, Plack, Placken, Fleck, Mal (N.) (2), andersfarbige Stelle, Lappen, Flicklappen, DW 13, 1872; L.: Lexer 160c (placke)

placken, mhd., sw. V.: nhd. „placken“, flicken; Hw.: vgl. mnd. placken; Q.: Elis (um 1300), Malag; E.: s. placke; W.: nhd. (ält.) placken, V., placken, Lappen einsetzend flicken, ausbessern, DW 13, 1874; L.: Lexer 160c (placken)

plackieren, mhd., sw. V.: nhd. tünchen; Q.: RqvII (FB plackieren); E.: s. placke; W.: nhd. DW-

plāge (1), pflāge, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Plage“, Unglück, Strafe, Missgeschick, Qual, Not; Hw.: vgl. mnd. plāge (1); Q.: (st. F.) GTroj, Apk, BDan, EvSPaul, EvA, WernhMl, (sw. F.) MinnerII, EvA, Tauler (FB plāge), KvWEngelh (vor 1260), NvJer, Suchenw, Urk; E.: s. lat. plāga, F., Schlag, Stoß, Hieb; idg. *plāk- (2), *plāg-, V., schlagen, Pokorny 832; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Plage, F., Plage, Strafe, Qual, Not, DW 13, 1876; L.: Lexer 160c (plāge), WMU (plāge 1299 [1290] 2 Bel.)

plāge (2), mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pflāge

plāge (3), mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. vlāge

plāgen (1), mhd., sw. V.: nhd. strafen, züchtigen, sich abmühen, plagen; Hw.: vgl. mnd. plāgen (2); Q.: BDan (um 1331), JvFrst, EvA, Schürebr (FB plāgen), Ring; E.: s. plāge; W.: nhd. plagen, V., plagen, schlagen, verwunden, peinigen, quälen, DW 13, 1879; L.: Lexer 160c (plāgen)

plāgen (2), mhd., st. N.: nhd. Plagen (N.); Q.: Hiob (1338) (phlāgen) (FB plāgen); E.: s. plāgen (1); W.: nhd. Plagen, N., Plagen (N.), DW-

plān (1), mhd., Adj.: nhd. „plan“, flach, glatt, eben (Adj.); Q.: Suol (FB plān); E.: s. lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. plāno-, *pl̥hnó-, Adj., eben, flach, Pokorny 805; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: s. nhd. plan, Adj., plan, eben, glatt, klar, deutlich, DW 13, 1882

plān (2), mhd., st. M., st. F.: nhd. „Plan“ (M.) (1), Platz (M.) (1), Ort, Ebene, Aue, freier Platz, Feld, Wiese, Boden, Kampfplatz, Turnierplatz, Schlachtfeld; Vw.: s. erden-, wünne-*; Hw.: vgl. mnd. plān; Q.: (st. M.) Suol1, RqvI, RqvII, Mar (1172-1190), RAlex, RWchr5, LvReg, Enik, TürlWh, SGPr, HTrist1, HBir, Kreuzf, HvNst, Ot, BDan, Hiob, Minneb, MinnerII, Seuse, (st. M., st. F.) KvHelmsd (FB plān), Alph, Boner, Dietr, Karlmeinet, Kudr, KvWEngelh, KvWLd, KvWTroj, Parz, PassI/II, Teichn, UvZLanz, Urk; E.: s. plān (1); W.: nhd. Plan, M., Plan (M.) (1), Ebene, Fläche, DW 13, 1883; R.: ūf der trugen plān: nhd. heimtückisch; L.: Lexer 160c (plān), Lexer 436c (plān), Hennig (plān), WMU (plān 1653 [1292] 2 Bel.)

plān (3), mhd., st. F.: Vw.: s. plāne

plæn, mhd., sw. V.: Vw.: s. blæn

plāne (1), mhd., st. F.: nhd. „Plane“, freier Platz, Ebene, Aue; Hw.: s. plān; E.: s. mfrz. plāne, F., Ebene; vgl. lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. (ält.) Plane, F., Plane, freier Platz, Grundfläche, DW 13, 1887; L.: Lexer 160c (plāne)

plāne (2), mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. plān

plānen, mhd., sw. V.: nhd. „planen“, ebenen, glätten, niederlegen; Hw.: vgl. mnl. planen, mnd. plānen; Q.: Pal, Suol (FB plānen), Dietr, En (1187/1189); E.: ahd. plānōn* 2, blānōn*, sw. V. (2), ebnen, glätten, planieren; s. lat. plānāre, V., ebnen; vgl. lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. planen, sw. V., planen, plan machen, ebnen, glätten, DW 13, 1887; L.: Lexer 161a (plānen), Hennig (plānen)

plānēt, mhd., st. M., st. N.: nhd. Planet; Hw.: s. planēte; I.: Lw. lat. planēta; E.: s. lat. planēta, M., Planet; gr. πλανήτης (plantēs), M., Umherwandernder; vgl. gr. πλανᾶν (planan), V., irreführen, täuschen, herumirren; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Planet, M., Planet, DW 13, 1888; L.: Lexer 161a (plānēt)

plānēte, mhd., sw. M.: nhd. Planet; Hw.: s. planēt; vgl. mnd. planēte; Q.: Lucid (1190-1195), RWchr, Brun, HTrist, GTroj, HvNst, Apk, Parad, HistAE, EvB, Minneb, MinnerI, MinnerII, Seuse, Teichn, KvMSph, WernhMl, Pilgerf (FB plānēte), Elis, JTit, Köditz, Wh; E.: s. plānēt; W.: nhd. Planet, M., Planet, DW 13, 1888; L.: Lexer 161a (plānēt), Hennig (plānēte)

plānetenstant, mhd., st. M.: nhd. Planetenstand; Q.: KvMSph1 (1347-1350) (FB plānetenstant); E.: s. plānēte, stant; W.: nhd. Planetenstand, M., Planetenstand, Stand der Planeten, Stellung der Planeten zueinander, DW 13, 1890

plange, mhd., st. M., sw. F.: nhd. freier Platz, Ebene, Aue; E.: s. plāne; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plange)

plangen, mhd., sw. V.: nhd. plagen, schikanieren; Hw.: vgl. mnd. plangen; Q.: TvKulm (FB plangen), Elis (um 1300); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

plānīe, plānje, mhd., st. F.: nhd. freier Platz, Ebene, Aue, Kampfplatz, Schlachtfeld; Vw.: s. sunder-; Q.: (F.) Suol, RqvI, HvNst, (st. F.) RAlex, RWh, Kreuzf, WvÖst, (sw. F.) WvÖst, Minneb (FB plānīe), JTit, KvWTroj, KvWTurn, Loheng, Reinfr, Trist (um 1210); E.: s. plān, mfrz. plāne, lat. plānitiēs, F., Ebene, Fläche; vgl. lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. plāno-, *pl̥hnó-, Adj., eben, flach, Pokorny 805; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plānīe), Lexer 436c (plānīe)

plāniure, mhd., st. F.: nhd. freier Platz, Ebene, Aue; Q.: Suol, RqvII, GTroj (FB plāniure), KvWPart, KvWTurn (um 1258), KvWTroj, Virg; E.: s. mfrz. plāne lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. plāno-, *pl̥hnó-, Adj., eben, flach, Pokorny 805; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plāniure)

plānje, mhd., st. F.: Vw.: s. plānīe

planke, blanke, mhd., sw. F.: nhd. dickes Brett, Planke, Palisade, Bohle, Befestigungspfahl, Plankenzaun, Umplankung, Befestigung, Umzäunung; Hw.: vgl. mnd. blanke (2), planke (2); Q.: Pal, Suol, RqvI, RqvII, Ot (FB planke), En (1187/1189), Kirchb, Kreuzf, LivlChr, NvJer, Suchenw, Urk; E.: s. mlat. planca, F., Planke, Brett, Bohle; gr. φαλαγξ (phalanx), F., rundes Stück Holz, Stamm, Balken, Phalanx; vgl. idg. *bʰel- (5), Sb., Arme, Vorsprung, Pokorny 122; W.: nhd. Planke, F., Planke, starkes dickes Brett zur Umfassung von Räumen, DW 13, 1892; L.: Lexer 161a (planke), Hennig (planke), WMU (planke 557 [1282] 4 Bel.), Benecke/Müller/Zarncke I, 200a (blanke)

planken, blanken, plengen, mhd., plengen, mmd., sw. V.: nhd. „planken“, verplanken; Vw.: s. umbe-, ver-; Hw.: vgl. mnd. blanken (1), planken (1), plengen?; Q.: RqvI, RqvII, Ot (FB planken), Albrecht (1190-1210), Kreuzf; E.: s. planke; W.: nhd. (ält.) planken, V., planken, mit Planken versehen (V.), DW 13, 1893; R.: bōsheit planken: nhd. zu Bosheit anstiften; L.: Lexer 161a (planken), Lexer 436c (planken), Benecke/Müller/Zarncke I, 200a (blanke)

plapf, mhd., Interj.: nhd. plapf; Hw.: s. plipf; Q.: Helbl (1290-1300); E.: s. lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plipf/plapf)

plarren, mhd., sw. V.: nhd. „plarren“, gaffen, anstarren; Vw.: s. ane-; Q.: Voc (1429); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) plarren, V., plarren, mit aufgerissenen Augen starren, gaffen, DW 13, 1898; L.: Lexer 161a (plarren)

plærrian, mhd., st. M.: nhd. gepanschter Wein; Q.: Teichn (1350-1365) (FB plærrian); E.: ?; W.: nhd. DW-

plās..., mhd.: Vw.: s. blās...

plæs...., mhd.: Vw.: s. blās...

plasche, mhd., sw. F.: Vw.: s. vlatsche

plasnieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. blasenieren

plāst, mhd., st. M.: Vw.: s. blāst

plaster, mhd., st. N.: Vw.: s. pflaster

plat..., mhd.: Vw.: s. blat...

plātær, mhd., sw. F.: Vw.: s. blātere

plate, mhd., sw. F.: nhd. „Platte“, Glatze, Tonsur der Geistlichen, Mönch; Vw.: s. brust-; Hw.: s. blate; vgl. mnl. plate, mnd. plāte, platte; Q.: Herb (1190-1200), KvWSchwanr, Kzl, Loheng, Reinfr, SchöffIglau, StRAugsb; E.: s. ahd. platta 8, sw. F. (n), Tonsur, Platte, Glatze; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: s. nhd. Platte, F., Platte, kahle Hochfläche, Felsplatte, flacher Stein, DW 13, 1906; L.: Lexer 23a (blate), MWB 1, 860 (blate)

platengīr, blatengīr, mhd., M.: nhd. „Plattengeier“, glatzköpfiger Geier, Mönchsgeier (?); Q.: Teichn (1350-1365) (FB platengīr); E.: s. plate, gīr; W.: nhd. DW-; L.: MWB 1, 861 (blatengīr)

plāter, mhd., sw. F.: Vw.: s. blātere

plāter..., mhd.: Vw.: s. blāter...

platern, mhd., sw. V.: Vw.: s. blateren*

plathuof, mhd., st. M.: nhd. „Platthuf“; Q.: Pal (FB plathuof), ErnstB (Anfang 13. Jh.); E.: s. huof; W.: nhd. (ält.) Platthuf, M., Platthuf, Huf der unten zu breit ist und dessen äußere Hornsohle nicht ihre natürliche Wölbung hat sondern flach ist, DW 13, 1913; L.: Hennig (plathuof)

platiesche, mhd., F.: nhd. Schimpfwort für Frauen; Q.: SHort (nach 1298) (FB platiesche); E.: ?; W.: nhd. DW-

platschære*, platscher, platzer, mhd., st. M.: nhd. Schwätzer; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?, lautmalerisch?; W.: nhd. (ält.) Platscher, M., Platscher, Dröhner, Lärmer, DW 13, 1902; L.: Hennig (platscher)

platscher, mhd., st. M.: Vw.: s. platschære*

platzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. blatzen

platzer, mhd., st. M.: Vw.: s. platschære*

platzhūs, mhd., st. N.: Vw.: s. plazhūs

platzloter, mhd., st. M.: Vw.: s. plazloter

platzmeister, mhd., st. M.: Vw.: s. plazmeister

plæunge, mhd., st. F.: Vw.: s. blæunge

plaz (1), platz, blatz, mhd., st. M.: nhd. Freiraum, Platz (M.) (1), Tanzplatz, Tanz, Spiel; Vw.: s. buoben-, dinc-, geimein-, obez-, renne-, spil-; Hw.: s. platz; vgl. mnd. plas (1), plāze; Q.: Suol, RqvI, RqvII, HvNst, MinnerII, Seuse, Pilgerf, (st. N.) Pilgerf (FB plaz), Chr, KvWTroj (1281-1287), PuS, StRMeran, StRMünchen, Urk; E.: s. frz. place, M., Platz (M.) (1); mlat. placea, F., breiter Weg, freie öffentliche Fläche in der Stadt; gr. πλατεῖα (plateia), F., Breite; vgl. gr. πλατύς (platýs), Adj., flach; vgl. idg. *plā̆t-, (*plā̆d-), *plē̆t-, *plō̆t-, *plət-, *pleth₂-, Adj., breit, flach, Pokorny 833; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. Platz, M., Platz (M.) (1), DW 13, 1916; L.: Lexer 161a (platz), Hennig (platz), WMU (plaz 795 [1286] 5 Bel.)

plaz (2), mhd., st. M.: Vw.: s. blaz

plazbecke, mhd., sw. M.: nhd. „Platzbecke“, Fladenbäcker; Q.: StRMühlh (14. Jh.); E.: s. platz, becke (2); W.: nhd. (ält.) Platzbecke, M., Fladenbäcker, DW 13, 1921; L.: LexerHW 2, 278 (plazbecke)

plazhūs, platzhūs*, mhd., st. N.: nhd. „Platzhaus“, Spielhaus; Q.: Cranc (1347-1359) (FB plazhūs); E.: s. platz, hūs; W.: nhd. (ält.) Platzhaus, N., Platzhaus, Spielhaus, DW 13, 1924; L.: Lexer 161a (plazhūs)

plazloter, platzlotære* (?), platzloter*, mhd., st. M.: nhd. Gaukler; Q.: Suol (FB plazloter), Helbl (1290-1300); E.: s. platz, loter; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plazloter)

plazmeister, platzmeister*, mhd., st. M.: nhd. „Platzmeister“, Aufseher, Ordner; Q.: RqvI (FB plazmeister), NüP (13./14. Jh.); E.: s. platz, meister; W.: nhd. Platzmeister, M., Platzmeister, bei Spielen und Tänzen als Aufseher und Ordner Aufgestellter oder Erwählter, DW 13, 1925; L.: Lexer 161a (plazmeister)

plebe, mhd., st. F.: Vw.: s. blæwe

pleckære*, plecker, mhd., mmd., st. M.: nhd. Straßenräuber; Q.: Ugb (1450-1471); E.: s. plāgen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plecker)

pleckærīe*, pleckerīe, mhd., st. F.: nhd. Straßenräuberei; Q.: Ugb (1450-1471); E.: s. plāgen; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 279 (pleckerîe)

plecken (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. blecken (1)

plecken (2), mhd., st. N.: Vw.: s. blecken (2)

plecker, mhd., st. M.: Vw.: s. pleckære*

pleckerīe, mhd., st. F.: Vw.: s. pleckærīe*

plecketzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bleckezen* (1)

plecter, mhd., st. N.: nhd. Plektrum, Plektron, Saitenzieher, Stimmschlüssel; Q.: Suol (plectrūn), Trist (um 1210); E.: s. gr. πλῆκτρον (plēktron), N., Werkzeug zum Schlagen, Schlägel, Ruderstange; vgl. idg. *plāk- (2), *plāg-, V., schlagen, Pokorny 832; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: vgl. nhd. Plektrum, Plektron, N., Plektrum, Plektron, DW-

plecze, mhd., sw. M.: Vw.: s. blicze

pleczen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bleckezen* (1)

plege..., mhd.: Vw.: s. pflege...

plehē, ple-hē, mhd., Interj.: nhd. „plehe“; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. lautmalend wie plärrend; Son.: Ausdruck des Plärrens; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (ple-hē)

pleich..., mhd.: Vw.: s. bleich...

pleine (1), mhd., Adj.: nhd. eben (Adj.); Q.: Suol (FB pleine), Krone (um 1230); E.: s. frz. plein, Adj., eben; lat. plānus, Adj., platt, eben, flach; idg. plāno-, *pl̥hnó-, Adj., eben, flach, Pokorny 805; idg. *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (pleine)

pleine (2), mhd., st. F.: nhd. Ebene; E.: s. pleine (1); W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pleine)

*pleit?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: ?; W.: nhd. DW-

plenden, mhd., sw. V.: Vw.: s. blenden

plengen, mhd., sw. V.: Vw.: s. ver-, s. planken

plerche, mhd., st. F.: Vw.: s. blerche

plerge, mhd., sw. F.: nhd. Hautentzündung; Q.: BdN (1348/1350), Beh; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (plerge)

plergenbinder, mhd., st. M.: nhd. ?; Q.: Beh (1462-1465); E.: s. plerge, binder; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plergenbinder)

pletz, mhd., st. M.: Vw.: s. belliz

pleyade, mhd., sw. Sb.: nhd. Plejade; Q.: KvMSph (1347-1350) (FB pleyaden); E.: s. gr. Πλειάδες (Pleiádes), Πληιάδες (Plēiádes), F. Pl., Plejaden (Sterngruppe); vgl. idg. *pelu, N., Adj., Menge, viel, Pokorny 798; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Pleiade, sw. Sb., Pleiade, DW-

plez, mhd., st. M., st. N., sw. M.: Vw.: s. blez

plī..., mhd.: Vw.: s. blī

plīalt, mhd., st. M.: Vw.: s. blīalt

plic, mhd., st. M., sw. M.: Vw.: s. blic

plīe, mhd., M., F.: nhd. ein Fisch; Q.: Voc, VocOpt (1328/1329); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plîe)

pliht, mhd., st. F.: Vw.: s. pfliht

plīlinde, mhd., sw. F.: Vw.: s. blīblinde

plint, mhd., Adj.: Vw.: s. blind

plipf, mhd., Interj.: nhd. plipf; Hw.: s. plapf; Q.: Helbl (1290-1300); E.: s. lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plipf)

plippenplappen, plippen-plappen, mhd., st. N.: nhd. Plappern, Geschwätz; Q.: MinnerI (um 1340) (FB plippen-plappen); E.: lautmalerisch; W.: nhd. DW-

pliris, mhd., Sb.: nhd. stark gewürzte Latwerge; Q.: Suol (FB pliris); E.: ?; W.: nhd. DW-

plith, mhd., st. F.: Vw.: s. pfliht

plitze, mhd., sw. M.: Vw.: s. blitze

pliuel, mhd., st. M.: Vw.: s. bliuel

pliugen, mhd., st. V.: Vw.: s. bliuwen

pliuwen, mhd., st. V.: Vw.: s. bliuwen

plōdern, mhd., sw. V.: Vw.: s. blōderen

plōdertasche, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. blōdertasche*

plœde, mhd., Adj.: Vw.: s. blœde

plotze (1), mhd., sw. M.: nhd. ein Stück Roheisen?; Q.: Urk (1450); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plotze)

plotze (2), mhd., sw. F.: Vw.: s. ploz

plötzel, mhd., st. N.: nhd. ein Stück Roheisen?; Q.: WeistGr (1439); E.: s. plotze?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 280 (plötzel)

plotzen, mhd., sw. V.: nhd. „plotzen“, blotschen; Hw.: vgl. mnd. *plotsen? (2); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. (ält.) plotzen, V., plotzen, schwer mit Geräusch fallen, aufstoßen, stoßen, schlagen, hauen, DW 13, 1937, vgl. DW 2, 153 (blotzen); L.: Lexer 376b (plotzen)

ploz, plotze, plutze, mhd., sw. F.: nhd. Plotze, Plötze, ein karpfenartiger Fisch; Hw.: vgl. mnd. plötse; Q.: Gl (1470); E.: aus dem Lateinischen?; W.: nhd. Plotze, Plötze, F., Plotze, Plötze, ein karpfenartiger Fisch, DW 13, 1937; L.: LexerHW 2, 280 (ploz)

plōz, mhd., Adj.: Vw.: s. blōz

plozlich, mhd., Adj.: nhd. „plötzlich“ (?); Vw.: s. un-; Hw.: vgl. mnd. plotslīk; Q.: Cranc (FB plozlich), Köditz (1315/1323); E.: s. plotzen, *lich? (1); W.: s. nhd. plötzlich, Adj., plötzlich, DW 13, 1937

plūc (1), mhd., Adj.: Vw.: s. blūc

plūc (2), mhd., st. M.: Vw.: s. pfluoc

plucken, mhd., sw. V.: Vw.: s. pflücken

pluderāt, mhd., st. F.: nhd. Schlägerei; Q.: RqvII (FB pluderāt); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

pluderīe, mhd., st. F.: nhd. Schlägerei; Q.: RqvII (plundereye); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

pluderunge, mhd., st. F.: nhd. ?; Q.: Miltenb (15. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 281 (pluderunge)

plüede, mhd., st. F.: Vw.: s. blüete

plüet, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-, s. bluot

plūkeit, mhd., st. F.: Vw.: s. blūcheit

plūme (1), mhd., sw. F.: Vw.: s. pflūme

plūme (2), mhd., sw. M., sw. F.: Vw.: s. bluome

plūmīt, mhd., st. N.: Vw.: s. pflūmīt

plumōt, mhd., st. N.: Vw.: s. pflumīt

plumpf* (1), plumph, plump, mhd., Adj.: nhd. roh, plump, stumpf; Hw.: vgl. mnd. plump (2); Q.: Hans (um 1400), PuS; E.: Schallwort; W.: s. nhd. plump, Adj., plump, DW 13, 1939; L.: Lexer 161a (plump)

plumpf (2), mhd., st. M.: nhd. „Plumpf“, dumpfer Schall; Hw.: vgl. mnd. plump (1); E.: s. plumpf (1); W.: nhd. (ält.) Plumpf, M., Plumpf, DW 13, 1943; L.: Lexer 161a (plumpf)

plumpfen, pflumpfen, mhd., sw. V.: nhd. „plumpsen“, mit dumpfem Schall fallen; Hw.: vgl. mnd. plumpen; Q.: Minneb (um 1340) (FB plumpfen); E.: s. lautmalerisch; W.: nhd. (ält.) plumpfen, V., plumpfen, DW 13, 1943; L.: Lexer 161a (plumpfen)

plumpfilt*, plumphilt, mhd., st. F.: nhd. plumpe Person; Q.: HvNst (um 1300) (pflumphilt) (FB plumphilt); E.: s. plumpf; W.: nhd. DW-

plumph, mhd., Adj.: Vw.: s. plumpf

plumphilt, mhd., st. F.: Vw.: s. plumpfilt*

plunder, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Plunder“, Hausgerät, Kleider, Wäsche, Bettzeug; Vw.: s. after-, hūs-; Hw.: vgl. mnl. plunder, mnd. plunder (1); Q.: MinnerII (um 1340), Cranc (FB blunder); E.: Herkunft unklar, Kluge s. u. Plunder; W.: s. nhd. Plunder, M., Plunder, Kleidung, Bettzeug, sonstiges Hausgerät, besonders unwerte Sachen, DW 13, 1945; L.: Lexer 24a (blunder)

plunderach, mhd., st. M.: nhd. „Plunder“ (?); Q.: Ot (1301-1319) (blundrech) (FB plunderach); E.: s. plunderen*?; W.: nhd. DW-

plunderen* (1), plundern, mhd., sw. V.: nhd. plündern; Hw.: vgl. mnd. plunderen; Q.: WvÖst (1314) (FB plundern), Beh, Minneb; E.: s. plunder; W.: s. nhd. plündern, V., plündern, gewaltsam wegnehmen, ausrauben, etwas als Beute oder Raub sich aneignen, DW 13, 1948; L.: Lexer 161a (plundern)

plunderen* (2), plundern, mhd., st. N.: nhd. Plündern; Q.: Ot (1301-1319); E.: s. plunderen* (1); W.: nhd. Plündern, N., Plündern, DW-; L.: LexerHW 2, 281 (plundern)

plundern (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. plunderen* (1)

plundern (2), mhd., st. N.: Vw.: s. plunderen* (2)

plunsen, mhd., sw. V.: Vw.: s. blunsen

plunst, mhd., st. M.: Vw.: s. blunst

pluome..., mhd.: Vw.: s. bluome...

pluon, mhd., sw. V.: Vw.: s. blüen

pluot..., mhd.: Vw.: s. bluot...

pluotrehsen, mhd., st. N.: Vw.: s. bluotrahsenen* (2)

plutze, mhd., sw. F.: Vw.: s. ploz

poben, mhd., Adv., Präp.: Vw.: s. boven

pobenheit, mhd., st. F.: Vw.: s. bovenheit

poberafyte, mhd., sw. M.: nhd. Bettelmönch; Hw.: s. pover; Q.: HvFritzlHl (1343-1349); E.: s. it. de povera vita; lat. de paupera vita; s. lat. pauper, Adj., arm, unbemittelt, mäßig bemittelt, beschränkt; vgl. idg. *pōu-, *pəu-, *pū̆-, Adj., Sb., klein, gering, wenig, Junges, Pokorny 842; lat. vīta, F., Leben, Lebenszeit; vgl. idg. *g̯ei̯- (3), *g̯ei̯ə-, *g̯ii̯ē-, *g̯i̯ē-, *g̯ii̯ō-, *g̯i̯ō-, *g̯ī-, *g̯i̯eh₃-, V., leben, Pokorny 467; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (poberafyte)

poc..., mhd.: Vw.: s. boc...

pochslen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bochselen

pocke, mhd., sw. F.: nhd. Pocke, Blatter; ÜG.: lat. verruca Voc; Hw.: vgl. mnd. pocke; Q.: Voc (1422); E.: letzlich von germ. *pukko, *pukon, *puko, Schwellung; vgl. idg. *beu- (2), *bū̆-, *bʰeū̆-, *bʰū̆-, V., blasen, schwellen, Pokorny 98; W.: nhd. Pocke, F., Pocke, DW 13, 1964; L.: LexerHW 2, 281 (pocke)poculieren, mhd., sw. V.: nhd. tanzen, springen; Q.: LS (1430-1440); E.: mlat. pōculāre, V., trinken, ausschenken; vgl. lat. pōculum, N., Trinkgeschirr, Becher, Trank, Trinken; lat. pōtāre, V., trinken, kräftig trinken, zechen, saufen, einsaugen, betrinken; idg. *pōi- (2), *pō-, *pī-, *pₒ-, *peh₃-, *poh₃-, *peh₃i-, V., trinken, Pokorny 839; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 281 (poculieren)

pōdāgrā, pōdōgrā, pōgrāt, mhd., st. F., st. N.: nhd. Podagra, Gicht; Hw.: vgl. mnd. podāgel; Q.: Märt (FB pōdāgrā), Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. podagra; E.: s. lat. podagra, F., Fußgicht, Podagra; gr. ποδάγρα (podágra), F., Fußfalle, Fußschlinge, Fußgicht; vgl. gr. πούς (pús), M., Fuß; idg. *pō̆ts, M., Fuß, Pokorny 790; s. idg. *pē̆d- (2), *pō̆d-, V., M., gehen, fallen, Fuß, Fessel (F.) (2), Pokorny 790; und idg. *ag̑ra-, Sb., Hetze, Jagd, Pokorny 6; idg. *ag̑-, V., treiben, schwingen, bewegen, führen, Pokorny 4; W.: nhd. (ält.) Podagra, N., Podagra, Fußgicht, Zipperlein, DW 13, 1966; L.: Lexer 161a (pōdāgrā), Hennig (pōdāgrā)

podel, mhd., sw. F.: nhd. Pfuhl; Q.: LBarl (vor 1200) (FB podel); E.: vielleicht von lat. palūs, F., stehendes Wasser, Sumpf, Pfütze, Pfuhl; idg. *pel-, *peleu-, Sb., Sumpf, Pokorny 799; s. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-

podem, mhd., st. M.: Vw.: s. bodem

poderen*, podern, mhd., sw. V.: nhd. „podern“, dreinhacken, schwellen (?); Q.: Hiob (1338) (FB podern); E.: ?; W.: nhd. (ält.) podern, V., podern (lautmalend), DW 13, 1967

podern, mhd., sw. V.: Vw.: s. poderen*

pōdōgrā, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. pōdāgrā

pōēte, mhd., sw. M.: nhd. Poet, Dichter; Hw.: vgl. mnd. poēte; Q.: MinnerI, KvMSph (FB pōēte), Mügeln, Renner (1290-1300), Vintl; E.: s. lat. poēta, M., Dichter, Erfinder, Schöpfer (M.) (2); gr. ποιητής (poiētḗs), M., Verfertiger, Schöpfer (M.) (2), Urheber; vgl. gr. ποιεῖν (poiein), V., schaffen, verschaffen, machen, dichten (V.) (1); idg. *kᵘ̯ei- (2), V., schichten, häufen, sammeln, machen, Pokorny 637; W.: nhd. Poét, M., Poét, Dichter, DW 13, 1969; L.: Lexer 161a (pōēte), Hennig (pōēte)

pōētenwort, mhd., st. N.: nhd. „Poetenwort“, Dichterwort; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. pōēte, wort; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 282 (pôêtenwort)

pōfūz, mhd., st. M.: nhd. Seidenzeug, Seidengewand, Seidendecke, Seidenstoff; Hw.: s. poufemīn; Q.: Suol (FB pōfūz), Wh (um 1210); E.: s. afrz. bofuz, boufu?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (pōfūz), Hennig (pōfūz)

pogaz, pōgaz, mhd., F.: nhd. eine Art ungesäuerter Kuchen; ÜG.: lat. polenta Voc; Q.: Voc (1482); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 282 (pogaz)

pōgaz, mhd., F.: Vw.: s. pogaz

poge..., mhd.: Vw.: s. boge...

pōgrāt, mhd., st. F., st. N.: Vw.: s. pōdāgrā

poinder, poynder, pondier, ponder, punder, mhd., st. M.: nhd. stoßendes Anrennen des Reiters, Haufe stoßend anrennender Reiter, Wegmaß, Angriff, Sturmangriff, Sturmtrupp, Schlachtgewühl; Hw.: vgl. mnd. pundære*? (1); Q.: Suol, RqvI, RqvII, TürlWh, Brun, GTroj, Kreuzf, Apk, Ot (FB poinder), JTit, Krone, KvWPart, KvWTroj, Loheng, Trist (um 1210), UvLFrd, Virg, Wig, WvE; E.: s. frz. poindre, V., stechen; lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinder), Lexer 436c (poinder), Hennig (poinder)

poinderambehte* 7, punderamt, mhd., st. M.: nhd. städtisches Waagamt oder Münzamt in Köln; Q.: Urk (1262); E.: s. poinder, ambehte; W.: nhd. DW-; L.: WMU (punderamt 59 [1262] 7 Bel.)

poinderheit, mhd., st. F.: nhd. Schnelligkeit; Hw.: s. poindericheit; Q.: Suol (FB poinderheit), Wh (um 1210); E.: s. poinder; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinderheit)

*poinderic?, mhd., Adj.: nhd. „schnell“; Hw.: s. poindericheit*; E.: s. poinder; W.: nhd. DW-

poindericheit*, poinderkeit, mhd., st. F.: nhd. Ansturm; Hw.: s. poinderheit; E.: s. poinderic, heit; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (poinderkeit)

poinderkeit, mhd., st. F.: Vw.: s. poindericheit*

poinderlich, mhd., Adj.: nhd. schnell, rennend, gewaltsam; Q.: Suol, RqvI, RqvII, TürlWh (nach 1270), GTroj (FB poinderlich); E.: s. poinder; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinderlich)

poinderlīche, mhd., Adv.: nhd. schnell, rennend, gewaltsam; Q.: Suol, TürlWh (nach 1270) (FB poinderlīche); E.: s. poinderlich; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinderlīche)

poindervart, poinderfart*, mhd., st. F.: nhd. „Schnellfahrt“; Q.: GTroj (1270-1300) (FB poindervart); E.: s. poinder, vart; W.: nhd. DW-

poinen, mhd., sw. V.: nhd. auf den Gegner stoßend anrennen, anrennen gegen, stürmen, stürmen gegen; Q.: Suol1 (FB poinen), Herb (1190-1200); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poinen), Hennig (poinen)

point (1), mhd., st. Sb.: nhd. guter Zustand, gute Zustimmung; Q.: Suol, RqvI, Lanc (1240-1250) (FB point); E.: ?; W.: nhd. DW-

point (2), mhd., st. M.: Vw.: s. punct

poisen, mhd., sw. V.: nhd. wägen; Q.: Cranc (1347-1359) (FB poisen); E.: s. lat. pondus?, M., Gewicht (N.) (1), Gleichgewicht; vgl. lat. pendere, V., wägen, schätzen, zahlen; idg. *spend-, *pend-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; vgl. idg. *spen- (1), *pen- (3), *spenh₁-, *penh₁-, V., ziehen, spannen, spinnen, Pokorny 988; W.: nhd. DW-

poisūn, mhd., st. M.: nhd. Gifttrank, Zaubertrank, Liebestrank; Q.: Pal (FB poisūn), MF (2. Hälfte 12. Jh.); E.: s. mfrz. poison, M., Gift, Trank; lat. pōtio, F., Trinken, Trank; vgl. lat. pætõre, V., trinken, kräftig trinken; vgl. idg. *pæi- (2), *pæ‑, *pÆ‑, *pₒ‑, *peh-, *poh-, V., trinken, Pokorny 839; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161a (poisūn), Hennig (poisūn)

pol, pōl, mhd., st. M.: nhd. Spitze, Pol; Hw.: s. polus; vgl. mnd. pōl (2); E.: s. lat. polus, M., Pol, Himmel; gr. πόλος (pólos), M., Achse, Weltachse, Pol; vgl. gr. πέλεσθαι (pélesthai), V., sich bewegen, sich regen; idg. *kᵘ̯el- (1), *kᵘ̯elə-, *kᵘ̯elh-, V., drehen, sich drehen, sich bewegen, wohnen, Pokorny 639; idg. *kel- (1), *kelə-, V., Adj., ragen, hoch, Pokorny 544?; W.: nhd. Pol, M., Pol, Erdpol, Himmelspol, DW 13, 1973; L.: Lexer 436c (pol)

pōl, mhd., st. M.: Vw.: s. pol

pōlān, mhd., st. M.: nhd. Pole; Hw.: vgl. mnd. pōlacke?, pōle (1); Q.: Bit, Elis, Helbl, KchrD, Nib, NvJer, Rol (um 1170), Urk; E.: s. Polane, M., „Feldbewohner“; slaw. Pole, Sb., Feld; ksl. polje, Sb., Feld; vgl. idg. *pelə-, *plā-, *pl̥h₂i-, Adj., V., breit, flach, breiten, schlagen, klatschen, Pokorny 805; W.: vgl. nhd. Pole, M., Pole, DW-; L.: WMU (pōlān 2630 [1297] 2 Bel.)

Polanære*, Polner, mhd., st. M.: nhd. Pole; Hw.: vgl. mnd. Pōlenære; E.: s. pōlān; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (Polner)

pōlānisch, pōlēnisch, mhd., Adj.: nhd. polnisch; Hw.: vgl. mnd. pōlenisch (1), pōlisch; Q.: Ot (FB pōlānisch), Helbl (1290-1300), NvJer, StRBrünn; E.: s. pōlān; W.: s. nhd. polnisch, Adj., polnisch, DW 13, 1986; L.: Lexer 161a (pōlānisch), Hennig (pōlānisch)

pōlānlant 1, mhd., st. N.: nhd. „Polenland“, Polen; Hw.: vgl. mnd. Pōlenlant (1); Q.: Urk (1298); E.: s. pōlān, lant; W.: nhd. (ält.) Polenland, N., Polenland, DW-; L.: WMU (pōlānlant 2934 [1298] 1 Bel.)

polei, mhd., st. N.: nhd. Polei, Flöhkraut, Flohkraut, Minze; Hw.: s. poleie; Q.: BdN (1348/1350), BvgSp; E.: ahd. polei 13, pulei, st. N. (ja), Polei; s. lat. pūlēgium, N., Polei, Flöhkraut; Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Polei, M., Polei, DW 13, 1976; L.: Lexer 161a (polei), Hennig (polei)

poleie 6, poleige, mhd., sw. F.: nhd. Polei; ÜG.: lat. gliconus Gl, pulegium Gl; Hw.: s. polei; vgl. mnl. poleye, mnd. polleie* (1); Q.: Gl (Anfang 13. Jh.); E.: ahd. poleia 12, poleie*, sw. F. (n), Polei; s. lat. pūlēgium, N., Polei, Flöhkraut; Herkunft unklar; W.: vgl. nhd. (ält.) Polei, M., Polei, DW 13, 1976; L.: Lexer 161a (poleie), Hennig (polei), Glossenwörterbuch 464b (poleie)

poleige, mhd., sw. F.: Vw.: s. poleie

poleikrūt, mhd., st. F.: nhd. „Poleikraut“, Polei, Flohkraut, Minze; Q.: Gl (1470); E.: s. polei, krūt; W.: nhd. (ält.) Poleikraut, N., Poleikraut, DW-; L.: Hennig (poleikrūt)

poleiwurz, mhd., st. F.: nhd. Polei, Flohkraut, Minze; E.: s. polei, wurz; W.: nhd. Poleiwurz, F., Poleiwurz, DW-; L.: Hennig (poleikrūt)

pōlēnisch, mhd., Adj.: Vw.: s. pōlānisch

polierære*, polierer, mhd., st. M.: nhd. Polierer, Schleifer; Hw.: vgl. mnd. polērære*; Q.: Beisp (vor 1483); E.: s. polieren; W.: nhd. Polierer, M., Polierer, DW 13, 1978; L.: LexerHW 2, 283 (polierer)

polieren, palieren, mhd., sw. V.: nhd. schleifen (V.) (1), polieren, schmücken, herausputzen, glätten, abschleifen; Vw.: s. durch-, ge-; Hw.: vgl. mnd. polēren; Q.: Suol, RqvI, RqvII, HvNst, Minneb, MinnerII, SAlex (FB polieren), Albrecht (1190-1210), BdN, Vintl, Walberan; I.: Lw. afrz. polir; E.: afrz. polir, V., polieren; s. lat. polīre, V., feilen, glätten, polieren; vgl. idg. *apo-, Präp., Adv., ab, weg, Pokorny 53; s. lat. linere, V., schmieren (V.) (1), aufschmieren, bestreichen; idg. *lei- (3), Adj., V., schleimig, klebrig, gleiten, glätten, streichen, Pokorny 662; W.: nhd. polieren, V., polieren, glatt und glänzend machen durch abreiben, fegen, feilen, verschönern, läutern, verfeinern, DW 13, 1977; L.: Lexer 161a (polieren)

polierer, mhd., st. M.: Vw.: s. polierære*

*polieret?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. „poliert“; Vw.: s. ge-*, un-; E.: s. polieren; W.: nhd. DW-

polierkneht, mhd., st. M.: nhd. Geselle des Harnischpolierers; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. polieren, kneht; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 284 (polierkneht)

polierschībe, mhd., sw. F.: nhd. Polierscheibe; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. polieren, schībe (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 284 (polierschîbe)

polierunge, mhd., st. F.: nhd. Polierung; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. polieren; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 284 (polierunge)

polite, mhd., sw. F.: nhd. „Polite“, Ausweis, Geleitzettel, Kanzlei; Q.: Chr, Suchenw (2. Hälfte 14. Jh.); E.: s. it. boletta, afrz. bullette, F., Bescheinigung, Zertifikat; vgl. lat. bulla, F., Bulle (F.), Geldkapsel, Wasserblase; vgl. idg. *bʰel- (3), *bʰlē-, *bʰelh-, V., aufblasen, aufschwellen, schwellen, sprudeln, strotzen, Pokorny 120?; W.: nhd. (ält.) Polite, F., Polite, kurzer schriftlicher Ausweis, obrigkeitlicher Geleitsschein, DW 13, 1979; L.: Lexer 161a, Hennig (polieren)

polizī, mhd., st. F.: nhd. Aufrechterhaltung der öffentlichen Ordnung und Sicherheit, Policey; Hw.: vgl. mnd. polītīe; Q.: NüP (15. Jh.); I.: Lw. mlat. policia; E.: s. mlat. policia, F., Staatsverwaltung; lat. polītīa, Staatsverwaltung, Staatsverfassung; gr. πολιτεία (politeía), F., Bürgerrecht, Staatsverwaltung; vgl. gr. πολίτης (polītēs), M., Staatsbürger, Stadtbürger; gr. πόλις (pólis), F., Burg, befestigte Stadt, Stadtgemeinde; vgl. idg. *pel-, Sb., Burg, Pokorny 799; idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: s. nhd. Polizei, F., Polizei, DW 13, 1981; L.: LexerHW 2, 284 (polizî)

poln, mhd., sw. V.: Vw.: s. bolen (2)

Polner, mhd., st. M.: Vw.: s. Polnære*

polren, mhd., sw. V.: nhd. poltern; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (polren)

polster, mhd., st. M.: nhd. Polster; Vw.: s. banc-, bette-, houbet-; Hw.: s. bolster; vgl. mnd. pulster; Q.: Helmbr, HvMelk (1150-1190), HvNst, Renner, Teichn; E.: ahd. polstar 1, st. M. (a?, i?), N. (a)?, „Polster“, Kopfkissen; germ. *bulstra-, *bulstraz, *bulhstra-, *bulhstraz, st. M. (a), Polster; s. idg. *bʰelg̑ʰ-, V., Sb., schwellen, Balg, Kissen, Polster, Pokorny 125; vgl. idg. *bʰel- (3), V., aufblasen, aufschwellen, schwellen, sprudeln, strotzen, Pokorny 120; W.: s. nhd. Polster, M., N., Polster, pralles schwellendes Kissen, DW 13, 1986; L.: Lexer 24c (bolster), Hennig (polster)

polterunge, mhd., st. F.: nhd. Poltern, Andrang, Vorwärtsdrängen; ÜG.: lat. impetus Voc; Q.: Voc (1482); E.: s. mnd. polteren, sw. V., poltern, sich geräuschvoll bewegen, stolpern, laut reden; lautnachahmend; W.: nhd. (ält.) Polterung, F., Polterung, Poltern, DW 13, 1993; L.: LexerHW 2, 284 (polterunge)

pōlus, lat.-mhd., st. M.: nhd. Pol; Hw.: s. pol; Q.: WvÖst (FB pōlus), Wh (um 1210); I.: Lw. lat. polus; E.: s. lat. polus, M., Pol, Himmel; gr. πόλος (pólos), M., Achse, Weltachse, Pol; vgl. gr. πέλεσθαι (pélesthai), V., sich bewegen, sich regen; idg. *kᵘ̯el- (1), *kᵘ̯elə-, *kᵘ̯elh-, V., drehen, sich drehen, sich bewegen, wohnen, Pokorny 639; idg. *kel- (1), *kelə-, V., Adj., ragen, hoch, Pokorny 544?; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Pol, M., Pol, Erdpol, Himmelspol, DW 13, 1973

polz, mhd., st. M.: Vw.: s. bolz

pōm, mhd., st. M.: Vw.: s. boum

pomcedern, mhd., Sb.: Vw.: s. pomzedern

pomp, mhd., st. F., M.: nhd. Gepränge, Pracht, Pomp; Hw.: s. pompe; Q.: Chr (14./15. Jh.); E.: s. lat. pompa, F., öffentlicher feierlicher Aufzug, Prozession, Pracht, Pomp; gr. πομπή (pompḗ), F., feierlicher Aufzug, Sendung, Heimsendung; vgl. gr. πέμπειν (pémpein), V., entsenden, schicken; weitere Etymologie unklar, s. Frisk 2, 503; W.: nhd. Pomp, M., Pomp, feierliches großartiges Gepränge, Prachtentfaltung, Prunk, DW 13, 1996; L.: Lexer 161a (pomp)

pompe, mhd., sw. F.: nhd. „Pompe“, Pomp, Gepränge, Pracht; Hw.: s. pomp; vgl. mnd. pompe (1); Q.: Suol, RqvII, GTroj (1270-1300) (FB pompe), Elis; E.: s. lat. pompa, F., öffentlicher feierlicher Aufzug, Prozession, Pracht, Pomp; gr. πομπή (pompḗ), F., feierlicher Aufzug, Sendung, Heimsendung; vgl. gr. πέμπειν (pémpein), V., entsenden, schicken; weitere Etymologie unklar, s. Frisk 2, 503; W.: nhd. (ält.) Pompe, F., Pompe, feierliches großartiges Gepränge, DW 13, 1997, vgl. DW 13, 1996 (Pomp); L.: Lexer 161a (pomp)

pomzedern 2, pomcedern, mhd., Sb.: nhd. Zitrone; ÜG.: lat. (pomum) Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: z. T. Lw. lat. pōmum, cedrus?; E.: s. lat. pōmum, N., Obstfrucht, Baumfrucht, Obstbaum; vgl. lat. pōmus, M., Obstbaum Baumfrucht; weitere Herkunft unklar; s. mhd. zēder?; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 464b (pomzedern), EWAhd 6, 1542, Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 323 (pômzedere)

pōn, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. bōne

ponant, ponent, mhd., st. M.: nhd. Westwind; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (ponant)

ponder, mhd., st. M.: Vw.: s. poinder

pondier, mhd., st. M.: Vw.: s. poinder

ponent, mhd., st. M.: Vw.: s. ponant

pontestāt, mhd., st. F.: Vw.: s. puntestāt

ponze, mhd., sw. M.: Vw.: s. punze

popelen, mhd., sw. V.: nhd. sprudeln, bullern; Vw.: s. ūf-; Q.: GestRom (vor 1400); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (popelen)

poppe (1), mhd., sw. M.: nhd. „Poppe“ (1), Schiffshinterteil; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: s. lat. puppis, F., Hinterdeck des Schiffes, Spiegel, Schiff; vgl. idg. *apo-, *pō̆, *apu, *pu, Präp., Adv., ab, weg, Pokorny 53?; W.: nhd. (ält.) Poppe, M., F., Schiffsheck, DW 13, 2001; L.: Lexer 161b (poppe)

poppe (2), mhd., sw. M.: nhd. „Poppe“ (2), Schwelger, Großsprecher, Großmaul; Q.: BdN, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) Poppe, M., Poppe, Boppe, Großsprecher, Schlemmer, DW 13, 2001; L.: Lexer 161b (poppe), Hennig (poppe)

poppe (3), mhd., F.: Vw.: s. puppe

poppel, mhd., sw. F.: nhd. „Poppel“, Pappel; Hw.: vgl. mnd. poppel (2), poppele (1); E.: s. lat. pōpulus, F., Pappel; wohl von gr. πτελέᾶ (pteléa), F., Ulme, Rüster; idg. *ptelei̯ā, *pteli̯ā, F., ein Baum?, Pokorny 847; W.: nhd. (ält.) Poppel, F., Poppel, Pappel, DW 13, 2001, vgl. DW 13, 1443 (Pappel); L.: Hennig (poppel)

poppelboum*, popelpoum, mhd., st. M.: nhd. Pappel, Pappelbaum; Hw.: vgl. mnl. popelboom, mnd. poppelbōm, poppelenbōm; E.: s. ahd. popelboum* 4, popilboum, st. M. (a), Pappelbaum, Pappel; s. mhd. poppel, boum; W.: s. nhd. Pappelbaum, M., Pappelbaum, Malvenbaum, DW 13, 1444; L.: Hennig (poppelboum)

*poppelen?, mhd., sw. V.: nhd. „poppeln“; Vw.: s. ver-; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. (ält.) poppeln, V., poppeln, quallen, bullern, schwach klopfen, DW 13, 2001

por..., mhd.: Vw.: s. bor...

porce, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. porte

pōre, mhd., st. F., sw. F. (1): Vw.: s. bāre (1)

porfier, mhd., Sb.: nhd. Porphyr; Q.: Pal (FB porfier); E.: s. gr. πορφύρα (porphýra), F., Purpurfarbe, Purpurschnecke; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Porphyr, M., Porphyr (Steinart von dunkelroter Grundfarbe), DW 13, 2003, vgl. DW 13, 2002 (Porfir)

porfireticōn, mhd., Adj.: nhd. aus Porphyr bestehend, Porphyr...; Q.: Suol (FB porfireticōn), JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: s. porfier; W.: nhd. DW-

pornerin, mhd., st. F.: Vw.: s. portenærinne

porre, mhd., sw. M.: Vw.: s. pforre

porrich, mhd., st. M.: nhd. „(?)“; Q.: Ren (nach 1243) (purrif) (FB porrich); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

porsen, mhd., sw. V.: nhd. prrr rufen; Q.: JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 285 (porsen)

port (1), mhd., st. M., st. N.: nhd. „Port“, Hafen (M.) (1); Vw.: s. vride-; Hw.: s. porte; Q.: Pal, Suol, RqvI, RqvII, LBarl, Apk, WernhMl, (st. M., st. N.) MinnerII, (sw. F.) GTroj (FB port), Albrecht, Flore, Herb, Köditz, Martina, Nib, Roth (3. Viertel 12. Jh.), Walberan; E.: s. lat. portus, M., Hafen (M.) (1); idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Port, M., Port, Hafen (M.) (1), Ruheziel, Zufluchtsort, DW 13, 2003; R.: in herzen port: nhd. „im Hafen des Herzens“, im tiefsten Herzen; L.: Lexer 161b (port), Lexer 436c (port), Hennig (port)

port (2), mhd., st. F.: Vw.: s. porte

port (3), mhd., st. M., st. F., st. N.: Vw.: s. borte

portāl, mhd., N.: nhd. Portal; Hw.: vgl. mnd. portāl; Q.: LexerHW (1442), Tuch; I.: Lw. lat. portāle; E.: s. lat. portāle, N., Tor (N.), Pforte; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; s. idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. Portal, N., Portal, DW 13, 2004; L.: LexerHW 2, 286 (portâl)

portære* 1, porter, mhd., st. M.: nhd. Pförtner, Türwächter; Hw.: s. portenære; vgl. mnd. pōrtære* (1); Q.: Urk (1296); E.: s. lat. portārius, M., Türwächter, Pförtner; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: vgl. nhd. Portier, M., Portier, Türhüter, DW 13, 2005; L.: WMU (porter 2528 [1296] 1 Bel.)

portativ, mhd., st. N.: nhd. „Portativ“, Handorgel; Hw.: vgl. mnd. portātīf; Q.: Chr, Suchenw (2. Hälfte 14. Jh.), Voc; I.: Lw. mlat. portativum; E.: s. mlat. portativum, N., Handorgel; vgl. lat. portāre, V., befördern, tragen, führen, fahren; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Portativ, N., Portativ, tragbares Musikinstrument, Handorgel, DW 13, 2005; L.: Lexer 161b (portativ)

porte (1), porce, borte, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Porte“, Pforte, Tor (N.), Öffnung, Mündung, Säulenhalle, After, Scheide; ÜG.: lat. porta BrTr, PsM; Vw.: s. burc-, golt-, helle-, himel-, houbet-, kint-, kirchen-, mist-; Hw.: s. pforte, porte (2), porz, porze; vgl. mnd. pōrte (1); Q.: (F.) LAlex, HvBurg, (st. F.), Will (1060-1065), Mar, PsM, RWh, Ot, EckhI, EckhII, Tauler, Seuse, Stagel, WernhMl, (sw. F.) PsM, Lucid, Albert, LBarl, RWchr, LvReg, HlReg, Enik, Berth, SGPr, GTroj, HvNst, Apk, Ot, MinnerII, EvA, Tauler, Teichn, Schürebr (FB porte), AHeinr, Albrecht, Athis, BrTr, KvWTroj, Mai, Neidh, Parz, PassI/II, Roth (3. Viertel 12. Jh.), StrKarl, Urk; E.: s. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Porte, F., Porte, Pforte, DW 13, 2005; R.: himelrīches porte: nhd. „Himmelreichspforte“, Maria; L.: Lexer 161b (porte), Hennig (porte), WMU (porte 13 [1250] 20 Bel.)

porte (2), mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Porte“, Hafen (M.) (1); Hw.: s. port, porte (1), vgl. mnd. pōrte (2); Q.: Flore, Herb, Nib, OvW, Roth (3. Viertel 12. Jh.), Walberan; E.: s. lat. portus, M., Hafen (M.) (1); idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Porte, F., Porte, Hafen (M.) (1), DW 13, 2005; L.: Lexer 161b (port)

portenære, portener, pfortener, mhd., st. M.: nhd. „Portner“, Pförtner; ÜG.: lat. ostiarius BrTr; Vw.: s. himel-; Hw.: s. portære, porsenære; vgl. mnl. portenare, mnd. pōrtenære; Q.: SGPr, GTroj, Ot, Tauler, Seuse (FB portenære), Bit, BrHoh, BrTr, Flore, Hartm (um 1180-um 1210), JTit, Kudr, Nib, SalMor, Wig, Urk; E.: ahd. portināri* 1, st. M. (ja), Pförtner; s. lat. portārius, M., Türwächter, Pförtner; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. (ält.) Portner, M., Portner, Pörtner, DW 13, 2006, vgl. DW 13, 1789 (Pförtner); L.: Lexer 161b (portenære), Hennig (portenære), WMU (portenære 775 [1286] 12 Bel.)

portenærinne, pornerin, mhd., st. F.: nhd. „Portnerin“, Pförtnerin; Hw.: vgl. mnd. pōrtenærinne*; Q.: SHort (nach 1298), EvSPaul, Pilgerf (FB portenærinne); E.: s. portenære; W.: nhd. (ält.) Portnerin, F., Portnerin, Pörtnerin, Pförtnerin, DW 13, 2006; W.: s. nhd. Pförtnerin, F., Pförtnerin, DW 13, 1790; L.: Lexer 161b (portenærinne), Hennig (portenærinne)

portener, mhd., st. M.: Vw.: s. portenære

portenhüetære*, portenhüeter, mhd., st. M.: nhd. Türhüter; Q.: LuM (1437); E.: s. porte, hüeten; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 287 (portenhüeter)

portenhüeter, mhd., st. M.: Vw.: s. portenhüetære*

portenoys, mhd., st. M.: nhd. Pförtner; Q.: Suol (FB portenoys), Wh (um 1210); E.: s. lat. portārius, M., Türwächter, Pförtner; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (portenoys)

portenschei, mhd., st. M.: nhd. „(?)“; Q.: Suol (FB portenschei), Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. portenoys?; W.: nhd. DW-

porter, mhd., st. M.: Vw.: s. portære*

portier, mhd., st. M.: nhd. Portier, Pförtner, Torwächter, siebenter vende im Schachspiel; Q.: RqvI, HvBer (1325-1330) (FB portier); E.: s. porte; W.: nhd. Portier, M., Portier, Türhüter, DW 13, 2005

Portigal, Portugal, mhd., N.=ON: nhd. Portugal; Hw.: vgl. mnd. Portugal; E.: s. lat. portus, M., Hafen (M.) (1); idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. Portugal, N., Portugal, DW-; L.: Hennig (Portigal)

Portugal, mhd., N.=ON: Vw.: s. Portigal

porz, mhd., st. F.: nhd. Öffnung, Mund (M.); Hw.: s. porze, porte (1); I.: Lw. lat. porta; E.: s. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (porze)

porze, mhd., sw. F.: nhd. Pforte, Tor (N.), Öffnung, Mund (M.); ÜG.: lat. ianua Gl; Vw.: s. hasel-, tuom-; Hw.: s. porz, porte (1); vgl. mnd. pōrte (1); Q.: Crane, Karlmeinet, Gl (12./13. Jh.), Urk; I.: Lw. lat. porta; E.: s. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (porze), WMU (porze 42 [1258] 10 Bel.), Glossenwörterbuch 828a (porze)

pörzelkrūt, mhd., st. N.: Vw.: s. börzelkrūt*

porzenære, mhd., st. M.: nhd. „Porzner“ (PN), Pförtner, Torwächter; Hw.: s. portenære*; Q.: Karlmeinet, Urk (1262); E.: s. lat. portārius, M., Türwächter, Pförtner; vgl. lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. DW-; L.: WMU (porzenære 59 [1262] 20 Bel.)

pōs..., mhd.: Vw.: s. bōs..., bœs...

pœs..., mhd.: Vw.: s. bōs..., bœs...

pöscheloht, mhd., Adj.: Vw.: s. böscheloht

pōslīche, mhd., Adv.: Vw.: s. bœslīche

pœslīche, mhd., Adv.: Vw.: s. bœslīche

pœslistic, mhd., Adj.: Vw.: s. bœslistic

posnieren, mhd., sw. V.: nhd. abbilden, bilden, darstellen, schildern; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (posnieren)

posse, mhd., sw. F., sw. M.: nhd. Streich, Posse; Hw.: vgl. mnd. posse; Q.: Frl (1276-1318); E.: s. frz. bosse, F., Erhabenheit, Beule; gallorom. *bottia, F., Beule; frk. *bottja, Sb., Spross; vgl. frk. *bōtan, V., ausschlagen; germ. *bautan, st. V., stoßen, schlagen; idg. *bʰÀud‑, *bʰÈd‑, V., schlagen, stoßen, Pokorny 112; vgl. idg. *bʰÀu‑ (1), *bʰÈ‑, V., schlagen, stoßen, Pokorny 112, EWAhd 2, 270; W.: nhd. Posse, M., Posse, Posz, Possen, lustiges Ding, Scherz, Spaß, Streich, Schabernack, DW 13, 2013; L.: Lexer 161b (posse)

possen, mhd., sw. M.: nhd. Form, Gestalt; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: vgl. nhd. (ält.) Posse, M., Posse, Posz, Possen, Bildwerk, DW 13, 2013; L.: Hennig (possen)

post, mhd., st. M.: Vw.: s. pfost

poste, mhd., sw. M.: Vw.: s. meren-, s. pfoste

posterne, mhd., st. F.: nhd. Hintertür; Q.: PuS (Mitte 15. Jh.); E.: s. lat. posternus, M.?, Hintertür?; vgl. lat. post, Adv., Präp., hinten, hinter, hintennach; idg. *posti, Präp., bei, hinter, nach, Pokorny 841; vgl. idg. *pos-, Präp., bei, hinter, nach, Pokorny 841; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (posterne)

posūn, mhd., st. M.: Vw.: s. poisūn

pot, mhd., st. M.: nhd. „Pott“, Topf; Hw.: vgl. mnl. pot, pott, mnd. pot (1); Q.: Suol, RqvII (FB pot); E.: s. mnd. pot, put, M., Pott; Lehnwort aus einer unbekannten Sprache, Kluge s. u. Pott; W.: nhd. Pott, M., Pott, Pot, Topf, Flüssigkeitsmaß, DW 13, 2039

pot..., mhd.: Vw.: s. bot...

pote, mhd., sw. M.: Vw.: s. bote

potech, mhd., sw. F., sw. M., st. M.: Vw.: s. botech (1)

poten, mhd., sw. V.: nhd. eintopfen; Q.: Vät (1275-1300) (FB poten); E.: s. pot; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (poten)

potestāt, mhd., st. M.: nhd. „Potestat“, Podestà, höchste obrigkeitliche Person einer Stadt in Italien, Machthaber, Stadthauptmann; Hw.: s. potestāte, vgl. mnd. potentāte, potestāt (1); Q.: Suol, HTrist, Märt, Ot (FB potestāt), OrtnAW, Ren, UvLFrd, WälGa (1215/1216), Urk; E.: s. mlat. potestatem, M., Potestat; lat. potestās, F., Vermögen, Kraft, Wirkung, Wert; vgl. lat. posse, V., können, vermögen, imstande sein (V.); lat. potis, Adj., vermögend, mächtig; lat. esse, V., sein (V.); idg. *potis, M., Herr, Gatte, Pokorny 842; vgl. idg. *poti, Pron., Adj., selbst, Pokorny 842; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: nhd. Potestat, M., Potestat, oberster Verwalter einer Statt in Italien, DW 13, 2039; L.: Lexer 161b (potestāt), Hennig (potestāt), WMU (potestāt 2369 [1296] 2 Bel.)

potestāte, mhd., sw. M.: nhd. „Potestat“, höchste obrigkeitliche Person einer Stadt, Stadthauptmann; Hw.: s. potestāt, vgl. mnd. potestāte; E.: s. potestāt; W.: nhd. Potestat, M., Potestat, oberster Verwalter einer Statt in Italien, DW 13, 2039; L.: Lexer 161b (potestāt)

potich, mhd., sw. F., sw. M., st. M.: Vw.: s. botech (1)

pötzech, mhd., st. N.: nhd. Unrat; Q.: Tuch (1464-1475); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 289 (pötzech)

potzū, mhd., Interj.: nhd. potzu!; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 289 (potzû); Son.: in der Seemannssprache verwendet)

pouc, mhd., st. M.: Vw.: s. bouc

poufemīl, mhd., st. M.: Vw.: s. poufemīn

poufemīn, poufemīl, mhd., st. M.: nhd. Seidenzeug, Seidengewand, Seidendecke; Hw.: s. pōfūz; Q.: RqvI, WvÖst (FB poufemīn), Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (poufemīn)

poulolīn, mhd., st. N.: nhd. Zeltchen; Q.: Suol (FB poulolīn), Krone (um 1230); E.: s. pavelūn; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (poulolīn)

poulūn, mhd., st. N.: Vw.: s. pavelūn

poulūne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pavelūne

poum..., mhd.: Vw.: s. boum...

poumül, mhd., st. N.: Vw.: s. boumöl

pouwer, mhd., Sb.: nhd. „(?)“; Q.: Suol (FB pouwer); E.: ?; W.: nhd. DW-

povel, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. bovel

pover, puover, mhd., Adj.: nhd. arm; Hw.: s. poberafyte; Q.: Suol1, Ren (nach 1243) (FB pover); E.: s. mfrz. pauvre, Adj., arm; lat. pauper, Adj., arm, unbemittelt, mäßig bemittelt, beschränkt; vgl. idg. *pōu-, *pəu-, *pū̆-, Adj., Sb., klein, gering, wenig, Junges, Pokorny 842; W.: nhd. (ält.) pover, Adj., pover, arm, ärmlich, armselig, DW 13, 2040; L.: Lexer 161b (pover)

poverlewe, pōverlewe, mhd., M.: nhd. eine Art Ketzer; Q.: Suol (FB poverlewe), Berth (um 1275); E.: s. pover, lewe; W.: nhd. DW-

pōverlewe, mhd., M.: Vw.: s. poverlewe

poynder, mhd., st. M.: Vw.: s. poinder

poys, mhd., st. M.: Vw.: s. bois

*pōz?, mhd., st. M.: Vw.: s. wur-; E.: ?; W.: nhd. DW-

pōzen, mhd., red. V., sw. V.: Vw.: s. bōzen (1)

pōzkugel, mhd., st. M.: Vw.: s. bōzkugel

pōzolt, mhd., st. M.: Vw.: s. bōzolt

prā, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. brā

præch, mhd., st. N.: Vw.: s. bræh

prāchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brāchen

præchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bræchen

præcher, mhd., st. M.: Vw.: s. bræchære*

prāchmōn, mhd., sw. M.: Vw.: s. brāchmōn

pracke, mhd., sw. M.: Vw.: s. bracke

practizieren, mhd., sw. V.: nhd. praktizieren; Hw.: vgl. mnd. prakticēren; Q.: MinnerII (um 1340) (FB practizeiren); I.: Lw. mlat. practicare; E.: s. mlat. practicare, V., praktizieren, ausüben; vgl. lat. practicus, Adj., tätig; gr. πρακτικός (praktikós), Adj., tätig, zu Geschäften tauglich; vgl. gr. πρασσειν (prassein), V., durchdringen, betreiben, tun, vollbringen; vgl. idg. *peros, Adj., fernere, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. praktizieren, V., praktizieren, DW-

prāerīe, mhd., st. F.: nhd. Wiese; Q.: Suol, RqvI (FB prāerīe), Trist (um 1210); E.: s. lat. prātum, N., Wiese, Wiesengras; vgl. idg. *prā-?, V., biegen?, Pokorny 843, pratarium; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Prärie, F., Prärie; L.: Hennig (prāerīe)

prægīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. brægīsen*

prähsen, prechsen, mhd., sw. M.: Vw.: s. brähsem

pral, mhd., st. M.: nhd. „Prahl“, Lärm, Schall; Hw.: vgl. mnd. prāl (1); Q.: Elis (um 1300); E.: s. prālen; W.: nhd. (ält.) Prahl, M., Prahl, Lärm, Schall, DW 13. 2057; L.: Lexer 161b (pral)

prālen, mhd., mmd., sw. V.: nhd. prahlen, lärmen, hoffärtig tun, groß tun; Hw.: vgl. mnd. prālen; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. Herkunft unklar; W.: nhd. prahlen, V., prahlen, schallen, schreien, lärmen, großsprechend und überhebend sich zeigen, DW 13, 2058; L.: Lexer 161b (prālen)

prām, mhd., st. M.: Vw.: s. brām

prāmberstūde, mhd., sw. F.: Vw.: s. brāmberstūde

prāme, mhd., sw. F.: Vw.: s. brāme

pramieren, mhd., sw. V.: nhd. pressen, drücken; Q.: Suol (FB pramieren); E.: s. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. DW-

prāmper, mhd., st. F.: Vw.: s. brāmber

pranc (1), mhd., st. M.: nhd. Bedrängnis; Vw.: s. ge-; Hw.: vgl. mnd. pranc (1); E.: ?; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (pranc)

pranc (2), mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. branc

prangære*, pranger, branger, mhd., st. M.: nhd. Pranger, Zwangsbehälter zur Zuschaustellung des Verbrechers, Pfahl; Hw.: vgl. mnd. pranger (2); Q.: Diocl, Gl, Mörin, StRPrag (14. Jh.); E.: s. pfrengen; W.: nhd. Pranger, M., Pranger, DW 13, 2067; L.: Lexer 161b (pranger), Benecke/Müller/Zarncke I, 233a (branger)

prangen, mhd., sw. V.: nhd. „prangen“; Vw.: s. ver-, s. brangen; Hw.: vgl. mnd. prangen (2); W.: nhd. prangen, V., prangen, brangen, hinweisen, prahlen, zeigen, zur Schau stellen, DW 2, 303; L.: Hennig (prangen)

pranger, mhd., st. M.: Vw.: s. prangære*

pranke, mhd., sw. M.: nhd. Pranke, Tatze; Q.: HvBurg (1301-1304) (FB pranke); E.: s. lat. branca, F., Pfote, Pranke; vgl. idg. *u̯renk-, *u̯ronk-, V., drehen, winden, Pokorny 1155; idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: s. nhd. Pranke, F., Pranke, Tatze, DW 13, 2069

pranken, mhd., sw. V.: nhd. bedrängen; E.: s. prangere; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (pranken)

prant, mhd., st. M.: Vw.: s. brant

prasem, prasim, prase, brasem, mhd., st. M., sw. M.: nhd. „Prasem“ (grüner Edelstein); Q.: Pal, Suol, RqvI, Ot, Minneb, SAlex (FB pranken), BdN, En (1187/1189), Krone, Martina, Parz; E.: s. mlat. prasius, Adj., lauchgrün, lauchfarbiger Stein (= prasius subst.); gr. πράσιος (prásinos), Adj., lauchgrün; vgl. gr. πράσον (práson), N., Lauch; idg. *pr̥so-?, Sb., Lauch, Pokorny 846; W.: nhd. (ält.) Prasem, M., Prasem (ein Edelstein), DW 13, 2070; L.: Lexer 161b (prasem), Hennig (prasem)

prasemere, mhd., sw. M.: Vw.: s. pfrasemære*

prasen, mhd., st. M.: Vw.: s. prasem

prassidis, mhd., st. M.: nhd. „Prassidis“ (Edelstein); Q.: Suol (FB prassidis); E.: ?; W.: nhd. DW-

prasteln, mhd., sw. V.: Vw.: s. brastelen* (1)

prāten, mhd., red. V., st. V.: Vw.: s. brāten

pravel, mhd., Sb.?: nhd. ?; Q.: TürlWh (nach 1270); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 290 (pravel)

precari 1, mhd., st. F.: nhd. Prekarie, Verleihung von Land gegen Zins; Q.: Urk (1290); E.: s. lat. precaria, F., Prekarie, Verleihung von Land gegen Zins; vgl. lat. prex, F., Bitte, Bitten, Verwünschung; vgl. idg. *perk̑- (4), *prek̑-, *pr̥k̑-, V., fragen, bitten, Pokorny 821; W.: nhd. DW-, vgl. nhd. Prekarie, F., Prekarie; L.: WMU (precari N472 [1290] 1 Bel.)

preces, mhd., Sb.: nhd. Fürbitten; Q.: Tauler (vor 1350) (FB preces); E.: s. lat. precārī, V., bitten, beten; idg. *perk̑- (4), *prek̑-, *pr̥k̑-, V., fragen, bitten, Pokorny 821; W.: nhd. DW-

prechen, mhd., st. V.: Vw.: s. brechen

predeunge, mhd., st. F.: Vw.: s. predigunge

predicament, mhd., st. N.: nhd. Vorschrift, Anweisung; Q.: Pilgerf (1390?) (FB predicament); E.: s. lat. praedicāmentum, Adj., im voraus erfolgende Hinweisung, Prädikat, Eigenschaft; vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (predicament)

predier, mhd., st. M.: Vw.: s. predigære

predier..., mhd.: Vw.: s. predig...

predigære, bredigære, brediger, brēger, bridigāre, predigāre, bredier, bredjer, predier, mhd., st. M.: nhd. Prediger, Predigermönch, Angehöriger des Predigerordens, Dominikaner; ÜG.: lat. evangelizans (M.) PsM, evangelizator PsM; Vw.: s. goukel-, meister-, pfenninc-*, winkel-; Hw.: vgl. mnl. predicare, mnd. prēdigære*; Q.: Mar, StrAmis, ErzIII, LvReg, Enik, Lilie, Berth, SGPr, SHort, HvNst, Ot, EckhI, Parad, HvBer, BDan, KvHelmsd, Tauler, Seuse, WernhMl, (brediger) PsM (FB bredigære), Elis, Gen (1060-1080), LivlChr, PassI/II, Renner, RosengC, RumelantSchw, RvEBarl, Urk, WälGa, Wartb; E.: ahd. predigāri* 21, st. M. (ja), Prediger, Lehrer, Verkündiger; s. lat. praedicātor, M., öffentlicher Ausrufer, Verkünder; vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: nhd. Prediger, M., Prediger, Predigender, DW 13, 2081; L.: Lexer 25c (bredigære), Hennig (bredigære), WMU (bredigære 43 [1258] 230 Bel.), LexerHW 1, 345 (bredigære), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (bredigære)

predigærebruoder*, predigerbruoder, bredigerbruoder, mhd., st. M.: nhd. Predigerbruder, Dominikaner; Hw.: vgl. mnd. prēdigærebrōder*; Q.: Urk (1263); E.: s. prediger, bruoder; W.: nhd. Predigerbruder, M., Predigerbruder, DW-; L.: WMU (predigerbruoder 75 [1263] 5 Bel.)

predigærinne*, bredigærinne, brediærin*, bredierin, bredjerīn, bredierīn, mhd., st. F.: nhd. Predigerin, Angehörige des Predigerordens, Dominikanerin; Vw.: s. hinder-*; Q.: Seuse (FB bredierīn), Martina, Urk (1292); E.: s. predigære; W.: nhd. Predigerin, F., Predigerin, Predigende, Verkünderin, DW 13, 2083; L.: Hennig (bredierin), WMU (bredigærinne 1530 [1292] 2 Bel.), LexerHW 1, 345 (bredierîn), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (brejerîn), LexerN 3, 101 (bredierîn)

predigærorden*, bredigerorden, predigerorden, mhd., st. M.: nhd. Predigerorden; Hw.: vgl. mnd. prēdogæreōrden; Q.: EckhV (z. T. vor 1298), Seuse (FB bredigerorden), BdN, PassI/II; E.: s. predigære, orden; W.: nhd. Predigerorden, M., Predigerorden, Dominikanerorden, DW 13, 2082; L.: Hennig (bredierorden), LexerHW 1, 346 (bredigerordern)

predigærestap*, bredigerstap, mhd., st. M.: nhd. Stab eines Predigermönchs; Q.: RosengC (14. Jh.); E.: s. predigære, stap; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 1, 346 (bredigerstap), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 593b (bredigerstap)

predigāt*, bredigāt, bredigāte, mhd., st. F.: nhd. Predigt; ÜG.: lat. praedicatio BrTr, (praedicare) BrTr; Q.: Brun, Vät, Kreuzf, Apk, Parad, BDan, HistAE, EvB (FB bredigāt), Albert, BrTr, ErnstD, PassI/II, PassIII, PrLeys (Ende 12. Jh.), PrWack; I.: Lw. lat. praedicatio; E.: s. predigære; W.: s. nhd. Predigt, F., Predigt, Vortrag über die göttliche christliche Lehre, DW 13, 2083; L.: Lexer 25c (bredigāt), Lexer 436c (predigāte), LexerHW 1, 345 (bredigât), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (bredigât)

predige, bredige, bredie, brēge, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Predigt; Vw.: s. heim-, pfaffen-, winkel-*; Hw.: vgl. mnl. predike, mnd. prēdekīe, prēdige; Q.: (F.) LvReg, HvNst, MinnerII, (st. F.) Mar, Lucid, Ren, SGPr, SHort, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, BibVor, Tauler, WernhMl, Pilgerf, Schürebr, (sw. F.) Lucid, SHort, Pilgerf, Schürebr (FB bredige), AntichrL, Berth, Helmbr, HvMelk (1150-1190), Wig; E.: ahd. prediga 18, st. F. (ō), Predigt, Lehre, Verkündigung; s. lat. praedicātio, F., öffentliche Bekanntmachung, öffentliches Ausrufen; vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: vgl. nhd. Predigt, F., Predigt, Vortrag über die göttliche christliche Lehre, DW 13, 2083; L.: Lexer 25c (bredige), Hennig (bredige), LexerHW 1, 345 (bredige), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (bredige)

predigen (1), bredigen, bredien, bredingen, brēgen, bridigen, mhd., sw. V.: nhd. predigen; ÜG.: lat. praedicare PsM, STheol; Vw.: s. abe-, durch-, ge-, über-, wider-*; Hw.: s. bredigen; vgl. mnl. prediken, mnd. prēdigen* (1); Q.: Mar, PsM, Lucid, TrSilv, Ren, StrAmis, ErzIII, Enik, Brun, SGPr, SHort, Ot, EvPass, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, STheol, BibVor, HistAE, KvHelmsd, EvB, EvA, Tauler, WernhMl (FB bredigen), Anno (1077-1081), Crane, Elis, Erlös, KvWSilv, Netz, PassI/II, RvEBarl, Urk; E.: ahd. predigōn 50, sw. V. (2), predigen, verkündigen, lehren; s. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: nhd. predigen, sw. V., predigen, Gottes Wort öffentlich verkünden, DW 13, 2079; L.: Lexer 26a (bredigen), Hennig (bredigen), WMU (bredigen 93 [1265] 6 Bel.), LexerHW 1, 346 (bredigen), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b 8bredige)

predigen* (2), bredigen, mhd., st. N.: nhd. „Predigen“; Vw.: s. antlāz-; Q.: ErzIII (1233-1267), Märt, BDan, Tauler (FB bredigen), Ren; E.: s. predigen (1); W.: nhd. Predigen, N., Predigen, DW-; L.: LexerHW 1, 346 (bredigen)

predigende*, bredigende, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. predigend; Q.: PsM (vor 1190), EckhIII (FB bredigende); E.: s. predigen (1); W.: nhd. predigend, Adj., predigend, DW-

predigerbruoder, mhd., st. M.: Vw.: s. predigærebruoder

predigerorden, mhd., st. M.: Vw.: s. predigærorden*

predigestuol*, bredigestuol, mhd., st. M.: nhd. „Predigtstuhl“, Kanzel; ÜG.: lat. ambo Gl, Voc, analogium Gl, Voc; Hw.: vgl. mnd. prēdigestōl*; Q.: MinnerII (um 1340) (FB bredigestuol), Gl, Ugb, Voc; E.: s. predige, stuol; W.: vgl. nhd. (ält.) Predigtstuhl, M., Predigtstuhl, Sitz oder Stand für den Prediger, DW 13, 2085; L.: Lexer 26a (bredigestuol), LexerHW 1, 346 (bredigestuol), Benecke/Müller/Zarncke II/2, 714a (bredigestuol)

predigunge, bredigunge, mhd., st. F.: nhd. „Predigung“, Predigt; Hw.: vgl. mnl. predikinge, mnd. prēdiginge; Q.: Brun (1275-1276), Apk, EvA, Pilgerf (FB bredigunge), Elis, KvWPart, KvWSilv, PassI/II; E.: ahd. predigunga* 2, st. F. (ō), Predigt; s. lat. praedicātio, F., öffentliche Bekanntmachung, öffentliches Ausrufen; vgl. lat. praedicāre, V., aufrufen, preisen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. dicāre, V., laut verkünden, feierlich verkünden; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *deik̑-, V., zeigen, weisen, sagen, Pokorny 188; vgl. idg. *dei- (1), *dei̯ə-, *dī-, *di̯ā-, V., glänzen, schimmern, scheinen, Pokorny 183; W.: nhd. (ält.) Predigung, F., Predigung, Predigen, Predigt, DW 13, 2086; L.: Lexer 377b (bredigunge), Lexer 436c (predigunge), LexerHW 1, 346 (bredigunge), Benecke/Müller/Zarncke I, 234b (bredigunge)

prēfaciōn, mhd., F.: nhd. „Vorrede“; Hw.: vgl. mnd. prēfātiōn; Q.: Lucid (1190-1195), Seuse (FB prēfaciōn); E.: s. lat. praefātio, F., Vorrede, Einleitung; lat. praefārī, V., vorher sagen, vorausschicken; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. fārī, V., künden, kundtun; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh-, *bʰah-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. DW-

pregant, pregante, pregnante, mhd., sw. M.: nhd. Fußsoldat, Brigant; Q.: Teichn1 (1350-1365) (FB pregant), Ring; E.: s. mlat. brigantes, Sb. Pl., leichtes Fußvolk; von einem gall. *brīga, Sb., Macht; idg. bʰereg̑ʰ-, Adj., hoch, erhaben, Pokorny 140; vgl. idg. *bʰer‑ (1), V., tragen, bringen, Pokorny 128; s. pregant, it. brigare, V., kämpfen (Kluge); W.: nhd. DW-; L.: Lexer 436c (pregant), Hennig (pregnante)

pregante, mhd., sw. M.: Vw.: s. pregant

prēgære*, brēger, mhd., st. M.: nhd. Prediger, Predigermönch; Hw.: s. prēge; E.: s. predigen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 25c (brēger)

prēge*, brēge, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Predigt; Hw.: s. prēgære; E.: s. predigen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 25c (brēge)

pregnante, mhd., sw. M.: Vw.: s. pregante

prehen (1), mhd., st. V.: Vw.: s. brehen (1)

prehen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. brehen (2)

prehsem, mhd., sw. M.: Vw.: s. brehsem

preimerūn, mhd., st. N.: nhd. Prachtzelt, Zelt; Q.: Suol (FB preimerūn), Wh (um 1210); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (preimerūn)

prein, mhd., M.: Vw.: s. brein

preit..., mhd.: Vw.: s. breit...

prēlāt, prēlāte, mhd., st. M., sw. M.: nhd. Geistlicher, Prälat, Prior; Hw.: vgl. mnd. prēlāte; Q.: (sw. M.) Suol1, DSp, Brun, SGPr, HTrist, Kreuzf, Ot, EckhV, MinnerII, Tauler, Seuse, Pilgerf, Schürebr, (st. M.) HTrist, Kreuzf, Apk, Ot, Seuse (FB), BdN, BuchdRügen, EbvErf, Elis, Helbl, Trist (um 1210), Urk; E.: s. lat. praelātus, M., Mann in leitender Position; vgl. lat. praeferre, V., vorziehen, vortragen; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. ferre, V., tragen, ertragen, bringen; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰer- (1), V., tragen, bringen, Pokorny 128; W.: nhd. Prälat, M., Prälat, hoher vornehmer Geistlicher, DW 13, 2062; L.: Lexer 161b (prēlāt), Hennig (prēlāt), WMU (prēlāte 864 [1287] 9 Bel.)

prēlātenambehte*, prēlātenambet, mhd., st. N.: nhd. Prälatenamt; Q.: Ot (1301-1319) (FB prēlātenambet); E.: s. prēlāte, ambehte; W.: s. nhd. Prälatenamt, N., Prälatenamt, DW-

prēlātinne, mhd., st. F.: nhd. „Prälatin“, Priorin; E.: s. prēlāt; W.: nhd. Prälatin, F., Prälatin, DW-; L.: Hennig (prēlātinne)

prēlætisch, mhd., Adj.: nhd. „prälatisch“, geistlich; E.: s. prēlāt; W.: nhd. (ält.) prälatisch, Adj., Adv., prälatisch, einem Prälaten zukommend, in der Weise eines Prälaten, DW 13, 2062; L.: Hennig (prēlætisch)

prēlātschaft, mhd., st. F.: nhd. Prälatschaft, amtliche Würde; ÜG.: lat. praelatio STheol; Hw.: vgl. mnd. prēlāteschop; Q.: STheol (nach 1323) (FB prēlātschaft); E.: s. prēlāte, schaft; W.: nhd. Prälatschaft, F., Prälatschaft, DW-

prēlātūre, mhd., st. F.: nhd. Prälatur; Hw.: vgl. mnd. prēlātūre*; Q.: Suol (FB prēlātūre), BdN, PrLeys (Ende 12. Jh.), Renner; E.: s. prēlāt; W.: nhd. Prälatur, F., Prälatur, Würde und Stelle eines Prälaten, DW 13, 2062; L.: Hennig (prēlātūre)

prellære*, preller, mhd., st. M.: nhd. „Preller“, Penis; E.: s. prellen; W.: nhd. (ält.) Preller, M., Preller, Penis, DW 13, 2101; L.: Lexer 161b (preller)

prelle, mhd., sw. M.: nhd. „Prell“, Schreier; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. prellen?, brüelen; W.: nhd. (ält.) Prell, M., Prell, Schreier, DW 13, 2099; L.: Lexer 161b (prelle)

prellen, mhd., sw. V.: nhd. aufprallen, abprallen, zurückfahren, sich schnell fortbewegen, hervorbringen, fortstoßen, werfen, zurückprallen, schnellen aus; Vw.: s. ūf-, wider-; Hw.: vgl. mnd. prellen; Q.: HTrist (1285-1290), WvÖst, Hiob, JvFrst, SAlex (FB prellen), NvJer, WolfdD; E.: s. Herkunft unklar; W.: nhd. prellen, V., prellen, prallen, stoßen, werfen, schnellen, DW 13, 2100; L.: Lexer 161b (prellen), Hennig (prellen)

preller, mhd., st. M.: Vw.: s. prellære*

prem, mhd., sw. M.: Vw.: s. breme

premen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bremen

premezen, mhd., sw. V.: nhd. bändigen; Hw.: vgl. mnd. premesen; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. bremsen, sw. V., bremsen, DW 2, 364, DW2 5, 768; L.: Lexer 161b (premzen)

prenden, mhd., st. V.: nhd. nehmen; Q.: RqvI (FB prenden), Karlmeinet (1320-1340); E.: s. lat. praehendere, prehendere, V., fassen, anfassen, angreifen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. *handere, V., fassen; gr. χανδάνειν (chandánein), V., fassen; idg. *gʰend-, V., fassen, ergreifen, Pokorny 437; W.: nhd. DW-

*prenge?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: s. prangen; W.: nhd. DW-

prenn..., mhd.: Vw.: s. brenne...

prennstein, mhd., st. M.: Vw.: s. brennstein

prenten, mhd., st. V.: nhd. drücken; Q.: MinnerII (um 1340) (FB prenten); E.: vgl. lat. premere, V., drücken, schänden; vgl. idg. *per- (3), *perg‑, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. DW‑

prēsant (1), prēsent, prēsente, prīsent, prīsant, mhd., st. M., st. N., st. F.: nhd. „Präsent“, Geschenk, Gabe; Hw.: vgl. mnd. prēsant, prīsant; Q.: (st. M.) Suol1, RqvI, RqvII, RWh, TürlWh, GTroj, (st. M., st. N.) RAlex, Brun, Minneb, (st. N.) LvReg, Ot (FB prēsant), Boner, EbvErf, Erlös, Georg, Helbl, JTit, Karlmeinet, KvWPant, KvWPart, KvWTroj, Loheng, Mai, Parz, PassI/II, PuS, Reinfr, RvEGer, Trist, UvZLanz (nach 1193), Virg, WolfdD; E.: s. mfrz. présenter, V., präsentieren; lat. praesentāre, V., gegenwärtig machen; vgl. lat. praesēns, Adj., gegenwärtig; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: s. nhd. Präsent, N., Präsent, DW 13, 2070; L.: Lexer 161b (prēsant), Hennig (prēsent)

prēsant (2), mhd., st. F.: nhd. Gesichtskreis; Q.: RqvI (FB prēsant), Karlmeinet (1320-1340); E.: s. prēsant (1); W.: nhd. DW-

prēsencīe, mhd., sw. F.: nhd. Anwesenheitsvergütung, Vergütung; I.: Lw. lat. praesentia; E.: s. lat. praesentia, F., Gegenwart; vgl. lat. praeesse, V., vorn sein (V.), verwalten; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: vgl. nhd. Präsenz, F., Präsenz, DW-; L.: Hennig (prēsencīe)

prēsent, mhd., st. M., st. N., st. F.: Vw.: s. prēsant (1)

prēsente, mhd., st. M., st. N., st. F.: Vw.: s. prēsant (1)

prēsentieren, mhd., sw. V.: nhd. darlegen, vorlegen, präsentieren; Hw.: vgl. mnd. prēsenteren; Q.: RqvII, MinnerI (um 1340) (FB prēsentieren), PuS; E.: s. lat. praesentāre, V., gegenwärtig machen; vgl. lat. praesēns, Adj., gegenwärtig; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: nhd. präsentieren, V., präsentieren, DW 13, 2071; L.: Lexer 161b (prēsentieren)

prēsenz, mhd., st. F., sw. F.: nhd. „Anwesenheit“, Präsenzgeld; Hw.: s. prēsenzie; Q.: Tauler (vor 1350) (sw. F.) (FB prēsenz); E.: s. lat. praesentia, F., Gegenwart; vgl. lat. praeesse, V., vorn sein (V.), verwalten; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: nhd. Präsenz, F., Präsenz, DW 13, 2072; L.: Lexer 161b (prēsenz)

prēsenzie, mhd., sw. F.: nhd. Präsenzgeld; Hw.: s. prēsenz; vgl. mnd. prēsentie; Q.: LexerHW (1332); E.: s. lat. praesentia, F., Gegenwart; vgl. lat. praeesse, V., vorn sein (V.), verwalten; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161b (prēsenzie)

presieren, mhd., sw. V.: nhd. Sache abschätzen, einer Sache Wert beilegen; Q.: RqvI (FB presieren); E.: ?; W.: nhd. DW-

prēssal, mhd., st. N.: nhd. Bedrängnis; Q.: Konr (2. Hälfte 12. Jh.); E.: s. lat. pressalis (?), Sb., Bedrängnis?; vgl. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prēssal)

presse, pfresse, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Presse, Weinpresse, Kelter, Schar (F.) (1), Gedränge, Haufe, Haufen; ÜG.: lat. torcular PsM; Vw.: s. wīn-; Hw.: vgl. mnd. perse; Q.: (st. F.) Pal, Suol1, RqvI, RqvII, PsM, Ren, GTroj, HvNst, Apk, EvA (FB presse), AntichrL (1160-1180), Frl, JTit, Krone, KvWHvK, KvWTroj, Loheng, Martina, Reinfr, Serv, Tund, Wh, Wigam, Urk; E.: ahd. pfressa* 9, pressa*, phressa*, st. F. (ō), sw. F. (n), Bedrängnis, Bedrückung, Drangsal, Kelter; s. mlat. pressa?, F., Presse; vgl. lat. pressāre, V., drücke, pressen; lat. premere, V., drücken, schänden; vgl. idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. Presse, F., Presse, DW 13, 2103; R.: die presse treten: nhd. quälenden Kummer haben; L.: Lexer 161c (presse), Lexer 436c (presse), Hennig (presse), WMU (presse 2573 [1297] 4 Bel.)

presseboum 1, pfresseboum*, phresseboum, mhd., st. M.: nhd. „Pressbaum“, Kelterbaum, Drehbalken an der Kelter; ÜG.: lat. prelum Gl; Hw.: vgl. mnl. persboom, mnd. persebōm; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. presse, boum; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 465a (presseboum), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 334 (presseboum)

pressel 2, mhd., st. F., st. N.: nhd. „Pressel“, Siegelpresse, Pergamentstreifen an dem Siegel hängt, Petschaft; Hw.: vgl. mnd. pressele; Q.: Gl (1180/1190); E.: s. ahd. pfressala*?, pressala?, st. F., Siegelpresse; s. mhd. presse; W.: nhd. (ält.) Pressel, F., Pressel, DW 13, 2104; L.: Lexer 161c (pressel), Glossenwörterbuch 465a (pressel), EWAhd 6, 1560

presselen*, presseln, mhd., sw. V.: nhd. pressen, belasten mit; Hw.: s. pressen; vgl. mnd. presselen; Q.: Konr (2. Hälfte 12. Jh.); E.: s. presse, pressen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (presseln), Hennig (presseln)

presseln, mhd., sw. V.: Vw.: s. presselen*

pressen (1), mhd., sw. V.: nhd. pressen, auspressen, keltern; Vw.: s. abe-, ge-, īn-*, ūz-, wīn-; Hw.: s. presselen; vgl. mnl. persen, mnd. persen; Q.: Brun (1275-1276), Teichn Cranc (FB presen), BdN, NvJer, Urk; E.: ahd. pressōn* 5, sw. V. (2), pressen, keltern, drücken; s. lat. pressāre, V., drücken, pressen; vgl. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. pressen, sw. V., pressen, drücken, DW 13, 2105; L.: Lexer 161c (pressen), Hennig (pressen), WMU (pressen 2573 [1297] 4 Bel.)

pressen (2), mhd., st. N.: nhd. Pressen (N.); Q.: JvFrst (1340-1350) (FB pressen); E.: s. pressen (1); W.: s. nhd. Pressen, N., Pressen (N.), DW 13, 2105

pressestat, mhd., st. F.: nhd. Weinpresse; Q.: Urk (1307); E.: s. presse, stat; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 293 (pressestat)

pressiure, mhd., st. F.: nhd. Gedränge; Hw.: s. pressen; Q.: Suol (FB pressiure), KvWTroj (1281-1287); I.: Lw. lat. pressūra; E.: s. lat. pressūra, F., Druck, Drücken, Pressen, Keltern; vgl. lat. premere, V., drücken, schänden; idg. *per- (3), *perg-, V., schlagen, Pokorny 818; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (pressiure)

presten, mhd., st. V.: Vw.: s. bresten

pret, mhd., st. N.: Vw.: s. bret

*pretzen?, mhd., V.: Vw.: s. ge-; E.: ?

prēvende, mhd., st. F.: nhd. Pfründe; Hw.: vgl. mnd. prēbende; E.: s. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; lat. habēre, V., haben, halten; idg. *gʰabʰ-, *gʰeh₂bʰ-, V., nehmen, fassen, Pokorny 407; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527?; W.: s. nhd. Präbende, F., Präbende, DW 13, 2041; L.: Hennig (prēvende)

prēze, mhd., sw. F.: Vw.: s. breze

prēzel, mhd., sw. F.: Vw.: s. brēzel

prēzile, mhd., F.: Vw.: s. brēzile

pricke, mhd., sw. F.: nhd. „(?)“; Q.: Macc (vor 1332) (FB pricke); E.: ?; W.: nhd. DW-

prickel, mhd., st. M.: nhd. „Prickel“, Stachel, Stecheisen, Treibstecken; ÜG.: lat. stimulus Gl; Hw.: vgl. mnd. prēkel; Q.: Myst (14. Jh.), Gl; E.: s. prickelen*; W.: nhd. (ält.) Prickel, M., Prickel, DW 13, 2114; L.: Hennig (prickel), Glossenwörterbuch 465b (prickel), , EWAhd 6, 1565

prickelære*, prickeler, mhd., st. M.: nhd. „Prickler“; Q.: Cranc (1347-1359) (FB prickeler); E.: s. prickelen*; W.: nhd. (ält.) Prickler, M., Prickler, DW 13, 2114

prickelen*, prickeln, mhd., sw. V.: nhd. prickeln; ÜG.: lat. stimulare Voc; Hw.: vgl. , mnl. prikkelen, mnd. prickelen; Q.: Cranc (1347-1359) (FB prickeln), Voc; E.: s. mnd. pricken, sw. V., stechen, Kluge s. u. prickeln; germ. *prik‑, V., stechen; W.: nhd. prickeln, V., prickeln, DW 13, 2114

prickeler, mhd., st. M.: Vw.: s. prickelære*

prickeln, mhd., sw. V.: Vw.: s. prickelen*

pricken, mhd., sw. V.: nhd. prickeln, stechen; Hw.: vgl. mnd. pricken; Q.: NvJer (1331-1341); E.: mnd. pricken, sw. V., stechen, Kluge s. u. prickeln; germ. *prik‑, V., stechen; W.: nhd. (ält.) pricken, sw. V., pricken, stechen, DW 13, 2144; L.: LexerHW 2, 294 (pricken)

prīe, mhd., sw. M.: Vw.: s. brīe

prieme, priem, mhd., sw. M.: Vw.: s. breme, pfrieme

priesemēre, mhd., st. M.: Vw.: s. pfrasemære*; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (priesemēre)

priester, briester, mhd., st. M.: nhd. Priester; ÜG.: lat. presbyter BrTr, sacerdos BrTr; Vw.: s. erz-, erze-, gotes-, halp-, hōchge-, klōster-*, kōr-, liut-, messe-*, wān-; Hw.: vgl. mnl. priester, mnd. prēster; Q.: Mar (1172-1190), Lucid, Albert, RWchr, Berth, SGPr, Kreuzf, HvNst, Apk, Ot, Parad, EvB, MinnerII, EvA, Tauler, Seuse, WernhMl (FB priester), Albrecht, BrTr, JTit, KvWSilv, Nib, PassI/II, WvE, Urk; E.: ahd. priestar* 6, st. M. (a), Priester; germ. *prest-, N., Priester; s. lat. presbyter, M., Priester; gr. πρεσβύτερος (presbýteros), M., der Ältere; vgl. gr. πρέσβυς (présbys), Adj., alt, bejahrt; idg. *pres-, *pₑres, *pₑros-, Präp., vor, Pokorny 812; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Priester, M., Priester, DW 13, 2115; L.: Lexer 161c (priester), Hennig (priester), WMU (priester 164 [1272] 283 Bel.)

priesterambehte*, priesterambet, priesterammeht, mhd., st. N.: nhd. Priesteramt; Hw.: vgl. mnd. prēsterambacht; Q.: Apk (vor 1312) (FB priesterambet); E.: s. priester, ambehte; W.: nhd. Priesteramt, N., Priesteramt, DW 13, 2118; L.: Lexer 161c (preisterammeht)

priesterambet, mhd., st. N.: Vw.: s. priesterambehte*

priesterammeht, mhd., st. N.: Vw.: s. priesterambehte*

priesterære*, priesterer, mhd., st. M.: nhd. „Priesterer“, Priester; Q.: Netz (Anfang 15. Jh.); E.: s. priester; W.: nhd. (ält.) Priesterer, M., „Priesterer“, Priester, DW 13, 2114; L.: LexerHW 2, 294 (priesterer)

priesterbruoder 1, mhd., st. M.: nhd. „Priesterbruder“, Ordenspriester; Q.: NvJer, Urk (1290); E.: s. priester, bruoder; W.: nhd. (ält.) Priesterbruder, M., Priesterbruder, DW 13, 2118; L.: WMU (priesterbruoder 1199 [1290] 1 Bel.)

priesterer, mhd., st. M.: Vw.: s. priesterære*

priesterinne, priesterīn, mhd., st. F.: nhd. Priesterin; Hw.: vgl. mnd. prēsterinne; Q.: BrHoh (1. Hälfte 13. Jh.), KvWTroj; E.: s. priester; W.: nhd. Priesterin, F., Priesterin, DW 13, 2121; L.: Lexer 161c (preisterinne)

priesterleben, mhd., st. N.: nhd. Priesterleben; Q.: Renner (1290-1300); E.: s. priester, leben (3); W.: nhd. Priesterleben, N., Priesterleben, DW 13, 2122; L.: LexerHW 2, 294 (priesterleben)

priesterlich, mhd., Adj.: nhd. „priesterlich“, einem Priester gemäß; Hw.: vgl. mnl. priesterlijc, mnd. prēsterlīk; Q.: Brun, Apk, Ot, Tauler, Seuse, WernhMl (FB priesterlich), Erinn (nach 1160), RvEBarl; E.: ahd. priestarlīh* 1, Adj., priesterlich; s. priestar, līh (3); W.: nhd. priesterlich, Adj., priesterlich, priesterhaft, Priester..., DW 13, 2122; L.: Lexer 161c (priesterlich), Hennig (priesterlich)

priesterlīche, mhd., Adv.: nhd. priesterlich; Q.: Apk (FB priesterlīche), PassI/II (Ende 13. Jh.); E.: s. priesterlich; W.: nhd. priesterlich, Adv., priesterlich, DW 13, 2122; L.: Lexer 161c (priesterlīche), Hennig (preisterlīche)

priestername, mhd., st. M.: nhd. „Priestername“, Priesterwürde; Q.: Ot (1301-1319) (FB priestername); E.: s. priester, name; W.: nhd. (ält.) Priestername, M., Priestername, DW 13, 2123

priesterschaft, mhd., st. F.: nhd. Priesterschaft, Klerus, Priestertum, Priesterwürde, Priesteramt; ÜG.: lat. sacerdotium BrTr; Hw.: vgl. mnd. prēsterschop; Q.: HvNst, EvB, Tauler, Pilgerf (FB priesterschaft), BrTr, EvBeh, Frl (1276-1318), Kreuzf, MarLegPass, PassI/II, UvEtzWh; I.: Lüt. lat. sacerdotium?; E.: s. priester, schaft; W.: nhd. Priesterschaft, F., Priesterschaft, DW 13, 2124; L.: Lexer 161c (priesterschaft), Hennig (priesterschaft)

priesterstuol, mhd., st. M.: nhd. Priesterstuhl; Q.: ClosChr (1362); E.: s. priester, stuol; W.: nhd. Priesterstuhl, M., Priesterstuhl, DW 13, 2125; L.: LexerHW 2, 295 (priesterstuol)

priestertuom, mhd., st. N.: nhd. „Priestertum“, Glaubensgemeinschaft; Hw.: vgl. mnd. prēsterdōm; E.: s. priester, tuom; W.: s. nhd. Priestertum, N., Priestertum, DW 13, 2125; L.: Lexer 161c (priestertuom)

priestervüreste*, priestervürste, priesterfüreste*, mhd., sw. M.: nhd. „Priesterfürst“, Hoherpriester, Mitglied des Hohen Rates; Hw.: vgl. mnd. prēsterevörste; Q.: Gund (1290-1300), Kreuzf, HvBer, EvSPaul (FB prietservürste); E.: s. priester, vüreste; W.: nhd. (ält.) Priesterfürst, M., Priesterfürst, DW 13, 2119; L.: Lexer 161c (priestervürste)

priesterwīhe, mhd., st. F.: nhd. Priesterweihe; Q.: Berth (um 1275); E.: s. priester, wīhe; W.: nhd. Priesterweihe, F., Priesterweihe, DW 13, 2126; L.: Hennig (priesterwīhe)

primas, mhd., st. M.: nhd. Primas; Hw.: vgl. mnd. prīmās; Q.: Ot (1301-1319) (FB primas); I.: Lw. lat. prīmās; E.: s. lat. prīmās, M., „Primas“, einer der Ersten und Vornehmsten; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: s. nhd. Primas, M., Primas, DW 13, 2127

primāte, mhd., sw. M.: nhd. Primas; Q.: HvNst (um 1300), Cranc (FB primāte); E.: s. lat. prīmātus, M., erste Stelle, erster Rang, Vorrang; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: vgl. nhd. Primat, N., Primat, DW 13, 2127; L.: Lexer 436c (primāte)

prīme, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Morgengebet, Prim, Primzeit, musikalisches Intervall, kanonische Gebetsstunde, sechs Uhr morgens, Grundton; Hw.: vgl. mnd. prīme (2); Q.: (F.) Lucid, HvNst, (st. F.) LAlex, Ren, HlReg, Apk, MinnerII, Stagel, Teichn, (sw. F.) Apk (FB prīme), Albert, Eracl, Herb, HvMelk, Kolm, KvWSilv, Litan (nach 1150), PassI/II, WvRh, Urk; E.: s. lat. prīma, Adj., erste; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. (ält.) Prime, F., Prime, DW 13, 2128; R.: ze prīme: nhd. einstimmig; L.: Lexer 161c (prime), Hennig (prīme), WMU (prīme 244 [1275] 8 Bel.)

prīmeglocke, mhd., sw. F.: nhd. „Primglocke“, zur Prim läutende Glocke; Hw.: vgl. mnd. prīmeklocke; Q.: WeistGr (1483); E.: s. prīme, glocke; W.: nhd. Primglocke, F., „Primglocke“, zur Prim läutende Glocke, DW 13, 2128; L.: LexerHW 2, 295 (prîmeglocke)

prīmezīt, prīmzīt, mhd., st. F., st. N.: nhd. „Primzeit“, Zeit des Morgengebets, kanonische Gebetsstunde, sechs Uhr morgens; Hw.: vgl. mnd. prīmetīt; Q.: (st. F., st. N.), Lanc (1240-1250), Ot, KvHelmsd, EvA, Stagel, (st. F.) Tauler, WernhMl (FB prīmezīt), Hätzl, Karlmeinet, PuS, SchwPr; E.: s. prīme, zīt; W.: s. nhd. (ält.) Primzeit, F., Primzeit, DW 13, 2128; L.: Lexer 436c (prīmzīt), Hennig (prīmezīt)

prīmogenitūre, mhd., st. F.: nhd. Primogenitur, Erstgeburtsrecht; Hw.: vgl. mnd. prīmogenitūre; Q.: RWchr (um 1254) (FB prīmogenitūre); E.: s. lat. primogenitura, F., Primogenitur, Erstgeburtsrecht; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; s. lat. gignere, V., zeugen, erzeugen, gebären; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *g̑en- (1), *g̑enə-, *g̑nē-, *g̑nō-, V., erzeugen, Pokorny 373; W.: nhd. Primogenitur, N., Primogenitur, DW-; L.: Hennig (prīmogentūre)

prīmzīt, mhd., st. F.: Vw.: s. prīmezīt

prīn, mhd., st. N.: nhd. „(?)“; Q.: Teichn (1350-1365) (FB prīn); E.: Herkunft ungeklärt?

principālbrief, mhd., st. M.: nhd. ein Brief; Q.: WeistGr (1463); E.: s. lat. prīnceps, M., Erster, Vornehmster, Angesehenster; lat. prīmus, Adj., erste; lat. capere, V., fangen, fassen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527; s. mhd. brief (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 296 (principâlbrief)

principāt, prinzipāt, mhd., st. M.: nhd. „Prinzipat“, oberste erste Herrschaft, Vorherrschaft; Hw.: vgl. mnd. prīncipāt; Q.: SHort (nach 1298), HvNst (FB prinzipāt); E.: s. lat. prīncipātus, M., erste Stelle, Vorzug, hohe Stellung; vgl. lat. prīnceps, M., Erster, Vornehmster, Angesehenster; lat. prīmus, Adj., erste; lat. capere, V., fangen, fassen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527; W.: nhd. Prinzipat, M., Prinzipat, DW 13, 2130 (Principat); L.: Lexer 437a (principāt), Hennig (principāt)

pringen, mhd., anom. V.: Vw.: s. bringen

prinnen, mhd., st. V.: Vw.: s. brinnen

prinze, mhd., sw. M.: nhd. „Prinz“, Fürst, Statthalter; Vw.: s. pfaffen-; Hw.: vgl. mnl. prince, mnd. prinse; Q.: Suol, RqvI, Kreuzf, HvNst (FB prinze), Krone (um 1230), KvW, MarHimmelf, Martina, Ot, Suchenw; E.: s. afrz. prince, M., Fürst, Prinz; lat. prīnceps, M., Erster, Vornehmster, Angesehenster; lat. prīmus, Adj., erste; lat. capere, V., fangen, fassen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kap-, *kəp-, *keh₂p-, V., fassen, Pokorny 527; W.: nhd. Prinz, M., Prinz, DW 13, 2130; L.: Lexer 161c (prinze)

prinzenære 1, prinzenere, mhd., st. M.: nhd. oberster Kammerherr, oberster Verwaltungsbeamter, Würdenträger; ÜG.: lat. primicerius Gl; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: z. T. Lüt. lat. primecerius?; E.: s. prinze; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 465b (prinzenære), EWAhd 6, 1566, Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 336 (prinzenere)

prinzenere, mhd., st. M.: Vw.: s. prinzenære

prinzin, mhd., st. F.: nhd. „Prinzin“, Fürstin; Hw.: vgl. mnd. prinsinne; Q.: Hans (um 1400); E.: s. prinze; W.: nhd. (ält.) Prinzin, F., Prinzin, Fürstin, DW 13, 2132; L.: LexerHW 2, 296 (prinzin)

prinzipāt, mhd., st. M.: Vw.: s. principāt

prīol, mhd., st. M.: Vw.: s. prīor

prīolin, mhd., st. F.: Vw.: s. prīorinne

prīolinne, mhd., st. F.: Vw.: s. prīorinne

prīor, prīol, mhd., st. M.: nhd. Prior, Klostervorsteher, Stellvertreter eines Abtes; ÜG.: lat. prior BrTr; Vw.: s. sub-, under-; Hw.: vgl. mnd. prior; Q.: SGPr, SHort, HvNst, Apk, EckhV, Tauler, Seuse, Schürebr (FB prīor), BrTr, BuchdRügen, Martina (um 1293), Myst, PassI/II, ReinFu, StRAugsb, Urk; E.: s. lat. prior, M., Vorderer, Höherstehender; lat. prior, Adj. (Superl.), höchste; vgl. lat. prīmus, Adj., erste; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Prior, M., Prior, DW 13, 2132; L.: Lexer 161c (prīor), Hennig (prīor), WMU (prīor 43 [1258] 252 Bel.)

prīorambehte*, prīoramt, mhd., st. N.: nhd. „Prioramt“, Amt eines Priors; Q.: AdelhLangm, Urk (1291); E.: s. prīor, ambehte; W.: nhd. Prioramt, N., Prioramt, DW-; L.: WMU (prīoramt 1485 [1291] 1 Bel.)

prīorin, mhd., st. F.: Vw.: s. sub-, s. prīorinne; L.: Lexer 161c (prīorinne)

prīorinne, prīolinne, prīorin, prīolin, mhd., st. F.: nhd. „Priorin“, Klosterpriorin, Äbtissin; Vw.: s. sub-, under-*; Hw.: s. prīorisse; vgl. mnd. priōrinne; Q.: Berth (um 1275), SGPr (1250-1300), SHort, HvNst, MinnerII, Tauler, Stagel, Pilgerf, Schürebr (FB prīorinne), Urk (1274); E.: s. prior; W.: nhd. Priorin, F., Priorin, DW 13, 2133; L.: Lexer 161c (prīorinne), Hennig (prīorin), WMU (prīorinne 219 [1274] 411 Bel.)

prīorisse, mhd., st. F.: nhd. Priorin; Hw.: s. prīorinne; vgl. mnd. priōrisse; Q.: Urk (1279); E.: s. mlat. priorissa, F., Priorin; s. mhd. prīor; W.: vgl. nhd. Priorin, F., Priorin, DW 13, 2133; L.: WMU (prīorisse N160 [1279] 1 Bel.)

priorse, mhd., F.: nhd. Priorin; Q.: RqvII (FB priorse); E.: s. prīor; W.: nhd. DW-

prīs, brīs, mhd., st. M.: nhd. Lob, Ruhm, Ehre, Ansehen, guter Ruf, Wert, Würde, Preis, Herrlichkeit, Siegespreis, Kampfespreis, Ruhmestat, Sieg, Preiswertes, preiswerte Beschaffenheit, Tat, Ansehen; Vw.: s. ēren-, misse-, sunder-, un-, vröuden-; Hw.: vgl. mnd. prīs (1); Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, LAlex (1150-1170), Eilh, LBarl, Heimesf, Ren, RWh, RWchr2, RWchr3, RWchr5, StrAmis, ErzIII, LvReg, Enik, HTrist, HBir, Vät, Kreuzf, HvNst, WvÖst, Ot, Hiob, Seuse (FB prīs), Bit, Elis, Kudr, Parz; E.: s. frz. prix, M., Preis; lat. pretium, N., Wert, Preis; idg. *preti, *proti, Präp., gegenüber; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Preis, M., Preis, DW 13 2086; R.: nāch prīse: nhd. preiswert, vorzüglich; R.: ze prīse: nhd. preiswert, vorzüglich; R.: bī prīse: nhd. beim Preise (?); L.: Lexer 161c (prīs), Lexer 437a (prīs), Hennig (prīs)

prīsære*, prīser, mhd., st. M.: nhd. „Preiser“, Preisender, Lobpreiser; Hw.: vgl. mnd. prīsære*; Q.: Suol1, RqvI, RqvII, EvSPaul (FB prīsære), Frl (1276-1318); E.: s. prīsen; W.: nhd. Preiser, M., Preiser, DW 13, 2096; L.: Hennig (prīser)

prīsant, mhd., st. M., N.: Vw.: s. prēsant (1)

prīsanten, mhd., sw. V.: nhd. präsentieren, ehrerbietig darbringen, darbieten; Q.: Suol (FB prīsanten), Trist (um 1210); E.: s. mfrz. présenter, V., präsentieren; lat. praesentāre, V., gegenwärtig machen; vgl. lat. praesēns, Adj., gegenwärtig; lat. prae, Präp., voran, voraus; lat. esse, V., sein (V.); idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *es-, V., sein (V.), Pokorny 340; W.: vgl. nhd. präsentieren, V., präsentieren, DW 13, 2071; L.: Lexer 161c (prīsanten), Hennig (prīsanten)

prīsbejac, mhd., st. M.: nhd. Ruhmgewinn, Ehrgewinn; Q.: Suol, RqvI, TvKulm (1331), Hiob, HistAE, Teichn (FB prīsbejac), Kolm, Suchenw; E.: s. prīs, bejac, jagen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (prīsbejac), Hennig (prīsbejac)

*prīsbejagen? (1), mhd., sw. V.: nhd. Ruhm erwerben; E.: s. prīs, be, jagen; W.: nhd. DW-

prīsbejagen (2), mhd., st. N.: nhd. Ruhmerwerben; E.: s. prīsbejac; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prīsbejagen)

prīse, mhd., Adj.: nhd. preiswürdig; Q.: HvNst (um 1300) (FB prīse); E.: s. prīs; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (prīse)

prisel (1), prīsel, mhd., st. N.: nhd. roter Farbstoff aus Brasilholz, Brasilienholz; Hw.: s. prisilje; Q.: Suol, HTrist (1285-1290) (FB prīsel); E.: s. prisilje; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (prisilje), Hennig (prisel)

prisel (2), mhd., N.: Vw.: s. prisilje

prīselōs, mhd., Adj.: nhd. „preislos“, ohne Preis seiend; Q.: Ren (nach 1243); E.: s. prīs, lōs (1); W.: nhd. preislos, Adj., „preislos“, ohne Preis seiend, DW 13, 2098; L.: LexerHW 2, 297 (prîselôs)

prīsen (1), brīsen, mhd., sw. V.: nhd. preisen, erhören, rühmen, loben, ehren, verherrlichen, einschätzen, beurteilen, zur Ehre anrechnen, hoch anrechnen, für ehrenvoll erklären, danken, schmücken, auszeichnen mit, zureden zu, hochstellen, lobenswert machen, sich anmaßend benehmen, Selbstgefühl zeigen; Vw.: s. en-, ge-, über-, un-, under-, ver-, vol-; Hw.: vgl. mnd. prīsen (1); Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, Mar (1172-1190), LBarl, RWh, RWchr2, StrAmis, ErzIII, LvReg, HTrist, GTroj, Kreuzf, HvBurg, Apk, Ot, EckhII, TvKulm, KvHelmsd, EvB, Seuse, SAlex, WernhMl (FB prīsen), Albrecht, ErnstD, Goldem, JSigen, Kudr, Parz, PassI/II, Virg, WolfdD, Urk; E.: s. frz. priser; W.: nhd. preisen, V., preisen, DW 13, 2093; R.: sich prīsen mit: nhd. sich auszeichnen durch; R.: sīnen līp prīsen: nhd. sich brüsten mit; L.: Lexer 161c (prīsen), Lexer 437a (prīsen), Hennig (prīsen), WMU (prīsen 2345 [1296] 1 Bel.)

prīsen (2), mhd., sw. V.: Vw.: s. brīsen

prīsen (3), mhd., st. N.: nhd. Preisen, Lob; Q.: TvKulm (FB prīsen), Iw (um 1200); E.: s. prīsen (1); W.: nhd. Preisen, N., Preisen (N.), DW 13, 2093

*prīsende?, mhd., (Part. Präs.=)Adj.: nhd. preisend; Vw.: s. hōch-; E.: s. prīsen; W.: nhd. preisend, Adj., preisend, DW-

prīsent, mhd., st. M., st. F., st. N.: Vw.: s. prēsant (1)

*prīset?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. ge-; E.: s. prīsen; W.: nhd. DW-

prīsgemach, mhd., st. N.: nhd. „Preisgemach“, Zuflucht für den Ruhm; Q.: Suol (FB prīsgemach), Frl (1276-1318); E.: s. prīs, gemach; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prīsgemach)

prīsic, mhd., Adj.: nhd. „preisig“, Preis betreffend; Q.: RqvI (FB prīsic); E.: s. prise; W.: nhd. DW-

prisilje, mhd., st. N.: nhd. Brasil, Brasilienholz; Hw.: vgl. mnd. brasiligen; Q.: Minneb (FB prisilje), Frl, JTit (3. Viertel 13. Jh.); I.: Lw. mlat. prisilium; E.: s. mlat. prisilium?; W.: nhd. DW-

prisiljenholz, mhd., st. N.: nhd. Brasilienholz; Hw.: vgl. mnd. brasiligenholt; Q.: RqvII (bresilienhoultz) (FB prisiljenholz), Barth (13.-15. Jh.); E.: s. prisilje, holz; W.: nhd. DW-

prisiljenrōt, mhd., st. N.: nhd. Brasilienholzrot; Q.: Hätzl (1471); E.: s. prisilje, rōt (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 298 (prisiljenrôt)

prisiljenvarwe, prisiljenfarwe*, mhd., st. F.: nhd. Brasilienfarbe; Hw.: vgl. mnd. brasiligenvarwe; Q.: Minneb (um 1340) (FB prisiljenvarwe); E.: s. prisilje, varwe; W.: nhd. DW-

prīsīn, mhd., st. N.: nhd. Brasilholz; Q.: Suol (FB prīsīn), Parz (1200-1210); E.: s. prisilje; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prīsīn)

prīslich, brīslich, mhd., Adj.: nhd. „preislich“, preiswürdig, ruhmreich, ehrenvoll, herrlich; Vw.: s. un-; Q.: Suol, RqvI, RqvII, RWchr (FB prīslich), Frl, PassI/II, RvEGer (1215-1225), TürlWh; E.: s. prīsen, lich; W.: nhd. preislich, Adj., preislich, DW 13, 2097; L.: Lexer 161c (prīslich), Hennig (prīslich)

prīslīche, brīslīche, mhd., Adv.: nhd. „preislich“, preiswürdig, herrlich, ruhmreich, ehrenvoll; Q.: Pal, Suol1, RqvI, HTrist, Ot (FB prīslīche), Dietr, Er (um 1185), Iw, NvJer, Trist, UvZLanz; E.: s. prīslich; W.: nhd. preislich, Adv., preislich, DW 13, 2097; L.: Lexer 161c (prīslīche), Hennig (prīslīche)

prīslīchen, mhd., Adv.: nhd. „preislich“, preiswürdig, herrlich, ruhmreich, ehrenvoll; Q.: s. prīslīche; E.: s. prīslich; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 298 (prîslîchen)

prīsliet, mhd., st. N.: nhd. Preislied; Q.: Kolm (um 1460); E.: s. prīs, liet (1); W.: nhd. Preislied, N., Preislied, DW 13, 2098; L.: LexerHW 2, 298 (prîsliet)

prīsschühel, brīsschühel, mhd., st. N.: nhd. Schnürschuh, Huf; E.: s. prīs, schühel; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prīsschühel)

prisūn, prisūne, brisūn, mhd., st. N.: nhd. Gefängnis; Hw.: vgl. mnd. presūn; Q.: Suol, RqvI, RqvII Ren, RAlex, LvReg, (FB prisūn), Karlmeinet, Martina, TürlWh, UvZLanz (nach 1193), Wh, Urk; E.: s. afrz. prisuon, Sb., Gefängnis; lat. prēnsio, F., Anfallen, Ergreifen; s. lat. praehendere, prehendere, V., fassen, anfassen, angreifen; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. *handere, V., fassen; gr. χανδάνειν (chandánein), V., fassen; idg. *gʰend-, V., fassen, ergreifen, Pokorny 437; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 161c (prisūn), WMU (prisūn 33 [1255] 2 Bel.)

prisūnære*, prisūner, mhd., st. M.: nhd. Gefangener; Q.: RqvI, HvBer (1325-1330) (FB prisūner); E.: s. prisūn; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 437a (prisūner)

prisūne, mhd., st. F.: Vw.: s. prisūn

prisūner, mhd., st. M.: Vw.: s. prisūnære

prīteln, mhd., sw. V.: Vw.: s. brītelen

priune, mhd., st. F.: Vw.: s. briune

priuwen, mhd., st. V.: Vw.: s. briuwen

Priuze, mhd., sw. M.: nhd. Preuße; Hw.: vgl. mnd. prūsse; Q.: Seuse (FB Priuze), BdN, Bit, Dietr, Helbl, KchrD (4. Viertel 12. Jh.), NvJer, Renner, Virg; E.: von der Eigenbezeichnung Prusei, Bedeutung nicht sicher geklärt; W.: nhd. Preuße, M., Preuße, DW-

Priuzen, Prūscen, mhd., N.=ON: nhd. Preußen (N.); Hw.: vgl. mnd. Prūssen; E.: s. Priuze; W.: nhd. Preußen, N.=ON, Preußen, DW-; L.: Hennig (Priuzen)

Priuzenlant, mhd., st. N.: nhd. „Preußenland“, Preußen (N.); E.: s. Priuzen, lant; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (Priuzenlant)

Priuzenvart, Priuzenfart*, mhd., st. F.: nhd. „Preußenfahrt“, Kreuzzug nach Preußen; E.: s. Priuzen, vart; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (Priuzenvart)

priuzisch, mhd., Adj.: nhd. preußisch; Hw.: vgl. mnd. prūssisch; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. Priuze; W.: nhd. preußisch, Adj., preußisch, DW-; L.: LexerHW 2, 299 (priuzisch)

privāt, mhd., st. N.: Vw.: s. privēt

privāte, mhd., sw. M.: Vw.: s. privēt

privēt, privāt, mhd., st. N.: nhd. „Privet“, Abtritt, Abort; Hw.: s. privēte; vgl. mnd. prīvāt (1); Q.: RqvI, DSp (um 1275) (FB privēt), HvNst, SchwSp, Tuch; E.: s. afrz. priveit, mlat. privata, lat. privāre, V., berauben, befreien; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. (ält.) Privet, N., Privet, DW 13, 2140; L.: Lexer 161c (privēt), Hennig (privēt)

privēte, privāte, mhd., sw. N.: nhd. „Privet“, Abtritt; Hw.: s. privēt; Q.: SchwSp (1278), Urk; E.: s. afz. priveit, mlat. privata, lat. privāre, V., berauben, befreien; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. (ält.) Privet, N., Privet, DW 13, 2140; L.: Lexer 161c (privēt), WMU (privēte 2736 [1297] 2 Bel.)

privētenrūmære*, privētenrūmer, mhd., st. M.: nhd. Abtritträumer; Q.: Beh (1462-1465); E.: s. privēte, rūmen (1); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 299 (privêtenrûmer)

privētenrūmer, mhd., st. M.: Vw.: s. privētenrūmære*

privētgroube, mhd., F.: nhd. Abortgrub“, Senkgrube; Q.: RqvII (FB privētgruobe); E.: s. privēt, gruobe; W.: nhd. DW-

privieren, mhd., sw. V.: nhd. berauben; Hw.: vgl. mnd. prīvēren; Q.: Suol1 (FB privieren), LexerHW (1462); E.: s. lat. prīvāre, V., berauben, befreien; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per‑ (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. DW-

prīvilēge, mhd., st. N., sw. N.: Vw.: s. privilēgje

privilēgen, mhd., sw. V.: nhd. „privilegieren“, als Vorrecht übertragen (V.), durch ein Privileg übertragen (V.); Hw.: vgl. mnd. prīvilēgēren; Q.: Suol, RWchr (um 1254) (FB privilēgen); E.: s. lat. prīvīlēgium, N., Ausnahmegesetz, Vorrecht, Privileg; vgl. lat. prīvus, Adj., eigen, besondere; lat. lēx, F., Wortformel, Gesetz; lat. lēgāre, V., absenden, gesetztlich verfügen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leg̑-, V., sammeln, zusammenlesen, Pokorny 658; W.: vgl. nhd. priviligieren, V., priviligieren, DW 13, 2140; L.: Lexer 161c (privilēgen), Hennig (privilēgen)

privilēgje, privileigje, privileie, privileige, prīvilēge, mhd., st. N., sw. N.: nhd. Freibrief, Privileg; Hw.: s. prīvilēge; vgl. mnd. prīvilēgie; Q.: Suol, RqvII, Ren (nach 1243), MinnerI (FB privilēgje), Kichrb, Martina, NvJer, Urk; I.: Lw. lat. prīvīlēgium; E.: s. lat. prīvīlēgium, N., Ausnahmegesetz, Vorrecht, Privileg; vgl. lat. prīvus, Adj., eigen, besondere; lat. lēx, F., Wortformel, Gesetz; lat. lēgāre, V., absenden, gesetztlich verfügen; vgl. idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leg̑-, V., sammeln, zusammenlesen, Pokorny 658; W.: s. nhd. Privileg, N., Privileg, DW 13, 2140; L.: Lexer 161c (privilegje), WMU (prīvilēge 1820 [1293] 2 Bel.)

privileie, mhd., st. N.: Vw.: s. privilēgje

privileige, mhd., st. N.: Vw.: s. privilēgje

probacīe, mhd., st. F.: nhd. Probezeit, Prüfung; Hw.: vgl. mnd. probātie; Q.: Suol1 (FB probacīe); E.: s. lat. probātio, F., Prüfung, Erprobung, Probe; vgl. lat. probāre, V., anerkennen, prüfen, billigen; lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (probacīe)

probande, mhd., st. F.: Vw.: s. profant

prōbe, mhd., st. F.: nhd. Probe; Hw.: vgl. mnd. prōbe, prȫve (1); Q.: LexerHW (1434); I.: Lw. lat. proba; E.: s. lat. proba, F., Prüfung, Versuch, Probe; vgl. lat. probāre, V., anerkennen, prüfen, billigen; lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. Probe, F., Probe, DW 13, 2140; L.: LexerHW 2, 299 (prôbe)

probeljār, mhd., st. N.: nhd. Probejahr; Hw.: vgl. mnd. prȫveljār; Q.: MinnerII (um 1340) (FB probeljār); E.: s. probieren, jār; W.: s. nhd. Probejahr, N., Probejahr, DW 13, 2146

probest, mhd., st. M.: Vw.: s. brobest

probestichīn, mhd., st. N.: Vw.: s. brobestichīn*

probestie, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe

probestīe*, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe

probiande, mhd., st. F.: Vw.: s. profant

probierære*, probierer, mhd., st. M.: nhd. „Probierer“, Prüfer der Münze; Q.: LexerHW (1443); E.: s. probieren; W.: nhd. Probierer, M., Probierer, Prüfer, DW 13, 2151; L.: LexerHW 2, 299 (probierer)

probieren, mhd., sw. V.: nhd. probieren, beweisen, prüfen, sich erweisen als, darlegen, zeigen; Hw.: vgl. mnd. brobēren, probēren; Q.: Suol, RqvI, Minneb, Teichn1, Schürebr (FB probieren), Frl (1276-1318); E.: s. lat. probāre, V., anerkenne, prüfen, billigen; vgl. lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. probieren, V., probieren, DW 13, 2150; L.: Lexer 437a (probieren)

probierer, mhd., st. M.: Vw.: s. probierære*

probiste, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe

problēm, mhd., st. N.: nhd. Problem; E.: s. lat. problēma, N., Problem, gestellte Aufgabe; gr. πρόβλημα (próblēma), F., Vorgelegtes; vgl. gr. προβάλλειν (probállein), V., vorwerfen, vorhalten; gr. πρό (pró), Adv., Präf., vor; gr. βάλλειν (bállein), V., werfen; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *gᵘ̯el- (2), *gᵘ̯elə-, *gᵘ̯lē-, V., träufeln, quellen, werfen, Pokorny 471; W.: nhd. Problem, N., Problem, DW 13, 2154; L.: Lexer 161c (problēm)

probs, probse, mhd., st. M., sw. M.: nhd. Spross; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (probs)

probsen, prozzen, mhd., sw. V.: nhd. sprossen; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (probsen)

probst, mhd., st. M.: Vw.: s. brobest

probstīe, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe

process (1), mhd., st. M.: nhd. „Prozess“, Erlass, Gerichtsentscheidung; Hw.: vgl. mnd. prōces (1); Q.: Chr, LexerHW (1410), Rcsp, Urk; I.: Lw. lat. prōcessus; E.: s. lat. prōcessus, M., Vorwörtsrücken, Vorrücken; s. lat. prōcēdere, V., vorwärtsgehen, fortgehen; lat. prō, Präp., vor, für; lat. cēdere, V., gehen, treten, passieren; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *sed- (B), V., gehen, Pokorny 887?; W.: s. nhd. Prozess, M., Prozess, DW 13, 2155 (Process); L.: Lexer 161c (process)

process (2), mhd., st. F.: Vw.: s. processīe

processe, mhd., st. F.: Vw.: s. processīe

processīe, processe, process, processje, mhd., st. F.: nhd. Prozession; Hw.: s. processiōne; vgl. mnd. prōcessie; Q.: Loheng (1283); I.: Lw. lat. prōcessio; E.: s. lat. prōcessio, Vorrücken, Ausrücken; s. lat. prōcēdere, V., vorwärtsgehen, fortgehen; lat. prō, Präp., vor, für; lat. cēdere, V., gehen, treten, passieren; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *sed- (B), V., gehen, Pokorny 887?; W.: s. nhd. Prozession, F., Prozession, DW 13, 2157; L.: Lexer 161c (processe), Hennig (processīe)

processiōne, procession, mhd., st. F.: nhd. „Voranschreiten“, Prozession; Hw.: s. processīe, vgl. mnd. prōcessiōn; Q.: Suol1, Gund (FB processiōne), Ren (FB processje), EbvErf (um 1220), MarLegPass, PassI/II, Urk; I.: Lw. lat. prōcessio; E.: s. lat. prōcessio, Vorrücken, Ausrücken; s. lat. prōcēdere, V., vorwärtsgehen, fortgehen; lat. prō, Präp., vor, für; lat. cēdere, V., gehen, treten, passieren; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *sed- (B), V., gehen, Pokorny 887?; W.: vgl. nhd. Prozession, F., Prozession, DW 13, 2157; L.: Lexer 161c (processje), Hennig (processīe), WMU (processiōne 1651 [1292] 4 Bel.)

processje, mhd., st. F.: Vw.: s. processīe

procurāte, mhd., sw. M.: nhd. „Prokurator“; Q.: MinnerII (um 1340) (FB procurāte), Netz; E.: s. lat. prōcūrāre, V., Sorge tragen, besorgen, abwarten; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. cūrāre, V., sich angelegen sein lassen, sich kümmern, sich sorgen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kois-?, V., sorgen?, Pokorny 611; W.: nhd. DW-

procurātor 3, mhd., st. M.: nhd. Prokurator, Verwalter des klösterlichen Gutes; Hw.: vgl. mnd. prōkūrātor; Q.: Urk (1276); I.: Lw. lat. prōcūrātor; E.: s. lat. prōcūrātor, M., Besorger, Verwalter; vgl. lat. prōcūrāre, V., Sorge tragen, besorgen, abwarten; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. cūrāre, V., sich angelegen sein lassen, sich kümmern, sich sorgen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kois-?, V., sorgen?, Pokorny 611; W.: nhd. Prokurator, M., Prokurator, DW-; L.: WMU (procurātor N138 [1276] 3 Bel.)

procuratorinne*, mhd., st. F.: Vw.: s. procurātrin

procurātrinne* 1, procurātorin, procuratorinne*, mhd., st. F.: nhd. Prokuratorin, Verwalterin des klösterlichen Gutes; Q.: Urk (1290); E.: s. procurātor; W.: nhd. Prokuratorin, F., Prokuratorin, DW-; L.: WMU (procurātrin 1228 [1290] 1 Bel.)

procurieren, mhd., sw. V.: nhd. „prokurieren“, Prokurator sein (V.); Hw.: vgl. mnd. prōkūrēren; Q.: EvA (vor 1350) (FB procurieren); E.: s. lat. prōcūrāre, V., Sorge tragen, besorgen, abwarten; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. cūrāre, V., sich angelegen sein lassen, sich kümmern, sich sorgen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *kois-?, V., sorgen?, Pokorny 611; W.: nhd. DW-

prōde, mhd., Adj.: Vw.: s. brœde

prodischolar, mhd., Sb.: nhd. eine Speise; Q.: Suol (FB prodischolar), JTit (3. Viertel 13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

profant, probande, probiande, mhd., probande, probiande, mmd., st. F.: nhd. Proviant; Hw.: vgl. mnd. prōvande, prōvant; Q.: PuS (Mitte 15. Jh.); E.: s. lat. proviantus (?); s. lat. prōvidēre, V., vor sich sehen, in der Ferne sehen; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. vidēre, V., sehen, erkennen können; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: s. nhd. Proviant, M., Proviant, DW 13, 2178; L.: Lexer 161c (profant)

professe 1, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Professe, Ordensfrau die ihr Gelübde abgelegt hat; Hw.: vgl. mnd. professe; Q.: Urk (1276); E.: s. lat. profitērī, V., öffentlich angeben; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. fatērī, V., bekennen, gestehen, einräumen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh-, *bʰah-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: vgl. nhd. (ält.) Profess, M., Profess, Ordensgelübde, DW 13, 2159; L.: WMU (professe 287 [1276] 1 Bel.)

profēte, mhd., sw. M.: Vw.: s. prophēte

profit, mhd., st. N.: nhd. Profit, Gewinn; Hw.: vgl. mnd. profīt; Q.: RqvII (FB profit); E.: s. afrz. profit, porfit, Sb., Gewinn; mlat. præfectus, M., Nutzen (M.), Vorteil; vgl. lat. præficere, V., vorwärts kommen; lat. præ, Präp., vor, für; lat. facere, V., machen, tun; idg. *pro, *præ, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per‑ (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *dʰÐ‑ (2), *dʰeh-, V., setzen, stellen, legen, Pokorny 235; W.: s. nhd. Profit, M., Profit, DW 13, 2162

progen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brogen

prologe, mhd., sw. M.: nhd. Prolog, Vorrede; Hw.: vgl. mnd. prologus; Q.: Seuse (prologus) (FB prologe), HvFritzlHl, KvWTroj (1281-1287); I.: Lw. lat. prologus; E.: s. lat. prologus, M., Prolog, Vorrede, Vorredner; gr. πρόλογος (prólogos), M., Prolog, Vorrede; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. λόγος (lógos), M., Sprechen, Wort, Rede, Maß, Berechnung, Vernunft; gr. λέγειν (légein), V., zählen, berechnen; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *leg̑-, V., sammeln, zusammenlesen, Pokorny 658; W.: nhd. Prolog, M., Prolog, DW 13, 2163; L.: Lexer 162a (prologe), Hennig (prologe)

promsen, mhd., sw. V.: nhd. brummen, summen, brüllen, tönen; E.: ahd. brummen* 1, sw. V. (1), schreien, ranzen, röhren; s. germ. *breman, st. V., brüllen; idg. *bʰerem- (2), V., brummen, summen, Pokorny 142; vgl. idg. *bʰer- (4), V., brummen, summen, Pokorny 135; W.: vgl. nhd. brummen, sw. V., brüllen, brummen, DW 2, 428; L.: Hennig (brummen)

pronieren, mhd., sw. V.: nhd. hervorbringen; Q.: Suol (FB pronieren); E.: s. lat. prōnus, Adj., vorwärts geneigt, schräg; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (pronieren)

properheit, mhd., st. F.: nhd. „Properheit“, Eigenheit, Eigenschaft; Q.: RqvI, EckhII (vor 1326) (FB properheit); E.: s. lat. proprius, Adj., auschließlich, eigen, eigentümlich; vgl. lat. prō, Präp., Adv., vor, für, zugunsten, statt; idg. *pro, *præ, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per‑ (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; und von idg. *pýt›r, *pýt›, *phtḗr, M., Vater, Pokorny 829; vgl. idg. *põ‑, *põt‑, *pý‑, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; s. mhd. heit; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (properheit), Hennig (properheit)

prophecīe, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. prophetīe

prophēcien, mhd., sw. V.: nhd. prophezeien, weissagen; E.: s. lat. prophētāre, V., prophezeien, weissagen; vgl. lat. prophēta, M., Weissager, Prophet; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh-, *bʰah-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. prophezeien, V., prophezeien, DW 13, 2168; L.: Hennig (prophētieren)

prophēte, profēte, mhd., sw. M.: nhd. Prophet; ÜG.: lat. propheta BrTr; Vw.: s. hōch-, pseudo-, wān-*; Hw.: vgl. mnl. profete, mnd. profēte (1); Q.: RWchr5, ErzIII, Enik, Brun, SGPr, Vät, SHort, HvNst, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, Parad, KvHelmsd, EvB, Minneb, EvA, Tauler, Seuse, Teichn (FB prophēte), BrTr, Heimesf (1200-1210), KvWTroj, Myst, PassI/II, Reinfr, RvEBarl, RvEGer; E.: ahd. propheta 2, M., Prophet; s. lat. prophēta, M., Weissager, Prophet; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh-, *bʰah-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. Prophet, M., Prophet, Verkünder der Zukunft, Lehre der Propheten, DW 13, 2166; L.: Lexer 162a (prophēte), Hennig (prophēte)

prophēten, mhd., sw. V.: nhd. „prophezeien“; Q.: Cranc (1347-1359) (FB prophēten); E.: s. prophēte; W.: nhd. DW-

prophētentanz, mhd., st. M.: nhd. Name eines Tones (M.) (2); Q.: Kolm (um 1460); E.: s. prophēte, tanz; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 301 (prophêtentanz)

prophētenwerc, mhd., st. N.: nhd. Prophetenwerk; Q.: Macc (vor 1332) (FB prophētenwerc); E.: s. prophēte, werc; W.: nhd. Prophetenwerk, N., Prophetenwerk, DW-

prophētīe, prophēcīe, prophēzie, mhd., sw. F., st. F.: nhd. „Prophetie“, Prophezeiung, Weissagung; Hw.: vgl. mnd. profētīe; Q.: Suol1, RqvI, RqvII, Ot (F.), Heimesf (1200-1210), RWchr, DvAStaff, Brun, Apk, Teichn (st. F.), TvKulm, Tauler, WernhMl (sw. F.) (FB prophetīe), KvWTroj, Reinfr, RvEBarl; I.: Lw. lat. prophētīa; E.: s. lat. prophētīa, F., Weissagung; gr. προφητεία (profēteía), F., Weissagung; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh-, *bʰah-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. Prophetie, F., Prophetie, DW-; L.: Lexer 162a (prophetīe), Hennig (prophētīe)

prophetīen, mhd., sw. V.: nhd. prophezeien; Hw.: s. prophēzien; vgl. mnd. profētien; Q.: Suol (FB prophetīen); E.: s. prophēte; W.: vgl. nhd. prophezeien, V., prophezeien, DW 13, 2168

prophētieren, prophēzieren, mhd., sw. V.: nhd. prophezeien, weissagen; Hw.: vgl. mnd. profētēren; Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, RWchr, TvKulm, EvB (FB prophētieren), PassI/II, RhMl (1220-1230), RvEBarl; E.: s. lat. prophētāre, V., prophezeien, weissagen; vgl. lat. prophēta, M., Weissager, Prophet; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh-, *bʰah-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (prophetieren), Hennig (prophētieren)

prophētinne, prophētīn, mhd., st. F.: nhd. Prophetin; Hw.: vgl. mnd. profētinne; Q.: KvHelmsd (nach 1330), EvA (FB prophētinne); E.: s. prophēte; W.: nhd. Prophetin, F., Prophetin, DW 13, 2167; L.: Lexer 162a (prophētin)

prophētisch, mhd., Adj.: nhd. prophetisch; Hw.: vgl. mnd. profētisch; Q.: EvBeh (1343); E.: s. prophēte; W.: nhd. prophetisch, Adj., prophetisch, DW 13, 2167; L.: LexerHW 2, 301 (prophêtisch)

prophetisse, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. prophētisse

prophētisse, prophetisse, mhd., st. F., sw. F.: nhd. Prophetin; Hw.: vgl. mnd. profētisse; Q.: RWchr, Apk, EvB (FB prophētisse), Elis, EvBeh, Myst, NvJer, Parz (1200-1210); I.: Lw. lat. prophētissa; E.: s. lat. prophētissa, F., Prophetin; vgl. lat. prophēta, M., Weissager, Prophet; gr. προφήτης (prophḗtes), M., Ausleger, Verkündiger; vgl. gr. πρό (pró), Präp., Adv., vor; gr. φάναι (phánai), V., sagen, erklären; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *bʰā- (2), *bʰeh-, *bʰah-, V., sprechen, Pokorny 105; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (prophetisse), Hennig (prophētisse)

prophētissunge, mhd., st. F.: nhd. Prophezeiung; Q.: Gnadenl (1390?) (FB prophētissunge); E.: s. prophēte, prophētieren; W.: vgl. nhd. Prophezeiung, F., Prophezeiung, DW 13, 2168

prophētizieren, mhd., sw. V.: nhd. prophezeien; Hw.: vgl. mnd. profētisēren; Q.: RqvI, EvSPaul (1300-1350) (FB prophētizieren), Erlös; E.: s. prophēte, prophētieren; W.: s. nhd. prophetisieren, sw. V., prophetisieren, DW 13, 2167?

prophezīe, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. prophetīe

prophezīen, mhd., sw. V.: nhd. „prophezeien“; Q.: Suol, RqvI, RqvII (FB prophezīen), EvBeh (1343); E.: s. prophēte, prophētieren; W.: nhd. prophezeien, V., prophezeien, DW 13, 2168

prophēzieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. prophētieren

prophezīunge, mhd., st. F.: nhd. Prophezeiung; ÜG.: lat. prophetia STheol; Hw.: vgl. mnd. provēzīunc; Q.: RqvI, RqvII, STheol (nach 1323), Gnadenl (FB prophezīunge), EvBeh; I.: Lw. lat. prophetia?; E.: s. prophezīen; W.: nhd. Prophezeiung, F., Prophezeiung, DW 13, 2168

proportionieret, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: nhd. proportioniert; Q.: LS (1430-1440); E.: s. lat. prōportio, F., Proportion, Ebenmaß, ähnliches Verhältnis; vgl. lat. prō (1), Präp., Adv., vor, für, zugunsten, statt; s. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; lat. portio, F., Abteilung, Teil, Anteil, Verhältnis, Proportion; s. idg. *per- (2C), V., verkaufen, bringen, Pokorny 817; W.: nhd. proportioniert, (Part. Prät.=)Adj., proportioniert, DW-; L.: LexerHW 2, 301 (proportionieret)

proprīētārīe, mhd., st. M.: nhd. Eigentümer; E.: afrz. propriétaire, M., Eigentümer; lat. proprietārius, M., Eigentumsherr, Eigentümer; vgl. lat. proprius, Adj., ausschließlich, eigen, eigentümlich; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *pətḗr, *pətḗ, *phtḗr, M., Vater, Pokorny 829; vgl. idg. *pā-, *pāt-, *pə-, *peh-, *pah-, V., füttern, nähren, weiden, Pokorny 787; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (proprīētārīe)

prōse, mhd., F.: nhd. Prosa; Hw.: vgl. mnl. prose, mnd. prōse; Q.: Hans (um 1400); I.: Lw. lat. prōsa; E.: s. ahd. prōsa* 1, sw. F. (n), Prosa; lat. prōsa, F., Prosa; vgl. lat. prōrsus (2), Adj., vor sich hin, geradeaus gekehrt; lat. prō, Präp., vor, für; lat. versus, M., Linie, Reihe, Zeile; idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯ert-, V., drehen, wenden, Pokorny 1156; vgl. idg. *u̯er- (3), V., drehen, biegen, Pokorny 1152; W.: s. nhd. Prosa, F., Prosa, DW 13, 2170; L.: LexerHW 2, 301 (prôse)

prostet, mhd., st. M.: nhd. Klostervogtei; Q.: RqvII (FB prostet); E.: s. lat. propositus, pro, porre; W.: nhd. DW-

prosunne, mhd., F.: Vw.: s. busīne

prōt, mhd., st. N.: Vw.: s. brōt

protestieren, mhd., sw. V.: nhd. protestieren, öffentlich erklären; Hw.: vgl. mnd. prōtēstēren; Q.: RqvII (FB protestieren); E.: s. lat. prōtēstārī, V., öffentlich bezeugen, öffentlich dartun; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. tēstārī, V., bezeugen; lat. tēstis, M., Zeuge, wer als Dritter (und Zeuge) bei zwei Streitenden steht; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *trei-, Num. Kard., drei, Pokorny 1090; idg. *stā-, *stə-, *stāu-, *stū̆-, V., stehen, stellen, Pokorny 1004; W.: s. nhd. protestieren, V., protestieren, DW 13, 2175

prouchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brouchen

proveance, mhd., sw. M., sw. F.: nhd. Proviant; Hw.: vgl. mnd. prōvande; Q.: Pilgerf (1390?) (FB proveance); E.: s. lat. prōvidēre, V., vor sich sehen, in der Ferne sehen; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. vidēre, V., sehen, erkennen können; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: vgl. nhd. Proviant, M., Proviant, DW 13, 2178

Provence, mhd., st. F.: nhd. Provence; E.: s. lat. prōvincia, F., Geschäftskreis, Wirkungskreis, Aufgabe, Auftrag; vgl. idg. *prō̆u̯o-, Präp., vorwärts, vorn, Pokorny 815?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: nhd. Provence, F., Provence, DW-; L.: Lexer (Provence)

provestekīn, mhd., st. N.: Vw.: s. brobestichīn*

provestie, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe

provestīe, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestīe

provestinne, mhd., st. F.: Vw.: s. brobestinne

providieren, mhd., sw. V.: nhd. „providieren“, versorgen; Hw.: vgl. mnd. prōvidēren; Q.: RqvII (FB providieren); E.: s. lat. prōvidēre, V., vor sich sehen, in der Ferne sehen; vgl. lat. prō, Präp., vor, für; lat. vidēre, V., sehen, erkennen können; vgl. idg. *pro, *prō, Präp., vorwärts, vorn, voran, Pokorny 813; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; idg. *u̯eid- (2), *u̯edi-, *udi-, V., sehen, erblicken, finden, Pokorny 1125; vgl. idg. *au̯- (8), *au̯ēi-, V., sinnlich wahrnehmen, auffassen, Pokorny 78; W.: nhd. (ält.) providieren, V., providieren, DW 13, 2179

provinciāl, provinciāle, mhd., st. M.: nhd. Provinzial, geistlicher Würdenträger, Vorsteher einer Ordensprovinz; Hw.: vgl. mnd. prōvinciāl; Q.: MinnerI (FB provinciāl), Netz, WvÖst, Urk (1287); E.: s. lat. provinciālis, M., einer aus der Provinz, Magistratsperson aus der Provinz; s. lat. prōvincia, F., Geschäftskreis, Wirkungskreis, Aufgabe, Auftrag; vgl. idg. *prō̆u̯o-, Präp., vorwärts, vorn, Pokorny 815?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: nhd. Provinzial, M., Provinzial, DW 13, 2179; L.: Lexer 162a (provinciāl), Hennig (provinciāl), WMU (provinciāl N327 [1287] 35 Bel.)

provinciāle, mhd., M.: Vw.: s. provinciāl

provinciālmeister, mhd., st. M.: nhd. Provinzialmeister, Oberster einer Ordensprovinz der Franziskaner; Q.: Urk (1297); E.: s. provinciāl, meister; W.: nhd. DW-; L.: WMU (provinciālmeister 2620 [1297] 1 Bel.)

provincie 1 und häufiger, mhd., st. F.: nhd. Provinz, Ordensprovinz, Landesteil; Hw.: vgl. mnd. prōvincie; Q.: Urk (1295); E.: s. lat. prōvincia, F., Geschäftskreis, Wirkungskreis, Aufgabe, Auftrag; vgl. idg. *prō̆u̯o-, Präp., vorwärts, vorn, Pokorny 815?; idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810?; W.: s. nhd. Provinz, F., Provinz, DW 13, 2179; L.: Lexer 437a (provincie), WMU (provincie 2130 [1295] 1 Bel.)

prozzen, mhd., sw. V.: Vw.: s. probsen

prūchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brūchen

prüe, mhd., st. F.: Vw.: s. brüege

prüef, brüef, mhd., st. F.: nhd. Beschaffenheit; Hw.: vgl. mnd. prȫve (1); E.: s. mlat. proba, F., Prüfung, Versuch; vgl. lat. probāre, V., anerkennen, prüfen, billigen; lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (prüef)

prüefærinne*, mhd., st. F.: Vw.: s. prüeværinne*

prüefelich*, mhd., Adj.: Vw.: s. prüevelich

prüefelīche*, mhd., Adv.: Vw.: s. prüevelīche

*prüefelīchem?, mhd., Adv.: Vw.: s. prüevelīchen*

prüefen (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. be-, s. prüeven (1)

prüefen (2), mhd., st. N.: Vw.: s. prüeven (2)

prüefenisse*, mhd., st. F.: Vw.: s. prüevenisse

prüefer, mhd., st. M.: Vw.: s. prüevære

prüefunge*, mhd., st. F.: Vw.: s. prüevunge

prüetei, mhd., st. N.: Vw.: s. brüetei

prüevære*, prüever, prüefer, mhd., st. M.: nhd. Prüfer, Untersucher, Merker, Aufpasser; Vw.: s. stern-, tanz-; Hw.: vgl. mnd. prȫvære*; Q.: Suol, RqvI, RqvII, Secr, Minneb, MinnerII (FB prüever), Hadam, Wh (um 1210); E.: s. prüeven; W.: nhd. Prüfer, M., Prüfer, DW 13, 2185; L.: Lexer 162a (prüever), Hennig (prüever)

prüeværinne*, prüeverin, prüefærinne*, mhd., st. F.: nhd. „Prüferin“, Forscherin; E.: s. prüevære; W.: nhd. Prüferin, F., Prüferin, DW 13, 2186; L.: Hennig (prüeverin)

prüevelich, prüefelich*, mhd., Adj.: nhd. „prüflich“, auserwählt; ÜG.: lat. experimentalis STheol; Vw.: s. un-*; Hw.: s. prüeven; vgl. mnd. prȫvelich; Q.: RqvI, RqvII, STheol (nach 1323), HistAE, KvMSph (FB prüevelich), EvBeh, NvJer; I.: Lüs. lat. experimentalis; E.: s. prüeven; W.: nhd. (ält.) prüflich, Adj., prüflich, DW 13, 2186; R.: prüevelicher tīch: nhd. Teich für die Auserwählten; L.: Lexer 437a (prüevelich)

prüevelīche, prüefelīche*, mhd., Adv.: nhd. „prüflich“, auserwählt; Vw.: s. un-; Q.: RqvI, RqvII, BDan (um 1331) (FB prüevelīche); E.: s. prüeven; W.: nhd. (ält.) prüfliche, Adv., prüfliche, DW 13, 2186

*prüevelīchen?, *prüefelīchen?, mhd., Adv.: Vw.: s. un-; E.: s. prüeven (1); W.: nhd. DW-

prüeven (1), prüefen, brüeven, brüefen, mhd., sw. V.: nhd. nachdenken, erwägen, prüfen, erkennen, beweisen, erweisen, dartun, schildern, bemerken, wahrnehmen, schätzen, berechnen, nachzählen, zählen, erproben, erwägend veranlassen, hervorbringen, anstiften, zurechtmachen, bewirken, rüsten, schmücken, sich überzeugen, überzeugen, beurteilen, bewerten, abwägen, sehen, betrachten, beobachten, merken, erkunden, erfahren (V.), zählen zu, bedenken, auserwählen, wirken, hervorrufen, schaffen, tun, machen, vollbringen, begehen, herstellen, fertigen, veranstalten, anfertigen, bereitstellen, bereiten, verschaffen, zufügen, berichten, beschreiben, sagen, zuordnen zu, anrechnen, zurechnen als; ÜG.: lat. approbare BrTr, argumentare STheol, conprobare BrTr, (consideratio) BrTr, probare BrTr, STheol, (probatio) BrTr; Vw.: s. durch-, er-, ge-, meil-, ūz-, vol-, volle-, wider-; Hw.: vgl. mnd. prȫven (1); Q.: Lei, Pal, Suol1, RqvI, RqvII, Mar, Albert, RWchr, ErzIII, LvReg, HlReg, Enik, Brun, HTrist, GTroj, Märt, HvBurg, HvNst, Apk, Ot, EckhI, EckhII, EckhIII, EckhV, Parad, STheol, BibVor, BDan, EvB, Minneb, MinnerII, EvA, Tauler, Seuse, KvMSph, Schachzb, Pilgerf, Gnadenl (FB prüeven), Baldem, BdN, Bit, BrTr, Elis, Er, GenM (um 1120?), JTit, Krone, Kudr, KvWEngelh, KvWHerzm, Loheng, Neidh, NibA, Rab, UvLFrd; E.: s. afrz. prover, V., prüfen; lat. probāre, V., anerkennen, prüfen, billigen; lat. probus, Adj., gut, tüchtig; idg. *prₑmo-, Adj., vordere, erste, Pokorny 814; vgl. idg. *per- (2A), Präp., vorwärts, über, hinaus, durch, Pokorny 810; W.: nhd. prüfen, V., prüfen, DW 13, 2185; R.: wunder prüeven: nhd. Wunderbares erfahren (V.); R.: wāt prüeven: nhd. Kleider anmessen lassen, Kleider anfertigen lassen, einkleiden; L.: Lexer 162a (prüeven), Lexer 437a (prüeven)

prüeven (2), prüefen*, mhd., st. N.: nhd. Prüfen; Q.: Minneb (FB prüeven), BdN, Loheng, WvE (1. Viertel 13. Jh.); E.: s. prüeven (1); W.: nhd. Prüfen, N., Prüfen, DW 13, 2185

prüevenisse, prüefenisse*, mhd., st. F.: nhd. „Prüfnisse“, Prüfung, Erfahrung; ÜG.: lat. experimentum STheol; Q.: STheol (nach 1323) (FB prüevenisse); I.: Lüs. lat. experimentum; E.: s. prüeven (1); W.: s. nhd. (ält.) Prüfnisse, F., Prüfnisse, DW 13, 2186; R.: mit prüevnissen: nhd. Erfahrung betreffend; ÜG.: lat. experimentalis STheol; L.: Morgan/Strothmann 358b

prüever, mhd., st. M.: Vw.: s. prüevære

prüeverin, mhd., st. F.: Vw.: s. prüeværinne

*prüevet?, mhd., (Part. Prät.=)Adj.: Vw.: s. ge-; E.: s. prüeven (1); W.: nhd. DW-

prüevieren, prüefieren*, mhd., sw. V.: nhd. prüfen; Vw.: s. ge-; Q.: Suol1, RqvII (FB prüevieren), KvWTurn (um 1258); E.: s. prüeven (1); W.: nhd. DW-

prüevunge, pruovunge, prüefunge*, pruofunge*, mhd., st. F.: nhd. Prüfung, Bewährung, Erprobung, Beweisführung, Ausrüstung, Schmückung, Wahrnehmung, Beweis; ÜG.: lat. argumentum STheol, experimentum STheol, praedicatum STheol; Hw.: vgl. mnd. prȫvinge (1); Q.: Suol, RqvI, Ot, STheol, Gnadenl (FB prüevunge), Krone (um 1230), KvWSilv; E.: s. prüeven (1); W.: nhd. Prüfung, F., Prüfung, DW 13, 2186; L.: Lexer 162a (prüevunge), Hennig (prüevunge)

prügel, mhd., st. M.: Vw.: s. brügel

prugge, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. brucke

prügge, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. brucke

prummen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brummen

prūn, mhd., Adj.: Vw.: s. brūn

prunft, mhd., st. F.: Vw.: s. brunft

prunne (1), mhd., st. M., sw. M.: Vw.: s. brunne

prunne (2), mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. brünne

prunnen, mhd., sw. V.: Vw.: s. brunnen (1)

prunnwazzer, mhd., st. N.: Vw.: s. brunnwazzer

prünseln, mhd., sw. V.: Vw.: s. brünselen*

prunst, mhd., st. F.: Vw.: s. brunst

pruoch, mhd., st. F.: Vw.: s. bruoch (2)

pruoder, mhd., st. M.: Vw.: s. bruoder

pruot, mhd., st. F., st. M.: Vw.: s. bruot (2)

pruot..., mhd.: Vw.: s. bruot...

pruothenne, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. bruothenne

pruovende, mhd., st. F.: nhd. Pfründe; Hw.: vgl. mnl. provende, mnd. prȫvende; I.: Lw. lat. praebenda, vermischt mit lat. prōvidēre; E.: s. lat. praebenda, F., zu Gewährendes; vgl. lat. prae, Präp., voran, voraus; idg. *prai, *pₑrai, Präp., vor, voran, Pokorny 811; W.: s. nhd. (ält.) Pfründe, F., Pfründe, DW 13, 1799; L.: Hennig (prēvende)

pruovt, mhd., sw. V. (Part. Prät.): Hw.: s. prüeven

pruovunge, mhd., st. F.: Vw.: s. prüevunge

prūs, mhd., st. M.: Vw.: s. brūs

Prūscen, mhd., N.: Vw.: s. Priuzen

prust, mhd., st. F.: Vw.: s. brust

prüstelwerzel, mhd., st. N.: Vw.: s. brüstelwerzel

prūsten, mhd., sw. V.: nhd. prusten, niesen; Hw.: vgl. mnl. proesten, mnd. prūsten (1); Q.: Lucid (1190-1195) (FB prūsten); E.: ahd. prūsten*, sw. V. (1a), sich tierisch benehmen, prusten, heftig niesen; germ. *prus-, sw. V., schnauben; schallnachahmend; W.: nhd. prusten, sw. V., prusten, DW 13, 2197

*prūt?, mhd., st. F.: Vw.: s. wints-; E.: s. brūt; W.: nhd. DW-

prūt..., mhd.: Vw.: s. brūt...

*prūtic?, mhd., Adj.: Vw.: s. wints-; E.: s. brūt; W.: nhd. DW-

*pruvieren?, mhd., sw. V.: Vw.: s. ge-; E.: s. prüeven (1); W.: nhd. DW-

psallieren, mhd., sw. V.: nhd. „psallieren“, Psalmen singen, auf dem Psalterium spielen; Hw.: s. psaltieren, salme; E.: s. psalter; W.: nhd. (ält.) psallieren, V., psallieren, DW 13, 2198; L.: Lexer 162a (psaltieren)

psalm, mhd., sw. M.: Vw.: s. psalme

psalme, psalm, mhd., sw. M.: nhd. Psalm; Vw.: s. cantic-; Hw.: vgl. mnd. psalm; Q.: SGPr, Apk, EvA, Tauler, WernhMl (FB psalme), Chr, Litan (nach 1150), Renner; E.: ahd. psalmo* 66?, salmo, sw. M. (n), Psalm, Lobgesang; ahd. psalm* 8?, salm*, st. M. (a?, i?), Psalm; germ. *psalmo, M., Psalm; s. lat. psalmus, M., Psalm; gr. ψαλμός (psalmós), M., Zupfen der Bogensehne, Zupfen der Saiten, Saitenspiel; vgl. gr. ψάλλειν (psallein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Psalm, M., Psalm, DW 13, 2198; L.: Lexer 162a (psalme)

psalmenklanc, mhd., st. M.: nhd. Psalmenklang; Q.: Pilgerf (1390?) (FB psalmenklanc); E.: s. psalme, klanc; W.: nhd. Psalmenklang, M., Psalmenklang, DW-; R.: gesanc von den suezen psalmenklanc: nhd. feierliches Psalmodieren; L.: Lexer 437a (psalmenklanc)

psalmiste, mhd., sw. M.: nhd. Psalmist; Hw.: vgl. mnd. psalmiste; Q.: Apk (vor 1312) (FB psalmiste), Vintl; I.: Lw. lat. psalmista; E.: s. lat. psalmista, M., Psalmist; gr. ψαλμιστής (psalmistḗs), M., Psalmendichter, Psalmensänger; vgl. gr. ψαλμός (psalmós), M., Zupfen der Bogensehne, Zupfen der Saiten, Saitenspiel; vgl. gr. ψάλλειν (psallein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Psalmist, M., Psalmist, DW 13, 2199; L.: Lexer 437a (psalmiste)

psalmodie, psalmodīe, mhd., sw. F.: nhd. „Psalmodie“, Psalmgesang, Psalmodieren, Psalmengebet; Hw.: s. psalme; vgl. mnd. psalmōdie; Q.: Pal, Suol (FB psalmodīe), Albert (1190-1200), BuchdRügen, PassI/II, WvRh; I.: Lw. lat. psalmodia; E.: s. lat. psalmodia, F., Singen von Psalmen; gr. ψαλμηδία (psalmēdía), F., Singen von Psalmen; vgl. gr. ψαλμός (psalmós), M., Zupfen der Bogensehne, Zupfen der Saiten, Saitenspiel; vgl. gr. ψάλλειν (psállein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. Psalmodie, F., Psalmodie, DW 13, 2199; L.: Lexer 162a (psalmodie), Hennig (psalmodīe)

psalmodīe, mhd., sw. F.: Vw.: s. psalmodie

psalmtihten, mhd., sw. V.: nhd. Psalm dichten (V.) (1); Q.: PsMb (um 1350) (FB psalmtihten); E.: s. psalme, tihten; W.: nhd. DW-

psalter, mhd., st. M.: nhd. Psalter, Psalmbuch; Hw.: s. salter; vgl. mnl. psalter, mnd. psalter; Q.: EckhIII (vor 1326), EckhV, MinnerII, Tauler, Stagel (FB psalter); E.: ahd. psalteri* 7, saltāri, st. M. (ja), Psalter; germ. *psalteri-, M., Psalter; s. lat. psaltērium, N., Psalter; gr. ψαλτήριον (psaltḗrion), N., Saiteninstrument; vgl. gr. ψάλλειν (psallein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. (ält.) Psalter, M., Psalter, Saiteninstrument, Buch der Psalmen, DW 13, 2199; R.: psalter lesen: nhd. beten; L.: Lexer 162a (psalter), Hennig (psalter)

psalterī, mhd., st. N.: nhd. Psalterium; E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (psalterī)

psalterisieren, mhd., sw. V.: nhd. Psalmen singen, auf dem Psalterium spielen; Q.: RqvI, WvÖst (1314) (FB psalterisieren); E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (psalterisieren)

psalterje, mhd., sw. F.: nhd. besaitetes Tonwerkzeug; Hw.: vgl. mnd. *psaltērie?; Q.: Suol1, RqvI, RqvII, HvNst, Pilgerf (FB psalterje), JTit, Krone (um 1230), Reinfr; E.: s. lat. psaltērium, N., Psalter; gr. ψαλτήριον (psaltḗrion), N., Saiteninstrument; vgl. gr. ψάλλειν (psallein), V., eine Saite mit den Fingern zupfen; weitere Herkunft unklar; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (psalterje)

psalterjen, mhd., sw. V.: nhd. auf dem Psalterium spielen, Psalmen singen; Q.: Seuse (1330-1360) (FB psalterjen); E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (psalterjen)

psalterjenspil, mhd., st. N.: nhd. Psalterspiel; Hw.: vgl. mnd. psaltērienspil; Q.: Schürebr (um 1400) (FB psalterjenspil); E.: s. psalterje, spil; W.: nhd. DW-

psaltersanc, mhd., st. N., st. M.: nhd. Psalm; Q.: Erlös (Anfang 14. Jh.); E.: s. psalter, sanc; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 304 (psaltersanc)

psaltieren, mhd., sw. V.: nhd. Psalmen singen, auf dem Psalterium spielen; Hw.: s. psallieren; vgl. mnd. psalteren*; Q.: Schürebr (FB psaltieren), WvÖst (1314); E.: s. psalter; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (psaltieren)

pseudoprophēte, mhd., sw. M.: nhd. Pseudoprophet; Q.: EvSPaul (1300-1350) (FB pseudoprophēte); E.: s. pseudo, prophēte; W.: s. nhd. Pseudoprophet, M., Pseudoprophet, DW-

*psille?, mhd., F.: nhd. eine Pflanze; Hw.: vgl. mnd. psillie; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

psillenkrūt, mhd., st. N.: nhd. eine Pflanze; Hw.: vgl. mnd. psillenkrūt; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. psille, krūt; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (psillenkrūt)

psillensāme, mhd., sw. M.: nhd. ein Pflanzensame; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. psille, sāme; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (psillensāme)

psitech, mhd., st. M.: Vw.: s. psitich

psitich 2 und häufiger, psitech, mhd., st. M.: nhd. „Sittich“, Papagei; ÜG.: lat. psittacus Gl; Hw.: s. sitich; Q.: Gl (13./14. Jh.); I.: Lw. lat. psittacus; E.: s. lat. psittacus, M., Papagei; gr. ψίττακος (psíttakos), M., Papagei; Lehnwort aus dem orientalischen Raum; wohl zu ai. súka-, M., Papagei; vgl. idg. *kā̆u-, *kē̆u-, *kū-, V., heulen, schreien, Pokorny 535; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (psitich), Glossenwörterbuch 465b (psitich), EWAhd 6, 1583

, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. bū

publicān, mhd., st. M.: nhd. „Publician“, Zöllner, Ungläubiger; Hw.: vgl. mnd. pūblicān; Q.: EvA (publicanus), Tauler, Seuse (FB publicān), EvBeh, Wh (um 1210); E.: s. lat. pūblicānus, M., Steuerpächter; vgl. lat. pūblicus, Adj., zum Volk gehörig, öffentlich; lat. populus, M., Volk, Gemeinde, Staat; lat. plēbs, F., Volksmenge, Bürgerstand; vgl. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. (ält.) Publican, M., Publican, DW 13, 2201; L.: Hennig (publicān)

publicānisch, mhd., Adj.: nhd. zöllnerisch; Q.: Tauler (vor 1350) (FB publicānisch); E.: s. publicān; W.: nhd. DW-

publicus 2, mhd., st. M.: nhd. Notar; Hw.: vgl. mnd. pūblicus; Q.: Urk (1284); E.: s. lat. pūblicus, M., Staatssklave; vgl. lat. pūblicus, Adj., zum Volk gehörig, öffentlich; lat. populus, M., Volk, Gemeinde, Staat; lat. plēbs, F., Volksmenge, Bürgerstand; vgl. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-; L.: WMU (publicus N243 [1284] 2 Bel.)

puch, boch, mhd., sw. M.: nhd. Prahler; E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (puch)

puchel, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. buchel

puchen, mhd., sw. V.: Vw.: s. bochen

puck..., mhd.: Vw.: s. bukc...

pucken (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. bocken

pucken (2), mhd., sw. V.: Vw.: s. bücken

pūdel, mhd., st. N.: nhd. ?; Q.: Renner (1290-1300); E.: Herkunft ungeklärt, s. biuden?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 304 (pûdel)

püechel, mhd., st. N.: Vw.: s. büechel

pūer, mhd., st. M.: Vw.: s. būr

pueritor, mhd., st. N.: Vw.: s. bürgertor

püezen, mhd., sw. V.: Vw.: s. büezen

püezlīche, mhd., Adv.: Vw.: s. buozlīche

*püfel?, mhd., st. N.: Vw.: s. ge-; E.: ?

püffel, mhd., st. M.: Vw.: s. büffel

puhel, pühel, mhd., st. M.: Vw.: s. bühel

pühel, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. buchel

puhsboum, mhd., st. M.: Vw.: s. buhsboum

pühse, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. bühse

pūkære, pūker, mhd., st. M.: nhd. „Pauker“, Paukenschläger; Hw.: vgl. mnd. pūkære*; Q.: Ot (FB pūkære), Walberan (Anfang 14. Jh.); E.: s. pūke; W.: s. nhd. Pauker, M., Pauker, DW 13, 1512; L.: Lexer 162a (pūkære)

pūkærinne, mhd., st. F.: nhd. Paukenschlägerin; ÜG.: lat. tympanistria Voc; Q.: Voc (1420); E.: s. pūkære; W.: nhd. Paukerin, F., Paukerin, Paukenschlägerin, DW 13, 1512; L.: LexerHW 2, 305 (pûkærinne)

pūke, mhd., sw. F.: nhd. Pauke; Vw.: s. pfert-*; Hw.: vgl. mnd. *pūke? (1); Q.: HvNst, WvÖst, Ot, BDan, Hiob, MinnerI (FB pūke), Mügeln, Teichn, Wh (um 1210); E.: s. lautmalend (Kluge); W.: nhd. (ält.) Pauke, F., Pauke, DW 13, 1510; L.: Lexer 162a (pūke), Hennig (pūke)

pūken (1), mhd., sw. V.: nhd. pauken; Hw.: vgl. mnd.*pauken? (1), *pūken? (2); Q.: HvNst (um 1300), Teichn (FB pūken); E.: s. pūke; W.: nhd. (ält.) pauken, V., pauken, DW 13, 1511; L.: Lexer 162a (pūken)

pūken (2), mhd., st. N.: nhd. Pauken (N.); Vw.: s. ōr-; Q.: Enik, Teichn (FB pūken), Kolm, Wh (um 1210); E.: s. pūken (1); W.: nhd. (ält.) Pauken, N., Pauken (N.), DW 13, 1511

pūkendōz, mhd., st. M.: nhd. Paukenschlag; Q.: Teichn (1350-1365) (FB pūkendōz); E.: s. pūke, doz; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 437a (pūkendōz)

pūkenschal, mhd., st. M.: nhd. Paukenschall, Paukenklang; Q.: Teichn (1350-1365); E.: s. pūke, schal (2); W.: nhd. Paukenschall, M., Paukenschall, Paukenklang, DW 13, 1512; L.: LexerHW 2, 305 (pûkenschal)

pūker, mhd., st. M.: Vw.: s. pūkære

pukerān, mhd., st. M.: Vw.: s. buckeram

pulchrieren, mhd., sw. V.: nhd. übertreffen; E.: s. lat. pulcher, Adj., schön, vortrefflich, herrlich; idg. *perk̑- (2), Adj., gesprenkelt, bunt, Pokorny 820; vgl. idg. *per- (1), *perə-, *prē-, V., sprühen, spritzen, prusten, schnauben, Pokorny 809; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pulchrieren)

pulei, puleie, mhd., st. N.: nhd. Polei, Flöhkraut, Flohkraut, Minze; Hw.: s. polei; E.: ahd. polei 13, pulei, st. N. (ja), Polei; s. lat. pūlēgium, N., Polei, Flöhkraut; Herkunft unklar; W.: s. nhd. Polei, M., Polei, DW 13, 1976; L.: Lexer 161a (polei), Hennig (polei)

puleie, mhd., st. N.: Vw.: s. pulei

pulfer, mhd., st. M., st. N.: Vw.: s. pulver

pulinieren, mhd., sw. V.: nhd. glätten, abschleifen, polieren; E.: s. lat. polīre, V., feilen, glätten, polieren; vgl. idg. *apo-, Präp., Adv., ab, weg, Pokorny 53; s. lat. linere, V., schmieren (V.) (1), aufschmieren, bestreichen; idg. *lei- (3), Adj., V., schleimig, klebrig, gleiten, glätten, streichen, Pokorny 662; W.: vgl. nhd. polieren, V., polieren, DW 13, 1978; L.: Lexer 162a (pulinieren)

puljān, mhd., st. M.: nhd. Kuppler; Hw.: s. buoliān; Q.: Teichn (FB puljān), HvNst (um 1300); E.: s. buolen; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162a (puljan)

Pulle, mhd., N.=ON: Vw.: s. Pülle

Pülle, Pulle, mhd., N.=ON: nhd. Apulien; E.: s. lat. Apūlia, F.=ON, Apulien; vgl. idg. *ab-, Sb., Wasser, Fluss, Pokorny 1; idg. *ā̆p- (2), Sb., Wasser, Fluss, Pokorny 51; W.: vgl. nhd. Apulien, N., Apulien, DW-; L.: Hennig (Pülle)

püllen, mhd., sw. V.: Vw.: s. büllen (1)

püllisch, mhd., Adj.: nhd. apulisch; Q.: Enik (um 1272) (FB püllisch), Chr; E.: s. Pülle; W.: vgl. nhd. apulisch, Adj., apulisch, DW-; L.: Lexer 162a (püllisch)

pulpet, mhd., st. N.: Vw.: s. pulpit

pulpit, pulpet, mhd., st. N.: nhd. Pult, Lesepult, Schreibpult; Hw.: vgl. mnd. pulmet; I.: Lw. lat. pulpitum; E.: s. lat. pulpitum, N., bretterne Erhöhung, Brettergerüst, Gerüst, Bühne; idg. *pelpo-?, Sb., Gestell, Gezimmertes, Pokorny 807; W.: vgl. nhd. Pult, N., Pult, DW 13, 2215; L.: Lexer 162a (pulpit)

puls, mhd., st. M., st. F.: nhd. Puls, Pulsader; Hw.: vgl. mnd. puls (1); Q.: Pilgerf (1390?) (st. M.) (FB puls), Diocl, RSp; E.: s. frz. pouls, M., Puls; lat. pulsus, M., Stoßen, Stampfen, Schlagen, Stoß; vgl. lat. pellere, V., stoßen, schlagen, treiben; idg. *pel- (2a), *pelə-, *plā-, *pl̥hi-, V., stoßen, bewegen, treiben, Pokorny 801; W.: nhd. Puls, M., Puls, DW 13, 2212; L.: Lexer 162a (puls)

pulsāder, mhd., sw. F., st. F.: nhd. Pulsader, Puls; ÜG.: lat. pulsus Voc; Hw.: vgl. mnd. pulsādere; Q.: Voc (1482); E.: s. puls, āder; W.: nhd. Pulsader, F., Pulsader, DW 13, 2214; L.: LexerHW 2, 306 (pulsâder)

pulsbluot, mhd., st. N.: nhd. Pulsblut, Blut der Pulsader; Q.: Myns (um 1440); E.: s. puls, bluot (2); W.: nhd. Pulsblut, N., Pulsblut, DW 13, 2214; L.: LexerHW 2, 306 (pulsbluot)

pulse, mhd., sw. F.: Vw.: s. pfulse

pulver, pulfer, bulver, mhd., st. M., st. N.: nhd. Pulver, Staub, Asche, Sand, Schießpulver; Vw.: s. alrūn-, apotēken-, enziān‑, hantbühsen-, lekritzen-, schiez-, vīl-, wīhrouch-*, zinamōm-, zünt-; Hw.: vgl. mnl. pulver, mnd. pulver; Q.: (st. M.) Lei, SGPr, GTroj, HvNst, (st. N.) TrSilv, Ren, RWchr5, Apk, Minneb, MinnerII (FB pulver), Albrecht, BdN, EbvErf, Er (um 1185), En, KvWLd, KvWPant, KvWTroj, NvJer, PassI/II, Ring, Serv, Wh, WolfdB; E.: ahd. pulver* 1, st. N. (a), Staub; s. lat. pulvis, M., F., Staub; idg. *polu̯i-, Sb., Staub, Pokorny 802; vgl. idg. *pel- (2b), Sb., Staub, Mehl, Brei, Pokorny 802; W.: nhd. Pulver, N., Staub, Pulver, DW 13, 2217; L.: Lexer 162a (pulver), Hennig (pulver)

pulveren*, pulvern, pülvern, bulvren, mhd., sw. V.: nhd. „pulvern“, pulverisieren, zermalmen, zu Pulver machen, stoßen, reiben, zu Asche verbrennen, mit Pulver bestreuen; Vw.: s. ver-, zer-*; Hw.: vgl. mnd. pulveren; Q.: RWchr (um 1254), Brun, Kreuzf, Stagel (FB pulvern), BdN, KvWTroj, NvJer; E.: s. pulver; W.: nhd. pulvern, V., pulvern, DW 13, 2223; L.: Lexer 162a (pulvern), Hennig (pulvern)

pulverkemerlīn, mhd., st. N.: nhd. Kammer für Schießpulver; Q.: Tuch (1464-1475); E.: s. pulver, kamer, *līn (2); W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 306 (pulverkemerlîn)

*pulverlich?, mhd., Adj.: nhd. Pulver...., wie ein Pulver seiend; E.: s. pulver; W.: nhd. DW-

pulverlīche, mhd., Adv.: nhd. wie ein Pulver; Q.: Seuse (1330-1360) (FB pulverlīche); E.: s. pulver; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pulverlīche)

pulverlīn, mhd., st. N.: nhd. Pulverlein; Hw.: vgl. mnd. pulverlīn; Q.: Seuse (FB pulverlīn), Renner (1290-1300); E.: s. pulver, līn; W.: nhd. Pulverlein, N., Pulverlein, DW 13, 2222

pulvermül, mhd., st. F.: nhd. Pulvermühle; Hw.: vgl. mnd. pulvermȫle; Q.: LexerHW (1425); E.: s. pulver, mül; W.: nhd. Pulvermühle, F., Pulvermühle, DW 13, 2223; L.: LexerHW 2, 306 (pulvermül)

pülvern, mhd., sw. V.: Vw.: s. pulveren*

pulvervar, pulverfar*, mhd., Adj.: nhd. „pulverfarben“, aschfarben, staubfarben; Q.: BdN (1348/1350); E.: s. pulver, var; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pulvervar)

pūman, mhd., st. M.: Vw.: s. būman

*pumbelen?, mhd., V.: nhd. „poltern“; E.: lautmalerisch?; W.: nhd. DW-

pumbeln, mhd., st. N.: Vw.: s. pumpelen*

pumer, mhd., st. M.: nhd. Dröhnen; Q.: Ot (1301-1319) (FB pumer); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-

pumern (1), mhd., sw. V.: nhd. „dröhnen“; Q.: Ot (1301-1319) (FB pumern); E.: lautmalend; W.: nhd. DW-

pumern (2), mhd., st. N.: nhd. „Dröhnen“; Q.: Ot (1301-1319) (FB pumern); E.: s. pumern (1); W.: nhd. DW-

pumeze 2, mhd., st. N.?: nhd. Bims, Bimsstein; ÜG.: lat. pumex Gl; Hw.: s. bimz; vgl. mnl. pomse, mnd. pōmes; Q.: Gl (12./13. Jh.); I.: Lw. lat. pūmex; E.: s. ahd. pumiz 12, st. N. (a)?, Bims, Bimsstein; lat. pūmex, M., Bimsstein; idg. *spoimno-, *poimno-, Sb., spoimnā-, *poimnā, F., Schaum, Gischt, Pokorny 1001; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 465b (pumeze), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 342 (pumeze)

pumpelen*, pumbelen*, pumbeln, mhd., st. N.: nhd. Poltern, Gepolter; E.: s. pumpen; W.: nhd. (ält.) Pumpeln, N., Pumpeln (N.), DW 13, 2228; L.: Hennig (pumbeln)

pumpen, mhd., sw. V.: nhd. hämmern, pochen, lärmend fallen; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. (ält.) pumpen, V., pumpen, DW 13, 2228; L.: Lexer 162a (pumpen)

pumperen* (1), pumpern, pümpern, mhd., sw. V.: nhd. „pumpern“, hämmern, pochen, lärmend fallen; Q.: OvW (2. Viertel 15. Jh.); E.: lautmalerisch?; W.: nhd. (dial.) pumpern, sw. V., pumpern, klopfen, DW 13, 2231; L.: Lexer 162a (pumpen)

pumperen* (2), pumpern, mhd., st. N.: nhd. „Pumpern“, Poltern, Gepolter; E.: s. pumperen* (1); W.: nhd. (dial.) Pumpern, N., Pumpern, Hämmern, Poltern, DW 13, 2231; L.: Hennig (pumbeln)

pumpern (1), mhd., sw. V.: Vw.: s. pumperen* (1)

pumpern (2), mhd., st. N.: Vw.: s. pumperen* (2)

punct, punkt, punt, point, mhd., st. M.: nhd. Punkt, Mittelpunkt, Zeitpunkt, Augenblick, Abschnitt, Stelle, Umstand, Abteilung, Stück, Artikel, Abschluss, Abmachung; Vw.: s. gegen-, houbet-, mittel-, ūz-, wider-; Hw.: s. puncte; vgl. mnl. poent, mnd. punct; Q.: Gund, Apk, Ot, EckhII, EckhIII, Parad, MinnerII, EvA, Tauler, KvMSph, Sph, Gnadenl (FB punct), BdN, Georg (nach 1231), Mügeln, Myst, WvÖst, Urk; E.: s. lat. pūnctum, N., Stich, Punkt, Abschnitt; vgl. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. Punkt, M., Punkt, DW 13, 2233; L.: Lexer 162a (punct), WMU (punct 602 [1283] 11 Bel.)

puncte, mhd., sw. M.: nhd. Punkt, Augenblick, Mittelpunkt, Zeitpunkt, Umstand, Abteilung, Stück, Artikel, Abschluss, Abmachung; Hw.: s. punct; Q.: Heimesf (1200-1210), WvÖst, EckhIII, EckhV, Tauler, Seuse, Stagel, Gnadenl (FB puncte), MNat; E.: ahd. punkto* 1, puncto, sw. M. (n), Punkt; s. lat. pūnctum, N., Stich, Punkt, Abschnitt; vgl. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: s. nhd. Punkt, M., Punkt, DW 13, 2233; L.: Lexer 162a (punct), Hennig (punct)

*punctec?, mhd., Adj.: Vw.: s. *punctic?

pünctelīn, punctelīn, mhd., st. N.: nhd. „Pünktlein“, Pünktchen; Q.: EckhII, EckhIII, Hiob, JvFrst, Tauler, Seuse (FB punctelīn), MNat, Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. puncte; W.: nhd. Pünktlein, N., Pünktlein, DW 13, 2240; L.: Lexer 437a (pünctelīn)

*punctic?, *punctec?, mhd., Adj.: nhd. „punktig“; Vw.: s. ūz-*, zuo-*; E.: s. punct; W.: nhd. DW-

punctīsen, puntīsen, mhd., st. N.: nhd. „Punkteisen“, Eisen der Schreiber um Löcher in das Pergament zu stechen; Q.: VocOpt (1328/1329); E.: s. punct, īsen (1); W.: nhd. Punkteisen, N., „Punkteisen“, DW 13, 2239; L.: LexerHW 2, 307 (punctîsen)

*punctlich?, mhd., Adj.: Hw.: s. punctlīcheit; E.: s. punct, *lich? (1)

punctlīchheit, mhd., st. F.: nhd. Pünktlichkeit; Q.: Myst (14. Jh.); E.: s. punct, *lich? (2), *heit? (2); W.: nhd. Pünktlichkeit, F., Pünktlichkeit, DW 13, 2240; L.: LexerHW 2, 308 (punctlîcheit)

punder, mhd., st. M.: Vw.: s. poinder

punderamt, mhd., st. M.: Vw.: s. poinderambehte

puneis, mhd., Adj.: nhd. stinkend; Q.: Suol1 (FB puneis), Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: s. afrz. puneis, Adj., stinkend, nichtsnutzig; gallo-rom. *pūtināsius, Adj., stinkend; vgl. gallo-rom. *pūtire, V., stinken; lat. puer, M., Kind, Knabe, junger Mensch; idg. *pæu‑, *pýu‑, *pÈ‑, Adj., Sb., klein, gering, wenig, Junges, Pokorny 842; lat. nõsus, nõssus (ält.), M., Nase; idg. *nas‑, *hn̥hos-, Sb., Nasenloch, Nase, Pokorny 755; vgl. idg. *aný-, *an- (3), V., atmen, hauchen, Pokorny 38; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (puneis), Hennig (puneis)

puneiz, pungeiz, buneiz, mhd., st. M., st. N.: nhd. stoßendes Anrennen auf den Gegner, Stoß, Anprall, Kampf, Haufe anrennender Reiter, Wegstrecke, Angriff mit der Lanze, Lanzenstechen, Sturmangriff, Anlauf, Anlaufstrecke; Q.: Pal, Suol1, RqvI, RqvII, Ren, RAlex, Enik, HBir, Vät, HvNst (FB puneiz), Craun, Dietr, Hartm (um 1180-um 1210), Krone, LivlChr, Nib, Rab, Reinfr, Trist, UvZLanz, Wh, Wig, WvE; E.: s. mfrz. poingneis, pougneis, punger, lat. pūgnāre, V., kämpfen, fechten, streiten; vgl. idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (puneiz), Hennig (puneiz)

*puneizen? (1), mhd., V.: nhd. stoßend anrennen, stoßend kämpfen; Hw.: s. puneizen (2); E.: s. puneiz; W.: nhd. DW-

puneizen (2), mhd., st. N.: nhd. stoßendes Anrennen, stoßendes Kämpfen; Q.: RqvI (FB puneizen), NvJer (1331-1341); E.: s. puneiz; W.: nhd. DW-

pungieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. punieren

punier, mhd., st. N.: nhd. stoßendes Anrennen auf den Gegner, Stoß; Q.: Suol (FB punier), Athis (um 1210?), JTit; E.: s. puneiz; W.: nhd. DW-

punieren, pungieren, pinieren, bunieren, bungieren, mhd., sw. V.: nhd. anrennen gegen, auf den Gegner stoßend anrennen, heransprengen, heranstürmen, Angriff führen, vorstoßen durch, einstürmen auf, reiten; Q.: Pal, Suol, RqvII, Ren, GTroj, Gund (FB punieren), En, Er (um 1185), Herb, Parz, Rab, RvEGer, Tit, UvZLanz, WälGa, Wh; E.: vielleicht von lat. pūgnāre, V., kämpfen, fechten, streiten; vgl. idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; oder zu lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; R.: ros punieren: nhd. Pferde tummeln, zu Pferde angreifen; L.: Lexer 162b (punieren), Lexer 437a (punieren), Hennig (punieren)

punion, mhd., st. M., st. N.: nhd. Wimpel; Q.: Lanc (1240-1250) (FB punion); E.: ?; W.: nhd. DW-

punjūr, mhd., st. M.: nhd. Angreifer, Kämpfer, Held der stoßend auf den Gegner anrennt; Q.: Suol, Ren, TürlWh (FB punjūr), Wh (um 1210); E.: s. punieren; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (punjūr)

punkel, bunkel, mhd., st. N.: nhd. Streich; E.: vgl. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (punkel)

punkelen*, punkeln, mhd., sw. V.: nhd. pochen, hämmern; Q.: LS (1430-1440); E.: s. punken; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (punkeln)

punkelīn, punkellīn*, mhd., st. N.: nhd. Stoß, Schlag; Q.: Neidh (1. Hälfte 13. Jh.); E.: vgl. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (punkelīn)

punkeln, mhd., sw. V.: Vw.: s. punkelen*

punken, mhd., sw. V.: nhd. „punken“, stoßen, schlagen; E.: s. lat. pungere, V., stechen; idg. *peug̑-, V., Sb., stechen, Faust, Pokorny 828; idg. *peuk̑-, *puk̑-, V., Sb., stechen, Spitze, Fichte, Pokorny 828; W.: nhd. (ält.) punken, V., punken, DW 13, 2233; L.: Lexer 162b (punken)

punkt, mhd., st. M.: Vw.: s. punct

punt (1), mhd., st. F.: Vw.: s. punte

punt (2), mhd., sw. M., st. M.: Vw.: s. punct

punt (3), mhd., st. M.: Vw.: s. spunt

punt (4), mhd., st. N.: Vw.: s. pfunt

punte, punt, mhd., st. F.: nhd. „Punte“, stoßendes Anrennen des Reiters, Haufe so anrennender Reiter, Haufen..., Wegmaß; Q.: Suol1 (FB punte), GFrau (um 1230), Wigam; E.: s. punieren; W.: nhd. (ält.) Punte, F., Punte, DW 13, 2242; L.: Lexer 162b (punte)

puntestāt, pontestāt, mhd., st. F.: nhd. Angriff, Ansturm; Q.: Suol (FB puntestāt), Wh (um 1210); E.: s. punte, stāt; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (puntestāt)

puntīsen, mhd., st. N.: Vw.: s. punctīsen

puntsolde, mhd., sw. M.: nhd. Pfundsöldner?; Q.: Suol (FB puntsolde); E.: s. pfunt, solden; W.: nhd. DW-

puntvar, mhd., Adj.: Vw.: s. buntvar

punze, ponze, mhd., sw. M.: nhd. „Punze“, Stichel, Meißel, Fass; Vw.: s. silber-; Hw.: vgl. mnd. punzūne; Q.: StRAugsb (1276), StRMünch; E.: s. it. punzone, M., Stichel, Meißel; vgl. lat. pingere, V., malen; idg. *peig- (1), V., Adj., kennzeichnen, färben, ritzen, bunt, farbig, Pokorny 794; W.: nhd. (ält.) Punze, M., Punze, DW 13, 2243; L.: Lexer 162b (punze)

punzenieren, mhd., sw. V.: nhd. punzieren, mit dem Stichel arbeiten, in Metallblech getriebene Arbeit machen; Q.: RqvI (punsenieren) (FB punzenieren), LexerHW (1429); E.: s. punze; W.: s. nhd. punzieren, V., punzieren, DW-; L.: Lexer 162b (punzenieren)

puobe, mhd., sw. M.: Vw.: s. buobe

puoc, mhd., st. M.: Vw.: s. buoc

puoch, mhd., st. N.: Vw.: s. buoch (1)

puoch..., mhd.: Vw.: s. buoch...

puocheichel, mhd., sw. F.: Vw.: s. buocheichel

puochswam, mhd., st. M.: Vw.: s. buochswam

puole, mhd., sw. M., sw. F.: Vw.: s. buole

puosem, mhd., st. M.: Vw.: s. buosem

puover, mhd., Adj.: Vw.: s. pōver

puoze, mhd., st. F.: Vw.: s. buoze

puozen, mhd., sw. V.: Vw.: s. büezen

püpelen, mhd., sw. V.: nhd. „(?)“; Vw.: s. herūz-; Q.: Berth (um 1275); E.: s. lat. populāre, V., verheeren, verwüsten, plündern; vgl. lat. populus, M., Volk, Gemeinde, Staat; lat. plēbs, F., Volksmenge, Bürgerstand; vgl. idg. *pel- (1), *pelə-, *plē-, *pl̥h-, *pelh-, V., gießen, fließen, schütten, füllen, schwimmen, fliegen, Pokorny 798; W.: nhd. DW-

puppe, poppe, boppe, mhd., F.: nhd. Puppe, Docke; ÜG.: lat. (pupa) Gl; Hw.: vgl. mnl. poppe, mnd. poppe (1); Q.: Gl; I.: Lw. lat. pūpa, puppa; E.: s. lat. pūpa, puppa, F., Mädchen, Backfisch, Puppe; vgl. idg. *pup‑, Sb., Gebauschtes, Knospe, Kind, Brust, Pokorny 848; idg. *pÈ- (1), *peu‑, *pou‑, V., blasen, schwellen, bauschen, Pokorny 847; W.: fnhd. puppe, boppe, F., Puppe; nhd. Puppe, F., Puppe, DW 13, 2244; L.: Glossenwörterbuch 828a (puppa), Kluge s. u. Puppe, Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 344 (puppe)

pūr (1), mhd., Adj.: nhd. „pur“, rein, lauter, unverfälscht; Hw.: vgl. mnd. pūr (1); Q.: RqvII, EckhIII, Tauler, Seuse (FB pūr), PuS, RhMl (1220-1230); E.: s. frz. pur, Adj., rein, lauter; lat. pūrus, Adj., rein, lauter, klar, hell; vgl. idg. *peu- (1), *peu̯ə-, *pū̆-, V., reinigen, sieben (V.), läutern, Pokorny 827; W.: nhd. pur, Adj., pur, DW 13, 2251; L.: Lexer 162b (pūr), Hennig (pūr)

pūr (2), mhd., Adv.: nhd. nur, nichts als; Q.: NvJer (1331-1341); E.: s. pūr (1); W.: nhd. pur, Adv., pur, DW 13, 2251; L.: LexerHW 2, 310 (pûr)

pūr (3), mhd., st. M.: Vw.: s. būr

purc, mhd., st. F.: Vw.: s. burc

pürde..., mhd.: Vw.: s. bürde...

purdūn, burdūn, mhd., st. M.: nhd. Dolch, Stichdegen, Stab, Pilgerstab; ÜG.: lat. pugio Gl; Q.: Suol (burdūn), RqvI (FB purdūn), JTit, Gl (12. Jh.), Urk; E.: vielleicht von frz. bourdon, Sb., Pilgerstab, Turnierlanze; von einem frk. *behordjan; s. mhd. behurden, būhurdieren, Gamillscheg 1, 137; L.: Lexer 162b (purdūn), WMU (purdūn 1800 [1293] 6 Bel.), Glossenwörterbuch 86a (burdūn), Karg-Gasterstädt/Frings 1, 1524 (burdūn), MWB 1, 1138 (burdūn)

purdūne, mhd., sw. M.: nhd. Pfeife; I.: Lw. frz. bourdon; E.: s. frz. bourdon, Sb., Schnarrpfeife; zu einem lat.? burda, F., Rohr als tönendes Instrumend, Gamillscheg 1, 137; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (purdūne)

purdūz, mhd., st. M.: Vw.: s. burdūz

pūren, mhd., sw. V.: nhd. reinigen, läutern; ÜG.: lat. (examinare) BrTr; Vw.: s. zuo-; Hw.: vgl. mnd. pūren; Q.: RqvII, MinnerI, MinnerII (FB pūren), BrTr, RhMl, Wh (um 1210); E.: s. pūr; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (pūren)

purg..., mhd.: Vw.: s. burg...

purgermeister, mhd., st. M.: Vw.: s. burgæremeister

purgieren, mhd., sw. V.: nhd. reinigen; Hw.: vgl. mnd. pūrgēren; Q.: RqvII, SAlex (1352) (FB purgieren); I.: Lw. lat. pūrgāre; E.: s. lat. pūrgāre, V., säubern, reinigen; vgl. idg. *peu- (1), *peu̯ə-, *pū̆-, V., reinigen, sieben (V.), läutern, Pokorny 827; W.: s. nhd. purgieren, V., purgieren, DW 13, 2253

pūrheit, mhd., st. F.: nhd. „Purheit“, Reinheit, Lauterkeit; Hw.: vgl. mnd. pūrhēt; Q.: RqvII (FB pūrheit), Eckh (1. Drittel 14. Jh.); E.: s. pūr, heit; W.: nhd. Purheit, F., Purheit, DW 13, 2254; L.: Lexer 162b (pūrheit)

pūrieren, mhd., sw. V.: nhd. reinigen, läutern; Q.: RqvI, HvNst (um 1300), Pilgerf (FB pūrieren); E.: s. pūr; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (pūrieren)

pūrlich, būrlich, mhd., Adj.: nhd. „purlich“, rein, pur; Hw.: vgl. mnd. pūrlīk; Q.: Parad (1300-1329) (FB pūrlich); E.: s. pūr; W.: nhd. (ält.) purlich, Adj., purlich, DW 13, 2255; L.: Lexer 162b (pūrlich)

purlīche, mhd., Adv.: nhd. „purlich“, rein; Hw.: vgl. mnd. pūrlīke; Q.: RqvII (FB purlīche), Karlmeinet (1320-1340); E.: s. pur, līche; W.: nhd. (ält.) purlich, Adv., purlich, DW 13, 2255

purper (1), purpur, mhd., st. M., st. F.: nhd. kostbarer Seidenstoff, Seidengewand, Gewand aus Seidenstoff, mit Purpur gefärbter Stoff, Purpur, Purpurseide; Hw.: vgl. mnl. purper, mnd. purpern; Q.: (st. M.) Ren, Enik, GTroj, Gund, SHort, HvNst, Apk, BDan, HistAE, MinnerI, Teichn (FB purper), Eracl, Krone, KvWAlex, KvWEngelh, KvWLd, KvWTroj, KvWTurn, Rol (um 1170), SchwPr, Trist, Tund; E.: s. ahd. purpura* 8, sw. F. (n), Purpur, Purpurgewand, kostbarer Seidenstoff; s. lat. purpura, F., Purpur, Purpurschnecke, Purpurkleid, Purpurfarbe; gr. πορφύρα (porphýra), F., Purpurfarbe, Purpurschnecke; weitere Herkunft unklar; W.: s. nhd. Purpur, M., Purpur, DW 13, 2256; L.: Lexer 162b (purpur), Lexer 162b (purper), Hennig (purper), Karg-Gasterstädt/Frings, Althochdeutsches Wörterbuch 7, 345 (purper)

purper (2), purpur, mhd., Adj.: nhd. purpurn, seiden; Q.: En (1187/1189); E.: s. purpur (1); W.: s. nhd. purpurn, Adj., purpurn, DW 13, 2269; L.: Lexer 162b (purpur), Hennig (purper)

purperbrūn, purpurbrūn, mhd., Adj.: nhd. purpurglänzend; Hw.: vgl. mnd. purpurbrūn; Q.: Trist, UvZLanz (nach 1193); E.: s. purper, brūn; W.: s. nhd. purpurbraun, Adj., purpurbraun, dunkelrotbraun, DW 13, 2261; L.: Hennig (purperbrūn)

purpergewant, mhd., st. N.: nhd. Purpurgewand; Q.: BDan (um 1331) (FB purpergewant); E.: s. purper, gewant; W.: nhd. Purpurgewand, N., Purpurgewand, DW 13, 2265

purperīn, purprīn, purpurīn, mhd., Adj.: nhd. seiden, purpurn; Q.: Lucid (1190-1195), EvA (FB purperīn), BdN, KvWSilv; E.: ahd. purpurīn* 8, Adj., purpurn; s. lat. purpureus, Adj., purpurfarben, purpurn; gr. πορφύρεος (porphýreos), Adj., purpurn; vgl. gr. πορφύρα (porphýra), F., Purpurfarbe, Purpurschnecke; weitere Herkunft unklar; W.: s. nhd. purpurn, Adj., purpurn, DW 13, 2269; L.: Lexer 162b (purperīn), Hennig (purperīn)

purperkleit, purpurkleit, mhd., st. N.: nhd. Purpurkleid, Purpurgewand; Hw.: vgl. mnd. purpurklēt; Q.: EvSPaul (1300-1350), JvFrst, Cranc (FB purperkleit), Beisp, Voc; E.: s. purpur (1), kleit; W.: nhd. Purpurkleid, N., Purpurkleid, DW 13, 2267; L.: Lexer 437a (purpurkleit)

purperrōt, mhd., Adj.: nhd. purpurrot; Q.: WvÖst (1314) (FB purperrōt); E.: s. purpur (1), rōt; W.: nhd. purpurrot, Adj., purpurrot, DW 13, 2271; L.: Lexer 162b (purperrōt)

purpervar, purpurvar, purperfar*, purpurfar*, mhd., Adj.: nhd. purpurfarben, purpurfarbig, purpurrot; Hw.: vgl. mnl. purpervaer, mnd. purpurvār; Q.: Brun, Apk, KvHelmsd, Seuse (FB purpervar), BdN, Flore, Glaub (1140-1160), KvWSilv, SchwPr; E.: s. purper, var; W.: s. nhd. (ält.) purpurfarb, Adj., purprfarben, DW 13, 2262; W.: vgl. nhd. purpurfarbig, Adj., purpurfarbig, DW 13, 2263; L.: Lexer 162b (purpervar), Hennig (purpervar)

purpervarwe, purperfarwe*, mhd., st. F.: nhd. Purpurfarbe; Hw.: vgl. mnd. purpurvarwe (1); Q.: Trudp1 (vor 1150), RWchr, Minneb (FB purpervarwe); E.: s. purper, varwe; W.: nhd. Purpurfarbe, F., Purpurfarbe, DW 13, 2262; L.: Lexer 162b (purpervarwe), Hennig (purpervarwe)

purpunt, mhd., st. N.: nhd. Wams; Q.: RqvI (FB purpunt), Karlmeinet (1320-1340); E.: s. purper (1); W.: vgl. nhd. Purpur, M., Purpur, DW 13, 2256

purpur (1), mhd., st. M., st. F.: Vw.: s. purper (1)

purpur (2), mhd., Adj.: Vw.: s. purper (2)

purpur..., mhd.: Vw.: s. purper...

purpurhellōr, mhd., st. M.: nhd. „Purpur...“(?); Q.: Lucid (1190-1195) (FB purpurhellōr); E.: s. purper (1); W.: nhd. DW-

purpurisch, mhd., Adj.: nhd. „purpurisch“, purpurn; Q.: EvPass (1300-1325) (FB purpurisch); E.: s. purper (1); W.: nhd. (ält.) purpurisch, Adj., purpurisch, DW 13, 2266

purpurkleit, mhd., st. N.: Vw.: s. purperkleit

purpurpfeller*, purpurpheller, mhd., st. M.: nhd. Purpurgewand, Purpurdecke; E.: s. ahd. purpurpfellōl* 1, purpurphellol*, st. M. (a), Purpurgewand, Gewand aus purpurgefärbtem Stoff; s. purpura, pfellōl; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (purpurheller)

purpurpheller, mhd., st. M.: Vw.: s. purpurpfeller

pürste, mhd., sw. F.: Vw.: s. burste

purt, mhd., st. F.: Vw.: s. burt

purzel, burzel, mhd., sw. F.: nhd. „Bürzel“, Portulak (ein Kraut zum Salat), Bürzelkraut; Q.: Gl, SH, Parz (1200-1210), SalArz; E.: ahd. burzila* 26, purzila*, sw. F. (n), Burzel, Portulak, Quendel; s. roman. porcillāca, F., Portulak; lat. portulāca, F., Portulak; vgl. lat. portula, F., kleines Tor (N.), Pförtchen; lat. porta, F., Eingang, Tor (N.), Tür; idg. *pertu-, *portu-, Sb., Durchgang, Furt, Pokorny 817; vgl. idg. *per- (2B), *perə-, V., hinüberführen, hinüberbringen, übersetzen (V.) (1), durchdringen, fliegen, Pokorny 816; W.: nhd. Bürzel, F., Burzel, Portulak (ein Kraut bzw. ein Gewürz), DW 2, 554; L.: Lexer 162b (purzel), Hennig (purzel), MWB 1, 1152 (burzel), LexerHW 1, 399 (burzel)

purzelsouc*, burzelsouc, mhd., st. M.: nhd. Portulaksaft; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: s. purzel, souc; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 1, 399 (burzelsouc)

pūs, mhd., st. M.: Vw.: s. būs

pusch, mhd., st. M.: Vw.: s. busch

pūsch, mhd., st. M.: Vw.: s. būsch

pūse (1), mhd., st. F., sw. F.: nhd. Pause (F.) (1), Rast; Hw.: vgl. mnd. pause, pōse (2); Q.: (F.) Suol, RqvI, (st. F.) Ot (FB pūse), Helbl, Urk (1275); I.: Lw. lat. pausa; E.: s. lat. pausa, F., Pause (F.) (1), Innehalten, Stillstand; gr. παῦσις (pausis), F., Ruhe, Rast; vgl. gr. παύειν (paúein), V., aufhören machen, zur Ruhe bringen, beenden; vgl. idg. *paus-?, V., lassen, ablassen, aufhören, Pokorny 790; W.: nhd. Pause, F., Pause (F.) (1), DW 13, 1514; L.: Lexer 162b (pūse), WMU (pūse 236 [1275] 1 Bel.)

pūse (2), mhd., st. F., sw. F.: nhd. Waage, Wägung, Pfund, Abwägung, Abschätzung; Q.: Ot (1301-1319) (FB pūse); E.: s. lat. pensa; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (pūse)

pūsen, mhd., sw. V.: nhd. „pausen“, sich aufhalten, rasten; Hw.: vgl. mnd. pōsen (2); Q.: RqvI, Ot (1301-1319), Teichn (FB pūsen), Beh, Voc; E.: s. pūse (F.) (1); W.: nhd. (ält.) pausen, V., pausen, DW 13, 1514; L.: Lexer 162b (pūsen)

pūsine, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. busīne

pūsun..., mhd.: Vw.: s. busīn..., busūn...

pusūnære, mhd., st. M.: Vw.: s. busīnære

pusūnen, mhd., sw. V.: Vw.: s. busīnen (1)

pusūner, mhd., st. M.: Vw.: s. busīnære

pusūnieren, mhd., sw. V.: Vw.: s. busūnieren

puter, mhd., sw. F., sw. M.: Vw.: s. buter

putigler, mhd., st. M.: Vw.: s. butiglære

*pütsche?, mhd., sw. F.: Vw.: s. aschen-; E.: s. büte?

putschisen, mhd., sw. V.: nhd. „(?)“; Q.: Jüngl (nach 1280) (FB putschisen); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-

püttich, mhd., st. M., sw. F.: Vw.: s. boteche

putze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze

pütze, mhd., st. F., sw. F.: Vw.: s. pfütze

putzelīn, mhd., st. N.: nhd. ein Kraut; Q.: SalArz (Anfang 13. Jh.); E.: Herkunft ungeklärt?; W.: nhd. DW-; L.: LexerHW 2, 312 (putzelîn)

pūwen, mhd., sw. V.: Vw.: s. būwen

puz, mhd., st. M.: Vw.: s. pūz

pūz, puz, mhd., st. M.: nhd. Knüppel; Q.: Eckh (1. Drittel 14. Jh.); E.: zu biuzen?; W.: nhd. DW-; L.: Hennig (pūz)

puze, mhd., sw. F., st. F.: Vw.: s. pfütze

puzēle, buzēle, mhd., F.: nhd. Jungfrau, Mädchen; Q.: Suol, RWh (FB puzēle), Trist (um 1210); E.: frz. pucelle, F., Jungfrau; vulgärlat. puellicella, F., liebes Mädchen, Gamillscheg 2, 732a; vgl. lat. puella, F., Mädchen, Geliebte, Tochter, junge Frau; vgl. idg. *pōu-, *pəu-, *pū̆-, Adj., Sb., klein, gering, wenig, Junges, Pokorny 842; W.: nhd. DW-; L.: Lexer 162b (puzēle), Hennig (buzēle)

*pūzen?, mhd., sw. V.: Vw.: s. hervüre-*; E.: s. pfütze

pūzwurz 3, mhd., st. F.: nhd. Purgierwinde, Ladanum?, Ladanum-Baum?; ÜG.: lat. aposomus Gl, diagrydium Gl; Hw.: s. buozwurz; Q.: Gl (12. Jh.); E.: s. wurz; W.: nhd. DW-; L.: Glossenwörterbuch 85b (buozwurz), 466b (pūzwurz), 839b (buozwurz)