Instrumentum pacis Monasteriense. – 1648, Okt. 14./24. (Friede von Münster).

Zitiert IPM. – Nach dem Abdruck des Wiener Originals bei Philippi, Der Westfälische Friede, Osnabrück, S. 72ff. unter Heranziehung des Pariser Originals bei Vast, Henri Les grands traités du regne de Louis XIV., 1893, 12ff.

INSTRUMENTUM PACIS CÆSAREO-GALLICUM.

In Nomine Sacrosanctae et Individuae Trinitatis Amen.

Notum sit universis et singulis, quorum interest, aut quomodolibet interesse potest: Postquam a multis annis orta in Imperio Romano dissidia motusque Civiles eo usque increverunt, ut non modo universam Germaniam, sed et aliquot finitima Regna, potissimum vero Galliam ita involverint, ut diuturnum et acre exinde natum sit bellum, primo quidem inter Serenissimum et Potentissimum Principem ac Dominum, Dn. FERDINANDUM II., Electum Romanorum Imperatorem, semper Augustum –, inclitae memoriae cum suis foederatis et adhaerentibus ex una: Et Serenissimum ac Potentissimum Principem ac Dominum, Dominum LUDOVICUM XIII., Galliarum et Navarrae Regem Christianissimum, inclitae memoriae eiusque foederatos et adhaerentes ex altera parte. Deinde post eorum e vita decessum, inter Serenissimum et Potentissimum Principem et Dominum, Dominum FERDINANDUM III., Electum Romanorum Imperatorem semper Augustum –, cum suis foederatis et adhaerentibus ex una: Et Serenissimum ac Potentissimum Principem ac Dominum, Dominum LUDOVICUM XIV., Galliarum et Navarrae Regem Christianissimum, eiusque foederatos et adhaerentes ex altera parte, unde multa sanguinis Christiani effusio, cum plurimarum Provinciarum desolatione secuta est: tandem divina bonitate factum esse, ut annitente Serenissima Republica Veneta, cuius consilia difficillimis Christiani orbis temporibus publicae saluti et quieti nunquam defuere, utrinque de Pace universali suscepta sit cogitatio, in eumque finem ex mutua partium conventione Hamburgi die vigesima quinta stylo novo vel die decima quinta stylo veteri Decembris, anno Domini millesimo sexcentesimo quadragesimo primo inita, constituta sit dies undecima stylo novo vel prima stylo veteri mensis Iulii, anno Domini 1643. congressui Plenipotentiariorum Monasterii et Osnabrugis Westphalorum instituendo. Comparentes igitur statuto tempore et loco utrinque legitime constituti Legati Plenipotentiarii, a parte quidem Imperatoris: Illustrissimi et Excellentissimi Domini, Dominus Maximilianus Comes a Trautmansdorff et Weinsberg, Baro in Gleichenberg, Neostadii ad Cocrum, Negau, Burgau et Totzenbach, Dominus in Teinitz, Eques aurei velleris, consiliarius secretus et camerarius Sacrae Caesareae Maiestatis eiusque Aulae supremus Praefectus; Dominus Ioannes Ludovicus Comes a Nassau, Catzenelenbogen, Vianden et Dietz, Dominus in Beilstein, consiliarius secretus Imperatoris et Eques aurei velleris; Dominus Isaacus Volmar J. U. D., Serenissimi Domini Archiducis Ferdinandi Caroli Consiliarius eiusque Camerae Praeses; a parte vero Regis Christianissimi: Celsissimus Princeps, Dominus Henricus d’Orleans, Dux de Longueville et d’Estouteville, Princeps et Supremus comes de Neuchastel, Comes de Dunois et de Tancarville, Conestabilis haereditarius Normanniae, eiusdemque Provinciae Gubernator et Locum tenens Generalis, centum cataphractorum Equitum Dux et Ordinum Regiorum Eques etc. Illustrissimi item et Excellentissimi Domini, Dominus Claudius de Mesme, Comes d’ Avaux, dictorum Ordinum Commendator, unus ex Praefectis Aerarii Regii et Regni Gallici Minister, et Dominus Abel Servient, Comes de la Roche des Aubiers, etiam unus ex Regni Gallici Ministris; interventu et opera Illustrissimi et Excellentissimi Legati Senatorisque Veneti, Domini Aloysii Contareni, Equitis, qui mediatoris munere procul a partium studio totos pene quinque annos impigre perfunctus est, post invocatum Divini Numinis auxilium mutuasque Plenipotentiariorum tabulas (quarum apographa sub finem huius instrumenti de verbo ad verbum inserta sunt) rite commutatas, praesentibus, suffragantibus et consentientibus Sacri Romani Imperii Electoribus, Principibus ac Statibus, ad Divini Numinis gloriam et Christianae Reipublicae salutem in mutuas pacis et amicitiae leges consenserunt et convenerunt tenore sequenti.

1. Pax sit Christiana, universalis et perpetua veraque et sincera amicitia inter Sacram Maiestatem Caesaream et Sacram Maiestatem Christianissimam, nec non inter omnes et singulos foederatos et adhaerentes dictae Maiestatis Caesareae, Domum Austriacam eorumque haeredes et successores, praecipue vero Electores, Principes et Status Imperii ex una, et omnes et singulos foederatos dictae Maiestatis Christianissimae eorumque haeredes ac successores, in primis Serenissimam Reginam Regnumque Sueciae ac respective Electores, Principes Statusque Imperii ex altera parte. Eaque ita sincere serioque servetur et colatur, ut utraque pars alterius utilitatem, honorem ac commodum promoveat, omnique ex parte et Universi Romani Imperii cum Regno Galliae, et vicissim Regni Galliae cum Romano Imperio fida vicinitas et secura studiorum pacis atque amicitiae cultura revirescant et reflorescant.

2. Sit utrimque perpetua oblivio et Amnestia omnium eorum, que ab initio horum motuum quocunque loco modove ab una vel altera parte ultro citroque hostiliter facta sunt, ita ut nec eorum nec ullius alterius rei causa vel praetextu alter alteri posthac quicquam hostilitatis aut inimicitiae, molestiae vel impedimenti quoad personas, statum, bona vel securitatem per se vel per alios, clam aut palam, directe vel indirecte, specie iuris aut via facti, in Imperio aut uspiam extra illud, non obstantibus ullis prioribus pactis in contrarium facientibus, inferat vel inferri faciat aut patiatur, sed omnes et singulae hinc inde tam ante bellum quam in bello, verbis, scriptis aut factis illatae iniuriae, violentiae, hostilitates, damna, expensae absque omni personarum rerumve respectu ita penitus abolitae sint, ut, quicquid eo nomine alter adversus alterum praetendere posset, perpetuae sit oblivione sepultum.

3. Et ut eo sincerior Amicitiae mutuae securitas inter Imperatorem, Regem Christianissimum, Electores, Principes et Status Imperii posthac servetur (salvo assecurationis articulo infra descripto), alter alterius hostes praesentes aut futuros nullo unquam titulo vel praetextu vel ullius controversiae bellive ratione contra alterum armis, pecunia, milite, commeatu aliterve iuvet, aut ullis copiis, quae contra aliquem huius Pacificationis consortem a quocunque duci contigerit, receptum, stativa, transitum indulgeat.

Circulus quidem Burgendicus sit maneatque Membrum Imperii post controversias inter Galliam Hispaniamque sopitas, hac Pacificatione comprehensus; bellis tamen in eo iam vertentibus nec Imperator nec ullus Imperii Status se immisceat.

In futurum vero, si inter ea Regna controversiae oriantur, firma semper maneat inter universum Imperium et Reges Regnumque Galliae de mutuis hostibus non iuvandis supradictae reciprocae obligationis necessitas; singulis tamen Statibus liberum sit, huic illive Regno extra Imperii limites suppetias ferre, non tamen aliter, quam secundum Imperii Constitutiones.

4. Controversia Lotharingica vel Arbitris utrinque nominandis submittatur, vel tractatu Gallo-Hispanico vel alia amicabili via componatur, liberumque sit tam Imperatori, quam Electoribus, Principibus et Statibus Imperii eius compositionem amicabili interpositione aliisque officiis iuvare ac promovere, non tamen armis aut bellicis mediis.

5. § 1. Iuxta hoc universalis et illimitatae Amnestiae fundamentum universi et singuli Sacri Romani Imperii Electores, Principes, Status (comprehensa immediata Imperii Nobilitate), eorumque Vasalli, Subditi, Cives et Incolae, quibus occasione Bohemiae Germaniaeve motuum vel foederum hinc inde contractorum ab una vel altera parte aliquid praeiudicii aut damni quocunque modo vel praetextu illatum est, tam quoad ditiones et bona feudalia, subfeudalia et allodialia, quam quoad dignitates, immunitates, iura et privilegia, restituti sunto plenarie in eum utrinque statum in sacris et profanis, quo ante destitutionem gavisi sunt aut iure gaudere potuerunt, non obstantibus, sed annullatis quibuscunque interim in contrarium factis mutationibus.

6. Quod si restituendorum bonorum et iurium possessores exceptionibus se iustis munitos existimaverint, eae quidem restitutionem neutiquam impedient; hac tamen peracta, coram competenti iudice examinentur et discutiantur.

7. § 1. Et quamvis ex hac praecedenti regula generali facile diiudicari possit, qui et quatenus restituendi sint, tamen ad instantiam aliquorum de quibusdam gravioris momenti causis, prout sequitur, specaliter mentionem fieri placuit, ita tamen, ut, qui expresse non nominati vel expuncti sunt, propterea pro omissis vel exclusis non habeantur.

8. Cum arrestum, quod mobilibus, ad Principem Electorem Trevirensem spectantibus et in ducatum Luxemburgensem translatis, Imperator per consilium provinciale antehac imponi curavit, relaxatum quidem et abolitum, attamen ad quorundam instantiam iterum renovatum, insuper etiam sequestrum Praefecturae Bruch ad Archiepiscopatum, et medietati dominii Sancti Ioannis, ad Ioannem Rheinhardum de Soetern spectanti, a praefato consilio indictum est, concordatis inter Electoratum Trevirensem et Ducatum Burgundiae, publica Imperii interventione anno 1548. Augustae Vindelicorum erectis repugnet, conventum est, ut praedictum arrestum et sequestrum a consilio Luxemburgensi quantocius tollatur, dicto Domino Electori bona sua, praefectura et dominium, tam Electoralia quam patrimonialia, una cum fructibus sequestratis relaxentur et tradantur, ac si quid forte amotum fuerit, reponatur pleneque atque integre restituatur, impetrantibus ad iudicem Principis Electoris in Imperio competentem pro obtinenda iuris et iustitiae administratione remissis.

9. Quod autem ad Castra Ehrnbreitstein et Hamerstein attinet, Imperator tempore et modo infra in articulo executionis definitis praesidia inde deducet aut deduci curabit, illaque Castra in manus Domini Electoris Trevirensis eiusdemque Capituli Metropolitani pari potestate pro Imperio et Electoratu custodienda tradet, quo nomine et Capitaneus et novum praesidium, ibi ab Electore constituendum, iuramento fidelitatis pro ipso eiusque Capitulo pariter obstringi debebunt.

10-27. § 2. Ante omnia vero causam Palatinam Conventus Osnabrugensis et Monasteriensis eo deduxit, ut ea de re iam diu mota lis diremta sit modo sequenti.

§ 3. Et primo quidem, quod attinet Domum Bavaricam, dignitas Electoralis, quam Electores Palatini antehac habuerunt, cum omnibus regaliis, officiis, praecedentiis, insigniis et iuribus quibuscunque ad hanc dignitatem spectantibus, nullo prorsus excepto, ut et Palatinatus Superior totus una cum Comitatu Cham, cum omnibus eorum appertinentiis, regaliis ac iuribus, sicut hactenus, ita et imposterum maneant penes Dominum Maximilianum, Comitem Palatinum Rheni, Bavariae Ducem eiusque liberos totamque Lineam Guilhelmianam, quamdiu masculi ex ea superstites fuerint.

§ 4. Vicissim Dominus Elector Bavariae pro se, haeredibus ac successoribus suis, totaliter renunciet debito tredecim millionum omnique praetensioni in Austriam Superiorem, et statim a publicata Pace omnia instrumenta desuper obtenta Caesareae Maiestati ad cassandum et annullandum extradat.

§ 5. Quod ad Domum Palatinam attinet, Imperator cum Imperio publicae tranquillitatis causa consentit, ut vigore praesentis conventionis institutus sit Electoratus octavus, quo Dominus Carolus Ludovicus, Comes Palatinus Rheni eiusque haeredes et agnati totius Lineae Rudolphinae iuxta ordinem succedendi in Aurea Bulla expressum (Zeumer Nr. 148, c. 25.) deinceps fruantur. Nihil tamen iuris praeter simultaneam investituram ipsi Domino Carolo Ludovico aut eius successoribus ad ea, quae cum dignitate Electorali Domino Electori Bavariae totique Lineae Guilhelmianae attributa sunt, competat.

§ 6. Deinde, ut Inferior Palatinatus totus cum omnibus et singulis ecclesiasticis et secularibus bonis iuribusque et appertinentiis, quibus ante motus Bohemicos Electores Principesque Palatini gavisi sunt, omnibusque documentis, regestis, rationariis et caeteris actis huc spectantibus eidem plenarie restituantur; cassatis iis, quae in contrarium acta sunt, idque autoritate Caesarea effectum iri, ut neque Rex Catholicus neque ullus alius, qui exinde aliquid tenet, se huic restitutioni ullo modo opponat.

§ 7. Cum autem certae quaedam Praefecturae Stradae Montanae, antiquitus ad Electorem Moguntinensem pertinentes, anno demum millesimo quadringentesimo sexagesimo tertio pro certa pecuniae summa Palatinis cum pacto perpetuae reluitionis impigneratae fuerint: ideo conventum est, ut hae Praefecturae penes modernum dominum Electorem Moguntinensem eiusque in Archiepiscopatu Moguntinensi successores permaneant, dummodo pretium pignerationis sponte oblatum infra terminum executioni conclusae Pacis praefixum parata pecunia exsolvat caeterisque, ad quae iuxta tenorem literarum oppignerationis tenetur, satisfaciat.

§ 8. Electori quoque Trevirensi, tanquam Episcopo Spirensi, Episcopo item Wormatiensi, iura, quae praetendunt in bona quaedam ecclesiastica intra Palatinatus Inferioris territorium sita, coram competenti iudice prosequi liberum esto, nisi de his inter utrumque Principem amice conveniatur.

§ 9. Quod si vero contigerit Lineam Guilhelmianam masculinam prorsus deficere, superstite Palatina, non modo Palatinatus Superior, sed etiam dignitas Electoralis, quae penes Bavariae Duces fuit, ad eosdem superstites Palatinos, interim simultanea investitura gavisuros redeat, octavo tunc Electoratu prorsus expungendo; ita tamen Palatinatus Superior hoc casu ad Palatinos superstites redeat, ut haeredibus allodialibus Electoris Bavariae actiones et beneficia, quae ipsis ibidem de iure competunt, reservata maneant.

§ 10. Pacta quoque gentilitia inter domum Electoralem Heidelbergensem et Neoburgicam, a prioribus Imperatoribus super Electorali successione confirmata, ut et totius Lineae Rudolphinae iura, quatenus huic dispositioni contraria non sunt, salva rataque maneant.

§ 11. Ad haec, si quae feuda Iuliacensia aperta esse competenti via iuris evictum fuerit, ea Palatinis evacuentur.

§ 12. Praeterea, ut dictus Dominus Carolus Ludovicus aliquatenus liberetur onere prospiciendi fratribus de appennagio, Caesarea Maiestas ordinabit, ut dictis suis fratribus quadringenta Imperialium thalerorum millia intra quadriennium, ab initio anni venturi millesimi sexcentesimi quadragesimi noni numerandum, expendantur, singulisque annis centena millia solvantur una cum annuo censu, quinque de centum computatis.

§ 13. Deinde tota Domus Palatina cum omnibus et singulis, qui ei quocunque modo addicti sunt aut fuerunt, praecipue vero ministri, qui ei in hoc conventu aut alias operam suam navarunt, ut et omnes Palatinatus exules, fruantur Amnestia generali supra descripta pari cum caeteris in ea comprehensis iure et hac transactione singulariter in puncto gravaminum plenissime.

§ 14. Vicissim dominus Carolus Ludovicus cum fratribus Caesareae Maiestati obedientiam et fidelitatem, sicut ceteri, Electores Principesque Imperii, praestet, ac insuper Palatinatui Superiori pro se et haeredibus suis, tum ipse, tum eius fratres, donec ex linea Guilhelmiana haeredes legitimi et masculi superfuerint, renuncient.

§ 15. Cum autem de eiusdem Principis Viduae Matri Sororibusque praestando victalitio (!) et dote constituenda mentio iniiceretur, pro benevolo Sacrae Caesareae Maiestatis in Domum Palatinam affectu promissum est, dictae Viduae Matri pro victalitio semel pro semper viginti thalerorum Imperialium millia, singulis autem Sororibus dicti Domini Caroli Ludovici, quando elocatae fuerint, dena thalerorum Imperialium millia nomine Suae Maiestatis exsolutum iri. De reliquo vero ipsis idem Princeps Carolus Ludovicus satisfacere teneatur.

§ 16. Comites in Leiningen et Daxburg saepe dictus Dominus Carolus Ludovicus eiusque successores in Palatinatu Inferiori nulla in re turbet, sed iure suo a multis retro seculis obtento et a Caesaribus confirmato quiete et pacifice uti, frui permittat.

§ 17. Liberam Imperii Nobilitatem per Franconiam, Sueviam et tractum Rheni cum districtibus appertinentibus in suo statu immediato inviolate relinquat.

§ 18. Feuda etiam ab Imperatore in Baronem Gerhardum de Waldenburg, dictum Schenckherrn, Nicolaum Georgium Reigersperger, Cancellarium Moguntinum, et Heinricum Brömbser, Baronem de Rüdesheim: Item ab Electore Bavariae in Baronem Joan. Adolphum Wolff, dictum Metternich, collata, rata maneant. Teneantur tamen eiusmodi vasalli Domino Carolo Ludovico, velut domino directo, eiusque successoribus iuramentum fidelitatis praestare atque ab eodem feudorum suorum renovationem petere.

§ 19. Augustanae Confessionis consortibus, qui in possessione templorum fuerant, interque eos civibus et incolis Oppenheimensibus servetur status ecclesiasticus anni millesimi sexcentesimi vigesimi quarti, caeterisque id desideraturis Augustanae Confessionis exercitium, tam publice in templis ad statas horas, quam privatim in aedibus propriis aut alienis ei rei destinatis, per suos aut vicinos verbi divini ministros peragere liberum esto.

28. Paragraphi: Princeps Ludovicus Philippus etc., Princeps Fredericus etc. et Princeps Leopoldus Ludovicus etc. hic eodem modo inserti intelligantur, prout in Instrumento Caesareo-Suedico continentur.

§ 20. Princeps Ludovicus Philippus, Comes Palatinus Rheni, recuperet omnes ditiones, dignitates et iura in sacris et profanis, quae ipsi a maioribus ex successione et divisione ante tumultus bellicos obvenerunt.

§ 21. Princeps Fridericus, Comes Palatinus Rheni, quartam partem vectigalis Wilzbacensis, coenobium quoque Hornbach cum pertinentiis, et quicquid iuris parens eius ante hac ibidem habuit ac possedit, recipiat et respective retineat.

§ 22. Princeps Leopoldus Ludovicus, Comes Palatinus Rheni, restituatur penitus in Comitatum Veldentz ad Mosellam, tam in ecclesiasticis quam politicis, contra omnia hactenus attentata in eum, quo anno millesimo sexcentesimo vicesimo quarto ipsius parens fuit, statum.

29. § 23. Controversia, quae vertitur inter Episcopos respective Bambergensem et Herbipolensem ac Marchiones Brandenburgicos Culmbachi et Onoltzbachi de Castro, Oppido, Praefectura et Monasterio Kitzingen in Franconia ad Moenum, aut amicabili compositione aut summario iuris processu terminetur intra biennium, sub poena perdendae praetensionis imponenda tergiversanti: interim dictis Dominis Marchionibus restituatur nihilominus fortalitium Wilzburg in eum statum, qui tempore traditionis descriptus fuit, ex conventione et promisso.

30. Conventio inita circa alimenta Domini Christiani Wilhelmi Marchionis Brandemburgici huc repetita censeatur; prout continetur Articulo decimo quarto Instrumenti Caesareo-Suedici.

31. Rex Christianissimus tempore et modo inferius definitis circa deductionem praesidiorum restituet Duci Wurtembergico Civitates et fortalitia Hohentwiel, Schorendorff, Tubingen aliaque omnia loca sine ulla reservatione, quae in Ducatu Wurtembergico Praesidiis suis tenet. In reliquis Paragraphus: Domus Wurtembergica etc., sicut in Instrumento Caesareo-Suedico insertus est, hic insertus intelligatur.

§ 24. Domus Würtembergica maneat quiete in recuperata possessione Dynastiarum Weinsperg, Neustadt et Mechmüle. Restituatur etiam in omnia et singula secularia atque ecclesiastica bona et iura ante hos motus ubicunque possessa interque illa specialiter in Dynastias Blaubeuren, Achalm et Stauffen cum pertinentiis et sub praetextu pertinentium ad eas occupatis bonis, cumprimis civitate et territorio Göppingensi atque pago Pflumeren, reditibus Universitati Tübingensi pie fundatis. Recipiat etiam Dynastias Heidenheim et Oberkirch, item civitates Balingen, Tuttlingen, Ebingen et Rosenfeld, nec non arcem et pagum Neidlingen cum pertinentiis, tum Hohentwiel, Hohenasberg, Hohenaurach, Hohentübingen, Albeck, Hornbergk, Schiltach, cum civitate Schorndorff. Restitutio etiam fiat in ecclesias colegiatas Stutgard, Tübingen, Hernberg, Göppingen, Backnang, nec non in Abbatias, Praeposituras atque Monasteria Bebenhausen, Maulbron, Anhausen, Lorch, Adelberg, Denckendorff, Hirschau, Blaubeuren, Herprechtingen, Murhard, Alpersbach, Königsbrunn, Herrenalb, Divi Georgii, Reichenbach, Phullingen et Lichtenstern sive Marien-Cron et similia, cum omnibus documentis ablatis; salvis tamen et reservatis Domus Austriacae nec non Würtembergicae in supradictas Dynastias Blaubeuren, Achalm et Stauffen praetensis iuribus, actionibus, exceptionibus et remediis atque beneficiis iuris quibuscunque.

32. § 25. Principes quoque Würtembergici Lineae Mompelgardensis restituantur in omnes suas ditiones in Alsatia vel ubicunque sitas et nominatim in duo feuda Burgundica, Clerval et Passavant, et ab utraque parte redintegrentur in eum statum, iura, praerogativas ac in specie ad eam immedietatem erga Romanum Imperium, qua ante initium horum bellorum gavisi sunt (doch fehlen die Schlußworte: et qua caeteri Imperii Principes ac Status gaudent vel gaudere debent).

33. § 26. De causa Badensi hoc modo conventum est: Fridericus Marchio Badensis et Hachbergensis eiusque filii et haeredes cum omnibus, qui iisdem quocunque modo inservierunt aut adhuc dum inserviunt, cuiuscunque nominis aut conditionis sint, gaudeant et fruantur supra articulo secundo et tertio descripta Amnestia cum omnibus suis clausulis et beneficiis, eiusque vigore restituantur plenissime in eum statum in sacris et profanis, in quo ante exortos Bohemiae motus fuit Dominus Georgius Fridericus, Marchio Badensis et Hachbergensis, quoad Marchionatum Inferiorem Badensem, qui vulgo sub appellatione Baden-Durlach venit, item quoad Marchionatum Hachbergensem, tum etiam quoad ditiones Röttelen, Badenweiler et Sausenberg; non obstantibus, sed annullatis quibuscunque interim in contrarium factis mutationibus. Deinde restituantur Marchioni Friderico Praefecturae Stain et Renchingen absque onere aeris alieni, interea temporis a Marchione Guilhelmo contracti, ratione fructuum, interesse aut sumptuum, per transactionem Ettlingae anno Domini millesimo sexcentesimo vigesimo nono initam, dicto Guilhelmo Marchioni Badensi cessae, cum omnibus iuribus, documentis literariis aliisque pertinentiis, ita ut tota illa actio sumptuum ac fructuum perceptorum et percipiendorum cum omni damno et interesse, a tempore primae occupationis numerando, sublata et penitus extincta sit. Annua quoque pensitatio, ex Marchionatu Inferiori Marchionatui Superiori pendi solita, virtute praesentium penitus sublata, annullata et annihilata sit, nec eo nomine quicquam vel de praeterito vel de futuro imposterum unquam praetendatur vel exigatur. Alternetur etiam imposterum inter utramque Lineam Badensem, Inferioris scilicet et Superioris Marchionatus Badensis, praecedentia et sessio in Comitiis et Suevici aliisque universalibus vel particularibus Imperii aut quibuscunque conventibus; pro nunc tamen eadem praecedentia penes Marchionem Fridericum, dum superstes erit, permanente (Auch die nur für IPO zutreffenden Worte dieses §: supra Articulo secundo et tertio descripta Amnestia sind in IPM unverändert aufgenommen.).

34. § 27. De Baronatu Hohengeroltzek conventum est, ut si Domina Principissa Badensis praetensa sua iura in dicto Baronatu documentis authenticis sufficienter probaverit, restitutio statim post latam desuper sententiam fiat cum omni causa omnique iure vigore documentorum competenti. Cognitio autem haec finiatur a die publicatae Pacis infra biennium. Nullae denique actiones, transactiones vel exceptiones generales vel speciales clausulae in hoc Instrumento Pacis comprehensae (quibus omnibus per expressum et in perpetuum vigore huius derogatum sit) ab una vel altera parte ullo unquam tempore contra hanc specialem conventionem allegentur vel admittantur.

35. Paragraphi: Dux de Croy etc., Quod controversiam etc. Nassau-Siegen etc., Comitibus Nassau-Saraepontanis etc., Domus Hanoica etc., Ioannes-Albertus Comes Solmensis etc., Item restituatur Domus Solms etc., Hohensolms etc., Comites de Isenburg etc., Rheingravii etc., Vidua Domini Ernesti Comitis Sainensis etc., Castrum et Comitatus Falckenstein etc., Restituatur etiam Domus Waldeck etc.., Ioachimus Ernestus Comes Ottingensis etc., Item Domus Hoenloica etc., Fridericus Ludovicus etc., Ferdinandus Carolus etc., Domus Erbacensis etc., Vidua et haeredes Comitis a Brandenstein etc., Baro Paulus Kevenhüller etc. hic iisdem verbis inserti intelligantur, prout in Instrumento Caesareo-Suedico continentur.

§ 28. Dux de Croy gaudeat effectu generalis Amnestiae neque protectio Regis Christianissimi sit ei fraudi dignitatis, privilegiorum, honorum, bonorum aut ullo alio respectu; quiete quoque possideat eam Dominii Vinstingen partem, quam maiores sui possederunt, prout nunc a Domina matre sua dotalitii nomine possidetur, iuribus Imperii quoad dictum Dominium Vinstingen in eo statu, quo fuerunt ante hos motus, salvis pe manentibus (!).

§ 29. Quod controversiam Nassau-Siegen contra Nassau-Siegen attinet, cum res haec per commissionem Caesaream anno millesimo sexcentesimo quadragesimo tertio ad amicabilem compositionem sit remissa, reassumatur eiusmodi commissio, et tota lis vel amicabili compositione vel iuridica sententia coram competenti iudice decidatur, Comite Ioanne Mauritio de Nassau eiusque fratribus absque ulla turbatione, pro suis quotis duntaxat, in apprehensa possessione manentibus.

§ 30. Comitibus Nassau-Saraepontanis restituantur omnes eorum Comitatus, Dynastiae, Territoria, homines et bona ecclesiastica et secularia, feudalia et allodialia, nominatim vero Comitatus Saraepontanus et Sarwerdanus integri cum omni causa, ut et fortalitium Homburg cum tormentis bellicis mobilibusque ibi repertis; salvis utrimque respective tam ratione anno millesimo sexcentesimo vicesimo nono, septimo Iulii, per sententiam adiudicatorum in revisorio, quam aliis etiam de illatis damnis competentibus iuribus, actionibus, exceptionibus et beneficiis iuris iuxta leges Imperii determinandis; nisi partes potius ament, amica transactione rem componi. Salvo etiam iure, quod Comitibus de Leiningen-Daxburg in dicto Comitatu Sarwerdano competere potest.

§ 31. Domus Hanovica restituatur in Praefecturas Bobenhausen, Bischoffsheim am Steg et Wilstadt.

§ 32. Iohannes Albertus Comes Solmensis in quadrantem Oppidi Butzbacensis et quatuor Pagos adiacentes restituatur.

§ 33. Itemque restituatur Domus Solms Hohen-Solms in omnia bona et iura sibi anno millesimo sexcentesimo trigesimo septimo ademta, non obstante transactione desuper cum Domino Georgio Landgravio Hassiae postea facta.

§ 34. Comites de Isenburg gaudeant Amnestia generali supra articulo secundo et terio descripta, salvis tamen iuribus Domino Georgio Landgravio Hassiae vel cuivis tertio contra eosdem, ut et contra Comites de Hohen-Solms competentibus.

§ 35. Rheingravii in suas Praefecturas Troneck et Wildenburg itemque Dynastiam Mörchingen cum pertinentiis et caetera omnia iura a vicinis usurpata restituantur.

§ 36. Vidua Domini Ernesti Comitis Sainensis restituatur in eam possessionem Arcis, Oppidi et Praefecturae Hachenburg cum pertinentiis, ut et Pagi Bendorf, in qua fuit ante destitutionem, salvo tamen iure cuiusvis.

§ 37. Castrum et Comitatus Falkenstein restituatur ei, cui de iure competit. Quicquid etiam iuris Comitibus de Rasseburg, cognominatis Löwenhaupt, in Praefecturam Bretzenhaim, feudum Archiepiscopatus Coloniensis, nec non Baronatum Reipoltzkirch in districtu Hundsrück sita competit, id eis cum omnibus iuribus et appertinentiis salvum sit.

§ 38. Restituatur etiam Domus Waldeck in possessionem vel quasi omnium iurium in Dynastia Didinghausen et Pagis Nordernau, Lichtenschaid, Defeld et Nider-Schleidern, prout illis anno millesimo sexcentesimo vicesimo quarto gavisa est.

§ 39. Ioachimus Ernestus Comes Oettingensis in omnia ecclesiastica et secularia, quae pater eius Ludovicus Eberhardus ante hos motus possidebat, restituatur.

§ 40. Item Domus Hohenloica in omnia ipsi ablata, praecipue Dynastiam Weickersheim itemque in coenobium Scheftershaim absque omni exceptione, imprimis retentionis, restituatur.

§ 41. Fridericus Ludovicus Comes de Löwenstain et Werthaim in omnes suos Comitatus et Dynastias, quae tempore huius belli sequestratae, confiscatae aliisque cessae fuerunt, in politicis et ecclesiasticis restituatur.

§ 42. Ferdinandus Carolus Comes de Löwenstain et Werthaim in omne id, quod defunctis eius agnatis Georgio Ludovico et Iohanni Casimiro sequestratum, confiscatum aliisque cessum est, in politicis et ecclesiasticis restituatur, salvis tamen iis bonis et iuribus, quae Mariae Christianae, filiae dicti Georgii Ludovici de Löwenstain, ex haereditate paterna et materna competunt, in quae plenarie restituatur. Pariter etiam Vidua Ioannis Casimiri de Löwenstain in sua bona dotalitia et hyothecata; reservato iure, si quod in supradicta competit Comiti Friderico Ludovico, vel amicabili compositione vel legitimo processu prosequendo.

§ 43. Domus Erbacensis, imprimis Comitis Georgii Alberti haeredes in Castrum Breubergicum omniaque eius iura ipsis cum Domino Comite Löwenstainensi communia, tam quoad praesidium eiusdemque directionem, quam caetera civilia iura restituantur.

§ 44. Vidua et haeredes Comitis a Brandenstein restituantur in omnia ex causa belli adempta bona et iura.

§ 45. Baro Paulus Kevenhüller cum nepotibus ex fratre, haeredes Cancellarii Loefflerii, Marci Conradi a Rhelingen liberi et haeredes, item Hieronymus a Rhelingen una cum nec non Marcus Antonius a Rhelingen etc., quisque in omnia sibi per confiscationem adempta plenarie restituti sunto.

36. § 46. Contractus, permutationes, transactiones, obligationes et instrumenta debiti, vi metuve seu Statibus, seu subditis illicite extorta, prout in specie queruntur Spira, Weissenburgum ad Rhenum, Landavia, Reutlinga, Heilbrunna aliique, ut et redemptae cessaeque actiones, abolitae atque ita annullatae sunto, ut ullum iudicium actionemque eo nomine intentare minime liceat. Quod si vero debitores instrumenta crediti vi metuve creditoribus extorserint, ea omnia restituantur, actionibus desuper salvis.

37. § 47. Debita, sive emptionis, venditionis, annuorum redituum, sive alio nomine vocentur, si ab una alterave belligerantium parte in odium creditorum violenter extorta sint, contra debitores veram violentiam et realem solutionem intercessisse allegantes et se ad probandum offerentes, nulli processus executivi decernantur, nisi his exceptionibus praevia plenaria causae cognitione decisis.

§ 48. Processu desuper instituto a Pacis publicatione infra biennium finiendo sub poena perpetui silentii contumacibus debitoribus imponenda. Processus autem hactenus eo nomine contra ipsos decreti una cum transactionibus et promissionibus pro futura creditorum restitutione factis, tollantur et enerventur; salvis tamen iis pecuniarum summis, quae flagrante bello pro aliis ad avertenda maiora eorum pericula et damna, bono animo et intentione erogatae sunt.

38-41. § 49. Sententiae tempore belli de rebus mere secularibus pronunciatae, nisi processus vitium et defectus manifeste pateat vel in continenti demonstrari possit, non quidem omnino sint nullae, ab effectu tamen rei iudicatae suspendantur, donec acta iudicialia (si alterutra pars intra semestre ab inita pace spatium petiverit revisionem) in iudicio competenti modo ordinario vel extraordninario in Imperio usitato revideantur et aequabili iure ponderentur; atque ita dictae sententiae vel confirmentur vel emendentur, vel si nulliter latae sint, plane rescindantur.

§ 50. Si quae etiam feuda regalia vel privata ab anno millesimo sexcentesimo decimo octavo non fuerunt renovata, nec interim eorum nomine praestita servitia, nemini id fraudi esto; sed tempus repetendae investiturae a die factae Pacis cedere incipiat.

§ 51. Tandem omnes et singuli tam belli Officiales militesque quam Consiliarii et ministri togati, civiles et ecclesiastici, quocunque nomine aut conditione censentur, qui uni alterive parti earundemve foederatis aut adhaerentibus toga vel sago militarunt, a summo ad infimum, ab infimo ad summum, absque ullo discrimine vel exceptione, cum uxoribus, liberis, haeredibus, successoribus, servitoribus, quoad personas et bona, in eum vitae, famae, honoris, conscientiae, libertatis, iurium ac privilegiorum statum, quo ante dictos motus gavisi sunt aut iure gaudere potuerunt, utrimque restituti sunto, nec eorum personis aut bonis ullum creator praeiudicium, ullave actio vel accusatio intentator, multa minus ulla poena, damnumve quocunque praetextu irrogator. Et haec quidem omnia quoad illos, qui Caesareae Maiestatis et Domus Austriacae subditi et vasalli non sunt, plenissimum effectum habeant.

§ 52. Qui vero subditi et vasalli haereditarii Imperatoris et Domus Austriacae sunt, eadem gaudeant Amnestia, quoad personas, vitam, famam et honores, habeantque securum reditum in pristinam patriam; ita tamen, ut se teneantur accommodare legibus patriis regnorum et provinciarum.

42. § 53. Quantum autem eorundem bona concernit, si ea, antequam in Coronae Sueciae Galliaeve partes transierunt, confiscatione aut alio modo amissa fuere, etsi Plenipotentiarii Suecici diu multumque institerant, ut iis etiam illa restituerentur; tamen cum Sacrae Caesareae Maiestati hac in re ab aliis nihil praescribi nec ob Caesareanorum constantem contradictionem aliter transigi potuerit, Ordinibusque Imperii eapropter bellum continuari e re Imperii non fuerit visum; porro quoque amissa sunto ac modernis possessoribus permanento (doch: Galliae Sueciaeve).

43. § 54. Illa vero bona, quae ipsis post eam ob causam, quod pro Suecis aut Gallis contra Caesarem Domumque Austriacam arma sumpsissent, erepta sunt, iisdem qualia nunc sunt, absque refusione tamen sumptuum et fructuum perceptorum aut damni dati, restituantur (doch: Gallis aut Suecis).

44-46. § 55. De caetero in Bohemia aliisque quibuscunque provinciis haereditariis Imperatoris Augustanae Confessioni addictis subditis vel creditoribus eorumve haeredibus pro privatis suis praetensionibus, si quas habent et earum nomine actiones intenderint aut prosecuti fuerint, ius et iustitia aeque ac Catholicis citra respectum administretur.

§ 56. A dicta tamen universali restitutione excepta sunto, quae restitui vel redhiberi nequeunt, mobilia et se moventia, fructus percepti, authoritate belligerantium partium interversa, itemque tam destructa, quam publicae securitatis causa in alios usus conversa aedificia, publica et privata, sacra et profana, nec non deposita publica vel privata hostilitatis intuitu confiscata, legitime vendita, sponte donata.

§ 57. Quia vero etiam causa Iuliacensis successionis inter interessatos, nisi praeveniatur, magnas aliquando turbas in Imperio excitare posset, ideo conventum est, ut ea quoque Pace confecta ordinario processu coram Caesarea Maiestate vel amicabili compositione vel alio legitimo modo sine mora dirimatur.

47. Cum etiam ad maiorem Imperii tranquillitatem stabiliendam de controversiis circa bona Ecclesiastica et libertatem exercitii Relgionis his ipsis de pace universali congressibus certa quaedam compositio inter Caesarem, Electores, Principes et Status Imperii inita atque Instrumento Pacis, cum Plenipotentiariis Reginae et Coronae Sueciae erecto, inserta fuerit (IPO V.), placuit eamdem Compositionem, ut et illam, de qua inter eosdem ratione eorum, qui Reformati vocantur, convenit (IPO VII), praesenti quoque tractatu firmare et stabilire, eo plane modo, ac si de verbo ad verbum huic inserta legeretur Instrumento.

48-53. § 1. Circa causam Hasso-Cassellanam conventum est, ut sequitur:

Primo omnium: Domus Hasso-Cassellana omnesque eius Principes, maxime Domina Amelia Elisabetha, Hassiae Landgravia, eiusque filius Dn. Wilhelmus illorumque haeredes, ministri, officiales, vasalli, subditi, milites et alii quocunque modo illis addicti, nullo prorsus excepto, non obstantibus contrariis pactis, processibus, proscriptionibus, declarationibus, sententiis, executionibus et transactionibus, sed illis omnibus, ut et actionibus vel praetensionibus ratione damnorum et iniuriarum tam neutralium quam belligerantium annullatis, universalis Amnestiae supra sancitae et ad initium belli Bohemici cum plenaria restitutione reductae (exceptis Caesareae Maiestatis et Domus Austriacae vasallis et subditis haereditariis, quemadmodum de iis in § Tandem omnes etc. [Art. IV., 51.] disponitur) omniumque beneficiorum, ex hac et Religiosa Pace provenientium, pari cum caeteris Statibus iure, prout in articulo incipiente: Unanimi etc. (Art. VII.) disponitur, plenarie participes sunto.

§ 2. Secundo: Domus Hasso-Cassellana eiusque successores Abbatiam Hirsfeldensem, cum omnibus appertinentiis, secularibus et ecclesiasticis, sive intra, sive extra territorium (ut Praepositura Gellingen) sitis; salvis tamen iuribus, quae Domus Saxonica a tempore immemoriali possidet, retineant et eo nomine investituram a Caesarea Maiestate toties, quoties casus evenerit, petant et fidelitatem praestent.

§ 3. Tertio: Ius directi et utilis dominii in Praefecturas Schaumburg, Bückenburg, Saxenhagen et Statthagen, Episcopatui Mindano antehac assertum et adiudicatum, porro ad Dn. Wilhelmum, modernum Hassiae Landgravium, eiusque successores plenarie in perpetuum citra ulteriorem dicti Episcopatus aut alterius cuiusvis contradictionem aut turbationem pertineat. Salva tamen transactione inter Christianum Ludovicum Ducem Brunsvico-Lüneburgensem et Hassiae Landgraviam Philippumque Comitem de Lippe inita; firma etiam manente, quae inter eandem Landgraviam et dictum Comitem inita est, conventione.

§ 4. Conventum praeterea est, ut pro locorum hoc bello occupatorum restitutione et indemnitatis causa Dominae Landgraviae Hassiae tutrici eiusque filio huiusve successoribus Hassiae Principibus ex Archiepiscopatibus Moguntinensi et Coloniensi, Episcopatibus item Paderbornensi, Monasteriensi et Abbatia Fuldensi sexies centena millia thalerorum Imperialium, bonitate Imperialibus constitutionibus modernis correspondentium, intra spatium novem mensium a tempore ratificationis Pacis computandum Cassellis solventium periculo et sumptibus pendantur, nec contra promissam solutionem ulla exceptio ullusve praetextus admittatur, multo minus summa conventa ullo arresto afficiatur.

§ 5. Ut etiam Domina Landgravia de solutione tanto securior sit, sequentibus conditionibus retineat Neus, Cosfeld et Neuhaus inque iis locis sua sibique solum obligata praesidia habeat; ea quidem lege, ut praeter officiales et alias personas in praesidiis necessarias, dictorum trium locorum praesidia coniunctim non excedant numerum mille ducentorum peditum et centum equitum, Dominae Landgraviae dispositioni relicto, quot cuivis dictorum locorum peditum et equitum imponere, quemve huic vel illi praesidio praeficere velit.

§ 6. Praesidia autem secundum ordinationem de sustentatione officialium et militum Hassiacis hactenus consuetam alantur, et quae ad conservanda fortalitia necessaria sunt, praestentur ex Archi- et Episcopatibus, in quibus dicta arx et civitates sunt sitae, absque summae supranominatae diminutione. Integrum autem sit ipsis praesidiis contra morosos et tardantes, sed non ultra debitam summam exequi. Iura autem Superioritatis et Iurisdictio, tam ecclesiastica quam secularis, et reditus nominatarum arcis et civitatum Dn. Archiepiscopo Coloniensi sint salva.

54-55. § 7. Quamprimum vero post ratificatam Pacem Dominae Landgraviae trecenta millia thalerorum Imperialium fuerint exsoluta, restituta Neussia, retineat Cosfeld solum et Neuhaus, ita tamen ut praesidium Neussianum in Cosfeld et Neuhaus non deducat vel eius nomine quicquam ulterius exigat, nec praesidia in Cosfeld numerum sexcentorum peditum et quinquaginta equitum, in Neuhaus autem centum peditum excedant. Sin autem intra terminum novem mensium Dominae Landgraviae integra summa non dependatur, non tantum Cosfeld et Neuhaus, donec plenaria subsecuta fuerit solutio, sed etiam pro residuo summae eiusque singulis centenis quinque annuatim Imperiales, donec residuum summae exsolutum fuerit, pensionis nomine solvantur, et tot Praefecturarum ad supranominatos Archi- et Episcopatus atque Abbatiam pertinentium et Hassiae Principatui vicinarum, quot praestandis et exsolvendis pensionibus sufficiunt, Quaestores et Receptores Dominae Landgraviae iuramento obstringantur, ut de reditibus annuas residuae summae pensiones solvant, non obstante Dominorum suorum prohibitione.

§ 8. Quod si vero Quaestores et Receptores in solvendo moras nectant aut reditus alio conferant, Domina Landgravia exequendi et ad solutionem quovis modo illos adigendi, liberam habeat potestatem; de reliquo iure territoriali Domino proprietatis interea semper salvo. Simulac vero Domina Landgravia totam summam cum pensionibus a tempore morae acceperit, restituat illico loca iam denominata, cautionis loco interim retenta, pensiones cessent, et Quaestores atque Receptores, quorum facta fuit mentio, iuramenti nexu sint liberati.

§ 9. Quarum autem Praefecturarum reditus pensionibus contingente mora solvendis sint assignandi, ante ratificationem Pacis eventualiter conveniet, quae conventio non minoris sit roboris, quam ipsum Pacis Instrumentum.

56. § 10. Praeter loca autem securitatis causa, ut memoratum, Dn. Landgraviae relinquenda et post solutionem demum restituenda, restituat illa nihilominus ratificatione Pacis subsecuta omnes Provincias et Episcopatus, nec non illorum urbes, praefecturas, oppida, fortalitia, propugnacula et omnia denique bona immobilia, nec non iura inter haec bella ab ipsa occupata; ita tamen, ut tam in praefatis tribus locis cautionis nomine retinendis, quam reliquis omnibus restituendis non solum annonam et omnia ad bellicum apparatum spectantia, quae inferri vel fieri curavit, per subditos evehenda.

§ 11. Dominae Landgraviae et supradictis successoribus, quae vero ab ipsa non illata, sed in locis occupatis tempore occupationis reperta sunt et adhuc extant, ibi permaneant, sed ut etiam fortificationes et valla durante occupatione extructa eatenus destruantur, ne tamen urbes, oppida, arces vel castra cuiusvis invasionibus et depraedationibus pateant.

57-60. § 12. Et quamvis Domina Landgravia praeterquam ab Archi- et Episcopatibus Moguntinensi, Coloniensi, Paderbornensi, Monasteriensi et Abbatia Fuldensi a nemine restituionis et indemnitatis loco aliquid poposcerit, et sibi eo nomine a quoquam alio quicquam solvi omnino noluerit, pro rerum tamen et circumstantiarum aequitate placuit toti conventui, ut, salva manente dispositione § praecedentis, inchoantis: Conventum praeterea est etc. (s. § 4.), etiam caeteri Status cuiuscunque generis cis et ultra Rhenum, qui prima Martii huius anni Hassiacis contributionem pependerunt, secundum proportionem contributionis exsolutae tot hoc tempore observatam ad conficiendam summam superius positam et militum praesidiariorum sustentationem ratam suam supranominatis Archi- et Episcopatibus atque Abbatiae conferant, et damnum, si quod solventes ob unius vel alterius moram perpessi fuerint, morosi resarciant, nec executionem contra tergiversantes instituendam Caesareae Maiestatis aut Regiae Maiestatis Sueciae vel etiam Hassiae Landgraviae Officiales aut milites impediant, neque etiam fas sit Hassiacis quenquam in praeiudicium huius declarationis eximere; ii vero, qui suam quotam rite persolverint, ab omni eatenus onere liberi erunt.

§ 13. Quod controversias inter Domus Hassiacas, Cassellanam et Darmstadinam, super successione Marpurgensi agitatas attinet, quandoquidem eae Cassellis die 14. mensis Aprilis proxime elapsi, consensu partium unanimi accedente, penitus sunt compositae, placuit Transactionem istam (April 16?), Meiern, J. G. v., Acta pacis Westphalicae publica V.) cum suis annexis et recessibus, sicut ea Cassellis inita et a partibus subsignata conventuique huic insinuata fuit, vigore Instrumenti huius eiusdem plane esse roboris, ac si verbis totidem hisce tabulis inserta comprehenderetur, nec a partibus transigentibus, nec aliis quibusvis sub praetextu sive pacti, sive iuramenti, sive alio quocunque, ullo unquam tempore convelli posse, quin imo ab omnibus, etiamsi aliquis ex interessatis eam forte confirmare detrectet, exactissime observari debere.

§ 14. Sicut etiam transactio inter defunctum Dn. Wilhelmum Hassiae Landgravium et Dominos Christianum et Wolradum Comites Waldecciae die 11. April. anno 1635. facta (Lünig, Reichs-Archiv XXIII. [Spicil. saecul. II.]) et a Dn. Georgio Hassiae Landgravio die 14. April. anno 1648. ratificata non minus vigore huius Pacificationis perpetuum et plenissimum robur obtinebit omnesque Hassiae Principes pariter ac Comites Waldecciae obligabit.

§ 15. Firmum quoque maneat et inviolabiliter custodiatur ius primogeniturae in qualibet Domo Hassiae, Cassellana et Darmstadina, introductum et a Caesarea Maiestate confirmatum.

61. Cum item Caesarea Maiestas ad querelas nomine Civitatis Basileensis et universae Helvetiae corum ipsius Plenipotentiariis, ad praesentes Congressus deputatis, propositas super nonnullis processibus et mandatis executivis a Camera Imperiali contra dictam civitatem aliosque Helvetiorum unitos Cantones eorumque cives et subditos emanatis, requisita Ordinum Imperii sententia et consilio, singulari decreto die 14. mensis Maii anno proxime praeterito declaraverit, praedictam civitatem Basileam, caeterosque Helvetiorum Cantones in possessione vel quasi plenae libertatis et exemptionis ab Imperio esse, ac nullatenus eiusdem Imperii dicasteriis et iudiciis subiectos, placuit hoc idem publicae huic Pacificationis Conventioni inserere, ratumque et firmum manere, atque idcirco eiusmodi processus una cum arrestis, eorum occasione quandocunque decretis, prorsus cassos et irritos esse debere.

62-66. § 1. Ut autem provisum sit, ne posthac in statu politico controversiae suboriantur, omnes et singuli Electores, Principes et Status Imperii Romani in antiquis suis iuribus, praerogativis, libertate, privilegiis, libero iuris territorialis tam in ecclesiasticis quam politicis exercitio, ditionibus, regalibus horumque omnium possessione, vigore huius Transactionis ita stabiliti firmatique sunto, ut a nullo unquam sub quocunque praetextu de facto turbari possint vel debeant.

§ 2. Gaudeant sine contradictione iure suffragii in omnibus deliberationibus super negotiis Imperii, praesertim ubi leges ferendae vel interpretandae, bellum decernendum, tributa indicenda, delectus aut hospitationes militum instituendae, nova munimenta intra Statuum ditiones exstruenda nomine publico veterave firmanda praesidiis, nec non ubi pax aut foedera facienda aliave eiusmodi negotia peragenda fuerint, nihil horum aut quicquam simile posthac unquam fiat vel admittatur, nisi de Comitiali liberoque omnium Imperii Statuum suffragio et consensu. Cumprimis vero ius faciendi inter se et cum exteris foedera pro sua cuiusque conservatione ac securitate singulis Statibus perpetuo liberum esto; ita tamen, ne eiusmodi foedera sint contra Imperatorem et Imperium pacemque eius publicam vel hanc imprimis Transactionem fiantque salvo per omnia iuamento, quo quisque Imperatori et Imperio obstrictus est.

§ 3. Habeantur autem Comitia Imperii intra sex menses a dato ratificatae Pacis, postea vero, quoties id publica utilitas aut necessitas postulaverit. In proximis vero Comitiis emendentur in primis anteriorum conventuum defectus, ac tum quoque de electione Romanorum Regum certa constantique Caesarea Capitulatione concipienda, de modo et ordine in declarando uno vel altero Statu in bannum Imperii praeter eum, qui alias in constitutionibus Imperii descriptus est, tenendo, redintegrandis Circulis, renovanda matricula, reducendis Statibus exemptis, moderatione et remissione Imperii collectarum, reformatione politiae et iustitiae, taxae sportularum in Iudicio Camerali, Ordinariis Deputatis ad modum et utilitatem Reipublicae rite formandis, legitimo munere Directorum in Imperii Collegiis et similibus negotiis, quae hic expediri nequiverant, ex communi Statuum consensu agatur et statuatur.

§ 4. Tam in universalibus vero, quam particularibus Diaetis liberis Imperii Civitatibus non minus quam caeteris Statibus Imperii competat votum decisivum (Vgl. s. Zeumer Nr. 200, Beilage.) iisque rata et intacta maneant regalia, vectigalia, reditus annui, libertates, privilegia confiscandi, collectandi, et inde dependentia aliaque iura ab Imperatore et Imperio legitime impetrata, vel longo usu ante hos motus obtenta, possessa et exercita, cum omnimoda iurisdictione intra muros et in territorio, cassatis, annullatis et in futurum prohibitis iis, quae per repressalias, arresta, viarum occlusiones et alios actus praeiudiciales sive durante bello quocunque praetextu in contrarium facta et propria autoritate hucusque attentata sunt, sive dehinc, nullo praecedente legitimo iuris et executionis ordine, fieri attentarive poterunt. De caetero omnes laudabiles consuetudines et S. Romani Imperii constitutiones et leges fundamentales in posterum religiose serventur, sublatis omnibus, quae bellicorum temporum iniuria irrepserant, confusionibus.

§ 5. De indaganda aliqua ratione et modo aequitati conveniente, qui persecutiones actionum contra debitores, ob bellicas calamitates fortunis lapsos aut nimio usurarum cursu aggravatos, moderate terminari indeque nascituris maioribus incommodis, etiam tranquillitati publicae noxiis, obviam iri possit, Caesarea Maiestas curabit exquiri tam Iudicii Aulici, quam Cameralis vota et consilia, quae in futuris Comitiis proponi et in constitutionem certam redigi possint, interea tamen temporis in huiusmodi causis, ad Iudicia cum summa Imperii tum singularia Statuum delatis, circumstantiae a partibus allegatae bene ponderentur, ac nemo executionibus immoderatis praegravetur; sed haec omnia, Holsatiae constitutione salva et illaesa.

67-68. § 1. Et quia publice interest, ut facta pace commercia vicissim reflorescant, ideo conventum est, ut, quae eorum praeiudicio et contra utilitatem publicam hinc inde per Imperium belli occasione noviter propria autoritate contra iura, privilegia et sine consensu Imperatoris atque Electorum Imperii invecta sunt vectigalia et telonia, ut et abusus Bullae Brabantinae (Vgl. Regensb. RA. V. 1641, § 94 (NS. d. RA. III.): Nachdem auch die Stände des Niederländisch-Westphälischen Crayses sich jetzo abermahln gar hoch beklagt, daß die Brabandische Regierung zu Brüssel unterm Vorwand eines von Kayser Carlen dem Vierdten erhaltenen Privilegii, welche sie die Brabandische Güldene Bull nennen (= Reg. imp. VIII., Nr. 1090, 1349, Juli 25), ihnen allerhand unleidenliche Beschwärungen zufügten usw.) indeque natae repressaliae et arresta, cum inductis peregrinis certificationibus, exactionibus, detentionibus, itemque immoderata Postarum omniaque alia inusitata onera et impedimenta, quibus commerciorum et navigationis usus deterior redditus est, penitus tollantur, et provinciis, portubus, fluminibus quibuscunque sua pristina securitas, iurisdictio et usus, prout ante hos motus bellicos a pluribus retro annis fuit, restituantur et inviolabiliter conserventur.

§ 2. Territoriorum, quae flumina alluunt, et aliorum quorumcunque iuribus ac privilegiis, ut et teloniis ab Imperatore de consensu Electorum cum aliis, tum etiam Comiti Oldenburgensi in Visurgi concessis, aut usu diuturno introductis, in pleno suo vigore manentibus et executioni mandandis, tum ut plena sit commerciorum libertas et transitus ubique locorum terra marique tutus, adeoque ea omnibus et singulis utriusque partis foederatorum Vasallis, subditis, clientibus et incolis eundi, negotiandi, redeundique potestas data sit virtuteque Praesentium concessa intelligatur, quae unicuique ante Germaniae motus passim competebat. Quos etiam Magistratus utrinque contra iniustas oppressiones et violentias instar propriorum subditorum defendere ac protegere teneantur, hac Conventione, ut et iure legeque cuiusque loci per omnia salvis.

69. Quo magis autem dicta Pax atque amicitia inter Imperatorem et Christianissimum Regem firmari possit, et securitati publicae melius prospiciatur, ideo de consensu, consilio et voluntate Electorum, Principum et Statuum Imperii pro bono Pacis conventum est.

70. Primo, quod supremum dominium, iura superioritatis aliaque omnia in Episcopatus Metensem, Tullensem et Virodunensem Urbesque cognomines eorumque Episcopatuum districtus, et nominatim Moyenvicum, eo modo, quo hactenus ad Romanum spectabant Imperium, in posterum ad Coronam Galliae spectare eique incorporari debeant in perpetuum et irrevocabiliter, reservato tamen iure Metropolitano ad Archiepiscopatum Trevirensem pertinente.

71. Restituatur in possessionem Episcopatus Virodunensis Dominus Franciscus Lotharingiae Dux, tanquam legitimus Episcopus, et hunc Episcopatum pacifice administrare, eiusque et suarum Abbatiarum (salvo Regis et cuiuscunque privati iure), nec non bonorum suorum patrimonialium ubicunque sitorum iuribus (quatenus praedictae cessioni non repugnant), privilegiis, reditibus et fructibus uti frui permittatur, dummodo prius praestiterit Regi iuramentum fidelitatis, nihilque moliatur adversus suae Maiestatis Regnique commoda.

72. Secundo, Imperator et Imperium cedunt transferuntque in Regem Christianissimum eiusque in Regno Successores ius directi dominii, superioritatis, et quodcunque aliud sibi et sacro Romano Imperio hactenus in Pinarolum competebat, et competere poterat.

73. Tertio, Imperator pro se totaque Serenissima Domo Austriaca, itemque Imperium, cedunt omnibus iuribus, proprietatibus, dominiis, possessionibus ac iurisdictionibus, quae hactenus sibi, Imperio et familiae Austriacae competebant in Oppidum Brisacum, Landgraviatum superioris et inferioris Alsatiae, Suntgoviam Praefecturamque provincialem decem Civitatum Imperialium in Alsatia sitarum, scilicet Hagenaw, Colmar, Schlettstatt, Weissenburg, Landaw, Oberenhaim, Roshaim, Munster in Valle Sancti Gregorii, Kaiserberg, Turinckhaim, omnesque Pagos et alia quaecunque Iura, quae a dicta Praefectura dependent, eaque omnia et singula in Regum Christianissimum Regnumque Galliarum transferunt, ita ut dictum Oppidum Brisacum cum Villis Hochstatt, Niederrimsing, Harten et Acharren, ad Communitatem Civatits Brisacensis pertinentibus, cumque omni territorio et banno, quatenus se ab antiquo extendit; salvis tamen eiusdem Civitatis privilegiis et immunitatibus antehac a Domo Austriaca obtentis et impetratis.

74. Itemque dictus Landgraviatus utriusque Alsatiae et Suntgoviae, tum etiam Praefectura provincialis in dictas decem Civitates et loca dependentia, itemque omnes vasalli, landsassii, subditi, homines, oppida, castra, villae, arces, sylvae, forestae, auri argenti aliorumque mineralium foindae, flumina, rivi, pascua omniaque iura, regalia et appertinentiae, absque ulla reservatione cum omnimoda iurisdictione et superioritate supremoque dominio amodo in prepetuum ad Regem Christianissimum Coronamque Galliae pertineant, et dictae Coronae incorporata intelligantur, absque Caesaris, Imperii Domusque Austriacae vel cuiuscunque alterius contradictione; adeo ut nullus omnino Imperator aut familiae Austriacae Princeps quicquam iuris aut potestatis in eis praememoratis partibus cis et ultra Rhenum sitis, ullo unquam tempore praetendere vel usurpare possit aut debeat.

75. Sit tamen Rex obligatus in eis omnibus et singulis locis Catholicam conservare religionem, quemadmodum sub Austriacis Principibus conservata fuit, omnesque, quae durante hoc bello novitates irrepserunt, removere.

76. Quarto, Christianissimae Maiestati eiusque in Regno successoribus, de consensu Imperatoris totiusque Imperii, perpetuum ius sit tenendi praesidium in Castro Philipsburg protectionis ergo, ad convenientem tamen numerum restrictum, qui vicinis iustam suspicionis causam praebere non possit; sumptibus duntaxat Coronae Galliae sustentandum. Patere etiam debebit Regi liber transitus per Terras et Aquas Imperii ad inducendos Milites, commeatum et caetera omnia, quibus et quoties opus fuerit.

77. Rex tamen praeter protectionem, praesidium et transitum in dictum Castrum Philipsburg nihil ulterius praetendet, sed ipsa proprietas, omnimoda iurisdictio, possessio ominaque emolumenta, fructus, accessiones, iura, regalia, servitutes, homines, subditi, vasalli, et quidquid omnino antiquitus ibidem et in totius Episcopatus Spirensis Ecclesiarumque illi incorporatarum districtu Episcopo et Capitulo Spirensi competebat et competere poterat, eisdem inposterum quoque salva, integra et illaesa, excepto tamen iure protectionis, permaneant.

78. Imperator, Imperium, et Dominus Archidux Oenipontanus Ferdinandus Carolus respective exsolvunt ordines, Magistratus, Officiales et subditos singularum supradictarum ditionum ac locorum, vinculis et sacramentis, quibus hucusque sibi Domuique Austriaecae obstricti fuerant, eosque ad subiectionem, obedientiam et fidelitatem Regi Regnoque Galliae praestandam remittunt obligantque. Atque ita Coronam Galliae in plena iustaque eorum superioritate, proprietate et possessione constituunt, renunciantes omnibus in ea iuribus ac praetensionibus ex nunc in perpetuum, idque pro se suisque posteris Imperator, dictus Dominus Archidux eiusque frater (quatenus praedicta cessio ad ipsos pertinet) peculiari diplomate tum ipsi confirmabunt, tum efficient, ut a Rege Hispaniarum Catholico eadem quoque renuntiatio in authentica forma extradatur. Quod et Imperii totius nomine fiet, quo die subsignabitur praesens Tractatus.

79. Ad maiorem supra dictarum cessionem et alienationum validitatem, Imperator et Imperium, vigore praesentis Transactionis, expresse derogant omnibus et singulis Praedecessorum Imperatorum sacrique Romani Imperii decretis, constitutionibus, statutis et consuetudinibus, etiam iuramento firmatis aut imposterum firmandis, nominatimque Capitulationi Caesareae, quatenus alienatio omnimoda bonorum et iurium Imperii prohibetur, simulque in perpetuum excludunt omnes exceptiones et restitutionis vias quocunque tandem iure titulove fundari possent.

80. Conventum est insuper, ut, praeter promissam hic inferius a Caesare et Imperii Statibus ratihabitionem, in proximis quoque Comitiis ex abundanti ratae sint supradictarum ditionum iuriumque abalienationes, ac proinde, si in Caesarea Capitulatione pactio vel in Comitiis propositio deinceps fiat de occupatis distractisve Imperii bonis ac iuribus recuperandis, ea non complectatur aut complecti intelligatur res supra expressas, utpote ex communi ordinum sententia pro publica tranquillitate in alterius dominium legitime translatas, atque easdem in hunc finem ab Imperii matricula expungi placet.

81. Statim a restitutione Benfeldae aequabuntur solo eiusdem Oppidi munitiones nec non adiacentis fortalitii Rhinau, sicuti quoque Tabernarum Alsatiae, Castri Hohenbar et Neoburgi ad Rhenum, neque in praedictis locis ullus Miles praesidiarius haberi poterit.

82. Magistratus et incolae dictae Civitatis Tabernarum neutralitatem accurate servent, pateatque illac Regio Militi, quoties postulatum fuerit, tutus ac liber transitus. Nullae ad Rhenum Munitiones in citeriori ripa extrui poterunt Basilea usque Philipsburgum, neque ullo molimine deflecti aut interverti Fluminis cursus ab una alterave parte.

83. Quod ad aes alienum attinet, quo Camera Ensisheimiana gravata est, Dominus Archidux Ferdinandus Carolus recipiet in se cum ea parte Provinciae, quam rex Christianissimus ipsi restituere debet, tertiam omnium debitorum partem sine distinctione, sive chirographaria, sive hypothecaria sint, dummodo utraque sint in forma authentica et, vel specialem hypothecam habeant, sive in Provincias cedendas, sive in restituendas, vel si nullam habeant, in libellis rationariis receptorum ad Cameram Ensisheimianam respondentium usque ad finem Anni 1632. agnita atque inter debita et credita illius recensita fuerint, et pensitationum annuarum solutio dictae Camerae incubuerit; eamque dissolvet, Regem pro tali quota indemnem penitus praestando.

84. Quae vero debita Collegiis Ordinum ex singulari per Austriacos Principes cum ipsis in Diaetis Provincialibus inita conventione attributa, aut ab ipsis Ordinibus communi nomine contracta sunt iisque solvenda incumbunt, debet inter eos, qui in ditionem Regis veniunt, atque illos, qui sub Dominio Domus Austriacae remanent, iniri conveniens distributio, ut unaquaeque pars sciat, quantum sibi aeris alieni dissolvendum restet.

85. Rex Christianissimus restituet Domui Austriacae, et in specie supradicto Domino Archiduci Ferdinando Carolo, primogenito quondam Archiducis Leopoldi Filio, quatuor Civitates Sylvestres, Rheinfelden, Seckingen, Lauffenberg et Waltshutum cum omnibus Territoriis et Balivatibus, villis, pagis, molendinis, sylvis, forestis, vasallis, subditis omnibusque appertinentiis cis et ultra Rhenum. Itemque Comitatum Hawenstein, Sylvam Nigram totamque Superiorem et Inferiorem Brisgoviam et Civitates in ea sitas antiquo iure ad Domum Austriacam spectantes, scilicet Newburg, Freyburg, Endingen, Kenzingen, Waldkirch, Villingen, Breunlingen, cum omnibus territoriis. Item, cum omnibus Monasteriis, Abbatiis, Praelaturis, Praeposituris Ordinumque Equestrium Commendatariis cum omnibus Balivatibus, Baronatibus, Castris, Fortalitiis, Comitibus, Baronibus, Nobilibus, vasallis, hominibus, subditis, fluminibus, rivis, forestis, sylvis omnibusque Regaliis, iuribus, iurisdictionibus, feudis et Patronatibus caeterisque omnibus et singulis ad sublime territorii ius patrimoniumque Domus Austriacae in toto isto tractu antiquitus spectantibus. Totam item Ortnaviam cum civitatibus Imperialibus Offenburgh, Gengenbach et Cella am Hammerspach, quatenus scilicet Praefecturae Ortnaviensi obnoxiae sunt, adeo ut nullus omnino Rex Franciae quicquam Iuris aut Potestatis in his praememoratis partibus, cis et ultra Rhenum sitis, ullo unquam tempore praetendere aut usurpare possit aut debeat, ita tamen, ut Austriacis Principibus predicta restitutione nihil novi iuris acquiratur. Libera sint in universum inter utriusque Rheni Ripae et Provinciarum utrimque adiacentium Incolas commercia et commeatus. Imprimis vero libera sit Rheni navigatio, ac neutri parti permissum esto, naves transeuntes, descendentes aut ascendentes, impedire, detinere, arrestare aut molestare, quocunque praetextu, sola inspectione, quae ad perscrutandas aut visitandis merces fieri consuevit, excepta, nec etiam liceat nova et insolita vectigalia, pedagia, passagia, datia aut alias eiusmodi exactiones ad Rhenum imponere; sed utraque pars contenta maneat vectigalibus et datiis ordinariis ante hoc bellum sub Austriacorum gubernatione ibidem praestare solitis.

86. Omnes vasalli, landsassii, subditi, cives, incolae, quicumque cis et ultra Rhenum Domui Austriacae, sicut etiam illi, qui immediate Imperio subiecti erant, vel alios Imperii Ordines ut superiores recognoscunt, non obstante qualicumque confiscatione, translatione, donatione, per quoscumque belli Duces aut Praefectos Militiae Suedicae aut Confederatorum post occupatam Provinciam facta perque Regem Christianissimum ratificata aut proprio motu decreta, statim post publicatam Pacem bonis suis immobilibus et stabilibus, sive corporalia, sive incorporalia sint, villis, castris, oppidis, fundis, possessionibus restitui debent, citra ullam exceptionem meliorationum, expensarum, sumptuum compensationem, quas moderni possessores quomodolibet obiicere possent, et citra restitutionem mobilium ac se moventium et fructuum perceptorum. Quod vero ad confiscationes rerum, pondere, numero et mensura consistentium, exactiones, concussiones atque extorsiones, intuitu belli factas, attinet, earum repetitio ad amputandas lites utrimque penitus cassata et sublata esto.

87. Teneatur Rex Christianissimus non solum Episcopos Argentinensem et Basileensem, cum Civitate Argentinensi, sed etiam reliquos per utramque Alsatiam Romano Imperio immediate subiectos Ordines, Abbates Murbacensem et Luderensem, Abbatissam Andlaviensem, Monasterium in Valle sancti Gregorii Benedictini Ordinis, Palatinos de Luzelstain, Comites et Barones de Hanaw, Fleckenstain, Oberstain totiusque Inferioris Alsatiae Nobilitatem; item praedictas Decem Civitates Imperiales, quae Praefecturam Haganoënsem agnoscunt, in ea libertate et possessione immedietatis erga Imperium Romanum, qua hactenus gavisae sunt, relinquere; ita ut nullam ulterius in eos Regiam superioritatem praetendere possit, sed iis iuribus contentus maneat, quaecumque ad Domum Austriacam spectabant, et per hunc Pacificationis Tractatum Coronae Gallicae ceduntur. Ita tamen, ut praesenti hac declaratione nihil detractum intelligatur de eo omni supremi dominii iure, quod supra concessum est.

88. Item, Rex Christianissimus pro recompensatione partium ipsi cessarum dicto Domino Archiduci Ferdinando Carolo solvi curabit tres Milliones Librarum Turonensium annis proxime sequentibus, scilicet 1649. 50. et 51. in Festo Sancti Ioannis Baptistae, quolibet anno tertiam partem in Moneta bona et proba Basileae, ad manum Archiducis eiusve Deputatorum.

89. Praeter dictam pecuniae quantitatem Rex Christianissimus tenebitur in se recipere duas tertias debitorum Camerae Ensishemianae sine distinctione, sive chirographaria, sive hypothecaria sint, dummodo utraque sint in forma authentica et, vel specialem hypothecam habeant, sive in provincias cedendas, sive in restituendas, vel si nullam habeant, in libellis rationariis receptorum ad Cameram Ensishemianam respondentium usque ad finem Anni millesimi sexcentesimi trigesimi secundi agnita, atque inter credita et debita illius recensita fuerint, et pensitationum annuarum solutio dictae Camerae incubuerit, easque dissolvet, Archiducem pro tali quota prorsus indemnem praestando, utque id aequius fiat, delegabuntur ab utraque parte Commissarii statim a subscripto Tractatu Pacis, qui ante primae pensionis solutionen convenient, quaenam nomina utrique parti expungenda sint.

90. Curabit Rex Christianissimus praefato Domino Archiduci bona fide absque ulla mora et retardatione restitui omnia et singula Literaria Documenta, cuiuscunque illa generis sint, quae Terras eidem restituendas concernunt, quatenus quidem in Cancellaria Regiminis et Camerae Ensishemianae aut Brisaci, vel etiam in custodia Officialium, Oppidorum et Arcium occupatarum reperiuntur.

91. Quod si talia Documenta sint publica, quae cessas etiam terras pro indiviso concernunt, de his Archiduci exempla authentica, quotiescumque requisierit, edentur.

92. Item, ne controversiae inter Dominos Sabaudiae et Mantuae Duces ratione Montisferrati, authoribus inclitae recordationis Ferdinando II. Imperatore et Ludovico XIII. Galliarum Rege, Suarum Maiestatum Parentibus, definitae et terminatae in Christianae Reipublicae perniciem aliquando recrudescant, conventum est, quod Tractatus Cherasci sexto Aprilis Anno Domini 1631. cum subsecuta super eodem Ducatu Montisferrati executione firmus stabilisque in omnibus suis articulis in perpetuum manebit, excepto tamen Pinarolo ac pertinentiis inter Suam Maiestatem Christianissimam ac Dominum Ducem Sabaudiae definitis et Christianissimo Regi Regnoque Galliae acquisitis per peculiares Tractatus, qui eadem stabilitate et firmitate consistent in iis omnibus, quae translationem aut cessionem Pinaroli et pertinentium concernunt. Si quid tamen in dictis peculiaribus tractatibus contineatur, quod pacem Imperii turbare vel novos in Italia motus post praesens bellum, quod nunc in illa Provincia geritur, compositum exitare posset, id nullum et irritum sit, dicta nihilominus cessione in suo robore permanente cum aliis conditionibus, quae tam in favorem Ducis Sabaudiae quam Regis Christianissimi conventae sunt.

93. Ideoque et Imperatoria et Christianissima Maiestas vicissim promittunt, se caeteris omnibus, tam ad praedictum Tractatum Cherascensem, quam executionem spectantibus, et in specie Albam, Trinum, eorumque Territoria et reliqua loca, nunquam directe vel indirecte, specie iuris aut via facti contraventuras, neque ullo auxilio vel favore contravenientem adiuturas, quinimo communi authoritate datum iri operam, ut ne a quoquam quovis praetextu violetur, cum maxime se obligatum esse declaraverit Rex Christianissimus dicti tractatus executionem omnibus modis promovere, atque etiam armis tueri, eo praesertim fine, ut dictus Dominus Sabaudiae Dux, non obstantibus superioribus clausulis, in pacifica Trini et Albae reliquorumque locorum, ipsi per dictum tractatum et investituram subsecutam in Ducatu Montisferrati concessorum et assignatorum, possessione semper relinquatur et manuteneatur.

94. Ut autem omnium dissidiorum et controversiarum semina inter eosdem Duces penitus extirpentur, quadringenta et nonaginta quatuor aureorum millia, quae inclitae memoriae Christianissimus Rex Ludovicus XIII. in exonus Domini Ducis Sabaudiae se Domino Duci Mantuae soluturum spopondit, Christianissima Maiestas praesenti parataque pecunia dicto Domino Duci Mantuae numerari faciet, et propterea Dominum Ducem Sabaudiae eiusque haeredes et successores ab ea obligatione omnino relevabit praestabitque indemnem ab omni petitione, quae ratione vel occasione dictae summae a dicto Domino Duce Mantuae vel eius successoribus fieri posset, adeo ut inposterum eius nomine, colore, ratione aut praetextu Dominus Dux Sabaudiae, haeredes aut successores nullam omnino iuris vel facti molestiam aut vexationem a Domino Duce Mantuae, haeredibus aut successoribus eius patiantur. Qui ab hoc die et a modo in antea cum authoritate et consensu Caesareae et Christianissimae Maiestatis, solemni huius publicae Pacis Instrumenti vigore, nullam penitus in tota hac causa actionem contra Dominum Ducem Sabaudiae eiusque haeredes et successores exercere poterunt.

95. Caesarea Maiestas decenter requisita concedet Domino Duci Sabaudiae, una cum Investitura antiquorum Feudorum et statuum, qualem inclitae memoriae Ferdinandus II. Duci Sabaudiae Victori Amedeo concesserat, investituram quoque locorum, ditionum, statuum omniumque iurium Montisferrati, cum appertinentiis, quae illi vigore praedicti Tractatus Cherascensis, nec non executionis inde subsecutae decreta et remissa fuerunt, sicuti quoque Feudorum Novelli Monfortis, Sinii, Moncherii et Castelletti appertinentiis, iuxta tenorem Instrumenti acquisitionis ab eodem Duce Victore Amedeo factae sub decimo tertio Octobris Anni millesimi sexcentesimi trigesimi quarti, et congruenter concessionibus seu permissionibus, nec non approbationibus Caesareae Maiestatis, cum confirmatione quoque omnium et quorumcumque privilegiorum, quae Sabaudiae Ducibus hactenus indulta fuerunt, quotiescumque a Domino Duce Sabaudiae requirentur et postulabuntur.

96. Item conventum est, quod Dux Sabaudiae, haeredes et successores eius, nullatenus a Caesarea Maiestate turbentur aut inquietentur in Superioritate seu Iure Superioritatis, quod habent in Feudis Rocheverani, Olmi et Caesolae cum appertinentiis, quae a Romano Imperio nulla ratione dependent, et revocatis annullatisque donationibus et investituris in dictorum feudorum possessione seu quasi Dominus Dux manuteneatur, et, quatenus opus sit, redintegretur; parique ratione eiusdem vasallus Comes Veruvae, quoad eadem Feuda Olmi et Caesolae et quartae partis Rocheverani suae possessioni seu quasi restituatur et in eadem plenissime cum Fructibus omnibus redintegretur.

97. Item conventum est, quod Caesarea Maiestas restitui faciat Comitibus Clementi et Ioanni Filiis, nec non et Nepotibus ex Filio Octaviano Comitis Caroli Cacherani integrum Feudum Rochae, Arazii cum appertinentiis et dependentibus, quibuscunque non obstantibus. Similiter declarabit Imperator, in Investitura Ducatus Mantuae comprehendi Castra Reggioli et Luzzarae cum suis territoriis et dependentiis, quorum possessionem Dux Guastallae Duci Mantuae restituere teneatur, reservatis tamen eidem iuribus pro sex milibus Scutorum annuorum, quae praetendit, de quibus agere, et iudicio experiri coram Sua Caesarea Maiestate valeat adversus Ducem Mantuae.

98. Simulatque vero Instrumentum Pacis a Dominis Plenipotentiariis et Legatis subscriptum et signatum fuerit, cesset omnis hostilitas, et quae supra conventa sunt, utrinque e vestigio executioni mandentur, utque id melius et citius adimpleatur, sequenti post subscriptionem die Publicatio Pacis fiat more solemni et solito per compita Civitatum Monasteriensis et Osnabrugensis, post acceptum tamen nuncium, quod subscriptio Tractatus facta fuerit in utroque loco, statimque post publicationem factam diversi mittantur Cursores ad Duces Exercituum, qui citatis equis simul iter conficiant, dictis Ducibus significent, conclusam esse Pacem, curentque ut, conventa inter ipsos Duces die, Pax et cessatio hostilitatum in singulis Exercitibus denuo publicetur, omnibusque et singulis belli Ministris et Civitatum aut fortalitiorum Gubernatoribus imperetur, ut ab omni hostilitatum genere inposterum abstineant, ita ut, si quid post dictam publicationem attentatum aut via facti mutatum fuerit, id quamprimum reparari et in pristinum statum restitui debeat.

99. Conveniant inter se utriusque partis Plenipotentiarii intra tempus conclusae et ratificandae Pacis de modo, tempore et securitate restitutionis locorum et exauctorationis militiae, ita ut ultraque Pars secura esse possit, omnia, quae conventa fuerint, sincere adimpletum iri.

100. § 2. Imprimis quidem Imperator ipse per universum Imperium edicta promulget et serio mandet iis, qui hisce pactis et hac Pacificatione ad aliquid restituendum vel praestandum obligantur, ut sine tergiversatione et noxa intra tempus conclusae et ratificandae Pacis praestent et exequantur transacta, iniungendo tam Directoribus, Ausschreibenden Fürsten, quam Praefectis militiae circularis, Creiß-Obristen, ut ad requisitionem restituendorum iuxta ordinem executionis et haec pacta restitutionem cuiusque promoveant et perficiant. Inseratur etiam edictis clausula, ut, quia Circuli Directores, die Ausschreibenden Fürsten, aut Praefecti militiae circularis, Creiß-Obristen, in causa vel restitutione propria minus idonei executioni esse censentur, hoc in casu, itemque si Directores vel Praefectum militiae circularis repudiare commissionem contingat, vicini Circuli Directores aut Praefecti militiae circularis eodem executionis munere etiam in alios Circulos ad restituendorum requisitionem fungi debeant.

101. § 3. Quodsi etiam restituendorum aliquis Caesareanos Commissarios ad alicuius restitutionis, praestationis vel executionis actum necessarios censuerit, quod ipsorum optioni relinquitur, etiam illi sine mora dentur.

§ 4. Quo casu ut rerum transactarum effectus tanto minus impediatur, tam restituentibus quam restituendis liceat statim conclusa et subscripta Pacificatione binos aut trinos utrinque nominare Commissarios, e quibus Caesarea Maiestas unum a restituendo, alterum a restituente nominatum, pares tamen numero ex utraque Religione eligat, quibus iniungatur, ut omnia, quae vigore huius Transactionis oportet, absque mora exequantur. Sin autem restituentes Commissarios nominare neglexerint, Caesarea Maiestas ex iis, quos restituendus nominaverit, unum deliget, aliumque pro suo arbitrio, observata tamen utrobique diversae Religioni addictorum paritate, adiunget, quibus commissionem executionis demandabit, non obstantibus exceptionibus in contrarium factis. Ipsi deinde restituendi mox a conclusione Pacis de transactorum tenore notum faciant interessatis aliquid restituturis.

102-104. § 5. Omnes denique et singuli, sive Status, sive communitates, sive privati, sive clerici, sive seculares, qui vigore huius Transationis eiusdemque regularum generalium vel specialis expressaeque alicuius dispositionis ad restituendum, cedendum, dandum, faciendum, aut aliud quid praestandum obstricti sunt, teneantur statim post promulgata Caesarea edicta et factam restituendi notificationem, sine omni tergiversatione vel oppositione clausulae salvatoriae, sive generalis, sive specialis, alicuius supra in Amnestiae positae, aut quacunque alia exceptione, itemque sine noxa aliqua, omnia, ad quae obligantur, restituere, cedere, dare, facere et praestare.

§ 6. Nec Directorum et Praefectorum cirularis militiae aut Commissariorum executioni quisquam, sive Status, sive miles, praesertim praesidiarius, sive quilibet alius, sese opponat, sed potius exercutoribus assistant, liberumque sit dictis executoribus, contra eos, qui executionem quovis modo impedire conantur, suis vel etiam restituendorum viribus uti.

§ 7. Deinde omnes et singuli utriusque partis captivi, sine discrimine sagi vel togae, eo modo, quo inter exercituum Duces cum Caesareae Maiestatis approbatione conventum est, vel adhuc convenietur, liberi dimittantur.

105. § 13. Restitutione ex capite Amnestiae (Art. II.) et Gravaminum (Art. V.) facta, liberatis captivis, ratihabitionibus commutatis et praestatitis iis, quae de primo solutionis termino supra conventa sunt, omnia utriusque partis militaria praesidia, sive Imperatoris eiusque sociorum et foederatorum, sive Regnique Sueciae et Landgraviae Hassiae, eorumque foederatorum et adhaerentium, aliove quocunque nomine imposita fuerint, ex Civitatibus Imperii ac omnibus aliis locis restituendis, sine exceptionibus, mora, damno et noxa, pari educantur.

106. § 14. Loca ipsa, civitates, urbes, oppida, arces, castella, fortalitia, tam quae per regnum Bohemiae aliasque terras Imperatoris domusque Austriaque haereditarias, quam caeteros Imperii Circulos a partibus belligerantibus supradictis occupata et retenta vel per armistitii unius vel alterius partis vel quemcunque alium modum concessa sunt, prioribus et legitimis suis possessoribus et dominis, sive mediati, sive immediati Imperii Status sint, tam ecclesiasticis, quam secularibus, comprehensa libera Imperii Nobilitate, absaque mora restituantur liberaeque eorum dispositioni sive de iure et consuetudine, sive vigore praesentis Transactionis competenti permittantur, non obstantibus ullis donationibus, infeudationibus, concessionibus (nisi ultro et spontanea Status alicuius voluntate alicui factae sint vel fuerint), obligationibus, pro redimendis captivis aut avertendis devastationibus incendiisque datis aut aliis quibuscunque titulis, in priorum legitimorum dominorum possessorumve praeiudicium acquisitis, cessantibus etiam pactis et foederibus aut quibuscunque aliis exceptionibus praedictae restitutioni adversantibus, quae omnia pro nullis haberi debent. Salvis tamen iis, quae et quatenus in praecendentibus Articulis circa satisfactionem Sacrae Maiestatis Christianissimae, ut et quibusdam Imperii Electoribus et Principibus factis Concessionibus et aequivalentibus Compensationibus aliter excepta et disposita sunt, nec mentio Regis Catholici, et nominatio Ducis Lotharingiae in Instrumento Caesareo-Suedico facta, minus praedicatum Landgravii Alsatiae Imperatori attributum Christianissimo Regi ullum praeiudicum afferant, nec ea, quae circa satisfactionem militiae Suedicae conventa sunt, ullum respectu Suae Maiestatis sortiantur effectum.

107. Atque haec restitutio locorum occupatorum tam a Caesarea Maiestate, quam a Rege Christianissimo et utriusque sociis, foederatis et adhaerentibus fiat reciproce et bona fide.

108-110. § 15. Restituantur etiam Archiva et documenta literaria aliaque mobilia, ut et tormenta bellica, quae in dictis locis tempore occupationis reperta sunt et adhuc ibi salva reperiuntur. Quae vero post occupationem aliunde eo invecta sunt, sive in proeliis capta, sive ad usum et custodiam eo per occupantes illata fuerunt, una cum annexis ut et bellico apparatu iisdem quoque secum exportare et avehere liceat.

§ 16. Teneantur subditi cuiusque loci, decedentibus praesidiis et militbus currus, equos et naves, cum necessario victu, pro omnibus necessariis avehendis ad loca in Imperio destinata absque pretio subministrare, quos currus, equos et naves restituere debent Praefecti praesidiorum militumque hoc modo discedentium sine dolo et fraude. Liberent etiam Statuum subditi se invicem ab hoc onere vecturae de uno territorio in aliud, donec ad loca in Imperio destinata pervenerint; nec praesidiorum aut aliis militiae Praefectis aut Officialibus liceat subditos eorumque currus, equos, naves et similia eorum usibus commodata omnia vel singula extra Dominorum suorum, multo minus Imperii fines secum trahere eoque nomine obsidibus cavere teneantur.

§ 17. Reddita vero, sive maritima et limitanea, sive mediterranea fuerint, dicta loca ab ulterioribus omnibus durantibus hisce bellorum motibus introductis praesidiis, perpetuo posthac libera sunto et Dominorum suorum (salvo de caetero cuiusque iure) liberae dispositioni relinquantur.

§ 18. Nulli autem Civitati vel nunc vel in futurum ulli praeiudicio damnove cedat, quod ab alterutra parte belligerantium occupata et insessa fuerat; sed omnes et singulae cum omnibus et singulis civibus et incolis, tam universalis Amnestiae quam caeteris huius Pacificationis beneficiis gaudeant; iisque de caetero omnia sua iura et privilegia in sacris et profanis, quae hos motus habuerunt, sarta tectaque maneant, salvis tamen iuribus Superioritatis cum inde dependentibus pro singulis quarumcunque Dominis.

§ 19. Denique omnium belligerantium in Imperio partium copiae et exercitus dimittantur et exauctorentur, eo tantum numero in suos cuiusque proprios Status traducto, quem quaeque pars pro sua securitate iudicaverit necessarium.

111. § 1. Pacem hoc modo conclusam promittunt Caesarei et Regii Ordinumque Imperii Legati et Plenipotentiarii, respective ab Imperatore et Regina Sueciae Sacrique Imperii Romani Electoribus, Principibus et Statibus ad formam hic mutuo placitam ratihabitum iri seseque infallibiliter praestituros, ut solemnia ratihabitionum Instrumenta intra spatium octo septimanarum, a die subscriptionis computandarum, hic Osnabrugis praesententur et reciproce riteque commutentur (doch Christianissimo Rege stat Regina Sueciae und Monasterii stat hic Osnabrugis [!]).

112-115. § 2. Pro maiori etiam horum omnium et singulorum pactorum firmitudine et securitate sit haec Transactio perpetua lex et pragmatica Imperii sanctio imposterum aeque ac aliae leges et constitutiones fundamentales Imperii nominatim proximo Imperii Recessui ipsique Capitulationi Caesareae inserenda, obligans non minus absentes, quam praesentes, ecclesiasticos aeque ac politicos, sive Status Imperii sint, sive non, eaque tam Caesareis Procerumque Consiliariis et Officialibus, quam tribunalium omnium Iudicibus et Assessoribus tanquam regula, quam perpetuo sequantur, praescripta.

§ 3. Contra hanc Transactionem ullumve eius articulum aut clausulam nulla iura Canonica vel Civilia, communia vel specialia, Conciliorum decreta, privilegia, indulta, edicta, commissiones, inhibitiones, mandata, decreta, rescripta, litispendentiae, quocunque tempore latae sententiae, res iudicatae, Capitulationes Caesareae et aliae, Religiosorum Ordinum regulae aut exemptiones, sive praeteriti, sive futuri temporis protestationes, contradictiones, appellationes, investiturae, transactiones, iuramenta, renunciationes, pacta, seu dedititia, seu alia, multo minus Edictum anni 1629 vel Transactio Pragensis (Prager Friede vom 20./30. Mai 1635, NS. d. RA. III.) cum suis appendicibus, aut Concordata cum Pontificibus, aut Interimistica anni 1548 ullave alia statuta, sive politica, sive ecclesiastica decreta, dispensationes, absolutiones, vel ullae aliae, quocunque nomine aut praetextu excogitari poterint, exceptiones unquam allegentur, audiantur aut admittantur, nec uspiam contra hanc Transactionem in petitorio aut possessorio seu inhibitorii seu alii Processus vel commissiones unquam decernantur.

§ 4. Qui vero huic Transactioni vel Paci publicae consilio vel ipse contravenerit, vel executioni aut restitutioni repugnaverit, vel etiam, legitimo modo supraconvento et sine excessu facta restitutione, sine legitima causae cognitione et ordinaria iuris executione restitutum de novo gravare tentaverit, sive clericus, sive laicus fuerit, poenam fractae Pacis ipso iure et facto incurrat, contraque eum iuxta constitutiones Imperii restitutio et praestatio cum pleno effectu decernatur et demandetur.

§ 5. Pax vero conclusa nihilominus in suo robore permaneat, teneanturque omnes huius Transactionis consortes universas et singulas huius Pacis leges contra quemcunque sine Religionis distinctione tueri et protegere, et si quid eorum a quocunque violari contigerit, laesus laedentem imprimis quidem a via facti dehortetur, causa ipsa vel amicabili compositioni vel iuris disceptationi submissa.

116. § 6. Veruntamen si neutro horum modorum intra spatium trium annorum terminetur controversia, teneantur omnes et singuli huius Transactionis consortes, iunctis cum parte laesa consiliis viribusque, arma sumere ad repellendam iniuriam, a passo moniti, quod nec amicitiae nec iuris via locum invenerit; salva tamen de caetero uniuscuiusque iurisdictione iustitiaeque iuxta cuiusque Principis aut Status leges et constitutiones competenti administratione.

§ 7. Et nulli omnino Statuum Imperii liceat ius suum vi vel armis persequi, sed si quid controversiae, sive iam exortum sit, sive posthac inciderit, unusquisque iure experiatur; secus faciens reus sit fractae Pacis. Quae vero iudicis sententia definita fuerint, sine discrimine Statuum executioni mandentur, prout Imperii leges exequendis sententiis constituunt.

117-118. § 8. Ut etiam Pax publica tanto melius conservari possit, redintegrentur Circuli, et statim ac undecunque turbarum vel motuum aliqua inita apparent, observentur ea, quae in constitutionibus Imperii de Pacis publicae executione et conservatione disposita sunt.

§ 9. Quoties autem milites quavis occasione aut quocunque tempore per aliorum territoria aut fines aliquis ducere velit, transitus huiusmodi instituatur eius, ad quem transeuntes milites pertinent, sumptu atque adeo sine maleficio, damno et noxa eorum, quorum per territoria ducuntur; ac denique omnino observentur, quae de conservatione Pacis publicae Imperii constitutiones decernunt et ordinant.

119. Sub hoc praesenti Pacis Tractatu comprehendentur illi, qui ante permutationem ratificationis vel inter sex menses postea ab una alteraque parte ex communi consensu nominabuntur; interim tamen utriusque placito comprehenditur Respublica Veneta, uti Mediatrix huius Tractatus. Ducibus quoque Sabaudiae et Mutinae, quod pro Rege Christianissimo in Italia bellum gesserint, et etiam nunc gerant, nullum unquam adferat praeiudicium.

120. In quorum omnium et singulorum fidem maiusque robur, tam Caesarei, quam Regii Legati, nomine vero omnium Electorum, Principum ac Statuum Imperii ad hunc actum specialiter ab ipso (vigore Conclusi die decima tertia Octobris Anni infra mentionati facti, et ipsa die subscripionis sub sigillo Cancellariae Moguntinae Legato Gallico extraditi) Deputati, nimirum Electoralis Moguntinus, Dominus Nicolaus Georgius de Reigersperg, Eques, Cancellarius; Electoralis Bavaricus, Dominus Ioannes Adolphus Krebs, Consiliarius intimus; Electoralis Brandenburgicus, Dom. Ioannes Comes in Sain et Wittgenstain, Dominus in Homburg et Vallendar, Consiliarius intimus. Nomine Domus Austriacae Dominus Georgius Ulricus Comes a Wolckenstain, Consiliarius Caesareo-Aulicus. Dom. Cornelius Gobelius, Episcopi Bambergensis Consiliarius. Dom. Sebastianus Wilhelmus Meel, Episcopi Herbipolensis Consiliarius intimus. Dominus Ioannes Ernestus, Ducis Bavariae Consiliarius Aulicus. Dom. Wolffgangus Conradus a Tumbshirn, Consiliarius Aulicus Saxonico-Altenburgensis et Coburgensis. Dom. Augustus Carpzovius, Consiliarius Saxonico-Altenburgensis et Coburgensis. Dom. Ioannes Fromhold, Domus Brandenburgicae Culmbacensis et Onolzbacensis Consiliarius intimus. Dominus Henricus Langenbeck Iurisconsultus, Domus Brunsvico-Luneburgicae lineae Cellensis Consiliarius intimus. Dom. Iacobus Lampadius Iurisconsultus, lineae Calenbergensis Consiliarius intimus et Procancellarius. Nomine Comitum Scamni Wetteraviensis Domin. Matthaeus Wesembecius, Iurisconsultus et Consiliarius. Nomine utriusque Scamni (Civitatensis) Dom. Marcus Otto, Argentoratensis. Dom. Ioannes Iacobus Wolff, Ratisbonensis. Dom. David Gloxinius, Lubecensis, et Dom. Jodocus-Christophorus Kress a Kressenstain, Norimbergensis Reipublicae respective Syndici, Senatores, Consiliarii et Advocati, praesens Pacis Instrumentum manibus sigillisque propriis muniverunt ac firmarunt, dictique Ordinum Deputati Principalium suorum ratificationes formula conventa, termino supra constituto sese extradituros polliciti sunt. Reliquis Statuum Plenipotentiariis liberum relinquendo, velint an nolint nomina sua subsignare, suorumque Principalium ratihabitiones accersere, sed hoc pacto atque lege, ut subscriptione iam nominatorum Deputatorum reliqui Status omnes et singuli, qui subscriptione et ratihabitione supersedent, tam firmiter ad observantiam et manutenentiam eorum, quae in hoc Pacificationis Instrumento continentur, obligati sint, ac si ab ipsis subscriptio fuerit facta et exhibita ratificatio; nec ulla a Directorio Imperii Romani contra subscriptionem a memoratis Deputatis factam recipiatur aut valeat vel protestatio vel contradictio.

Acta sunt haec Monasterii Westphalorum, die vigesima quarta Octobris Anno Christi Millesimo sexcentesimo quadragesimo octavo.

Quellensammlung zur Geschichte der deutschen Reichsverfassung in Mittelalter und Neuzeit, hg. v. Zeumer, K., 2. A. 1913, Neudruck 1987, 171 Nr. 198 (1648, Okt. 14/24)